Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 762/10
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 26 października 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Tadeusz Wiśniewski (przewodniczący)
SSN Iwona Koper (sprawozdawca)
SSA Marek Machnij
w sprawie z powództwa Joanny O. i Krzysztofa O.
przeciwko Bankowi Polska Kasa Opieki S.A. w W.
o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 26 października 2011 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 31 sierpnia 2010 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 3 marca 2010 r. Sąd Okręgowy. oddalił powództwo Joanny
O. i Krzysztofa O. przeciwko pozwanemu Bankowi Polskiej Kasie Opieki S.A. w W.
o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego, oparte na twierdzeniu o
przedawnieniu roszczenia.
Sąd Okręgowy ustalił, że powód prowadzący działalność gospodarczą pod
nazwą Firma Handlowo-Usługowa „O.” Export – Import, zawarł z poprzednikiem
prawnym pozwanego Bankiem BPH S.A. w K. dwie umowy: z dnia 9 października
1997 r. o kredyt na działalność inwestycyjną i z dnia 1 czerwca 2001 r. o kredyt
obrotowy. W dniu 27 grudnia 2002 r. została zawarta między stronami umowa
restrukturyzacyjna określającą wysokość łącznych zobowiązań, sposób i termin
spłaty, w której wskazano, że nie stanowi ona odnowienia w rozumieniu art. 506
k.c. Powód złożył wówczas oświadczenie o poddaniu się egzekucji w trybie art. 97
ust. 2 ustawy Prawo bankowe (tekst jedn. Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.,
dalej – pr.bank.), udzielając zgody na wystawienie bankowego tytułu
egzekucyjnego (BTE) do dnia 30 grudnia 2008 r. W terminie tym Bank zażądał
spłaty całego zadłużenia i wystawił BTE, opatrzony następnie klauzulą
wykonalności przeciwko powodowi, a później także przeciwko powódce. W trakcie
egzekucji komorniczej nastąpiła zmiana wierzyciela.
Sąd Okręgowy ocenił, że w tak ustalonym stanie faktycznym nie zachodzą
przesłanki do uwzględnienia powództwa w oparciu o art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. Tytuł
wykonawczy został wystawiony w następstwie oświadczenia powoda o poddaniu
się egzekucji, a Bank nie był przy egzekwowaniu należności ograniczony żadnym
innym terminem poza wskazanym w oświadczeniu dłużnika terminem 30 grudnia
2008 r., który został zachowany.
W apelacji powodowie zarzucili naruszenie art. 117, 118,119 i 120 k.c. oraz
art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. Zaskarżonym obecnie wyrokiem Sąd Apelacyjny w jej
uwzględnieniu orzekł zgodnie z żądaniem pozwu.
3
Sąd Apelacyjny zakwalifikował żądanie powodów jako oparte na podstawie
z art. 840 § 1 pkt 2. Wskazał, że przed zawarciem umowy restrukturyzacyjnej
wierzytelności z obu umów kredytowych były wymagalne na skutek dokonanych
przez Bank BPH wypowiedzeń pismami z dnia 26 sierpnia 2002 r. Dodatkowo
ustalił, że powodowie spłacali nieregularnie zrestrukturyzowane zadłużenie, aż do
dnia 7 marca 2003 r., kiedy dokonali ostatniej wpłaty. Bank wystawił tytuł
egzekucyjny w dniu 26 kwietnia 2006 r., a w dniu 5 maja 2006 r. skierował wniosek
o nadanie klauzuli wykonalności.
W ocenie prawnej uzupełnionych w ten sposób ustaleń faktycznych Sąd
Apelacyjny przyjął, że porozumienie w sprawie restrukturyzacji zadłużenia z dnia
27 grudnia 2002 r. stanowiło uznanie przez powodów roszczenia i zgodnie z art.
123 § 1 pkt 2 k.c. przerwało rozpoczęty już wcześniej, w związku z postawieniem
w stan wymagalności kredytów, bieg przedawnienia. Termin ten liczony według art.
118 k.c. wynosi trzy lata. Po przerwie biegu przedawnienia, stosownie do art. 124
§ 1 k.c., rozpoczęło ono bieg ponownie w dniu 28 grudnia 2002 r.
