Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 7 września 2017 r.

Sąd Rejonowy w Brzesku I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 7 września 2017 r. w Brzesku

na rozprawie

sprawy z powództwa J. S.

przeciwko T. K.

o zapłatę

I.  uchyla nakaz zapłaty wydany w postępowaniu nakazowym z weksla przez Sąd Rejonowy w Brzesku I Wydział Cywilny dnia 21 kwietnia 2017 r. sygn. I Nc 258/17 – w całości;

II.  oddala powództwo;

III.  zasądza od powoda J. S. na rzecz pozwanej T. K. kwotę 4 230,00 zł (cztery tysiące dwieście trzydzieści złotych 00/10) tytułem zwrotu kosztów procesu w tym kwota 3 600,00 zł tytułem wynagrodzenia radcowskiego i kwota 17,00 zł tytułem zwrotu opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

Sędzia

SR Agata Gawłowska-Sobusiak

Sygn. akt I C 519/17

UZASADNIENIE

wyroku Sądu Rejonowego w Brzesku z dnia 7 września 2017r.

Powód J. S. – w pozwie złożonym w postępowaniu nakazowym z weksla – domagał się zasądzenia od powódki T. K. kwoty 16 333, 00 zł z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 21 grudnia 2016 r do dnia zapłaty. Nadto powód wniósł o zasądzenie zwrotu kosztów procesu, według norm przepisanych.

Uzasadniając pozew powód podniósł, że pozwana zawarła z nim umowę zlecenia o usługi odszkodowawcze. Zlecenie zostało wykonane i powód wystawił fakturę VAT nr (...) na kwotę 3 660, 00 zł, którą pozwana przyjęła bez zastrzeżeń. Pozwana uregulowała dług poprzez wręczenia powodowi weksla wystawionego dnia 29 kwietnia 1998 r na kwotę 3 660, 00 zł.

Dalej powód podniósł, że w dniu 8 grudnia 2016 r przyjechał do domu pozwanej, chcąc przestawić wymieniony weksel do zapłaty, ale pozwana nie wpuściła go. Powód pismem z dnia 15 grudnia 2016 r, doręczonym dnia 19 grudnia 1998 r, wezwał pozwaną do zapłaty kwot wynikających z weksla. Pozwana mogła już dnia następnego zapoznać się z tym wekslem, ale tego nie uczyniła.

Wobec powyższego złożenie pozwu stało się konieczne i uzasadnione. Na kwotę dochodzoną pozwem składają się: kwota 3 660, 00 zł oraz odsetki umowne wyliczone od dnia następnego po wystawieniu weksla tj. od dnia 30 kwietnia 1998 r do dnia następnego po doręczeniu wezwania do zapłaty tj. do dnia 20 grudnia 2016 r, oraz odsetki ustawowe za opóźnieni od dnia 21 grudnia 2016 r do dnia zapłaty.

Tut. Sąd nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 21 kwietnia 2017 r sygn. akt I Nc 258/17 zobowiązał pozwaną do zapłaty na rzecz powoda kwoty dochodzonej pozwem wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie oraz kosztami postępowania.

Pozwana T. K. złożyła zarzuty od nakazu zapłaty, wnosząc o uchylenie nakazu zapłaty i oddalenie powództwa. Nadto pozwana wniosła o wstrzymanie wykonania nakazu zapłaty i zasądzenie kosztów procesu.

Pozwana podniosła zarzuty ze stosunku wekslowego, jak i ze stosunku podstawowego.

Pozwana zarzuciła, że w wekslu wskazano dwie osoby zobowiązane do zapłaty sumy wekslowej, tj. pozwaną, ale także wskazano domicylanta Bank (...), co skutkuje nieważnością weksla. Dalej pozwana zarzuciła, że zobowiązanie wekslowe jest nieważne, gdyż nie miała zamiaru go zaciągać, a weksel podpisała nieświadomie. Nadto, gdyby przyjąć, że weksel jest ważny, to roszczenie powoda jest przedwczesne, albowiem nie został przedstawiony do zapłaty, ani jej. ani domicylantowi.

Pozwana podniosła także zarzuty, że stosunku podstawowego. Pozwana przyznała, że w dniu 20 września 1995 r w wypadku komunikacyjnym zginął jej mąż W. K., a sama pozwana i jej syn B. zostali ciężko ranni. Po śmierci męża pozwana znalazła się w trudnej sytuacji osobistej i finansowej. Pozwana dowiedziała się, że może dochodzić roszczeń odszkodowawczych od (...) S.A. jako ubezpieczyciela sprawcy wypadku, a pomoc w tej sprawie zaoferował jej powód. Powód zobowiązał się do podjęcia wszystkich czynności niezbędnych do uzyskania odszkodowania najpierw na etapie przesądowym, a następnie w sądzie. Powód wycenił swoje usługi na kwotę 3 660, 00 zł, ponieważ pozwana miała problemu ze zgromadzeniem takiej kwoty, powód stwierdził, iż rozliczą się w terminie późniejszym. Przy tej okazji powód dał pozwanej do podpisu szereg dokumentów, która ta podpisała, możliwe że znajdował się tam także weksel. Pozwana podniosła, że nie była zadowolona z usług powoda, sprawa odszkodowania przeciągła się w czasie, a w sądzie reprezentował ją już zawodowym pełnomocnik. Przy jednym ze spotkań strony postanowiły zakończyć współpracę, ustaliły, że pozwana tytułem wynagrodzenia przekaże powodowie kwotę 1 000, 00 zł, co też uczyniła. Wobec powyższego pozwana zarzuciła, że powód nie wykonał umowy, a nawet gdyby ją wykonał roszczenie o wypłatę wynagrodzenia jest przedawnione.

