Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 kwietnia 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSA Wiesława Kuberska

Sędziowie: SA Joanna Walentkiewicz – Witkowska

SO del. Ryszard Badio (spr.)

Protokolant: stażysta Ewa Borysewicz

po rozpoznaniu w dniu 11 kwietnia 2018 r. w Łodzi na rozprawie

sprawy z powództwa Z. D.

przeciwko Skarbowi Państwa - reprezentowanemu przez Prokuratora Okręgowego w Sieradzu

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Sieradzu

z dnia 26 kwietnia 2017 r. sygn. akt I C 72/16

1.  oddala apelację;

2.  nie obciąża Z. D. kosztami zastępstwa prawnego strony pozwanej;

3.  przyznaje i nakazuje wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Sieradzu na rzecz adwokata R. O. kwotę 15.315,50 (piętnaście tysięcy trzysta piętnaście 50/100) zł brutto tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi Z. D. z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 1027/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z 26 kwietnia 2017 roku, wydanym w sprawie z powództwa Z. D. przeciwko Skarbowi Państwa - reprezentowanemu przez Prokuratora Okręgowego w Sieradzu - o zapłatę, Sąd Okręgowy w Sieradzu oddalił powództwo i orzekł o kosztach postępowania.

Przytoczony wyrok został oparty na ustaleniach szczegółowo przedstawionych w jego uzasadnieniu. Z ustaleń tych wynika, że powód Z. D. zawiadomił w dniu 22 lutego 1993 roku Prokuraturę Rejonową w Wieluniu m. in. o podrobieniu jego podpisu na umowie poręczenia kredytu z 9 lipca 1991 roku, zaciągniętego przez K. D. (1) w Powszechnym Banku (...). Wcześniej, bo w 1991 roku powód wyraził zgodę na przedłużenie tego kredytu, a w 1992 roku dobrowolnie spłacił wynikające z niego należności. Spłata została dokonana w ten sposób, że w dniu 31 sierpnia 1992 roku W. i Z. małżonkowie D., W. i M. małżonkowie Pluska oraz M. i B. małżonkowie Ż., prowadzący działalność gospodarczą - spółkę cywilną (...) z siedzibą w G. - zawarli z (...) Bankiem (...) S.A. Oddział w W. umowę o kredyt w wysokości 730.000.000 złotych z przeznaczeniem na finansowanie środków obrotowych, z czego bank potrącił kwotę 358.539.200 zł tytułem długu K. D. (1) i wypłacił spółce różnicę pomiędzy tymi kwotami. W tamtym czasie spółka (...) rozpoczęła negocjacje z (...) w celu zawarcia umowy, której przedmiotem miało być kupno przez niemieckiego kontrahenta polskich, młodych gęsi i ich części. Przygotowując się do zawarcia umowy spółka (...) w dniu 13 stycznia 1993 roku złożyła w (...) Banku (...) Spółka Akcyjna w Ł. Oddział w W. wniosek o udzielenie kredytu na sfinansowanie nakładów związanych z budową ubojni drobiu i ptactwa wodnego wraz z linią zamrażalniczą. Bank odmówił udzielenia spółce kredytu, uzasadniając swoją decyzję niewystarczającym zaangażowaniem własnego kapitału w inwestycję, brakiem gwarancji zbytu produkcji po uruchomieniu ubojni i niewystarczającym prawnym zabezpieczenie kredytów. Pomimo braku zabezpieczonych środków finansowych na budowę ubojni spółka cywilna (...) z siedzibą w W. zawarła z (...) z siedzibą w S. H. umowę, którym przedmiotem była sprzedaż i kupno 220 tysięcy tuszek polskich młodych gęsi i ich części. Wobec tego, że spółka nie otrzymała kredytu w Powszechnym Banku (...) w Ł., wystąpiła do Banku (...) w W. o przyznanie kredytu inwestycyjnego. W tym celu spółka (...) musiała przedstawić opinię z banku dotychczas kredytującego, jakim był Powszechny Bank (...) w Ł. Oddział w W.. W wystawionej opinii bankowej wskazano, że spółka korzystała z dwóch kredytów, a jej zadłużenie z tego tytułu wynosi 669.000.000 zł kapitału i 80.300.000 zł odsetek z tytułu kredytu średnioterminowego na kwotę 730.000.000 zł oraz 350.000.000 zł kapitału i 42.900.000 zł odsetek z tytułu kredytu krótkoterminowego obrotowego w wysokości 350.000.000 zł. Spółka (...) nie otrzymała wnioskowanego kredytu, nie wywiązała się również z umowy zawartej z (...), co spowodowało problemy (...) spółki (...), i jej wykreślenie z dniem 30 maja 1995 roku z ewidencji działalności gospodarczej. Postępowanie przygotowawcze w sprawie podrobienia podpisu powoda na umowie poręczenia kredytu ostatecznie umorzono w 1994 roku. Postanowieniem z 31 grudnia 1995 roku odmówiono wszczęcia kolejnego postępowania przygotowawczego w sprawie m. in. sfałszowania podpisu powoda na dokumentacji bankowej. Postanowieniem z dnia 19 lutego 1996 roku prokurator Prokuratury Wojewódzkiej w S. po rozpoznaniu zażalenia Z. D. utrzymał zaskarżone postanowienie w mocy. Powód wielokrotnie zwracał się organów prokuratury wielu szczebli z pismami dotyczącymi sposobu prowadzenia spraw z jego udziałem, z czasem atakując personalnie prokuratorów wykonujących czynności w sprawach. Ponadto kierował pisma do innych osób zajmujących stanowiska publiczne w państwie informując o działaniach podejmowanych przez organy prokuratury w jego sprawach i wnosząc o interwencje. Żaden z organów nadrzędnych prokuratury nie stwierdził błędów w w/w postępowaniach Prokuratury Rejonowej w Wieluniu.

