Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 maja 2018 r.

Sąd Okręgowy w Toruniu - IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący SSR del. Andrzej Kurzych

Protokolant stażysta Bernadeta Rybicka

po rozpoznaniu w dniu 22 maja 2018 r. w Toruniu

sprawy E. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T.

o wysokość emerytury i kapitału początkowego

na skutek odwołania od decyzji z dnia 10 sierpnia 2017 r., nr (...)
i z dnia 9 sierpnia 2017 r., nr (...)-2017

I.  zmienia zaskarżone decyzje w ten sposób, że zobowiązuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. do ustalenia wysokości emerytury ubezpieczonego E. K. począwszy od dnia 1 lipca 2017 roku przy uwzględnieniu kapitału początkowego ustalonego według wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego wynoszącego 67,59%,

II.  oddala odwołanie od decyzji z dnia 10 sierpnia 2017 roku w pozostałej części,

III.  nie stwierdza odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji.

/-/SSR del. Andrzej Kurzych

IVU 1290/17

UZASADNIENIE

Decyzją z 9 sierpnia 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. ustalił kapitał początkowy ubezpieczonego E. K. w kwocie 66.821,48 zł. Do obliczenia wymiaru kapitału początkowego przyjęto podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych, tj. od 1 stycznia 1976 r. do 31 grudnia 1985 r. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego wynosi 60,13%. Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustalono w wyniku pomnożenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru wynoszącego 60,13% przez kwotę 1.220,89 zł, tj. kwotę bazową i została ona ustalona na kwotę 734,12 zł.

Decyzją z dnia 10 sierpnia 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od dnia 1 lipca 2017 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek.

Wysokość emerytury została obliczona na podstawie art. 26 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2017 r., poz. 887 – dalej jako ustawa emerytalna) przy przyjęciu, że kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego wynosi 245.718,29 zł, zaś średnie dalsze trwanie życia wynosi 209,90 miesiąca. Wyliczona kwota emerytury wyniosła 1.170,64 zł. Przy ustaleniu wysokości emerytury uwzględniono zwiększenie z tytułu opłacania składek na ubezpieczenia społeczne rolników za okres 17 lat i 9 miesięcy w kwocie 157,34 zł. Jednocześnie wskazano, że emerytura została zawieszona, ponieważ ubezpieczony pobiera rentę rolniczą z KRUS. Nie posiada przy tym prawa do wypłaty zbiegu świadczeń, tj. emerytury pracowniczej i renty rolniczej.

W odwołaniu od wskazanych decyzji ubezpieczony E. K. wskazał, że wnosi o przyznanie mu wyższej emerytury. Zdaniem ubezpieczonego, w decyzji emerytalnej zaniżono kwotę zwiększenia rolnego, gdyż w zaświadczeniu wystawionym przez KRUS podano, że składki opłacał przez okres 22 lat, 2 miesięcy i 9 dni. Ponadto zostały zaniżone zarobki za lata 1977 – 1978.

W odpowiedziach na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie podtrzymując dotychczasowe stanowisko w sprawie. W zakresie stanowiska dotyczącego decyzji odnoszącej się do ustalenia kapitału początkowego organ rentowy dodatkowo wskazał, że za okres od 1977 r. do 1978 r. przyjęto wynagrodzenia minimalne albowiem ubezpieczony nie przedłożył dokumentów poświadczających wysokość faktycznie otrzymywanego wynagrodzenia.

W piśmie z dnia 24 stycznia 2018 r. ubezpieczony wskazał, że w okresie od 15 listopada 1973 r. do 31 grudnia 1975 r., czyli podczas zatrudnienia w (...)w G. zarabiał o wiele więcej niż wynagrodzenia minimalne, które zostało przyjęte przez organ rentowy do obliczenia kapitału początkowego.

Sąd ustalił, co następuje:

Ubezpieczony E. K. urodził się (...)

W dniu 11 lipca 2017 r. ubezpieczony złożył wniosek o ustalenie prawa do emerytury oraz wniosek o ustalenie kapitału początkowego.

Decyzją z 9 sierpnia 2017 r. organ rentowy ustalił kapitał początkowy ubezpieczonego E. K. w kwocie 66.821,48 zł. Do obliczenia wymiaru kapitału początkowego przyjęto podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych, tj. od 1 stycznia 1976 r. do 31 grudnia 1985 r.

Łączny staż ubezpieczeniowy wynosił 14 lat, 6 miesięcy i 2 dni. Obejmował on okres zatrudnienia (...)w G. w okresie od 23 września 1971 r. do 15 października 1973 r., w(...)w G. w okresie od 15 listopada 1973 r. do 30 października 1976 r. i w Spółdzielni Kółek Rolniczych w K. w okresie od 8 listopada 1976 r. do 30 kwietnia 1986 r.

