Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 14 czerwca 2006 r.
I UK 115/06
Wysokość zarobków, której pochodną jest podstawa wymiaru składki na
ubezpieczenie społeczne, jest faktem mającym istotne znaczenie dla rozstrzy-
gnięcia sprawy (art. 227 k.p.c.), który w postępowaniu przed sądem może być
udowadniany wszelkimi środkami dowodowymi. Nie obowiązuje wówczas
ograniczenie wynikające z § 20 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wy-
płaty tych świadczeń (Dz.U. Nr 10, poz. 49 ze zm.).
Przewodniczący SSN Herbert Szurgacz, Sędziowie: SN Zbigniew Myszka, SA
Romualda Spyt (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 14 czerwca 2006 r.
sprawy z odwołania Ireny B. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych-Od-
działowi w Ł. o wysokość emerytury, na skutek kasacji ubezpieczonej od wyroku
Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 4 sierpnia 2004 r. [...]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Ło-
dzi do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosz-
tach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 4 sierpnia 2005 r. Sąd Apelacyjny-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Łodzi oddalił apelację Ireny B. od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu
Pracy i Ubezpieczeń w Łodzi z dnia 9 czerwca 2004 r. [...]. Wyrokiem tym oddalono
odwołanie ubezpieczonej od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Ł. z dnia
31 stycznia 2002 r., przyznającej prawo do emerytury. Ubezpieczona zakwestiono-
wała w tej decyzji wysokość świadczenia i domagała się ustalenia podstawy wymiaru
emerytury uwzględniającej zarobki uzyskiwane w latach 1965- 1984 w Zakładach
2
Przemysłu Dziewiarskiego „O.” w Ł. zamiast zarobków z okres od stycznia 1982 r. do
grudnia 1991 r., przyjętych przez organ rentowy do obliczenia świadczenia.
W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny podzielił pogląd Sądu Okręgowego,
że nie jest możliwe ustalenie wysokości emerytury w sposób proponowany przez
ubezpieczoną, gdyż nie dysponuje ona dowodami co do wysokości zarobków uzy-
skiwanych w tych latach w rozumieniu § 20 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7
lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz.U. Nr
10, poz. 49 ). Sąd Apelacyjny stwierdził także, że trafne jest stanowisko Sądu Okrę-
gowego odnośnie do zeznań świadków na okoliczność wysokości zarobków w spor-
nym okresie, które nie mogą stanowić podstawy ustalenia wynagrodzenia. Zgodził
się również z tym, że wyliczenie wysokości wynagrodzenia na podstawie zachowa-
nych w aktach osobowych „angaży” i zeznań świadków, byłoby niemiarodajne. Nadto
podkreślił, że zachowały się „angaże” jedynie z lat 1972 - 1977 oraz z roku 1979, a
także ubezpieczona dysponuje zaświadczeniem o zatrudnieniu i wynagrodzeniu z lat
1980 - 1984, co łącznie daje 12 lat, a zatem niemożliwe jest wyliczenie świadczenia z
20 lat wybranych z całego okresu ubezpieczenia. Tym samym Sąd Apelacyjny uznał
za niezasadny zarzut apelacji, opierający się między innymi na naruszeniu art. 15
ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń
Społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) oraz art. 224 §
1 k.p.c. i art. 278 § 1 k.p.c.
Skarżąc powyższy wyrok kasacją pełnomocnik ubezpieczonej zarzucił naru-
szenie art. 15 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, poprzez przyjęcie, że w postę-
powaniu dowodowym przed sądem obowiązują ograniczenia wynikające z przepisu §
20 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o
świadczenia emerytalno-rentowe, sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z zebranym
materiałem i oczywiste naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c., poprzez
ustalenie, że ubezpieczona przedstawiła „angaże” z lat 1972 - 1977 i 1979, podczas,
gdy w rzeczywistości dotyczą one lat od 1965 r. do 1982 r. oraz naruszenie art. 385
k.p.c. poprzez oddalenie apelacji, chociaż zasługiwała ona na uwzględnienie.
Pełnomocnik ubezpieczonej wniósł o przyjęcie kasacji do rozpoznania z uwagi
na potrzebę wykładni przepisów art. 15 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz §
20 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o
świadczenia emerytalno-rentowe i wyjaśnienie, czy inne dowody niż te, które wyni-
kają z przepisu § 20 rozporządzenia Rady Ministrów, np. „angaże”, mogą stanowić
3
podstawę do ustalenia wysokości emerytury - w sytuacji, gdy legitymacja ubezpie-
czeniowa zawiera adnotacje o zwolnieniach lekarskich. Wniosek ten uzasadnił także
tym, że wyrok oczywiście narusza art. 233 § 1 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c, bo wbrew
dokumentom znajdującym się w aktach osobowych Sąd Apelacyjny przyjął, że ubez-
pieczona legitymuje się „angażami” z lat 1972 - 1977 oraz z roku 1979, chociaż w
rzeczywistości „angaże” te obejmują wszystkie lata pracy w Z.P.Dz. „O.”, poczynając
od 1965 r.