W tak ustalonym stanie faktycznym sąd pierwszej instancji uznał powództwo za bezzasadne. Wskazał, że nie zachodzą przesłanki odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza państwowego z art. 417 § 1 k.c., 418, 419 k.c., obowiązujących w latach 1993 – 1994, tj. w okresie gdy Prokuratura Rejonowa w Wieluniu prowadziła dochodzenia w sprawie sfałszowania podpisu powoda na dokumentacji kredytowej z 9 lipca 1991 roku. W ocenie sądu pierwszej instancji powód nie wykazał zawinienia funkcjonariuszy prokuratury ani bezprawności ich działania, nadto nie wykazał też, by działanie prokuratury w sprawie o sfałszowanie podpisu na umowie kredytowej pozostawało w normalnym związku przyczynowym z zaprzestaniem działalności gospodarczej przez powoda. Wreszcie powód nie wykazał w ocenie sądu pierwszej instancji również ewentualnej wysokości szkody jaką miałby doznać na skutek działalności prokuratury. Niezależnie od powyższego, Sąd Okręgowy wskazał również, że powództwo nie mogło być uwzględnione ze względu na przedawnienie roszczenia. Zgodnie bowiem z twierdzeniami powoda najpóźniejszą datą, od której można liczyć termin przedawnienia, jest 19 lutego 1996 roku, kiedy to prokurator Prokuratury Wojewódzkiej w S. odmówił wszczęcia kolejnego postępowania przygotowawczego w sprawie nakłaniania i wymuszania fałszywych zeznań przez dyrektora Powszechnego Banku (...) w W. oraz sfałszowania podpisu na dokumentacji bankowej, gdyż było to ostatnie postępowanie w tej sprawie, które zainicjował powód. Pozew został zaś złożony 9 marca 2016 roku, czyli po upływie trzyletniego terminu przedawnienia.

Pełnomocnik powoda zaskarżył powyższe orzeczenie w całości. Podniósł następujące zarzuty:

1)  sprzeczności istotnych ustaleń sadu z treścią materiału dowodowego w zakresie oceny działań i zaniechań prokuratorów i ich związku z powstałą szkodą, zaistnienia szkody;

2)  naruszenia prawa materialnego - art. 442 ¹ k.c. w zakresie przedawnienia roszczenia;

3)  naruszenia prawa procesowego poprzez bezzasadne oddalenie zgłoszonych wniosków dotyczących świadków.