Za okres od 15 listopada 1973 r. do 31 grudnia 1975 r. i za okres od 8 listopada 1976 r. do 31 grudnia 1978 r. organ rentowy przyjął wynagrodzenie w wysokości wynagrodzenia minimalnego z uwagi na brak dokumentacji, na podstawie której można by było ustalić wynagrodzenia rzeczywiste.

Wynagrodzenie za 1976 r. i za okres od 1979 r. do 1986 r. ustalono na podstawie wpisów w legitymacji ubezpieczeniowej.

Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego wynosił 60,13%. Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustalono w wyniku pomnożenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru wynoszącego 60,13% przez kwotę 1.220,89 zł, tj. kwotę bazową i została ona ustalona na kwotę 734,12 zł.

Decyzją z dnia 10 sierpnia 2017 r. organ rentowy przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od dnia 1 lipca 2017 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek.

Wysokość emerytury została obliczona na podstawie art. 26 przy przyjęciu, że kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego wynosi 245.718,29 zł, zaś średnie dalsze trwanie życia wynosi 209,90 miesiąca. Wyliczona kwota emerytury wyniosła 1.170,64 zł.

Przy ustaleniu wysokości emerytury uwzględniono zwiększenie z tytułu opłacania składek na ubezpieczenia społeczne rolników za okres 17 lat i 9 miesięcy w kwocie 157,34 zł.

Ustalenia w zakresie zwiększenia rolnego poczyniono na podstawie zaświadczenia wystawionego przez Kasę Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddział Regionalny w B. z 11 lipca 2017 r. W zaświadczeniu podano, iż ubezpieczony podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników w okresie od 1 stycznia 1980 r. do 30 września 1997 r. W okresie od 1 stycznia 1980 r. do 31 grudnia 1984 r. był zwolniony z opłacania składek. Składki opłacała od 1 stycznia 1985 r. do 30 września 1997 r.

Jednocześnie wskazano, że emerytura została zawieszona, ponieważ ubezpieczony pobiera rentę rolniczą z KRUS. Nie posiada przy tym prawa do wypłaty zbiegu świadczeń, tj. emerytury pracowniczej i renty rolniczej.

(dowody:

⚫

wniosek emerytalny – k. 1-4 akt emerytalnych,

⚫

wniosek dot. kapitału początkowego – k. 1-3 akt kapitału początkowego,

⚫

zaświadczenie z 11.07.2017 r. – k. 10-11 akt emerytalnych,

⚫

świadectwa pracy - k. 5-7 akt KRUS,

⚫

decyzja z 10.08.2017 r. – k. 17-18 akt emerytalnych,

⚫

wykazy – k. 4-5 akt kapitału początkowego,

⚫

decyzja z 09.08.2017 r. – k. 6-7 akt kapitału początkowego)

W okresie od 15 listopada 1973 r. do 30 października 1976 r. ubezpieczony zatrudniony był w(...)w G.. W okresie od 15 listopada 1973 r. do 20 czerwca 1976 r. zajmował stanowisko ślusarza, a od 1 lipca 1976 r. do końca zatrudnienia – wiertacza maszynowego.

W karcie zaszeregowania z 30 listopada 1973 r. wskazano, że ubezpieczony od dnia 15 listopada 1973 r. został zaszeregowany do V grupy tabeli II stawki 11,50 zł / godz. w systemie akordowym na stanowisku ślusarza w dziale Z-32.

Ubezpieczony początkowo wykonywał drobne remonty ślusarskie. Po około 2 miesiącach trafił na montaż pomp. Praca odbywała się grupie. Jako wiertacz ubezpieczony zajmował się wykonywaniem części do pomp (obróbka mechaniczna, wiercenie, gwintowanie i frezowanie), a także kalibrowaniem elementów do zbiorników na wodę do domów jednorodzinnych.

Praca w zakładzie odbywała się od poniedziałku do piątku od 7:00 do 15:00, a w soboty od 7:00 do 13:00. Ubezpieczony do pracy dojeżdżał motorem, a zimą albo gdy była słaba pogoda pociągiem. W okresie kiedy ubezpieczony miał problem z dojazdem do zakładu motorem, za zgodą majstra i kierownika, pracował do 14:00, aby zdążyć na pociąg powrotny. Brakujące do pełnej dniówki godziny uzupełniał w soboty, kiedy pracował do 15-16. Czasami zdarzało się, że, aby nadrobić brakujące godziny, zostawał dłużej w ciągu tygodnia. Ostatecznie jego czas pracy był taki sam jak pozostałych pracowników.