Tut. Sąd postanowieniem z dnia 16 czerwca 2017 r sygn. akt I Nc 258/17 wstrzymał wykonalność nakazu zapłaty.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny z uwzględnieniem okoliczności bezspornych:

W dniu 20 września 1995 r mąż pozwanej W. K. zginął w wypadku komunikacyjnym, którego sprawca był ubezpieczony z tytułu OC posiadaczy samochód w (...) S.A.. W wypadku obrażenia odnieśli także pozwana i jej syn B.. Pozwana została sama z małoletnim dzieckiem, nie posiadała wiedzy ani umiejętności, aby uczestniczyć w postępowaniu likwidacyjnym i dochodzić od ubezpieczyciela odszkodowania.

W tym czasie powód prowadził działalność gospodarczą pod nazwą Biuro Ochrony Pracy – (...) w T., oferował pomoc w uzyskiwaniu odszkodowań.

Pozwana w dniu 23 listopada 1995 r zawarła z powodem „umowę zlecenie o usługi odszkodowawcze skutku wypadku komunikacyjnego”. Pozwana zleciła powodowi dochodzenie w jej imieniu i na jej rzecz wszelkich roszczeń należnych jej od (...) S.A. w związku ze szkodą, jakiej doznała na skutek wypadku komunikacyjnego z dnia 20 września 1995 r. Natomiast powód zobowiązał się do wykonania zlecenie z należytą starannością, zaznaczył, że nie reprezentuje klientów przez sądem, ale stosownie do potrzeb korzysta z pomocy adwokatów, radców pranych. Pozwana udzieliła powodowi pełnomocnictwa, ale nie obejmowało ono swoim zakresem prowadzenia sprawy przed sądami powszechnymi. Umowa została zawarta na czas nieoznaczony, przy czym każda ze strona mogła ją wypowiedzieć.

W przypadku powierzenia sprawy odszkodowania innej osobie lub firmie, pozwany zastrzegł karę umowną w kwocie 10 000, 00 zł. Zabezpieczeniem zapłaty tej kary stanowił weksel zupełny na kwotę 10 000, 00 zł.

W umowie ustalono, że powód otrzyma tytułem wynagrodzenia 10% z wszystkich kwot wypłaconych pozwanej przez (...) S.A., nie mniej niż 5 000, 00 zł. Zabezpieczeniem zapłaty wynagrodzenia stanowił weksel zupełny opiewający na kwotę 10 000, 00 zł.

Sprawa o zapłatę odszkodowania ostatecznie zawisła przed Sądem Okręgowego w Nowym Sączu i dopiero w 2007 r (...) S.A. wypłaciło pozwanej odszkodowanie, a na rzecz jej syna także rentę. Pozwana otrzymane środki pieniężne przeznaczyła na budowę domu. Przed Sądem pozwana była reprezentowana przez fachowego pełnomocnika, zatrudnionego bez pośrednictwa firmy powoda.

Dowód:

- umowa zlecenie z dnia 23 listopada 1995 r – k. 52- 58,

- weksle z dnia 23 listopada 1995 r – k. 59, 91-92

- pełnomocnictwo z dnia 23 listopada 1995 r – k. 69,

- potwierdzenie otrzymania dokumentów – k. 67,

- pisma (...) z dnia 5 lutego 2007 r – k. 132-133,

- przesłuchanie powoda – k. 135-136,

- przesłuchanie pozwanej – k. 136-137.

Wynagrodzenie z umowy zlecenia o usługi odszkodowawcze z 1995 r zostało wyliczone przez powoda na kwotę 3000, 00 zł plus podatek VAT 660, 00 zł – łącznie kwota 3 660, 00 zł.

Na powyższą kwotę powód wystawił fakturę VAT nr (...) r z dnia 21 grudnia 1997 r płatną w terminie 30 dni, nadto zastrzegł odsetki ustawowe za opóźnienie w zapłacie.

Pozwana odebrała fakturę, co potwierdziła własnym podpisem.

Dowód:

- faktura VAT nr (...) z dnia 21 grudnia 1997 r – k. 9,

- przesłuchanie powoda – k. 135-136,

- przesłuchanie pozwanej – k. 136-137.

Pozwana nie uiściła wymienionego wynagrodzenie, m.in. dlatego, że kwotę odszkodowania przeznaczyła na budowę domu.

Pozwana w dniu 29 kwietnia 1998 r złożyła oświadczenie o uznaniu długu wynikającego z faktury VAT z dnia 21 grudnia 1997 r.

Wobec powyższego powód zaproponował, aby pozwana wystawiła weksel (weksle) na kwotę 3 660, 00 zł, a on weksel przyjmie tytułem zapłaty.

Pozwana wystawiła weksel” (...) i cztery bez numerów, w dniu 29 kwietnia 1998 r na kwotę 3 660 , 00 zł wraz z odsetkami 20% rocznie (umownymi), płatny za okazaniem, bez protestu, „przedstawić do zapłaty w ciągu 20 lat”, płatny: „T. Bank (...) I Oddział” (w 4 egzm.) lub (...) (w 2 egzm.) – w 7 egzemplarzach.

Załącznikiem była deklaracja wekslowa z dnia 29 kwietnia 1998 r, podpisana przez obie strony. Pozwana oświadczyła, że oddaje do dyspozycji powoda weksel własny w pełni uzupełniony jako zapłatę należności wynikającej z faktury VAT z dnia 21 grudnia 1997 r, a z kolei faktura ta obejmuje wynagrodzenie powoda z umowy zlecenia o usługi odszkodowawcze z 1995 r. Pozwana zobowiązała się do zapłaty kwoty wynikającej z weksla na żądanie posiadacza weksla. Po uregulowaniu tej kwoty weksel miał być zwrócony pozwanej. Nadto ustalono, że posiadacz weksla skieruje do pozwanej wezwanie do zapłaty tzw. wezwanie do wykupu weksla w okresie 20 lat od daty jego wystawienia. Pozwana wyraziła zgodę, aby wezwanie do zapłaty zastąpiło przedstawienie weksla do zapłaty.

