Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 grudnia 2015 roku

Sąd Okręgowy w Gliwicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 grudnia 2015 roku w Gliwicach

sprawy z powództwa J. S., B. S., A. M.

przeciwko K. S.

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

1.  zobowiązuje pozwaną K. S. z domu S. córkę W. i N. do złożenia oświadczenia woli następującej treści:

„ K. S., spadkobierczyni zmarłego w dniu 28 września 2011 roku w G. S. S., syna A. i H., współwłaściciela 5/16 (pięciu szesnastych) części udziału w prawie własności nieruchomości położonej w G. przy ulicy (...), stanowiącej zabudowaną budynkiem mieszkalnym działkę gruntu nr (...), dla której Sąd Rejonowy w Gliwicach, VIII Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą nr (...) oświadcza, że w wykonaniu zapisu zwykłego zawartego w testamencie holograficznym z dnia 9 października 2000 roku, otwartym i ogłoszonym w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku po zmarłym powyżej wskazanym S. S., zawisłym przed Sądem Rejonowym w Gliwicach, I Wydział Cywilny, sygn. akt I Ns 580/14 - 1/4 (jedną czwartą) część udziału wskazanego powyżej to jest 5/64 (pięć sześćdziesiątych czwartych) części udziału w opisanej nieruchomości przenosi w równych częściach na rzecz:

- B. S. córki S. i M.;

- A. M. z domu S. córki S. i M.;

- J. S. syna S. i M.;

2. zasądza od pozwanej na rzecz powodów solidarnie kwotę 7.621 (siedem tysięcy sześćset dwadzieścia jeden) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu.

SSO Tadeusz Trojanowski

I C 114/15

UZASADNIENIE

Powodowie wnieśli o zobowiązanie pozwanej do złożenia oświadczenia woli o wskazanej treści dotyczącej przeniesienia udziału w nieruchomości opisanej w pozwie na powodów w wykonaniu zapisu zwykłego zawartego w testamencie ojca powodów. Podali, że wzywali pozwaną do wykonania zapisu ale pozwana odmówiła.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa podając że: poglądy wyrażone w postępowaniu spadkowym w uzasadnieniu orzeczenia nie wiążą w postępowaniu dotyczącym zapisu, że dokument z 9.10.2000 nie jest testamentem, że w niniejszej sprawie mamy do czynienia raczej z – nie mającą mocy wiążącej- wskazówką spadkodawcy co do sposobu redystrybucji przedmiotów spadkowych, rzecz będąca przedmiotem zapisu nie należała w całości do spadkodawcy i spełnienie zapisu-jeżeli go za takowy uznać- jest niemożliwe a ponadto obciążonym zapisem może być tylko spadkobierca lub zapisobierca a nie osoby trzecie- pozostali współwłaściciele nieruchomości. W odpowiedzi na pozew wskazano także na kwestię pozbawienia pozwanej jej miejsca zamieszkania wbrew intencji spadkodawcy z którym mieszkała wspólnie przez kilkanaście lat.

Sąd ustalił co następuje.

W dniu 28.09.2011 roku zmarł S. S., ojciec powodów i mąż pozwanej. Postanowieniem z dnia 7.05.2014 r. wydanym w sprawie I Ns 580/14 SR w Gliwicach stwierdził, iż spadek po S. S. na podstawie ustawy nabyły strony- po ¼ części każde z nich. Spadkodawca przed śmiercią interesował się kwestią współwłasności nieruchomości (k.150; 00:40:37-00:46:44) i przed śmiercią chciał dokonać podziału nieruchomości (k.151; 00:48:48), były konsultacje u notariusza i u geodety w sprawie podziału nieruchomości, był plan by wydzielić poszczególne lokale, spadkodawca wiedział że nie może rozdysponować całą nieruchomością z uwagi na brak aktu własności do całości. Spadkodawca chciał, by pozwana pozostała w mieszkaniu na parterze a powódki by mieszkały mieszkaniach na piętrach (k.151; 00:51:38).Dla powoda miało być mieszkanie na parterze (01:02:26).