W konkluzji skarżący wniósł o zmianę wyroku sądu pierwszej instancji i uwzględnienie powództwa, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Tożsame zarzuty, dotyczące oceny materiału dowodowego oraz przedawnienia znalazły się w apelacji wniesionej osobiście przez powoda (k. 594 -600).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Sąd Apelacyjny w całości podziela szczegółowe ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego i przyjmuje je za własne. Ustalenia te podlegały uzupełnieniu wyłącznie o następujące okoliczności:

Wyrokiem z 15 grudnia 1992 roku Sąd Wojewódzki w Sieradzu zasądził od K. D. (2) na rzecz Z. D. kwotę 477.774.000 zł z odsetkami ustawowymi od 1 września 1992 roku wraz z kosztami postępowania, uwzględniając w całości powództwo Z. D. o zapłatę z tytułu zwrotu kwoty, którą powód uiścił wierzycielom pozwanego wykonując zobowiązania z umów poręczenia i zastawu bankowego, w tym z poręczenia umowy kredytu z 9 lipca 1991 roku (wyrok Sądu Wojewódzkiego w Sieradzu z 15.12.1992 roku, sygn. akt I C 173/92 – karty 61-63 akt sprawy). Rewizję pozwanego od tego wyroku oddalił Sąd Apelacyjny w Łodzi wyrokiem z 3 czerwca 1993 roku (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 03.06.1993 r., sygn. akt I ACr 228/93 – k. 64-68).

Wyrokiem z 9 czerwca 1997 roku Sąd Wojewódzki w Sieradzu oddalił powództwo Z. D. przeciwko (...) Bankowi (...) S.A. w Ł. Oddział w W. o zapłatę kwoty 20.854,92 zł z odsetkami i kosztami procesu z tytułu spłacenia bankowi kredytu pobranego przez K. D. (1) w dniu 9 lipca 1991 roku, uznając że dokonując płatności na rzecz banku pomimo wiedzy o tym, że roszczenie jest nienależne nie może domagać się jego zwrotu. Apelację Z. D. od tego wyroku oddalił Sąd Apelacyjny w Łodzi w dniu 21 listopada 1997 roku (wyrok Sądu Wojewódzkiego w Sieradzu z 09.06.1997 r., sygn. akt I C 169/96 – k. 69-75, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 21.11.1997 r., sygn. akt I ACa 550/97 – k. 76-88).

Sąd Apelacyjny oddalił wnioski powoda o przeprowadzenie dowodów z zeznań świadków J. K., B. S., B. K., P. J., A. D., M. B., J. W., B. Ś. i D. B., jako że zmierzały one jedynie do przedłużenia postępowania, a okoliczności które powód chciał za ich pomocą udowodnić (iż był „gnojony przez III Rzeczpospolitą”) nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Z tych samych względów za chybiony uznać należy zarzut bezzasadnego oddalenia przez sąd pierwszej instancji wniosków o dopuszczenie dowodów z zeznań wymienionych świadków.

Sąd Apelacyjny podziela również wnioski, które sąd pierwszej instancji wyprowadził z zebranego w sprawie materiału dowodowego. Sąd Okręgowy prawidłowo uznał, że powód nie wykazał bezprawności zachowania funkcjonariuszy organów władzy publicznej, w szczególności Prokuratury Rejonowej w Wieluniu. Trafny jest również wniosek, że powód nie zdołał udowodnić wysokości szkody, którą wiązał z niemożnością uzyskania kredytu na wybudowania ubojni drobiu i utraconymi z tego tytułu zyskami. Przede wszystkim jednak podkreślić należy, że brak w sprawie adekwatnego związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy działaniami Prokuratury, która nie zdołała ustalić osoby odpowiedzialnej za sfałszowanie podpisu Z. D. na umowie poręczenia kredytu z 9 lipca 1991 roku, a fiaskiem przedsięwzięcia gospodarczego powoda i jego wspólników.

W myśl art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c ciężar wykazania takiego związku przyczynowego, jak również pozostałych przesłanek odpowiedzialności Skarbu Państwa, spoczywał. na powodzie. Apelujący podnosił, że związek ten polegał na uniemożliwieniu powodowi oczyszczenia się w sposób pozwalający na zaciągnięcie kredytu na inwestycję w zakresie skupu i uboju gęsi, nie sprecyzował jednak na czym to „oczyszczenie się” miałoby polegać. Skarżący twierdził też, że szkoda spowodowana została zaniechaniem zabezpieczenia dokumentacji bankowej, nie wskazując w jaki sposób prowadziło to do fiaska przedsięwzięcia związanego ubojnią gęsi.