Powód pokwitował odbiór weksla w dniu 29 kwietnia 1998 r i oświadczył, że potwierdza zapłatę kwoty wynikającej z faktury VAT nr (...) przez przyjęcie weksla.

Dowód:

- pismo pozwanej z dnia 18 marca 1998 r – k. 65,

- pismo powoda z dnia 28 kwietnia 1998 r- k. 61,

- oświadczenie pozwanej z dnia 29 kwietnia 1998 r – k. 117,

- potwierdzenie odbioru - k. 66,

- deklaracja wekslowa z dnia 29 kwietnia 1998 r – k. 7-8,

- oświadczenie - k. 68,

- weksel z dnia 29 kwietnia 1998 r – k. 93-98,

- oświadczenie – potwierdzenie z dnia 29 kwietnia 1998 r – k. 118,

- pokwitowanie z dnia 29 kwietnia 1998 r – k. 6, 10,

- przesłuchanie powoda – k. 135-136,

- przesłuchanie pozwanej – k. 136-137.

Kontytuując współpracę, pozwana w dniu 5 maja 2005 r zawarła z pozwanym, ale działającym w ramach: Firma- (...)/John Serwis Company/ S. J., kolejną „umowę zlecenia o usługi odszkodowawcze skutku wypadku komunikacyjnego”. Pozwana ponownie zleciła powodowi dochodzenie w jej imieniu i na jej rzecz wszelkich roszczeń należnych jej od (...) S.A. w związku ze szkodą, jakich doznała na skutek wypadku komunikacyjnego z dnia 20 września 1995 r. Natomiast powód zobowiązał się do wykonania zlecenie z należytą starannością, zaznaczył, że nie reprezentuje klientów przez sądem, ale stosownie do potrzeb korzysta z pomocy adwokatów, radców pranych. Pozwana ponownie udzieliła powodowi pełnomocnictwa, ale nie obejmowało ono swoim zakresem prowadzenia sprawy przed sądami powszechnymi. Umowa została zawarta na czas nieoznaczony, przy czym każda ze strona mogła ją wypowiedzieć.

W przypadku powierzenia sprawy odszkodowania innej osobie lub firmie, pozwany zastrzegł także karę umowną w kwocie 10 000, 00 zł. Zabezpieczeniem zapłaty tej kary stanowił weksel zupełny na kwotę 10 000, 00 zł.

W umowie ustalono, że powód otrzyma tytułem wynagrodzenia 10% z wszystkich kwot wypłaconych pozwanej przez (...) S.A., nie mniej niż 5 000, 00 zł. Zabezpieczeniem zapłaty wynagrodzenia stanowił także weksel zupełny opiewający na kwotę 10 000, 00 zł.

Pozwana dokonała zapłaty wynagrodzenie za to zlecenie także w formie weksla wystawionego w dniu 8 stycznia 2014 r na kwotę 5 000, 00 zł- o czym poniżej.

Dowód:

- oświadczenie z dnia 8 stycznia 2014 r- k. 62-64, 85-87,

- umowa z dnia 20 kwietnia 2005 r – k. 103-109,

- pełnomocnictwo z dnia 20 kwietnia 2005 r – k. 116,

- weksle z dnia 20 kwietnia 2005 r – k. 88-90,

- potwierdzenie z dnia 20 kwietnia 2005 r – k. 115,

- weksel z dnia 8 stycznia 2014 r- k. 84,

- przesłuchanie powoda – k. 135-136,

- przesłuchanie pozwanej – k. 136-137.

Przy tej okazji, pozwana w dniu 20 kwietnia 2005 r złożyła oświadczenie o uznaniu długu wynikającego z weksla z dnia 29 kwietnia 1998 r.

W dniu 5 maja 2005 r chciano dokonać prolongaty weksli z dnia 29 kwietnia 1998 r, a to pozwana podpisała deklarację wekslową i wystawiła nowe weksle na kwotę 3 660, 00 zł.

Pozwana wystawiła weksel własny zupełny nr 01/05/05, nr 02/05/05, nr 03/05/05, nr 5/05/05 w dniu 5 maja 2005 r na kwotę 3 660, 00 zł z odsetkami „10% rocznie” lub z „odsetkami umownymi 10% rocznie”, płatny za okazaniem, bez protestu, na zlecenie powoda, „przedstawić do zapłaty w ciągu 15 lat”, dwa płatne: (...) Bank (...) (2 egzm.) lub (...) (2 ezgm.) .

Zgodnie z deklaracją wekslową z dnia 5 maja 2005 r pozwana wystawiła weksel zupełny na kwotę 3 660, 00 zł stanowiącą zapłatę na wynagrodzenie z umowy zlecenia objęte fakturą VAT z dnia 21 grudnia 1997 r i wydała go powodowi. Pozwana zobowiązała się do zapłaty kwoty wynikającej z weksla na żądanie posiadacza weksla. Po uregulowaniu tej kwoty weksel miał być zwrócony pozwanej. Nadto ustalono, że posiadacz weksla skieruje do pozwanej wezwanie do zapłaty tzw. wezwanie do wykupu weksla w okresie 15 lat od daty jego wystawienia. Pozwana wyraziła zgodę, aby wezwanie do zapłaty zastąpiło przedstawienie weksla do zapłaty.