Spadkodawca S. S. pozostawił testament holograficzny z dnia 9.10.2000 otwarty i ogłoszony w postępowaniu zawisłym przed SR w Gliwicach, w sprawie I Ns 580/14. Spadkodawca w tym testamencie oświadczył, że na wypadek jego śmierci „ nieruchomość położoną w G. przy ul. (...) składającą się z ½ budynku i parceli otrzymują moje dzieci: J., B. i A., z tym że każde z nich otrzymuje jedno mieszkanie a to :mieszkanie (...)- J. S., mieszkanie Nr (...) -B. S., mieszkanie Nr (...)- A. S. zaś parcela będzie stanowić współwłasność moich dzieci. Natomiast moja żona K. S. ma prawo do dożywotniego użytkowania mieszkania Nr (...), które przypada synowi J. oraz dożywotniego użytkowania parceli” (k.7)

W księdze wieczystej SR w Gliwicach nr (...) figuruje działka nr (...), obręb (...) W. o powierzchni 0,1497 ha. W księdze wieczystej figurują jako właściciele-z podanym ułamkiem określającym wielkość udziału w prawie własności: S. S. 4/16, B. S. 1/16, A. M. 1/16, J. S. 1/16, M. S.-1/16 oraz K. R. 2/16 i B. R. 6/16 (k.8).

W księdze są też ostrzeżenia o niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym- dotyczące praw osób już zmarłych: M. S. i S. S.. Z zapisów tych wynika aktualny stan prawny -z ułamkiem określającym wielkość udziału w prawie własności: S. S. uzyskał udział swej pierwszej żony M. S. (1/16) i w chwili swej śmierci miał udział 5/16.

B. S. , A. M., J. S.-mający każde z nich udział 1/16- uzyskali po śmierci ojca po ¼ z 5/16 a zatem mają po 5/64 udziału plus 1/16 co daje 9/64 dla każdego z nich.

K. S. uzyskała udział ¼ z 5/16 a zatem ma 5/64 udziału.

Pierwotnie cały dom przy ul. (...) należał do R. i F. małżonków F.- dziadków powodów, którzy w 1973 roku darowali nieruchomość po połowie swoim córkom wraz z mężami: M. z mężem S. S.- otrzymali razem ½ i B. z mężem H. R.- otrzymali razem ½.

H. R. zmarł i spadek po nim otrzymała żona B. i syn K..

M. S. zmarła i spadek po niej nabyli jej mąż S. i dzieci-powodowie.

Na nieruchomości znajduje się budynek wielomieszkaniowy w którym mieszkania zajmują m.in. B. S. (...) A. M. nr (...), J. S. mieszka za granicą a w mieszkaniu nr(...) faktycznie mieszka pozwana (k.103) Współwłaściciele dokonali podziału do korzystania zajmując poszczególne mieszkania bez przeprowadzania działu spadku. W dniu 28.01.2015 r. zmarła B. R. (k.102)

Powodowie w Urzędzie Skarbowym zgłosili nabycie praw- w określonym ułamku – przez każde z nich:1/4 nieruchomości w miejscowości B., 5/64wyżej opisanej nieruchomości W G.,1/8 samochodu osobowego marki T., ¼ środków pieniężnych zgromadzonych w Banku (...), 5/64 z trzech garaży położonych w G. przy ul. (...) zabudowań gospodarczych położonych w G. przy ul. (...).

Strony prowadziły korespondencje w przedmiocie wykonania zapisu. Powodowie wysłali o pozwanej pismo z 22.12.2014 r.(k.43).Pozwana udzieliła odpowiedzi pismem z dnia 23.12.2014 r.(k.45)

Powodowie wysłali do pozwanej pismo zapisobierców z 21.01.2015 dotyczące wykonania zapisu wyznaczając termin do złożenia oświadczenia przed notariuszem do dnia 25.01.2015 r. podając także że co do pozostałej części masy spadkowej zapisobiorcy przedłożą projekt przedmiotowego działu.

