Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 11 lutego 2014 roku

Sąd Okręgowy w Szczecinie Wydział VIII Gospodarczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Krzysztof Górski

Sędziowie: SO Anna Budzyńska ( spr.)

SO Agnieszka Woźniak

po rozpoznaniu w dniu 11 lutego 2014 roku w Szczecinie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...) A. P. (1), (...) spółki jawnej w R.

przeciwko D. S., A. P. (2) i B. P.

o nakazanie wydania dokumentów

na skutek zażalenia powódki na postanowienie Sądu Rejonowego Szczecin – Centrum w Szczecinie z dnia 3 września 2013 roku w przedmiocie odrzucenia wniosku o zabezpieczenie powództwa, sygn. akt XI GC 786/13

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania.

SSO A. Woźniak SSO K. Górski SSO A. Budzyńska

UZASADNIENIE

Wnioskiem z dnia 5 sierpnia 2013 r. – w sprawie o sygnaturze akt XI GCo 164/13 - (...) A. P. (1), (...) spółka jawna w R. wniosła o udzielenie zabezpieczenie roszczenia niepieniężnego o wydanie dokumentów, dotyczących uprawnionej, w postaci zestawień obrotów i sald kont syntetycznych i analitycznych za okres styczeń – kwiecień 2013 r., zapisów na kontach księgi głównej i ksiąg pomocniczych, rejestrów zakupów i sprzedaży VAT za okres od stycznia do kwietnia 2013 r., deklaracji VAT-7 za miesiące styczeń, luty, kwiecień 2013 r., zestawień środków trwałych, OT środków trwałych przyjętych w 2013 roku wraz z kopiami faktur zakupu, zestawień otwartych pozycji konta środki trwałe w budowie, sprawozdania finansowego za 2012 r. wraz z deklaracjami podatkowymi za 2012 rok i stanem rozliczenia międzyokresowego kosztów oraz rezerw na 30 kwietnia 2013 r. - poprzez ich odebranie obowiązanym D. S., A. P. (2) i B. P..

Postanowieniem z dnia 8 sierpnia 2013 r. Sąd Rejonowy uwzględnił powyższy wniosek w całości, wyznaczając uprawnionemu termin 14 dni na wniesienie przeciwko uczestnikowi pozwu o wydanie dokumentów, pod rygorem upadku zabezpieczenia. Postanowienie uprawomocniło się z dniem 20 sierpnia 2013 r.

Pozwem, wniesionym w dniu 16 sierpnia 2013 r. powódka (...) A. P. (1), (...) spółka jawna w R. wniosła o nakazanie każdemu z pozwanych wydania powódce wszystkich posiadanych przez nich dokumentów dotyczących prowadzonej przez powódkę działalności gospodarczej, w szczególności ksiąg rachunkowych prowadzonych w formie elektronicznej, zestawień obrotów i sald kont syntetycznych i analitycznych za okres styczeń – kwiecień 2013 r., zapisów na kontach księgi głównej i ksiąg pomocniczych, rejestrów zakupów i sprzedaży VAT za okres od stycznia do kwietnia 2013 r., deklaracji VAT-7 za miesiące styczeń, luty, kwiecień 2013 r. wraz z dowodami ich złożenia jeżeli nie będzie to wynikać wprost z deklaracji, zestawień środków trwałych, OT środków trwałych przyjętych w 2013 roku wraz z kopiami faktur zakupu, zestawień otwartych pozycji konta środki trwałe w budowie, sprawozdania finansowego za 2012 r. wraz z deklaracjami podatkowymi za 2012 rok i stanem rozliczenia międzyokresowego kosztów oraz rezerw na 30 kwietnia 2013 r.

W pozwie powódka zawarła także wniosek o „zabezpieczenie powództwa” poprzez nakazanie pozwanym wydania powódce dokumentów dotyczących powódki w postaci zestawień obrotów i sald kont syntetycznych i analitycznych za okres styczeń – kwiecień 2013 r., zapisów na kontach księgi głównej i ksiąg pomocniczych, rejestrów zakupów i sprzedaży VAT za okres od stycznia do kwietnia 2013 r., deklaracji VAT-7 za miesiące styczeń, luty, kwiecień 2013 r. wraz z dowodami ich złożenia jeżeli nie będzie to wynikać wprost z deklaracji, zestawień środków trwałych, OT środków trwałych przyjętych w 2013 roku wraz z kopiami faktur zakupu, zestawień otwartych pozycji konta środki trwałe w budowie, sprawozdania finansowego za 2012 r. wraz z deklaracjami podatkowymi za 2012 rok i stanem rozliczenia międzyokresowego kosztów oraz rezerw na 30 kwietnia 2013 r.