W dacie skierowania ubezpieczonego na stanowisko wiertacza została mu przyznana stawka godzinowa 15,60 zł.

W zakładzie była też wypłacana premia uznaniowa w wysokości 15%, która uzależniona była od jakości pracy.

W legitymacji ubezpieczeniowej zaznaczono, że ubezpieczony w 1976 r. zarobił łącznie 32.789,00 zł.

Zgodnie z wyliczeniem organu rentowego, przy założeniu, że stawka godzinowa wynosiła 11,50 zł i że ubezpieczony był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy, uzyskał on łącznie wynagrodzenie:

⚫

za okres od 15 listopada do 31 grudnia 1973 r. – w kwocie 3.335,00 zł,

⚫

w 1974 r. – w kwocie 26.864,00 zł,

⚫

w 1975 r. – w kwocie 26.887,00 zł.

(dowody:

⚫

przesłuchanie ubezpieczonego – protokół elektroniczny z 17.04.2018 r., 00:17:54-00:34:49, k. 54v.-55 akt,

⚫

legitymacja ubezpieczeniowa – k. 47,

⚫

karta zaszeregowania, świadectwo pracy – akta osobowe na k. 34 akt,

⚫

wyliczenie – k. 61v. akt)

W okresie od 8 listopada 1976 r. do 30 kwietnia 1986 r. ubezpieczony pracował w Spółdzielni Kółek Rolniczych w K. jako mechanik maszyn rolniczych. Zgodnie z umową o pracę z 8 listopada 1976 r. został zatrudniony w Zakładzie (...) na okres próbny w pełnym wymiarze czasu pracy. Wynagrodzenie za pracę zostało ustalone według IX kategorii zaszeregowania. Stawka godzinowa wynosiła 15,60 zł. W umowie również wskazano, że zgodnie z regulaminem premiowania może być wypłacana premia.

Te same warunki zatrudnienia został określone w umowie na czas nieokreślony, która została zawarta 23 listopada 1976 r.

Począwszy od 1 kwietnia 1979 r. ubezpieczony był wynagradzany według stawki godzinowej w kwocie 17,00 zł. W kolejnych okresach wysokość stawki godzinowej była zwiększana.

Ubezpieczony pracował od poniedziałku do piątku od 7:00 do 15:00, a w soboty od 7:00 do 13:00. Oprócz wynagrodzenia zasadniczego ubezpieczony otrzymywał premię do 25%. Premia ta była obniżana o 5-10%, jeżeli uczeń, który podlegał ubezpieczonemu zachował się w sposób nieprawidłowy. Jeżeli ubezpieczonemu był przydzielony uczeń (nie było to regułą), to otrzymywał z tego tytułu dodatek w kwocie 150 zł.

Okresowo był również wypłacany dodatek szkodliwy za naprawę opryskiwaczy. Był też wypłacany dodatek za mleko w kwocie 300,00 zł.

W legitymacji ubezpieczeniowej zaznaczono, że ubezpieczony zarobił łącznie:

⚫

w 1979 r. – 49.985,00 zł,

⚫

w 1980 r. – 51.927,00 zł,

⚫

w 1981 r. – 69.422,00 zł,

⚫

w 1982 r. – 91.885,00 zł,

⚫

w 1983 r. – 105.576,00 zł,

⚫

w 1984 r. – 127.059,00 zł,

⚫

w 1985 r. - 140.273,00 zł,

⚫

w 1986 r. – 65.368,00 zł.

Zgodnie z wyliczeniem organu rentowego, przy założeniu, że stawka godzinowa wynosiła 15,60 zł i że ubezpieczony był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy, uzyskał on łącznie wynagrodzenie:

⚫

w 1977 r. – w kwocie 36.691,20 zł,

⚫

w 1978 r. – w kwocie 36.472,80 zł.

(dowody:

⚫

przesłuchanie ubezpieczonego – protokół elektroniczny z 17.04.2018 r., 00:34:49-00:48:44, k. 55-55v. akt,

⚫

legitymacja ubezpieczeniowa – k. 47,

⚫

umowy o pracę - akta osobowe na k. 22 akt,

⚫

wyliczenie – k. 61v. akt)

W dniu 5 listopada 1979 r. ubezpieczony kupił gospodarstwo rolne w miejscowości K. o powierzchni 3,51 ha. Mieszkał wtedy w gospodarstwie ojca, które miało powierzchnię 7,56 ha. Ubezpieczony przejął je 5 maja 1988 r.