Powódki złożyły zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa (k.47) dotyczże ruchomości wchodzących w skład spadku. Zostało umorzone gdyż każda ze stron posiada tytuł spadkobiercy (k.150)

Skład spadku był ustalany w postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku wobec treści art.961 kc. Ustalenia faktyczne z tamtej sprawy nie są kwestionowane w niniejszym postępowaniu, w skład spadku wchodzą przedmioty zadeklarowane urzędowi skarbowemu.

Pomiędzy stronami istnieją nieporozumienia osobiste wynikające z korzystania z przedmiotów spadkowych zaistniałe już po śmierci spadkodawcy: kwestie parkowania samochodu osoby odwiedzającej pozwaną i wyproszenie ogrodnika(k.150).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dokumenty złożone do akt

- odpis z księgi wieczystej k.8

- testament S. S. k.7

--postanowienie spadkowe z 7.05.14 r. k.6

-zaświadczenia z Urzędu Skarbowego k.10-12

-korespondencja stron k.13,44-46

-zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa k.47

-dokumenty dotyczące składu spadku k.62-95

oraz przesłuchanie stron.

Dokumenty jako nośniki informacji wątpliwości nie budziły. Zeznania stron –mających rozbieżne interesy- pozwoliły traktowane łącznie na ustalenie woli spadkodawcy, przy czym miały one znaczenie jedynie uzupełniające; w pierwszej kolejności ustalano wolę spadkodawcy wg niżej opisanych reguł interpretacyjnych.

Sąd zważył co następuje.

Pozwana kwestionowała żądanie powodów podnosząc szereg zarzutów, rozważonych niżej.

Oczywistym jest, że poglądy z uzasadnienia postanowienia spadkowego nie wiążą w sprawie o zapis, co nie stoi na przeszkodzie temu, by w sprawie o zapis Sąd dokonał identycznej oceny sytuacji prawnej. Dokument z 9.10.2000 roku jest testamentem holograficznym, gdyż spadkodawca napisał go w całości pismem ręcznym i podpisał a tytuł testament koreluje z treścią dokumentu(art.949 kc). Przesłanki z art.961 kc zostały już definitywnie zbadane w postanowieniu o stwierdzenie nabycia spadku. Testament ten zawiera zapis na rzecz powodów(art.968 kc) i nie jest przeszkodą że nie wskazano wprost zobowiązanego; z pewnością nie są nimi osoby trzecie. Osoba zapisobiercy musi zostać oznaczona przez spadkodawcę w sposób pozwalający na jej zindywidualizowanie(Komentarz do KC Spadki WP Warszawa 1995 s.123). Zgodnie z art.948 kc testament należy tak tłumaczyć ,ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy, a jeżeli testament może być tłumaczony rozmaicie ,należy przyjąć taką wykładnię , która pozwoli utrzymać w mocy rozporządzenia spadkodawcy i nadać im rozsądną treść. Przy dokonaniu takiej wykładni można odkodować rzeczywistą wolę spadkodawcy. Spadkodawca znał stan prawny nieruchomości (vide zeznania stron) i wiedział , że nie jest właścicielem całej nieruchomości. Zważyć należy na pierwsze słowa przepisu art.976 kc : „Z braku odmiennej woli…” Otóż spadkodawca wyraził właśnie –w ocenie Sądu- „odmienną wolę” i zapis rzeczy oznaczonej co do tożsamości jest skuteczny mimo, iż rzecz (cała nieruchomość) nie należała do spadkodawcy. Wola taka może być ustalona w drodze wykładni testamentu (Komentarz do KC Spadki WP Warszawa 1995 s.130).Dokonując owej wykładni należy mieć na uwadze wprowadzenie instytucji zapisu windykacyjnego która ma umożliwiać spadkodawcom jeszcze bardziej dokładne wypełnianie ich woli. Omawiana nowela weszła w życie w dniu 23.10.2011r a zatem już po śmierci spadkodawcy, nie może zatem obejmować sytuacji będącej przedmiotem niniejszego procesu, ale pozwala na dokonanie ściślejszej interpretacji woli zapisodawcy. Pozwala także spojrzeć z dystansu na dawne wypowiedzi doktryny w praktyce ograniczające wykonywanie woli autorów testamentów.