W uzasadnieniu powódka wskazała, że zawarła z pozwanymi umowę zlecenia, na podstawie, której pozwani mieli świadczyć na jej rzecz usługi księgowe. Zgodnie z postanowieniami zawartej umowy pozwani po zakończeniu roku podatkowego mieli przekazywać powódce dokumentację księgowa. Zdaniem powódki, oczywistym jest również, że taką dokumentację powinni zwrócić w przypadku zakończenia umowy, co nastąpiło, bowiem pismem z dnia 29 kwietnia 2013 r. powódka wypowiedziała przedmiotową umowę, określając termin wydania dokumentów. Wskazała, że pozwani zwrócili część dokumentów, nie przekazując objętych pozwem. Powódka udawała się do siedziby pozwanych, działających w formie spółki cywilnej w celu uzyskania dokumentów, lecz pozwany A. P. (2) unikał kontaktów i nie odbierał telefonów, nie reagował na wezwania.

Uzasadniając istnienie interesu prawnego w zabezpieczeniu roszczenia powódka wskazała, iż z oświadczeń dołączonych do pozwu wynika, że pozwani nie dbają o powierzone im dokumenty, nie przywiązują wagi do rozliczania się z dokumentów z klientami. Wskazała również, że otrzymała zawiadomienie o wszczęciu kontroli podatkowej, zaś przy braku dokumentacji pozostającej w dyspozycji pozwanych nie jest w stanie wywiązać się z obowiązków w stosunku do organu podatkowego.

Powódka powołała się na brzmienie art. 1041 § 1 k.p.c. wskazując, że komornik winien odebrać rzeczy obowiązanemu i wydać je uprawnionemu.

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 3 września 2013 r. Sąd Rejonowy Szczecin – Centrum w Szczecinie odrzucił wniosek o zabezpieczenie powództwa, złożony wraz z pozwem. W uzasadnieniu wskazał, że w dniu 5 sierpnia 2013 r., przed wszczęciem postępowania, w sprawie o sygn. akt XI GCo 164/13, wnioskodawczyni złożyła wniosek o zabezpieczenie świadczenia niepieniężnego przez wydanie komornikowi sądowemu dokumentów księgowych dotyczących uprawnionej spółki: zestawień obrotów i sald kont syntetycznych i analitycznych za okres styczeń – kwiecień 2013 roku, zapisów na kontach księgi głównej i ksiąg pomocniczych, rejestrów zakupów i sprzedaży VAT za okres styczeń – kwiecień 2013 roku, deklaracji VAT-7 za miesiące styczeń luty i kwiecień 2013 roku, zestawień środków trwałych przyjętych w 2013 roku wraz z kopiami faktur zakupu, zestawień otwartych pozycji konta środki trwałe w budowie, sprawozdania finansowego za 2012 rok wraz z deklaracjami podatkowymi za 2012 rok i stanu rozliczenia międzyokresowego kosztów oraz rezerw na dzień 30 kwietnia 2013 roku. Wskazano, że Sąd uwzględnił powyższy wniosek postanowieniem z dnia 8 sierpnia 2013 r., wyznaczając uprawnionemu termin 14 dni na wniesienie przeciwko uczestnikom pozwu o wydanie dokumentów, pod rygorem upadku zabezpieczenia. Odpis postanowienia doręczono pełnomocnikowi wnioskodawcy w dniu 9 sierpnia 2013 roku.

Pismem z dnia 16 sierpnia 2013 roku (...) A. P. (1), (...) spółki jawnej w R. złożyła przeciwko: D. S., A. P. (2) i B. P. pozew o wydanie dokumentów, jednocześnie wnosząc o zabezpieczenie powództwa. Sąd oznaczył wysokość opłaty na kwotę 200 zł o oznaczył 7 dniowy termin na jej uiszczenie.