W okresie od 1 stycznia 1980 r. do 31 grudnia 1984 r. ubezpieczony był zwolniony z opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników jako tzw. młody rolnik. W 1983 i 1984 r. płacił wyłącznie składkę osobową. Ubezpieczony podlegał ubezpieczeniu społecznemu rolników do 30 czerwca 1997 r.

(dowody:

⚫

akt notarialny z 05.11.1979 r. – k. 8-9 akt KRUS,

⚫

akt notarialny z 05.05.1988 r. – k. 10-13 akt KRUS,

⚫

karta ewidencyjna – akta ubezpieczeniowe KRUS)

Decyzją z 25 sierpnia 1997 r. KRUS Oddział Regionalny przyznał ubezpieczonemu prawo do renty inwalidzkiej rolniczej od 1 lipca 1997 r. do 31 sierpnia 1998 r. Kolejnymi decyzjami ubezpieczony uzyskiwał prawo do renty rolniczej na dalsze lata. Decyzją z 19 lutego 2014 r. ubezpieczonemu przyznana została renta rolnicza na stałe.

W toku postępowania administracyjnego KRUS uwzględnił okres pracy ubezpieczonego w gospodarstwie rolnym rodziców w okresie od 14 kwietnia 1967 r. do 22 września 1971 r.

Łącznie organ rentowy uznał 22 lata, 2 miesiące i 9 dni pracy i ubezpieczenia w gospodarstwie rolnym.

(dowody:

⚫

decyzja z 19.02.2014 r. – k. 106-107 akt rentowych KRUS,

⚫

raport – k. 25 akt rentowych KRUS,

⚫

decyzja z 25.08.1997 r. – k. 26-27 akt rentowych KRUS,

⚫

pismo z 14.06.2017 r. – k. 119 akt rentowych KRUS)

Zgodnie z hipotetycznym wyliczeniem emerytury (uwzględniającym wskazane wcześniej założenia dotyczące zarobków z okresu od 15 listopada 1973 r. do 31 grudnia 1975 r. i od 1 stycznia 1977 r. do 31 grudnia 1978 r.) wysokość emerytury od 1 lipca 2017 r. wyniosłaby 1.346,53 zł (emerytura – 1.233,51 zł + zwiększenie rolne – 113,02 zł.). Hipotetyczny wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego wyniósłby 67,59% (średnia arytmetyczna z lat 1974-1983). Hipotetyczna wysokość kapitału początkowego wyniosłaby 70.410,01 zł.

(dowody:

⚫

wyliczenie – k. 61-62 akt)

Sąd zważył, co następuje:

Stan faktyczny w sprawie Sąd ustalił w oparciu o dokumenty zgromadzone w aktach sprawy (w aktach organu rentowego oraz KRUS i aktach osobowych). Sąd uznał za wiarygodne dokumenty zaliczone w poczet materiału dowodowego w sprawie, bowiem żadna ze stron nie kwestionowała ich autentyczności, ani prawdziwości zawartych w nich informacji, nie wzbudziły one także wątpliwości Sądu.

Postawą ustaleń faktycznych były również zeznania ubezpieczonego E. K.. Wypowiedzi ubezpieczonego były spójne i korespondowały ze zgromadzoną dokumentacją, zwłaszcza zalegającymi w aktach osobowych z okresu zatrudnienia w (...) w G. i w Spółdzielni Kółek Rolniczych w K., a także w aktach ubezpieczeniowych i rentowych nadesłanych przez KRUS.

Zakreślony treścią odwołania i pisma z 24 stycznia 2018 r. przedmiot niniejszej sprawy koncentrował się na trzech zagadnieniach:

1.  wysokości wynagrodzenia ubezpieczonego uzyskiwanego w okresie od 15 listopada 1973 r. do 31 grudnia 1975 r. podczas zatrudniania w (...)w G.,

2.  wysokości wynagrodzenia ubezpieczonego uzyskiwanego w okresie od 1 stycznia 1977 r. do 31 grudnia 1978 r. podczas zatrudnienia w Spółdzielni Kółek Rolniczych w K.,

3.  kwestii wysokości tzw. zwiększenia rolnego.

W zakresie dwóch pierwszych zagadnień zbadaniu podlegało to, jakie stawki wynagrodzeniowe obowiązywały w spornych okresach oraz w jakim wymiarze czasu pracy ubezpieczony rzeczywiście pracował.