Wskazując na powyższe skarżący wniósł „o zmianę zaskarżonego wyroku
oraz wyroku Sądu Okręgowego i zaskarżonej decyzji i uznanie, że podstawą wymia-
ru wysokości emerytury wnioskodawczyni są zarobki uzyskiwane w latach 1965 -
1984”, ewentualnie o uchylenie obu tych wyroków i przekazanie sprawy Sądowi
pierwszej instancji do ponownego rozpoznania oraz o zasądzenie na rzecz ubezpie-
czonej kosztów zastępstwa procesowego za wszystkie instancje.
W uzasadnieniu kasacji pełnomocnik skarżącej zarzucił, że bezzasadnie Sąd
Apelacyjny przyjął, iż wysokość zarobków (na użytek ustalenia podstawy wymiaru
emerytury) wykazać można wyłącznie dowodami wynikającymi z § 20 rozporządze-
nia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Stwierdził, że w postępowaniu sądowym
nie obowiązują, wynikające z powyższego przepisu, ograniczenia co do środków do-
wodowych. Podkreślił także, że wbrew ustaleniom Sądu, w aktach sądowych oraz w
aktach rentowych znajdują się „angaże” za lata 1965 - 1979. Zdaniem pełnomocnika
skarżącej, na podstawie istniejących „angaży” - w oparciu o opinię biegłego
księgowego, ewentualnie w oparciu o wyliczenia organu rentowego - możliwe jest
obliczenie zarobków ubezpieczonej w spornych latach, przy uwzględnieniu okresów
przebywania na zwolnieniach lekarskich i wynikających z nich okresów pobierania
zasiłków chorobowych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Kasacja jest uzasadniona, lecz nie sposób zgodzić się jej wszystkimi zarzu-
tami i wywodami. Przede wszystkim zarzut naruszenia prawa materialnego - przepi-
su art. 15 ustawy o emeryturach i rentach z FUS - nie jest adekwatny do jego uza-
sadnienia. Zarzut wyeliminowania z postępowania dowodowego niektórych środków
dowodowych, przedstawionych przez stronę i uznanych przez sąd za niedopuszczal-
ne - wbrew przepisom Kodeksu postępowania cywilnego - nie mieści się w zarzucie
4
naruszenia prawa materialnego. Pełnomocnik skarżącej, formułując zarzut narusze-
nia przepisu art. 15 ustawy o emeryturach i rentach, zmierza w istocie do zakwestio-
nowania okoliczności związanych z kwestią procesową, dotyczącą ustalenia faktów
za pomocą określonych środków dowodowych. W sądowym stosowaniu prawa w
pierwszej kolejności dochodzi do ustalenia, jaka norma obowiązuje, drugi etap to
ustalenie faktu na podstawie dowodów, kolejny to subsumcja faktu pod stosowaną
normę prawną, a następnie ustalenie konsekwencji udowodnionego faktu na pod-
stawie stosowanej normy prawnej. W niniejszej sprawie w istocie zakwestionowany
został ten drugi etap sądowego stosowania prawa, w którym ustalono, że ubezpie-
czona nie udowodniła wysokości zarobków w spornym okresie, a konsekwencją ta-
kiego ustalenia jest odmowa obliczenia emerytury na podstawie art. 15 ustawy o
emeryturach i rentach z FUS w oparciu o 20 lat wybranych z całego okresu ubezpie-
czenia (1965 - 1984). Zakwestionowanie tego właśnie etapu stosowania prawa sta-
nowi wkroczenie w sferę faktów i możliwe jest z powołaniem się na naruszenie prawa
procesowego - art. 233 § 1 k.p.c. (mając na uwadze to, iż w niniejszej sprawie rozpo-
znaniu podlega kasacja na podstawie przepisów obowiązujących przed 6 lutego
2005 r. ), który to zarzut również został ujęty w podstawach kasacyjnych. Zarzut ten
Sąd Najwyższy uznał za uzasadniony, nie do końca zgadzając się z wywodem skar-
żącego.
Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, podstawę wy-
miaru emerytury i renty stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpie-
czenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepi-
sów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez
zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio
rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę. Zgodnie z ust. 6 tego arty-
kułu, na wniosek ubezpieczonego podstawę wymiaru emerytury lub renty może sta-
nowić przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubez-
pieczenie emerytalne i rentowe w okresie 20 lat kalendarzowych przypadających
przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu podlegania ubezpie-
czeniu. Wysokość zarobków, której pochodną jest podstawa wymiaru składki na
ubezpieczenie społeczne, jest faktem mającym istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia
sprawy (art. 227 k.p.c.), który w postępowaniu przed sądem udowadniany może być
wszelkimi środkami wynikającymi z przepisów Działu III rozdziału 2 Kodeksu postę-
powania cywilnego. Oczywiste jest zatem to, że nie obowiązują w nim ograniczenia
5
wynikające z § 20 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie
postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe. (por. wyrok SN wyrok z dnia 25
lipca 1997 r., II UKN 186/97, OSNAPiUS 1998 nr 11, poz.342). Wbrew zarzutom
kasacji Sąd Apelacyjny nie wyraził poglądu o niedopuszczalności dowodzenia wyso-
kości uzyskiwanych zarobków na podstawie dowodów innych niż wskazane w tym
ostatnio przywołanym przepisie rozporządzenia, stwierdził jedynie, że przy braku za-
świadczenia zakładu pracy wystawionego według wzoru ustalonego przez Zakład
Ubezpieczeń Społecznych i braku wpisów o zarobkach w legitymacji ubezpieczenio-
wej, pozostałe dowody zaoferowane przez ubezpieczoną są niemiarodajne do doko-
nania ustalenia wysokości zarobków uzyskanych w latach 1965 - 1979. Zatem Sąd
Apelacyjny nie odrzucił tych dowodów a limine - jako niedopuszczalnych - lecz doko-
nawszy ich oceny, uznając je za niewiarygodne.
Natomiast rację ma skarżący wywodząc, że Sąd Apelacyjny wyszedł z błęd-
nego założenia, że dowody z dokumentów w postaci „angaży” określających stawkę
godzinową nie mogą stanowić podstawy do ustalenia wysokości wynagrodzenia
ubezpieczonej w spornym okresie. Tak postawione a priori założenie, bez podjęcia
próby przeanalizowania, czy na podstawie omawianych dowodów istnieje metoda, na
podstawie której można dojść do rzeczywistej wysokości wynagrodzenia za pracę w
spornym okresie, czyni ustalenie o braku możliwości wyliczenia wysokości zarobków
ustaleniem dowolnym. Stawka godzinowa jest elementem podstawowym i wyjścio-
wym przy obliczeniu wynagrodzenia za pracę. Skoro znany jest wymiar czasu pracy
ubezpieczonej, potwierdzony świadectwem pracy, możliwe jest obliczenie liczby go-
dzin pracy wynikającej z tego wymiaru w każdym kolejnym tygodniu, miesiącu i roku
w spornym okresie. Z kolei brak prawa do wynagrodzenia wynikać musiałby z przerw
w jej świadczeniu, a informacje o tym powinny znajdować się w świadectwie pracy.
Brak jakiejkolwiek adnotacji o przerwach w zatrudnieniu (np. urlopach bezpłatnych)
wskazywałby na ciągłość zatrudnienia rozumianego jako świadczenie pracy, za którą
przysługiwało wynagrodzenie. Ewentualne okresy pobierania zasiłku chorobowego
wynikają z przedłożonej legitymacji ubezpieczeniowej, stąd obliczenie wysokości
zasiłku, jako pochodnej wynagrodzenia za pracę, wedle zasad wynikających z obo-
wiązujących w spornym okresie przepisów: ustawy z dnia 28 marca 1933 r. o ubez-
pieczeniu społecznym (Dz.U. Nr 51, poz. 396 ); ustawy z dnia 6 lipca 1972 r. o pod-
wyższeniu zasiłków przysługujących z ubezpieczenia społecznego w razie choroby
pracownika. (Dz.U. Nr 27, poz. 191 ); ustawy z dnia 17 grudnia 1974 r. o świadcze-
6
niach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
(jednolity tekst: Dz.U. z 1983 r. Nr 30, poz. 143 ze zm.) również nie jest niemożliwe.
Kwestia braku „angażu” za określony rok, czy lata, nie przekreśla takiej metody, gdyż
w obliczeniach uwzględniać przecież należy stawkę godzinową wynikającą z po-
przedniego „angażu” aż do momentu „angażu” wprowadzającego stawkę wyższą.
Na koniec wskazać należy, że niezrozumiałe jest powołanie w podstawach
kasacyjnych zarzutu naruszenia art. 385 k.p.c., do którego miało dojść w wyniku od-
dalenia apelacji ubezpieczonej. Właśnie ten przepis stanowi procesową podstawę
oddalenia apelacji, a to że zdaniem skarżącego orzeczenie to nie jest trafne, nie ko-
responduje w żaden sposób z postawionym zarzutem.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39313
§ 1 k.p.c. (w
brzmieniu obowiązującym przed dniem 6 lutego 2005 r.) orzekł jak w sentencji. O
kosztach orzeczono na mocy art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39319
k.p.c. (w
brzmieniu obowiązującym przed dniem 6 lutego 2005 r.).
========================================