Biorąc powyższe rozważania i niżej przytoczone przykłady z orzecznictwa pod uwagę stwierdzić należy, iż S. S. wyraził wolę dotyczącą połowy: jednej drugiej-ułamek idealny- nieruchomości położonej przy ul (...) w G.(przedmiot zapisu). Zapisobiercami są imiennie wskazani powodowie. Treścią zapisu jest maksymalne przybliżenie idealnych części w nieruchomości do faktycznych części składowych nieruchomości składającej się z mieszkań; obrazowo opisując :skoro nie mogę wskazać określonych przedmiotów wskazuję idealne części będące możliwie wiernym odwzorowaniem części rzeczy, co w przyszłości w ewentualnym postępowaniu działowym pozwoli na faktyczne zindywidualizowanie wskazanych przedmiotów już z założenia bez sporu inter vivos, gdyż jak wskazano, obecnie coraz bardziej akcentuje się prymat woli mortis causa .Stosując w drodze dozwolonego odesłania art.960 kc chodzi o idealne części równe, które już z posiadanymi przez powodów ułamkami w nieruchomości dają obraz oczekiwany przez zapisodawcę. W tej sytuacji oczywistym jest że zobowiązanym z zapisu jest-także imiennie wskazana pozwana- jako spadkobierca spadku w części objętej wolą zapisodawcy.

Tak ustalona wola spadkodawcy jest wykonalna czego wyrazem jest przedmiotowe orzeczenie.

Na marginesie, zapisodawca, w ocenie Sądu, w omawianym testamencie zadbał także o interesy swojej żony ale Sąd nie musi i nie może rozwijać tego wątku skoro nie wniesiono stosownego powództwa wzajemnego; Sąd nie powinien się wypowiadać o kwestiach dotyczącej ewentualnego sporu , który nie został skierowany na drogę sądową.

Przyjęte przez sąd orzekający rozwiązanie ma oparcie w orzecznictwie sądowym

Zgodnie z orzeczeniem SN z 20.11.1981r. III CZP 48/81 zapis dotyczący nieruchomości może polegać także na zobowiązaniu spadkobiercy do ustanowienia na rzecz zapisobiercy odrębnej własności lokalu z zachowaniem warunków określonych w obowiązujących przepisach, jak również do przeniesienia udziału we własności tej nieruchomości (OSNC 1982/4/49).SN udzielał odpowiedzi na pytanie prawne na kanwie stanu faktycznego w którym spadkodawca zobowiązał określona osobę do przeniesienia prawa własności części nieruchomości położonej „na parterze po lewej stronie od sieni , z prawem korzystania z tej sieni oraz podwórza” to jest do przeniesienia prawa własności określonej części domu mieszkalnego. SN omawiał przesłanki ustanowienia odrębnej własności lokali po czym stwierdził: Gdyby jednak okazało się to w świetle obowiązujących przepisów niemożliwe i z tej przyczyny zapis nie mógłby być zrealizowany, treść zapisu, uwzględniając rzeczywistą wolę spadkodawcy(art.948 kc) , mogłaby stanowić zobowiązanie spadkodawcy do przeniesienia na rzecz zapisobiercy określonego udziału w prawie własności spadkowej nieruchomości.