Przed szczegółową oceną zgromadzonego materiału dowodowego, odwołać się należy do reguł postępowania dowodowego obowiązujących w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Szczegółowe zasady postępowania w sprawie przyznania świadczeń z ubezpieczeń społecznych zostały uregulowane w obecnie obowiązującym rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. nr 237, poz. 1412). Zgodnie z § 21 ust. 1 rozporządzenia środkiem dowodowym na okoliczność wysokości wynagrodzenia, dochodu, przychodu oraz uposażenia przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty są zaświadczenia pracodawcy lub innego płatnika składek, legitymacja ubezpieczeniowa lub inny dokument, na podstawie którego można ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia. Wskazać przy tym jednak należy, iż powyższe obostrzenia ograniczają się do postępowania przed organem rentowym, który jest zarówno zobowiązany jak i ograniczony obowiązkiem dokonywania stosowych ustaleń tylko i wyłącznie na w/wym. podstawach. Powszechnie przyjmuje się, że ograniczenia te nie obowiązują w sądowym postępowaniu odwoławczym, a zatem fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w Kodeksie postępowania cywilnego, a do sądu należy ocena ich wiarygodności. Wysokość zarobków, której pochodną jest podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne, jest faktem mającym istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 227 k.p.c.), który w postępowaniu przed sądem może być udowadniany wszelkimi środkami dowodowymi (wyrok z dnia 14 czerwca 2006 r., I UK 115/06, OSNP 2007/17-18/257; a także wyrok SA w Szczecinie z dnia 17 października 2006 r., III AUa 509/06). Podkreślić przy tym należy, iż większa różnorodność dowodowa sądowego postępowania odwoławczego nie przekłada się wszakże na bezwzględne rygory oceny tak zebranego materiału dowodowego i jego miarodajności dla ustaleń faktycznych, które nie mogą być oparte na domniemaniach czy prawdopodobieństwie. Brak jednoznacznej dokumentacji czy innych zastępczych środków dowodowych bądź ich niepełność dowodowa, uniemożliwiająca ich jednoznaczną interpretację, każdorazowo obliguje Sąd do odmowy miarodajności dowodowej takiej dokumentacji i poczynienia na jej podstawie ustaleń faktycznych w sprawie.

W przedmiotowej sprawie nie budziło wątpliwości, iż w okresie zatrudnienia od 15 listopada 1973 r. do 31 grudnia 1975 r. ubezpieczonego obowiązywała stawka godzinowa w wysokości 11,50 zł w akordowym systemie wynagradzania. Kwota ta jednoznacznie wynikała ze znajdującej się w aktach osobowych ubezpieczonego z okresu pracy w (...)w G. karty zaszeregowania i została również potwierdzona zeznaniami ubezpieczonego.

Z zeznań ubezpieczonego wynikało również, że pracował on w pełnym wymiarze czasu pracy, choć organizacja jego pracy była nieco inna niż pozostałych pracowników. Ubezpieczony uzyskał bowiem zgodę przełożonych na wcześniejsze kończenie pracy (o 14:00) w tych dniach, kiedy przyjeżdżał do pracy pociągiem. Ubezpieczony w sposób przekonywujący wyjaśnił, że godziny te odpracowywał w innym terminie, zwłaszcza w soboty. Nie była to zresztą sytuacja zbyt częsta, albowiem miała ona miejsce wówczas, gdy ze wglądu na porę roku, czy warunki atmosferyczne nie był w stanie dojechać do pracy motorem.

Z karty zaszeregowania wynikało, iż ubezpieczony pracował w systemie akordowym. Obowiązujące w spornym okresie Układy Zbiorowe Pracy dla Przemysłu Metalowego (art. 12 U.Z.P. z 17 września 1971 r. i art. 6 U.Z.P. z 31 grudnia 1974 r. – o analogicznym brzemieniu) stanowiły, że pracownicy zatrudnieni w akordowej formie pracy otrzymują wynagrodzenie według kategorii zaszeregowania wykonanej roboty. Zarobek pracowników zatrudnionych w akordowej formie płacy powinien być obliczony proporcjonalnie do stopnia wykonania normy pracy.

Stosowany system wynagrodzenia zakładał więc wynagrodzenie za godzinę pracy w kwocie 11,50 zł, lecz tylko wtedy, gdy została wykonana norma. Z zeznań ubezpieczonego wynikało, że wypracowywał pełne normy, a więc był regularnie wynagradzany według stawki 11,50 zł. Znajdowało to potwierdzenie w zeznaniach ubezpieczonego dotyczących otrzymywania premii, późniejszym awansie na lepiej wynagradzane stanowisko wiertacza (od 1 lipca 1976 r.), a także przyznaniu ubezpieczonemu w dniu 22 lutego 1976 r. brązowej odznaki pracy socjalistycznej (za przekroczenie normy; k. 51 akt).