Sąd Apelacyjny wskazał, że w przypadku zobowiązań terminowych regułą
jest początkowa zbieżność wymagalności i terminu płatności. Z powołaniem się na
stanowisko judykatury wyraził zapatrywanie, że jeżeli roszczenie nie stało się
jeszcze wymagalne, to dozwolone jest dokonanie przez strony w ramach swobody
kontraktowej przedłużenie lub skrócenie terminu płatności. Natomiast przedłużenie
lub skrócenie terminu płatności dokonane po dniu, w którym roszczenie stało się
wymagalne, nie ma żadnego wpływu na jego wymagalność. Odmienne stanowisko
prowadziłoby do obejścia zakazu wynikającego z art. 119 k.c. (wyrok SN z dnia
12 marca 2002 r., IV CKN 862/00 i SA w Poznaniu z dnia 10 stycznia 2006 r.,
I ACa 757/05). W konsekwencji tego, ustalenia stron co do początku biegu terminu
wymagalności różniące się od regulacji kodeksu cywilnego są nieważne.
Sąd Apelacyjny przyjął, że w stanie faktycznym rozpoznawanej sprawy
termin przedawnienia, po wcześniejszym jego przerwaniu rozpoczął ponownie bieg
8 marca 2003 r. i upłynął 8 marca 2006 r., a więc przed wystawieniem BTE.
Zamiarem powoda, który spłacał dług po 28 grudnia 2002 r. była częściowa
realizacja roszczenia. W tych granicach, poprzez wykonanie świadczenia doszło do
4
niewłaściwego uznania roszczenia, ze skutkiem w postaci przerwania biegu
przedawnienia. Zarówno wniosek z dnia 5 maja 2006 r. o nadanie BTE klauzuli
wykonalności jak i wniosek powoda o podpisanie ugody dotyczącej zadłużenia
złożony w dniu 24 lipca 2006 r. nie mogły mieć wpływu na bieg terminu
przedawnienia, który w tych datach już upłynął. Nie wywarło jakichkolwiek skutków
w sferze wymagalności roszczenia i zarazem terminu przedawnienia oświadczenie
powoda o wyrażeniu zgody na wystawienie BTE do dnia 30 grudnia 2008 r. złożone
w zw. z dyspozycją art. 97 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29 sierpni 1997 r. Prawo
bankowe (Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665). Nie mogło ono w szczególności
zniweczyć reguł dotyczących przedawnienia.
W skardze kasacyjnej pozwanego, opartej na obu ustawowych podstawach
skarżący zarzucił naruszanie:
1) art. 119 w zw. z art. 120 § 1 k.c. w zw. z art. 123 § 1 pkt 2 k.c. w zw. z art. 124
§ 1 k.c. przez błędną wykładnię polegające na przyjęciu, że porozumienie stron
z dnia 27 grudnia 2002 r. modyfikujące zobowiązanie powoda i rozkładające
świadczenie na raty nie mogło zmienić terminu wymagalności roszczenia
zgodnie z datami wymagalności poszczególnych rat, a tym samym mieć wpływ
na rozpoczęcie nowego biegu przedawnienia,
2) art. 118 k.c. w zw. z art. 120 § 1 k.c. i art. 123 pkt 2 k.c. przez niewłaściwe
zastosowanie w następstwa przyjęcia, że wystawienie BTE oraz złożenie
wniosku o nadanie mu klauzuli nastąpiło po upływie terminu przedawnienia
i udzielenie powodom ochrony prawnej,
3) art. 227, 230, 233 k.p.c. w zw. z art. 382 i 391 § 1 k.p.c. mogące mieć wpływ
na wynik sprawy przez przyjęcie, że powód dokonał w dniu 3 marca 2003 r.
ostatniej spłaty raty określonej w porozumieniu, pomimo zebrania materiału
dowodowego niekwestionowanego przez powodów wskazującego, że było to
7 lipca 2003 r., a w konsekwencji błędne uznanie, że skierowanie wniosku
o nadanie klauzuli nastąpiło po upływie terminu przedawnienia i nie mogło go
przerwać.