Sąd Rejonowy wskazał, że wobec uiszczenia opłaty w terminie pozew wywołał skutek od daty pierwotnego wniesienia, a zatem uznać go należy za skutecznie złożony w dniu 16 sierpnia 2013 roku, tym samym powódka dochowała wyznaczonego - postanowieniem z dnia 8 sierpnia 2013 w sprawie XI GCo 164/13 terminu na wytoczenie powództwa, co oznacza iż orzeczone zabezpieczenie nie upadło i pozostaje w mocy.

W konsekwencji Sąd I instancji uznał, że wniosek o zabezpieczenie złożony w dniu 16 sierpnia 2013 roku jest bezprzedmiotowy i jako taki podlega odrzuceniu.

W piśmie procesowym z dnia 10 września 2010 r. powódka rozszerzyła powództwo w ten sposób, że wniosła o wydanie także dokumentów dotyczących kosztów działalności gospodarczej powódki z miesięcy luty, marzec i kwiecień 2013 r. Jednocześnie wniosła o dokonanie wykładni postanowienia z dnia 8 sierpnia 2013 r. (sygn. akt XI GCo 164/13) poprzez wskazanie, czy zabezpieczeniem objęte są zestawienia obrotów sald kont syntetycznych i analitycznych za okres styczeń – kwiecień 2012 r. w formie przewidzianej w art. 13 ust. 2 ustawy o rachunkowości - w formie wydruku komputerowego, a także czy komornik ma wydać zabezpieczone dokumenty uprawnionemu. Jednocześnie – w razie nieuwzględnienia faktu, że komornik ma zabezpieczyć powyższe zestawienia obrotów i sald w formie przewidzianej w art. 13 ust. 2 ustawy o rachunkowości i wydać je powódce, powódka wniosła o zmianę zabezpieczenia poprzez nakazanie komornikowi odebrania od pozwanym opisywanych zestawień, dokumentów kosztów działalności gospodarczej za okres luty – kwiecień 2013 r. i wydania zabezpieczonych dokumentów i danych powódce. W razie uwzględnienia wniosku o interpretację powódka wniosła o rozszerzenie zabezpieczenia poprzez nakazanie pozwanym wydania powódce także dokumentów dotyczących kosztów działalności gospodarczej powódki z lutego, marca i kwietnia 2013 r.

Postanowieniem z dnia 8 października 2013 r. Sąd Rejonowy Szczecin – Centrum w Szczecinie dokonał wykładni postanowienia z dnia 8 sierpnia 2013 r. wskazując, że obejmuje ono tylko formę dokumentów papierowych, nie obejmuje natomiast bazy danych w komputerach uczestników i polega na przechowaniu dokumentów przez Komornika do czasu rozstrzygnięcia sprawy XI GC 786/13. W uzasadnieniu Sąd wskazał, że wniosek uprawnionej o wykładnię miałby prowadzić do innego sposobu zabezpieczenia, a nadto do zaspokojenia. Nadto Sąd uznał, że zabezpieczenie polegające na odebraniu komputerów byłoby nadmiernym obciążeniem dla obowiązanych.

Powódka wywiodła zażalenie na postanowienie z dnia 6 września 2013 r., wnosząc o zmianę zaskarżonego postanowienia i uwzględnienie wniosku w całości. Zaskarżonemu postanowieniu zarzuciła błąd w ustaleniach faktycznych, polegający na nieuprawnionym przyjęciu, że wniosek o zabezpieczenie sformułowany w pozwie ma identyczną treść jak wniosek poprzednio uwzględniony, mimo że wniosek o zabezpieczenie sformułowany w pozwie obejmował wydanie wskazanych we wniosku dokumentów powódce, a nie komornikowi jak poprzedni wniosek, oraz wyraźnie wskazywał, że powódce mają zostać wydane księgi rachunkowe w formie elektronicznej zgodnie z art. 13 ustawy o rachunkowości, a nie ich wydruki, wskutek czego – zdaniem skarżącego - Sąd Rejonowy dopuścił się naruszenia art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. W ocenie skarżącego wniosek zawarty w pozwie jest szerszy od wniosku o zabezpieczenie, złożonego przed wszczęciem postępowania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zażalenie okazało się zasadne.