Dowód:

- oświadczenie z dnia 20 kwietnia 2005 r – k. 60, 114,

- deklaracja wekslowa z dnia 5 maja 2005 r – k. 112-

- weksel z dnia 5 maja 2005 r- k. 99-102,

- oświadczenie – potwierdzenie z dnia 5 maja 2005 r – k. 119,

- przesłuchanie powoda – k. 135-136,

- przesłuchanie pozwanej – k. 136-137.

Pozwana w dniu 8 stycznia 2014 r złożyła oświadczenie, w którym potwierdziła, że otrzymała odszkodowanie od (...), a jej syn – także rentę, ale pieniądze te przeznaczyła na budowę domu. Pozwana potwierdziła, że nie wykupiła weksla.

Twego samego dnia pozwana wystawiła weksel na kwotę 5 000, 00 zł stanowiącą zapłatę z tytułu wynagrodzenia za umowę zlecenia z 2005 r.

Dowód:

- oświadczenie z dnia 8 stycznia 2014 r- k. 62-64, 85-87,

- oświadczenie z dnia 8 stycznia 2014 r – k. 140-141 (anulowane),

- wstępne ustalenia stron z dnia 8 stycznia 2014 r – k. 121,

- weksel z dnia 8 stycznia 2014 r- k. 84,

- oświadczenie – potwierdzenie z dnia 8 stycznia 2014 r – k. 120,

- przesłuchanie powoda – k. 135-136,

- przesłuchanie pozwanej – k. 136-137.

Powód pismem z dnia 11 marca 2014 r poinformował pozwaną, że wobec braku zapłaty (nieodbieranie telefonów, brak reakcji na pisma) zdecydował o podjęciu dalszych czynności zmierzających do wyegzekwowania należności.

Do pisma z dnia 11 marca 2014 r powód dołączył dokumenty, w tym oświadczenie o uznaniu długu, z prośbą o ich podpisanie i zwrot.

Pozwana w piśmie z dnia 25 marca 2014 r oświadczyła, że nie posiada żadnego długu wobec powoda, albowiem wynagrodzenie za świadczone usługi w kwocie 1000, 00 zł już uiściła, i że żadnego weksla nie podpisywała.

Dowód:

- pismo powoda z dnia 11 marca 2014 r wraz z załącznikami – k. 32-40,

- pismo pozwanej z dnia 25 marca 2014 r – k. 130,

- przesłuchanie powoda – k. 135-136,

- przesłuchanie pozwanej – k. 136-137.

Powód pismem z dnia 13 grudnia 2016 r, doręczonym dnia 19 grudnia 2016 r, wezwał pozwaną do wykupu weksla z dnia 29 kwietnia 1998 r opiewającej na kwotę 3 660, 00 zł wraz z odsetkami umownymi. Nadto pismem z tej samej daty przedstawił czynności, jakie zamierza podjąć w przyszłości.

Dowód:

- wezwanie do wykupu weksla z dnia 13 grudnia 2016 r – k. 11,

- potwierdzenie nadania i odbioru przesyłki pocztowej – k. 5,

- pismo powoda z dnia 13 grudnia 2016 r – k. 122-128,

- przesłuchanie powoda – k. 135-136.

Powód wyliczył odsetki za opóźnienie w zapłacie od kwoty 3 660, 00 zł, za okres od dnia 1 maja 1998 r do dnia 7 lutego 2013 r – odsetki umowne w wysokości 20%, zaś za okres od dnia 7 marca 2013 r do dnia 20 grudnia 2016 r – odsetki maksymalne za opóźnienie.

Dowód:

- wyliczenie odsetek – k. 12-16.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o wyżej wymienione dokumenty oraz przesłuchanie stron.

Przedłożone w sprawie dokumenty miały charakter dokumentów prywatnych, a zatem korzystały z domniemania, że osoba, która jej podpisała, złożyła zawarte w nich oświadczenie. Pozwana twierdziła, że np. blankiety wekslowe popisywała nie mając rozeznania, co do ich treści i skutków, jakie wywołują. Pozwana podnosiła, że pozwany polecał jej podpisywanie wielu dokumentów, często in blanco, a następnie mógł jej uzupełnić w sposób nieuzgodniony przez strony.

Zgodnie z art. 253 kpc jeżeli strona zaprzecza prawdziwości dokumentu prywatnego albo twierdzi, że zawarte w nim oświadczenie, od niej nie pochodzi, obowiązana jest okoliczności te udowodnić. Za dopuszczalne uważa się dowodzenie zarówno nieprawdziwości dokumentu prywatnego za pomocą wszelkich środków dowodowych.

Mając powyższe na uwadze, to na pozwanej – jako stronie zaprzeczającej prawdziwości dokumentów opatrzonych jej podpisem – spoczywał ciężar wykazania, że dokumenty te w chwili podpisywania były niewypełnione. W przedmiotowej sprawie, mając jednak na uwadze zarzuty zgłoszone przez pozwaną, prowadzenie postępowania dowodowego w tym zakresie – zapewne także w jej odczuciu – było zbyteczne.

Wobec braku podważenia autentyczności przedłożonych dokumentów, Sąd poczynił ustalenia faktyczne uznając je za wiarygodne.

Przesłuchanie stron w przedmiotowej sprawie miało charakter pomocniczy, a strony potwierdziły okoliczności mające zasadnicze znaczenie dla sprawy. W tym zakresie – o czym poniżej - Sąd wiarę zeznaniom stron.