Gdy chodzi o wysokości wynagrodzenia ubezpieczonego uzyskiwanego w okresie od 1 stycznia 1977 r. do 31 grudnia 1978 r. podczas zatrudnienia w Spółdzielni Kółek Rolniczych w K., to również nie budziło żadnych wątpliwości, iż ubezpieczonego obowiązywała w tym okresie stawka godzinowa w wysokości 15,60 zł (w czasowym systemie wynagradzania). Wynikała ona z umów o pracę z 8 listopada 1976 r. i 23 listopada 1976 r., a do jej zmiany, jak wynika z dekretu z 1 kwietnia 1979 r., doszło właśnie od tej daty, kiedy zastąpiona została stawką 17,00 zł. Fakt obowiązywania stawki godzinowej w kwocie 15,60 zł w spornym okresie został również potwierdzony przez ubezpieczonego. Nie budziły też zastrzeżeń zeznania ubezpieczonego, iż był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy (wynikało to wprost z zawartych umów o pracę) i taki też wymiar czasu pracy w praktyce wypracowywał.

Ubezpieczony w odniesieniu do obu analizowanych okresów podnosił, że otrzymywał dodatkowe składniki wynagrodzenia: premie (odpowiednio w wysokości 15% i do 25%, dodatek za kształcenie uczniów w wysokości 150 zł, dodatek za mleko w kwocie 300 zł, dodatek szkodliwy z tytułu naprawy opryskiwaczy). W ocenie Sądu, te składniki wynagrodzenia nie mogły być uwzględnione w obliczeniach odnoszących się do wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego. Wprawdzie pojawiają się one w różnych kontekstach w dokumentacji kadrowo – płacowej ubezpieczonego, lecz nie było możliwe zrekonstruowanie szczegółowych zasad ich przyznawania, a także z jaką częstotliwością i w jakiej wysokości były wypłacane. Zapewnienia ubezpieczonego dotyczące ich wypłaty również cechowały się różną stanowczością, lecz nawet w tych przypadkach, kiedy ubezpieczony był pewny co do wypłacania mu danego składnika wynagrodzenia (np. premii 15%), to brakowało jakiegokolwiek materiału, który umożliwiałby weryfikację jego wypowiedzi. Jak już wskazywano, uwzględnienie danego składnika wynagrodzenia musi opierać się na jednoznacznych i przekonujących dowodach. Twierdzenia ubezpieczonego, które nie poddają się kontroli z uwagi na brak jakiegokolwiek materiału porównawczego, tego warunku nie spełniają.

Rekapitulując dotychczasowe rozważania wskazać należy, iż ze zgromadzonego materiału dowodowego wynikało, iż od 15 listopada 1973 r. do 31 grudnia 1975 r. ubezpieczonego obowiązywała stawka godzinowa w wysokości 11,50 zł w akordowym systemie wynagradzania, zaś w latach 1977-1978 stawka godzinowa 15,60 zł w czasowym systemie wynagradzania. W obu okresach ubezpieczony pracował w pełnym wymiarze czasu pracy, a ponadto w pierwszym z wymienionych okresów ubezpieczony wypracowywał założone normy pracy.

Szczegółowe zasady obliczania kapitału początkowego regulują przede wszystkim art. 173 oraz art. 174 ustawy emerytalnej. Zgodnie z art. 174 ust. 1 ustawy, kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12. Przepis art. 174 ust. 2 stanowi natomiast, że przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy okresy składkowe oraz okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 6, art. 7 pkt 5, art. 7 pkt 1 -4 i 6-12.

W myśl ust. 3 art. 174 ustawy emerytalnej podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999 r.

Oznacza to, że wysokość kapitału początkowego zależy od podstawy wymiaru, która może być ustalona m.in. z kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych z całego okresu ubezpieczenia przed 1999 r., z 20 lat kalendarzowych dowolnie wybranych z całego okresu ubezpieczenia przed 1999 r.

Wartości kapitału początkowego następuje poprzez obliczenie hipotetycznej emerytury, jaką ubezpieczony otrzymałby w dniu 1 stycznia 1999 r., a następnie pomnożenie kwoty tej emerytury przez wielkość średniego dalszego trwania życia osób w wieku 62 lat, ustaloną na dzień 1 stycznia 1999 r. Wysokość kwoty kapitału początkowego zależy od udowodnionych okresów składkowych i nieskładkowych przebytych przed 1 stycznia 1999 r. Okresy składkowe liczone są po 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych, a okresy nieskładkowe po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych, przy czym w obu wypadkach uwzględnia się pełne miesiące, podstawy wymiaru. Do podstawy wymiaru mogą być brane tylko te składniki wynagrodzenia, które stanowiły podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne.