Na wstępnie należy wskazać, że Sąd Rejonowy nie dokonał merytorycznej oceny zasadności wniosku o udzielenie zabezpieczenia roszczenia, sformułowanego w pozwie z dnia 16 sierpnia 2013, wydając rozstrzygnięcie o charakterze formalnym. W zaskarżonym postanowieniu Sąd pierwszej instancji wskazał jedynie, powołując się na wcześniejsze postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia z dnia 8 sierpnia 2013 roku, wydane przed wszczęciem postępowania - w sprawie o sygn. akt XI GCo 164/13, że powyższy wniosek jest bezprzedmiotowy i jako taki podlega odrzuceniu. Nie wskazał jednak podstawy prawnej rozstrzygnięcia i nie uzasadnił twierdzeń, dotyczących bezprzedmiotowości wniosku.

Pośrednio z uzasadnienia zaskarżonego postanowienia można wywieść, iż podstawę rozstrzygnięcia stanowił najprawdopodobniej art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Jego zastosowanie było zaś konsekwencją uznania, że wniosek o udzielenie zabezpieczenia roszczenia, zgłoszony w pozwie z dnia 16 sierpnia 2013 r., a konkretnie jego zakres, jest tożsamy z rozpoznanym wnioskiem z dnia 5 sierpnia 2013 r., złożonym przed wytoczeniem powództwa. Z powyższą oceną nie zgodził się – jak wynika z treści zażalenia – wnioskodawca, podnosząc zarzuty co do braku tożsamości obu wniosków o udzielenie zabezpieczenia. Skarżący wskazywał bowiem, iż sformułowany w pozwie wniosek o udzielenie zabezpieczenia obejmował wydanie wskazanych we wniosku dokumentów powódce, a nie komornikowi - jak poprzedni wniosek, oraz wyraźnie wskazywał, że powódce mają zostać wydane księgi rachunkowe w formie elektronicznej, zgodnie z art. 13 ustawy o rachunkowości, a nie ich wydruki – jak we wniosku złożonym przez wytoczeniem powództwa. Z tych też powodów skarżący zarzucił naruszenia art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

W ocenie Sądu Okręgowego, niezależnie od oceny możliwości zastosowania w postępowaniu zabezpieczającym na mocy art. 13 § 2 k.p.c - przepisu art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.. – wątpliwości budzi kwestia, czy w przedmiotowej sprawie istnieją podstawy do przyjęcia – jak wskazał to Sąd I instancji - że zabezpieczenie, które wnioskodawca uzyskał przed wszczęciem postępowania nadal istnieje. Wprawdzie Sąd Rejonowy w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia wskazał, że powyższe zabezpieczenie nie upadło i pozostaje w mocy, jednak powyższe wywiódł z faktu skutecznego wytoczenia powództwa w zakreślonym postanowieniem z dnia 8 sierpnia 2013 roku – dwutygodniowym terminie. Bezspornie bowiem niewszczęcie w zakreślonym terminie merytorycznego powództwa w sprawie skutkuje – zgodnie z treścią art. 733 k.p.c. upadkiem zabezpieczenia. Poza zakresem badania Sądu Rejonowego pozostawały jednak przesłanki wskazane w treści art. 744 § 2 k.p.c. – zgodnie z którym zabezpieczenie upada, gdy zostało udzielone przed wszczęciem postepowania, jeżeli uprawniony nie wystąpił we wszczętym postępowaniu w sprawie o całość roszczenia lub wystąpił o roszczenie inne niż to, które zostało zabezpieczone.

W badanej sprawie porównanie treści żądania pozwu i treści roszczenia, będącego przedmiotem zabezpieczenia przed wszczęciem postepowania prowadzi do wniosku, że – wnioskodawca nie wystąpił o to samo roszczenie, które zostało zabezpieczone - w pozwie wniósł bowiem o nakazanie wydania pozwanym ksiąg rachunkowych prowadzonych w wersji elektronicznej oraz nakazanie ich wydania powódce. Wniosek o zabezpieczenie złożony przed wniesieniem powództwa dotyczył natomiast nakazania wydania przez pozwanych dokumentów i ich odebrania przez komornika.

Skoro więc wnioskodawca nie wystąpił o to samo roszczenie, które zostało zabezpieczone, co zresztą potwierdza skarżący w zażaleniu – należało uznać, że – na podstawie art. 744 § 2 k.p.c. – zabezpieczenie udzielone postanowieniem z dnia 8 sierpnia 2013 roku w sprawie XI GCo 164/13 – z mocy prawa upadło.