Z prawidłowo ustalonego w sprawie stanu faktycznego wynika, że niepowodzenie spółki (...), której wspólnikiem był powód, było konsekwencją jej niedostatecznego przygotowania finansowego do rozpoczęcia działalności ubojni drobiu. To zaś jedynie w części wynikało z zaciągnięcia przez spółkę w dniu 31 sierpnia 1992 roku kredytu, z którego spłacono należności wynikające zarówno z rzekomo poręczonej przez powoda umowy z 9 lipca 1991 roku i zabezpieczonej sfałszowanym zastawem na samochodzie powoda, jak i z umowy z 3 października 1990 roku, za którą powód rzeczywiście poręczył. Należy zauważyć, że powód wiedział, iż jego podpis pod poręczeniem umowy kredytu z 9 lipca 1991 roku został sfałszowany, wyraził bowiem zgodę na przedłużenie spłaty tego kredytu. Skoro mimo tego powód spłacił należności wynikające z tej umowy kredytowej, to należy uznać, że dobrowolnie spełnił świadczenie, o którym wiedział, że się bankowi nie należy. Skutki takiego działania powoda, jakimi były jego zwiększone zadłużenie i zmniejszona zdolność kredytowa obciążają zatem jego samego, a nie pozwany Skarb Państwa.

W tym miejscu trzeba jednak zwrócić uwagę, że zła kondycja (...) spółki (...) nie była jedynie prostą konsekwencją spłaty należności K. D. (1) z umowy z 9 lipca 1991 roku (150.000.000 zł wraz z odsetkami). Na dzień 29 września 1993 roku kwota ta stanowiła stosunkowo niewielką część ogólnego zadłużenia spółki, które wynosiło 1.019.000.000 zł z odsetkami. W tym dniu sporządzono opinię bankową, w oparciu o którą spółka (...) starała się o przyznanie kredytu inwestycyjnego na sfinansowanie ubojni drobiu. Powód nie wykazał, że gdyby nie spłacił należności K. D. (1) z umowy z 9 lipca 1991 roku, to spółka (...) uzyskałaby kredyt inwestycyjny i wywiązała się z umowy zawartej z (...). Konkluzja taka jest wątpliwa, skoro spółka (...) i tak była w znacznym stopniu zadłużona, a przy udzielaniu kredytu inwestycyjnego oceniane były również inne czynniki - np. brak gwarancji zbytu produkcji w okresie kredytowania.

Wreszcie wypada zauważyć, że w dniu 3 czerwca 1993 roku uprawomocnił się wyrok sądu zasądzający od K. D. (2) na rzecz Z. D. zwrot m.in. kwoty, którą powód uiścił za K. D. (2) tytułem spłaty należności z kredytu z 9 lipca 1991 roku. Powód nie podnosił, by miał problemy z wyegzekwowaniem tej sumy. Skoro tak, to należy przyjąć że po wydaniu tego wyroku odwrócone zostały skutki, jakie w majątku powoda wywołała spłata należności K. D. (2) z 9 lipca 1991 roku. Nawet gdyby działania Prokuratury nie zakończyły się umorzeniem postępowania przygotowawczego, a wniesieniem aktu oskarżenia i wydaniem prawomocnego wyroku skazującego za sfałszowanie podpisu powoda na umowie poręczenia kredytu z 9 lipca 1991 roku, to nie wpłynęłoby to na sytuację finansową spółki (...), a przynajmniej powód tego nie wykazał. Powód złożył zawiadomienie o wskazanym przestępstwie dopiero pismem z 18 lutego 1993 roku, choć o rzekomym poręczeniu umowy kredytu z 9 lipca 1991 roku wiedział już przynajmniej od 14 września 1991 roku, kiedy to wyraził zgodę na przedłużenie jego spłaty. Powód musiał liczyć się z tym, że postępowania przygotowawcze i sądowe są czasochłonne. W sytuacji opóźniania zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa mało prawdopodobnym było zatem uzyskanie prawomocnego wyroku skazującego przed końcem września 1993 roku, kiedy to powód starał się o kredyt inwestycyjny.