Zgodnie z art. 26 ust. 1 ustawy emerytalnej, emerytura wynosi równowartość kwoty, będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5 i art. 183. Wiek ubezpieczonego w dniu przejścia na emeryturę wyraża się w ukończonych latach i miesiącach. Średnie dalsze trwanie życia ustala się wspólnie dla mężczyzn i kobiet oraz wyraża się w miesiącach (art. 26 ust. 2-3).

Podstawę obliczenia emerytury, stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173-175 oraz kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, z zastrzeżeniem ust. 1a i 1b oraz art. 185 (art. 25 ust. 1).

Z hipotetycznego wyliczenia organu rentowego zaprezentowanego w piśmie z dnia 30 kwietnia 2018 r. (uwzględniającego wskazane wcześniej założenia dotyczące zarobków z okresu od 15 listopada 1973 r. do 31 grudnia 1975 r. i od 1 stycznia 1977 r. do 31 grudnia 1978 r.) wynikało, że wysokość emerytury od 1 lipca 2017 r. wyniosłaby 1.346,53 zł (emerytura – 1.233,51 zł + zwiększenie rolne – 113,02 zł.), zaś hipotetyczny wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego wyniósłby 67,59% (średnia arytmetyczna z lat 1974-1983). Hipotetyczna wysokość kapitału początkowego wynosiła 70.410,01 zł.

Obliczenia te nie spotkały się z zarzutami ze strony ubezpieczonego.

Powyższe rozważania oraz wiarygodność dowodów w postaci angaży płacowych oraz zeznań ubezpieczonego w zakresie określenia obowiązującego go wymiaru czasu i wypracowywania norm pracy spowodowały, iż odwołanie należało uznać za częściowo uzasadnione. W tej części Sąd na podstawie cytowanych wyżej przepisów ustawy emerytalnej oraz art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżone decyzje zobowiązując organ rentowy do ustalenia wysokości emerytury ubezpieczonego przy uwzględnieniu kapitału początkowego ustalonego według wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego wynoszącego 67,59%, o czym orzeczono w punkcie I sentencji wyroku.

Sąd przyznał ubezpieczonemu prawo do ustalenia wyższej podstawy wymiaru świadczenia z uwzględnieniem kwot zarobków faktycznie osiągniętych, w miejsce kwot zarobków minimalnych przyjętych przez organ rentowy, począwszy od dnia 1 lipca 2017 r. – tj. od miesiąca w którym ubezpieczony złożył wniosek o ustalenie prawa do emerytury – zgodnie z treścią art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej.

Odwołanie podlegało natomiast oddaleniu na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. w części dotyczącej zwiększenia rolnego.

Zgodnie z art. 26a ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej wysokość emerytury ustalonej zgodnie z art. 26 ulega zwiększeniu za okresy opłacania składek na Fundusz Emerytalny Rolników, Fundusz Ubezpieczenia Społecznego Rolników i ubezpieczenie emerytalno-rentowe, o których mowa w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników. Zwiększenie to ustala się według zasad wymiaru części składkowej emerytury rolniczej przewidzianych w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników na podstawie zaświadczenia Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego o okresach opłacania składek. Zwiększenie, o którym mowa w ust. 1, nie przysługuje osobie mającej ustalone prawo do emerytury na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników.

W myśl art. 25 ust. 1 i 2 z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz.U. z 2017 r., poz. 2336 ze zm.) część składkową emerytury rolniczej ustala się, przyjmując po 1% emerytury podstawowej za każdy rok podlegania rolniczemu ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu. Przez emeryturę podstawową ustawa rozumie kwotę najniższej emerytury powszechnej.

Do liczby lat podlegania ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu dolicza się liczbę lat:

1) podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników indywidualnych i członków ich rodzin w okresie od dnia 1 stycznia 1983 r. do dnia 31 grudnia 1990 r.;

2) prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w gospodarstwie rolnym w okresie od dnia 1 lipca 1977 r. do dnia 31 grudnia 1982 r., za który była opłacana składka na Fundusz Emerytalny Rolników;

4) prowadzenia gospodarstwa rolnego lub pracy w gospodarstwie rolnym - bez podlegania innemu ubezpieczeniu społecznemu - po ukończeniu 16. roku życia, przypadających przed dniem 1 lipca 1977 r., jednak nie wcześniej niż 25 lat przed spełnieniem warunków nabycia prawa do emerytury rolniczej lub renty inwalidzkiej rolniczej.