Sąd Okręgowy w Słupsku w uzasadnieniu wyroku z dnia 5.02.2014 r.,I C 19/13 (Lex nr1665513) orzekł, że: nie ma jakichkolwiek przeszkód do obciążenia spadkobiercy zapisem, którego przedmiotem jest kwota pieniężna oznaczona jako wartość ułamkowa spadku czy składnika spadku; z reguły przedmiotem zapisu zwykłego są rzeczy lub prawa wchodzące w skład spadku, nie ma jednak formalnych przeszkód do uczynienia przedmiotem zapisu zwykłego składników niewchodzących w skład masy spadkowej. W motywach orzeczenia przytoczono orzecznictwo SN. Nie ulega wątpliwości że przedmiotem zapisu zwykłego może być każde świadczenie majątkowe, które jest przedmiotem zobowiązania. Określenie zapisu jako ułamka wartości udziału spadkowego jest prawnie skuteczne. W rozpatrywanej w SO w Słupsku sprawie, zdaniem Sądu intencją spadkodawcy wyrażoną w testamencie własnoręcznym było ukształtowanie takiego stanu w którym określone w sprawie osoby staną się współwłaścicielami do określonego ułamka nieruchomości a wykładnia oświadczenia woli zawartego w testamencie prowadziła de facto do zachowania częściowej równowagi majątkowej wszystkich dzieci spadkodawcy. Reasumując możliwe jest określenie zapisu jako ułamka wartości udziału spadkowego.

Pozwana przedstawiała tylko poglądy dla siebie korzystne i to w formie stanowczej mimo iż w danym –powoływanym przez pozwaną- źródle dane zagadnienie przedstawiane jest jako „sporne”. Dla przykładu warto przytoczyć in extenso tezę 15 komentarza powołanego na str.2 odpowiedzi na pozew k.35.

Sporne jest natomiast, czy w niektórych wypadkach wykonania zapisu zwykłego można dochodzić także w postępowaniu o dział spadku. W post. SN z 26.9.1968 r. (III CRN 209/68, OSNCPiUS 1969, Nr 6, poz. 112) przyjęto, że "w postępowaniu o dział spadku sąd nie może rozstrzygać o roszczeniach zapisobierców przeciwko spadkobiercom o wykonanie zapisu, chyba że zapisobierca jest równocześnie spadkobiercą dzielonego spadku". Aprobatę dla tego rozstrzygnięcia wyraził J. Pietrzykowski, w: Komentarz KPC 1989, t. 3, s. 1036. Natomiast B. Dobrzański w Glosie do tego post., OSPiKA 1969, Nr 6, poz. 125, zaaprobował myśl główną, natomiast krytycznie odniósł się do dopuszczonego przez SN wyjątku. Z kolei J. Gwiazdomorski (Glosa, PiP 1970, z. 1, s. 173 i nast.) poddał zdecydowanej krytyce rozstrzygnięcie główne SN. Autor ten przyjmuje (Prawo spadkowe, s. 256), że "wykonania zapisu, którego przedmiotem są rzeczy lub prawa należące do spadku, można, a ewentualnie i należy, dochodzić w postępowaniu o dział spadku". Pogląd Gwiazdomorskiego uznał za dyskusyjny J. Policzkiewicz , w: Komentarz 1972, t. 3, s. 1971; por. też krytyczne uwagi E. Niezbeckiej , Zapis, s. 141 i nast. Natomiast K. Korzan , Postępowanie nieprocesowe, Warszawa 2004, s. 318 Nb 422, przyznał rację tym, którzy uznają postępowanie działowe za forum rozstrzygania także o wykonaniu zapisów.

Z wyżej powołanego cytatu wynika raczej rozważanie możliwości dochodzenia zapisu w postępowaniu działowym a nie oblig wszczynania takiego postępowania. W myśl reguł z art.686 kpc jest odwrotnie: jeżeli wszczęto sprawę działową to nie mogą się toczyć postępowania w przedmiocie zapisów. Jeżeli nie ma w toku postępowania o dział spadku, nie ma przeszkód do prowadzenia sprawy o zapis.

W niniejszej sprawie rozważając wszelkie omawiane poglądy, przy założeniu ewolucji woli ustawodawcy akcentującego prymat woli testatorów, uwzględniając przede wszystkim orzecznictwo, ale także i poglądy doktryny w zakresie poszczególnych zarzutów pozwanej- ustalono że są przesłanki do uwzględnienia powództwa. Skoro pozwana uchyla się od wykonania swego obowiązku koniecznym stało się wydanie orzeczenia sądowego, biorąc pod uwagę treść art. 156 kc w zw. 64 kc w związku z art.968 par.1 kc.

O kosztach orzeczono na zasadzie art.98 kpc.