Powód nie wyjaśnił przy tym w żaden sposób, jak ustalenie osoby która dokonała sfałszowania jego podpisu miałoby zmienić sytuację spółki (...). W postępowaniu przygotowawczym przed jego umorzeniem ustalono na podstawie opinii biegłych, że podpis powoda na poręczeniu umowy z 9 lipca 1991 roku został sfałszowany. Pomimo niewykrycia sprawcy powód dysponował zatem dowodem na sfałszowanie podpisu. Okoliczność ta nie mogła jednak stanowić podstawy roszczeń powoda w stosunku do (...) Banku (...) S.A. w Ł. Oddziału w W., co zresztą przesądzono w wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 21 listopada 1997 roku. Brak również podstaw by przyjąć, że ustalenie osoby odpowiedzialnej za sfałszowanie podpisu pozwoliłoby powodowi na uzyskanie kredytu inwestycyjnego.

Reasumując, powód nie tylko nie udowodnił, ale nawet nie dał twierdzeń które uzasadniałyby przyjęcie adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy zachowaniami funkcjonariuszy organów władzy publicznej, w szczególności Prokuratury Rejonowej w Wieluniu, a niepowodzeniem prowadzonej przez niego działalności gospodarczej – ubojni drobiu. Z tego względu powództwo musiało podlegać oddaleniu, bez względu na to, czy odpowiedzialność pozwanego Skarbu Państwa rozpatrywać na gruncie art. 417 k.c. czy też nawet art. 417 ² k.c. oraz bez względu na to czy funkcjonariuszom prokuratury można było przypisać jakąkolwiek bezprawność i zawinienie. Rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji jest zatem prawidłowe.

Podkreślić trzeba, że powód wiedział o sfałszowaniu jago podpisów na poręczeniu drugiego kredytu udzielonego przez bank (...) oraz umowie zastawu na samochodzie co najmniej w dacie wyrażenia zgody na prolongatę spłaty tego zobowiązania przez kredytobiorcę. Pomimo tego wyraził zgodę na spłatę tego zobowiązania, zamiast kwestionować jego ważność. Następnie zaś spłacił to zobowiązanie i zaangażował się w przedsięwzięcie gospodarcze z niemiecką firmą (...) nie mając zapewnionego kredytowania tego przedsięwzięcia, co doprowadziło do utraty środków pożyczonych mu przez niemiecką spółkę i dalszych problemów finansowych. Jakiekolwiek potencjalne zaniechania funkcjonariuszy prokuratury w roku 1993, czy w latach kolejnych nie mogły spowodować trudności w rozpoczęciu działalności ubojni drobiu w roku 1993.

Niezależnie od powyższego, sąd pierwszej instancji prawidłowo zastosował również przepis art. 442 ¹ k.c., oceniając, że gdyby roszczenie w ogóle powstało to uległoby przedawnieniu. Skarżący nie kwestionował prawidłowego wniosku Sądu Okręgowego, że za początek biegu terminu przedawnienia uważać jest 19 lutego 1996 roku. Skarżący podnosił natomiast, że sąd nie uwzględnił ciągłych działań podejmowanych przez powoda w postaci wniosków składanych w Prokuraturze. Zarzut ten jest chybiony, a wskazane wnioski nie mogły przerwać biegu terminu przedawnienia, jako że nie stanowiły czynności wymienionych w art. 123 k.c.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację. Pokreślić przy tym wypada, że roszczenie oparte było na twierdzeniu o utraceniu dochodów w związku z tym, że przedsięwzięcie gospodarcze planowane przez powoda, nie zostało uruchomione z winy funkcjonariuszy prokuratury. Bez rozszerzenia powództwa nie była możliwa ocena twierdzeń powoda, że doszło również do naruszenia jego dóbr osobistych i oceny żądania w tym kontekście. Analiza roszczenia dokonana przez Sąd pierwszej instancji przez pryzmat art. 448 k.c. w zw. z art. 24 k.c. była więc zbędna.

O kosztach postępowania odwoławczego Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 102 k.p.c., uznając że sytuacja majątkowa powoda uzasadnia odstąpienie od obciążania go kosztami poniesionymi przez przeciwnika.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu powodowi w postępowaniu apelacyjnym orzeczono na podstawie przepisów § 16 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 4 ust. 1-3 i § 8 pkt 9 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U. z 2016 r. poz. 1714 ze zm.)