Z cytowanych przepisów wynika, że wysokość emerytury ustalonej zgodnie z art. 26 ulega zwiększeniu wyłącznie za okresy opłacania składek na Fundusz Emerytalny Rolników, Fundusz Ubezpieczenia Społecznego Rolników i ubezpieczenie emerytalno-rentowe, o których mowa w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników. Wątpliwości mogą się ujawniać tylko w odniesieniu do okresu, o którym mowa w art. 25 ust. 2 pkt 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników (w kontekście zakresu odesłania zamieszczonego w 26a ust. 1 zd. 2 ustawy emerytalnej), lecz ich rozstrzyganie jest bezprzedmiotowe skoro uznany okres pracy ubezpieczonego w gospodarstwie rolnym rodziców (od 14 kwietnia 1967 r. do 22 września 1971 r.) przypada wcześniej niż 25 lat przed spełnieniem przez ubezpieczonego warunków nabycia prawa do renty inwalidzkiej rolniczej (1 lipca 1997 r.).

Ubezpieczony uzasadniając swoje żądania odwoływał się do pisma KRUS Placówki Terenowej w G. z 14 czerwca 2017 r., z którego wynikało, że rolniczy organ rentowy uznał ubezpieczonemu 22 lata, 2 miesiące i 9 dni. W piśmie wskazano również, że okres od 14 kwietnia 1967 r. do 22 września 1971 r. przypadał na okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców, zaś pozostała część uwzględnionego okresu, tj. od 1 stycznia 1980 r. do 30 września 1997 r., odnosiła się do pracy we własnym gospodarstwie rolnym.

Dane te znajdowały tylko częściowe potwierdzenie w aktach rentowych KRUS. Z dokumentacji w nich zalegającej wynikało, że ubezpieczony kupił gospodarstwo rolne w dniu 5 listopada 1979 r. (akt notarialny - k. 8-9 akt rentowych KRUS), zaś w okresie od 1 stycznia 1980 r. do 31 grudnia 1984 r. był zwolniony z opłacania składek. Brak było także danych co do tego, czy uiszczał składki w okresie od 5 listopada do 31 grudnia 1979 r. Ponadto okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców przypadał wcześniej niż 25 lat przed spełnieniem warunków nabycia przez ubezpieczonego prawa do renty inwalidzkiej rolnicze.

Z utrwalonego orzecznictwa (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2012 r., III UZP 4/12, OSNP 2013/5-6/58 i np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 24 maja 2017 r., III AUa 1266/16, LEX nr 2304347) wynika, że emerytura ustalona zgodnie z art. 26 ustawy emerytalnej nie ulega zwiększeniu na podstawie art. 26a tej ustawy za okresy podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników, w których rolnik zwolniony był od obowiązku opłacania składki na ubezpieczenie społeczne rolników na podstawie art. 40 ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. Nr 32, poz. 140 z późn. zm.). Sąd Najwyższy wskazał, że wysokość emerytury ustalonej w formule zdefiniowanej składki ulega zwiększeniu wyłącznie za okresy opłacania składek na Fundusz Emerytalny Rolników, Fundusz Ubezpieczenia Społecznego Rolników i ubezpieczenie emerytalno rentowe rolników i tylko opłacenie tych składek ma wpływ na wysokość emerytury kapitałowej.

W konsekwencji organ rentowy ustalił zwiększenie rolne na podstawie okresu bezprawnie wydłużonego o 5 lat, tj. okresu od 1 stycznia 1980 r. do 31 grudnia 1984 r., kiedy bezspornie ubezpieczony był zwolniony z opłacania składek na ubezpieczenie społeczne rolników. Odwołanie w części dotyczącej zwiększenia rolnego podlegało zatem oddaleniu i to bez względu na to trafność twierdzeń ubezpieczonego odnoszących do możliwość uwzględnienia podczas jego obliczania okresu pracy ubezpieczonego w gospodarstwie rolnym rodziców (proponowany do zaliczenia okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców był krótszy niż 5 lat).

Wyjaśnić jeszcze należy, że Sąd nie podjął działań w celu weryfikacji wysokości zwiększenia rolnego ustalonej w piśmie z 30 kwietnia 2018 r., zawierającym hipotetyczne wyliczenie emerytury (zwiększenie wyliczono na kwotę 113,02 zł, zaś w zaskarżonej decyzji na kwotę 157,34 zł). Byłoby to działanie nieoperatywne, skoro nie jest możliwa zmiana zaskarżonej decyzji emerytalnej w kierunku niekorzystnym dla ubezpieczonego.

Jednocześnie, mając na uwadze, iż ustalenia dotyczące wysokości wynagrodzenia ubezpieczonego oraz wymiaru czasu pracy zostały poczynione na etapie postępowania jurysdykcyjnego z wykorzystaniem źródeł dowodowych, niedostępnych w toku postępowania administracyjnego, Sąd nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, w myśl art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej (punkt III sentencji wyroku).

SSR (del.) Andrzej Kurzych