5
Skarżący wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania lub jego uchylenie i oddalenie
apelacji powodów.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podzielić należy trafny, z przyczyn wskazanych w przytoczonych motywach
zaskarżonego wyroku, pogląd Sądu Apelacyjnego, iż określony w art. 119 k.c.
zakaz umawiania się co do innego okresu przedawnienia, niż wynika to z ustawy
obejmuje także zakaz umawiania się co do wymagalności roszczenia
z terminowego zobowiązania o zapłatę, po tym jak stało się ono wymagalne. Takie
postanowienie umowy jako sprzeczne z bezwzględnie obowiązującym przepisem
jest nieważne. Stanowisko to znajduje oparcie w zarówno w dotychczasowej
judykaturze (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 marca 2002 r., IV CKN 862/00
i z dnia 3 marca 2006 r., II CSK 123/05, nie publ.) jak i w przeważającej części
piśmiennictwa.
Brak jest tym samym uzasadnionej podstawy by podzielić zarzuty błędnej
wykładni przepisów art. 119 k.c. w zw. z art. 120 § 1 k.c. w zw. z art. 123 § 1 pkt 2
k.c. w zw. z art. 124 § 1 k.c. w ich ujęciu przedstawionym w skardze.
Na tle zarzutów wniesionej skargi kasacyjnej opartych na podstawie
naruszenia przepisów postępowania, powstaje podnoszona w niej w dalszej
kolejności kwestia, czy powództwo rzeczywiście powinno być uwzględnione
w sytuacji, gdy - jak twierdzi skarżący - bieg terminu przedawnia roszczeń
pozwanego Banku rozpoczął się dopiero 7 lipca 2003 r., a nie jak ustalił to Sąd
Apelacyjny w dniu 8 marca 2003 r. i biegnąc nieprzerwanie upłynąłby w dniu 7 lipca
2006 r., jednak został przerwany na skutek wcześniejszego wystąpienia przez Bank
o nadanie BTE klauzuli wykonalności.
Podstawą kwestionowanego ustalenia Sądu Apelacyjnego było twierdzenie
pozwanego zawarte w odpowiedzi na pozew (k. 35), z której niewątpliwie wynika –
niezgodnie z tym ustaleniem – że powód rzeczywiście zapłacił ostatnią ratę kredytu
w dniu 7 lipca 2003 r.
Przepis art. 3983
§ 3 k.p.c. wyłącza jednak jako podstawę kasacyjną zarzuty
dotyczące ustaleń faktycznych i oceny dowodów a więc wszystkie wypełniające
6
taką podstawę twierdzenia odnoszące się do nieprawidłowego ustalenia podstawy
faktycznej, którą Sąd Najwyższy, zgodnie z art. 39813
§ 2, jest związany.
Wyłączenie to dotyczy przede wszystkim art. 233 § 1 (wyroki SN: z dnia
23 listopada 2005 r., III CSK 13/05, OSNC 2006, nr 4, poz. 76 i z dnia 26 kwietnia
2006, V CSK 11/06, nie publ.), w ramach którego skarżący sytuuje uchybienie
Sądu Apelacyjnego polegające – jak określa je – na błędnym odczytaniu treści
dowodu.
Wyłączone są również przepisy art. 228 § 1, art. 229 i 230, przewidujące,
według określenia przyjętego w doktrynie tzw. „bezdowodowe ustalanie faktów”
(postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2006 r., V CSK 146/06,
nie publ. i wyrok Sadu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2008 r., IV CSK 404/07,
nie publ.).
Ustalone fakty nie podlegają kontroli kasacyjnej nawet w razie rażąco
wadliwej lub oczywiście błędnej oceny dowodów sądu drugiej instancji, na których
zostały oparte, gdyż jej podważanie przez Sąd Najwyższy co do zasady nie jest
możliwe. Związanie ustaleniami faktycznymi nie wyłącza przy tym kontroli
zgodności z prawem postępowania, w którym zostały dokonane, w przeciwnym
razie wyłączona byłaby bowiem w ogóle druga podstawa kasacyjna (wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 17 kwietnia 2008 r. I CSK 500/05, nie publ.).
Wniesiona skarga nie podnosi jednak w ramach podstawy naruszenia
przepisów postępowania zarzutów, które pozwalały by na dokonanie przez Sąd
Najwyższy oceny postępowania przed Sądem Apelacyjnym pod tym kątem, a samo
uzasadnienie tej podstawy ogranicza się do zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.
Z tych względów na podstawie art. 39814
k.p.c. orzeczono jak w sentencji.