Sąd zważył, co następuje:

W przedmiotowej sprawie powód J. S. domagał się zasądzenia od powódki T. K. kwoty 16 333, 00 zł na postawie weksla z dnia 29 kwietnia 1998 r. Wymieniony weksel opiewał na kwotę 3 660, 00 zł wraz z odsetkami, które powód skapitalizował i doliczył do kwoty głównej, stąd kwota dochodzona pozew w wysokości 16 333, 00 zł.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa podnosząc w pierwszej kolejności zarzuty ze stosunku wekslowego.

W tym miejscu należy wyjaśnić, że weksel (weksle) z dnia 29 kwietnia 1998 r jest niewątpliwie wekslem własnym, o czym przesądza użyte w jego wtóropisie sformułowanie: „własny”, a także brak trasata. Weksel własny określany jako sola (prosty) jest najmniej skomplikowaną formą weksla, wyrazem zobowiązania między dwoma podmiotami: wystawcą (w przedmiotowej sprawie pozwaną) i remitentem (w przedmiotowej sprawie powodem). Wystawca zobowiązuje się zapłacić na rzecz remitenta oznaczoną sumę. Weksel taki zawiera bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty oznaczonej sumy pieniężnej (por. Komentarz do Prawa wekslowego pod red. A. Szumańskiego). Przepis art. 103 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r Prawo wekslowe (tj. Dz. U. z 2016 r poz. 160) stanowi, że do weksla własnego stosuje się przepisy o wekslu trasowym, o ile nie są sprzeczne z istotą weksla własnego.

Do powstanie zobowiązania wekslowego konieczne jest sporządzenie dokumentu, który zawiera wszystkie elementy weksla, w przedmiotowej sprawie weksla własnego. Spełnienie wymogów formalnych z pr. weksl. stanowi podstawową przesłankę powstania zobowiązania wekslowego.

Weksel własny winien zawierać elementy określone w art. 101 pr. weksl., a więc: nazwę weksel; polecenie bezwarunkowe zapłacenia określonej sumy pieniężnej; nazwisko osoby, która ma zapłacić; oznaczenie terminu płatności; oznaczenie miejsca płatności; nazwisko osoby, na rzecz której rzecz ma być dokonana zapłata; oznaczenie daty i miejsca wystawienia weksla; podpis wystawcy weksla. Brak jednego z powyższych elementów powoduje, że weksel jest nieważny z przyczyn formalnych. Należy jednak dodać, że dokumenty nieważny jako weksel może spełniać w procesie rolę dokumentu dowodowego co do istnienia roszczenia, które miało być zapłacone (por.: Komentarz I. Rosenblüth).

Odnosząc powyższe do przedmiotowej sprawy, weksel (weksle) z dnia 29 kwietnia 1998 r zawiera wszytki elementy, o jakich mowa w art. 101 pr. weksl. Pozwana zarzuciła jednak, że w wekslu wskazano dwie osoby zobowiązane do zapłaty sumy wekslowej tj. pozwaną oraz domicylanta Bank (...) w T..

W wekslu należy oznaczyć miejsce płatności. Określenia miejsca płatności zakłada podanie co najmniej miejscowości, w której nastąpić ma przedstawienie do zapłaty. Nie jest warunkiem ważności weksla oznaczenie ulicy, numeru domu i lokalu (tak: I. Rosenblüth).

W dwóch wtóropisach weksla z dnia 29 kwietnia 1998 r oznaczono, że weksel jest płatny w T., ale w innych przez jest „płaty w T./ Bank (...) ul. (...)”.

Na wekslu mogą być umieszczane dodatkowe klauzule, zwane klauzulami wekslowymi. Spośród często spotykanych klauzul wekslowo skutecznych należy wymienić klauzulę domicylową, o jakiej mowa w art. 4 pr. weksla. Zgodnie z tym przepisem „weksel może być płatny w miejscu zamieszkania osoby trzeciej, bądź w miejscowości, w której trasat ma miejsce zamieszkania, bądź w innej miejscowości”. Domicyl to miejscowość, w której ma nastąpić zapłata. Natomiast osobę trzecią, którą wskazano jako płatnika nazywa się domicylantem. Zazwyczaj domicylantem jest bank, w którym wystawca weksal posiada rachunek bankowy, co przybiera formę: „płatny w Banku …”. Domicylant jest osobą trzecią, nie jest dłużnikiem, ani wierzycielem wekslowy, nie odpowiada wekslowo, ponieważ nie podpisuje weksla. Gdyby domicylant podpisał weksel, to wyszedłby z roli domicylanta i stałby się awalistą. Domicylant jest osobą, w lokalu której weksle ma być płatny i której wystawca powinien dostarczyć środki na wykup weksla w terminie płatności. Rola domicylanta polega na przyjęciu wykonania zobowiązania wekslowego. Oznaczając domicylant wystawca wskazuje szczególny sposób zapłaty tj. że nie on sam, lecz domicylant zapłaci weksel.

Zwykle chodzi o sytuacje, w których wystawca powierzył domicyliatowi środki pieniężne celem dokonywania rozliczeń na jego rachunek i stąd też jako domicyliata zwykle wskazuje się bank wystawcy weksla. „Oznaczenie płatności wekslu we wskazanym banku zawiera również wskazania tegoż banku, jako domicyljata” (por.: orz. SN z dnia 21 czerwca 1929 r III 2 C.123/29). Przy czym w orzecznictwie uznano, że: „zastrzeżenie przez wystawcę weksla własnego klauzuli domicylu, wyznaczającej płatność weksla w banku prowadzącym rachunek bankowy wystawcy, nie upoważnia banku do zrealizowania tego weksla bez uzyskania zlecenia płatniczego od posiadacza dokumentu” (por.: wyr. SN z 14.3.2003 r. V CKN 1785/00, OSNC 2004, Nr 5, poz. 86.). Innymi słowy, w świetle wymogów dotyczących prowadzenia czynności bankowych trudno byłoby uznać, że sama w sobie klauzula domicylu stanowi upoważnienie do zapłaty w imieniu posiadacza rachunku. Takie upoważnienie wynikać będzie raczej z zobowiązania banku do dokonywania tego rodzaju rozliczeń, stanowiącego accidentale negotii umowy rachunku bankowego (por. Komentarz pod red. Steca).

Ponownie odnosząc powyższe do przedmiotowej sprawy, wskazany w wekslu Bank (...) nie jest bankiem pozwanej jako wystawcy weksla, ale bankiem powoda jako remitenta ?. Pozwana podpisując weksel zobowiązała się do zapłaty sumy wekslowej, ale jednocześnie w wekslu zamieszczono - chyba nieświadomie – klauzulę domicylu zobowiązującą bank powoda do zapłaty za dług pozwanej.

Ale są też wtóropisy weksla z dnia 29 kwietnia 1998 r, w których zamieszczono oznaczenie: „płatny w T.” i takie oznaczenie miejsca płatności jest prawidłowe.

Należy jednak podkreślić, że do weksla własnego nie stosuje się art. 64 pr. weksl. o wtóropisach. Powołany przepis stanowi, że weksel może być wystawiony w kilku jednobrzmiących egzemplarzach (wtóropisach). Egzemplarze te muszą być ponumerowane, gdyż w przeciwnym wypadku każdy z wtóropisów mógłby być uznany za odrębny weksel. Każdy wtóropis jest wekslem oryginalnym, a wszystkie te oryginały weksla tworzą jeden weksel, a dokładniej – dokumentują jedno zobowiązanie wekslowe. Istotne, zapłata dokonana za jeden z wtóropisów weksla powoduje wygaśnięcie zobowiązania wynikającego także z pozostałych egzemplarzy (por. Komentarz do Prawa wekslowego pod red. Szumańskiego)

Weksel własny może być wystawiony tylko w jednym egzemplarzu. Możliwe jest natomiast sporządzenie odpisu weksla własnego.

W przedmiotowej sprawie, wbrew powyższemu zakazowi, sporządzono aż siedem egzemplarzy weksla z dnia 29 kwietnia 1998 r, czyli jeden weksle i sześć wtóropisów. Zatem każdy z tych weksli jest samodzielnym wekslem i może stanowić podstawę dochodzenia zapłaty sumy wekslowej. Wśród tych siedmiu egzemplarzy weksla z dnia 29 kwietnia 1998 r, many jednak dwa egzemplarze spełniające wymogi pr. weksl. pozwalające przyjąć, że doszło do powstania zobowiązania wekslowego. Powyższe nie przesądza jednak o zasadności powództwa, o czym poniżej.

W przedmiotowej sprawie, zarówno powód jak i pozwana w toku sprawy powoływali się na łączący ich tzw. stosunek podstawowy.

Zobowiązanie wekslowe jest zobowiązaniem odrębnym od zobowiązania ze stosunku podstawowego. Dopóki weksel pozostaje w rękach remitenta, który jest stroną stosunku podstawowego, dopóty dłużnik może podnieść wszelkie zarzuty z łączącego go z remitentem stosunku podstawowego. Pozycja dłużnika na skutek wystawienia weksla staje się o tyle trudniejsza, że wydanie remitentowi weksla stwarza domniemanie istnienia w chwili wydania weksla wierzytelności w wysokości sumy wekslowej i przerzuca ciężar dowodu przeciwnego na dłużnika.

Pozwana w zarzutach od nakazu zapłaty podniosła zarzut przedwczesności oraz zarzut przedawnienia.

Strony przedmiotowej sprawy nie kwestionują tego, że wiązała ich umowa zlecenia zawarta dnia 23 listopada 1995 r oraz tego, że za wykonanie zlecenie (nawet w części) powodowi należało się wynagrodzenie w kwocie 3 000, 00 zł powiększone od podatek VAT, łącznie kwota 3 660, 00 zł. Na tą okoliczność pozwany sporządził fakturę VAT nr (...) r z dnia 21 grudnia 1997 r płatną w terminie 30 dni, czyli do dnia 20 stycznia 1998 r. Zgodnie z art. 751 kc roszczenie o wynagrodzenie z umowy zlecenia przedawnia się z upływem 2 lat. W normalnym toku roszczenie o zapłatę kwoty 3 660, 00 zł uległoby przedawnieniu z dniem 20 stycznia 2000 r.

Niemniej jednak art. 123 § 1 pkt 2 stanowi, że bieg przedawnienia przerywa się przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje. Jak wynika z przeprowadzonego postępowania dowodowego, pozwana w dniu 29 kwietnia 1998 r złożyła oświadczenie o uznaniu długu wynikającego z faktury VAT nr (...) r, a nadto wystawiła weksle (weksle) – w oparciu o który powód domagał się wydania nakazu zapłaty – opiewający na kwotę 3 660, 00 zł. Nie ulega zatem wątpliwości, że doszło do przerwania biegu przedawnienia roszczenia o zapłatę wynagrodzenie z umowy zlecenia i zgodnie z art. 124 § 1 kc termin ten rozpoczął bieg na nowo, czyli upłynął dnia 29 kwietnia 2000 r.

Dalej, w dniu 20 kwietnia 2005 r pozwana ponownie złożyła oświadczenie o uznaniu długu tym razem wynikającego z weksla (weksli) z dnia 29 kwietnia 1998 r i dokonała prolongaty tychże weksli. Skoro upłynął już termin przedawnienia roszczenia o zapłatę wynagrodzenia z umowy zlecenia, nie można opisanych czynności zakwalifikować jako uznania długu. Opisane czynności można by zakwalifikować, jako dorozumiane zrzeczenia się zarzutu przedawnienia (por.: wyrok SN z dnia 12 października 2006 r I CSK 119/06 LEX). Na skutek zrzeczenia się zarzutu przedawnienia zobowiązanie naturalne staje się ponownie zobowiązaniem zupełnym, a nowy termin przedawnienia zaczyna biec od chwili zrzeczenia się zarzutu przedawnienia. Jednak zrzeczenie się korzystania z zarzutu przedawnienia może być dokonane w sposób dorozumiany, ale tylko wtedy, gdy zamiar zrzeczenia się zarzutu przedawnienia wynika w sposób niewątpliwy z okoliczności towarzyszących temu oświadczeniu (por.; wyrok SN z dnia 21 lipca 2004), co w przedmiotowej sprawie jest wątpliwe. Ale nawet zakładając, że pozwana w sposób dorozumiały zrzekła się zarzutu przedawnienia roszczenia o zapłatę wynagrodzenia, to bieg terminu przedawnienia rozpocząłby się z dniem 20 kwietnia 2005 r i zakończył dnia 20 kwietnia 2007 r.

Zatem nie ma wątpliwości, że roszczenie o zapłatę wynagrodzenia z umowy zlecenia uległo przedawnieniu najpóźniej dnia 20 kwietnia 2007 r, a więc w chwili złożenia pozwu było przedawnione. Powyższe znajduje odzwierciedlenie w piśmie pozwanej z dnia 25 marca 2014 r, w którym podkreśla, że nie ma żadnego długu wobec powoda.

Pytanie, jak powyższe odnosi się do przedawnienia zobowiązania wekslowego.

W tym miejscu należy wyjaśnić, że w wekslu należy oznaczyć termin płatności. Jak wynika z art. 33 pr. weksl. weksel może być płatny:

- za okazaniem – taki weksle jest płatny przy przedstawieniu, którego co do zasady należy dokonać w ciągu roku od dnia wystawienia weksla,

- w pewien czas po okazaniu – taki weksel jest płatny w pewien czas po okazaniu, wówczas termin płatności weksla własnego określa się według daty wizy lub protestu z powodu odmowy wizowania,

- w pewien czas po dacie – np. „za miesiąc…”, przy czym termin płatności weksla liczy się od daty wystawienia,

- w oznaczonym dniu – np. „dnia 29 kwietnia 1998 r”.

Weksle, w których termin płatności oznaczono w inny sposób niż powyżej są nieważne. W orzecznictwie przyjęto, że weksle, w których termin płatności określono „do dnia …” lub „w ciągu …” są ważne, natomiast sam zwrot należy rozumieć, w ten sposób, że termin płatności przypada na ostatni dzień tak określonego terminu (tak: K. Piasecki, I. Rosenblüth. A. Szpunar ; wyrok SN z dnia 13 lutego 2003 r III CKN 567/01 Legalis). Termin płatności weksla zastrzeżony jest na korzyść obu stron. Oznacza to, że wystawca nie ma obowiązku wcześniejszej zapłaty, a remitent nie ma obowiązku przyjęcia wcześniejszej zapłaty, co wynika z art. 40 pr. weksl., a więc nieco inaczej jak w przepisach kc.

Odnosząc powyższe do przedmiotowej sprawy, w wekslu (wekslach) z dnia 29 kwietnia 1998 r zamieszczono sformułowanie: „Przedstawić do zapłaty w ciągu 20 lat”. Zatem skoro weksel został wystawiony dnia 29 kwietnia 1998 r, to suma wekslowa jest płatna do dnia 29 kwietnia 2018 r, czyli termin płatności jeszcze nie nastąpił. W takim wypadku uzasadniony jest zarzut przedwczesności roszczenia wekslowego.

Możliwa jest jednak prolongata weksla. W praktyce występują dwie formy prolongaty. Pierwsza polega na wystawieniu przez dłużnika weksla prolongacyjnego o takiej samem treści, lecz z nowym terminem płatności i wymianą weksla dawnego na nowy. Jeżeli prolongata terminów płatności nie nastąpiła przy pomocy wymiany na nowy weksel, to mimo prolongaty miarodajny jest termin płatności widniejący w dawnym wekslu. Druga – prolongata bezpośrednia – polega na tym, iż skreślony jest termin płatności umieszczony na wekslu i wpisywany jest nowy termin płatności.

W przedmiotowej sprawie, strony podjęły próbę prolongaty terminu płatności sumy wekslowej. W dniu 5 maja 2005 r pozwana wystawiła weksel (weksle) o tej samej treści jak z daty 29 kwietnia 1998 r, ale z terminem płatności „w ciągu 15 lat”, przy czym nie doszło do wymiany weksli starych na nowe. Gdyby doszło do wymiany weksli, termin płatności sumy wekslowej zostały przesunięty z dnia 29 kwietnia 2018 r, na dzień 5 maja 2020 r. Zatem także w tym wypadku roszczenie byłoby przedwczesne.

Jak była mowa powyżej, od daty płatności weksla rozpoczyna się bieg terminu przedawnienia roszczenia o zapłatę sumy wekslowej. Przedawnienie roszczeń wekslowych uregulowane jest tylko dwoma przepisami tj. art. 70-71 pr. weksl. W art. 70 pr. weksl. ustawodawca określił terminy przedawnienia. Roszczenie z weksla własnego przeciwko jego wystawcy przedawnia się z upływem 3 lat od daty płatności weksla.

W nowszym orzecznictwie akcentowany jest pogląd, że przedawnienie ze stosunku podstawowego nie powinno wpływać na przedawnienie wekslowe, a nadto „Jeżeli w deklaracji wekslowej strony uzgodniły, że podpisany przez dłużnika weksel in blanco może być wypełniony w każdym czasie, to oznacza, że dłużnik świadomie się na to zgodził. Wobec tego nie może skutecznie twierdzić, że roszczenie się przedawniło”. Ale następnie stwierdza się, że: „wypełnienie weksla in blanco i dochodzenie roszczenia wekslowego nie jest możliwe po przedawnieniu roszczenia zabezpieczonego wekslem. Ze względu na funkcję weksla in balnco i jego związek z zabezpieczonym roszczeniem uzupełnienie weksla może nastąpić tylko przed upływem terminu przedawnienia roszczenia zabezpieczonego”. W jednym z orzeczeń stwierdzono: „weksel gwarancyjny traci moc, jeżeli roszczenie, na którego zabezpieczenie został dany, wygasło przez przedawnienie” (por.: orz. SN z dnia 1 czerwca 1938 przywołane w Komentarz do Prawa wekslowego pod red. Szumańskiego).

Abstahując od powyższego, należało by się zastanowić, czy strony mogą się umówić na 20-letni czy 15-letni okres do zapłaty?

Art. 119 kc stanowi, że terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną. Mimo jednoznacznego brzmienia przepisu, strony nie są całkowicie pozbawione wpływu na długość okresu, po upływie którego roszczenie się przedawni. Okres przedawnienia zależy od wymagalności roszczenia, które – co do zasady – zbiega się z terminem płatności. Termin płatności strony mogą kształtować dowolnie, co więcej możliwa jest zmiana tej daty po powstaniu zobowiązania. Strony mogą przedłużyć termin zapłaty, ale data wymagalności roszczenia stanowi cenzurę dla tych działań.

„Określony w art. 119 kc zakaz umawiania się co do innego okresu przedawnienia, niż wynika to z ustawy, obejmuje także zakaz umawiania się co do wymagalności roszczenia z terminowego zobowiązania o zapłatę, po tym jak stało się wymagalne. Takie postanowienie umowy, jako sprzeczne z bezwzględnie obowiązującym przepisem, jest nieważne: (por.: wyrok SN z dnia 26 października 2011 r I CSK 762/10 LEX).

Zakaz przedłużania terminów przedawnienia łączy się z przyjęciem zakazu zrzekania się z góry przedawnienia, bowiem ustanowienie bardzo długiego terminu przedawnienia mogłoby prowadzić do podobnych konsekwencji, jak zrzeczenie się z góry przedawnienia (por.: A. Brzozwoski, P. Nazaruk).

Jak wynika bezsprzecznie z przedmiotowej sprawy, pozwana wystawiła weksel (weksle) z dnia 29 kwietnia 1998 r jako zapłatę wynagrodzenia z umowy zlecenia płatnego do dnia 20 stycznia 1998 r, której termin przedawnienia nastąpiłby dnia 20 stycznia 2000 r. Wystawienie weksla, w którym termin płatności wskazano 20 lat, czy 15 lat, stanowi obejście ustawowego zakazu przedłużenia terminów przedawnienia. Takie ukształtowanie stosunku wekslowego miało na celu obejście ustawy i skutkuje nieważnością, o czym stanowi art. 58 § 1 kc.

Zgodnie jednak z art. 58 § 3 kc jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

Jeżeli uznać, że termin płatności sumy wekslowej określony na 20 lat, jest nieważny, to należy przyjąć, że termin zapłaty nie został określony. W takim wypadku zgodnie z art. 102 pr. weksl. weksel własny bez oznaczenia terminu płatności uważa się za płatny za okazaniem, a zgodnie z art. 34 pr. weksl. weksel za okazaniem jest płatny przy przedstawieniu. Weksel powinien być przedstawiony do zapłaty w ciągu roku od dnia wystawienia. Skoro weksel (weksle) został wystawiony dnia 29 kwietnia 1998 r, to powinien być przedstawiony do zapłaty w terminie do dnia 29 kwietnia 1999 r, a wtedy roszczenie o zapłatę sumy wekslowej uległoby przedawnieniu dnia 29 kwietnia 2002 r.

Dalej, pozwana w dniu 5 maja 2005 r złożyła oświadczenie o uznaniu długu wynikającego z weksla (weksli) z dnia 29 kwietnia 1998 r. Gdyby ponownie uznać, że oświadczenie to stanowiło niewłaściwe zrzeczenie się zarzutu przedawnienia, to bieg przedawnienia rozpocząłby się dnia 5 maja 2005 r i zakończył dnia 5 maja 2008 r, czyli długo przed wniesieniem pozwu w przedmiotowej sprawie.

Reasumując, roszczenie o zapłatę wynagrodzenia z umowy zlecenia uległo przedawnieniu w oparciu o przepis art. 751 kc, zaś roszczenie o zapłatę sumy wekslowej - w oparciu o art. 70 pr. weksl. Wobec powyższego nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym z dnia 21 kwietnia 2017 r sygn. akt I Nc 258/17 należało uchyli w całości, a powództwo oddalić, mając na uwadze zarówno stosunek wekslowy jak i stosunek podstawowy, gdyż chodziło o tożsamą kwotę.

O kosztach orzeczono zgodnie z art. 98 kpc tj. zasadą odpowiedzialności za wynik procesu i zasadą kosztów celowych. Pozwana wygrała proces w całości i należał się jej zwrot poniesionych kosztów, a które składały się: opłata sądowa od zarzutów w kwocie 613, 00 zł, opłata skarbowa w kwocie 17, 00 zł oraz wynagrodzenie radcy prawnego liczone według stawki minimalnej w kwocie 3 600, 00 zł – łącznie kwota 4 230, 00 zł.

SSR Agata Gawłowska-Sobusiak