Wobec powyższego brak jest podstaw do przyjęcia, że w dacie rozpoznawania przez Sąd Rejonowy wniosku o udzielenie zabezpieczenia roszczenia, zgłoszonego w pozwie – zabezpieczenie udzielone postanowieniem z dnia 8 sierpnia 2013 istniało. W konsekwencji zgłoszony przez wnioskodawcę w pozwie wniosek o udzielenie zabezpieczenia powinien podlegać rozpoznaniu przez Sąd Rejonowy, czego - wobec wydania postanowienia o odrzuceniu – zaniechano. Stanowisko Sądu I instancji co do bezprzedmiotowości złożonego w pozwie wniosku o udzielenie zabezpieczenia skutkowało tym, że Sąd Rejonowy nie odniósł się do przesłanek istotnych z punktu widzenia art. 730 i nast. k.p.c. W ten sposób w ogóle nie zbadał okoliczności sprawy i odrzucił wniosek, przy jednoczesnym braku odniesienia się do jego podstaw oraz twierdzeń wnioskodawcy i dowodów powołanych w celu ich uprawdopodobnienia.

Mając zatem na uwadze okoliczność, że przepis art. 386 § 4 k.p.c. znajduje odpowiednie zastosowanie w postępowaniu zażaleniowym na skutek odesłania zawartego w art. 397 § 2 k.p.c., Sąd Okręgowy uchylił postanowienie z dnia 3 września 2012r. i przekazał sprawę w zakresie rozpoznania wniosku o udzielenie zabezpieczenia z dnia 16 sierpnia 2013 r. do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji.

Za wątpliwe należy uznać jednocześnie co do zasady zastosowanie przepisu art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. w postepowaniu zabezpieczającym.

Zwrócić należy uwagę na stanowisko Sądu Najwyższego, zawarte w uchwale z dnia 28 października 2010 r. (sygn. III CZP 65/10, opubl. w OSNC 2011/3/27) odnoszącej się do postępowania klauzulowego, w której wskazano, że w postępowaniu o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności nie ma zastosowania art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. W uzasadnieniu uchwały zaznaczono, że postepowanie klauzulowe ma charakter autonomiczny, wynikający z jego charakteru. Nie występuje w jego ramach powaga rzeczy osądzonej, która jest wyłącznie atrybutem wyroków i postanowień rozstrzygających istotę sprawy w postępowaniu nieprocesowym. Przesłanki sprawy prawomocnie osądzonej nie można stosować odpowiednio w postępowaniu klauzulowym, byłoby to bowiem sprzeczne z charakterem funkcji postępowania klauzulowego – pomocniczego wobec postępowania egzekucyjnego, pomostu pomiędzy postępowaniem rozpoznawczym i egzekucyjnym. Mimo zatem tego, że w postępowaniu klauzulowym Sąd bada zagadnienia materialnoprawne, nie dochodzi do merytorycznego rozpoznania sprawy cywilnej („osądzenia sprawy”). Badanie tych zagadnień ma bowiem charakter subsydiarny, zostało ono włączone w celu przyspieszenia postępowania i nieodsyłania wierzyciela na drogę postępowania rozpoznawczego w razie konieczności zbadania zagadnień nieskomplikowanych. Jednocześnie w postepowaniu tym wprowadzono szereg ograniczeń dowodowych, zapobiegających przekształceniu się postępowania klauzulowego w postępowanie rozpoznawcze. Z regulacji o charakterze wyjątkowym zawartych w przepisach określających zakres kognicji sądu w postępowaniu klauzulowym oraz z subsydiarnych funkcji postępowania klauzulowego nie można zatem wyprowadzić wniosku o możliwości stosowania art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c., nawet w sposób odpowiedni (art. 13 § 2 k.p.c.).

Przedstawione w cytowanym orzeczeniu stanowisko można – w ocenie Sądu Okręgowego - co do zasady odnieść również do postępowania zabezpieczającego, mając na względzie jego specyfikę. Postepowanie to zostało bowiem również odrębnie uregulowane w Kodeksie postępowania cywilnego. Jest zatem postępowaniem samoistnym, samodzielnym wobec postępowania rozpoznawczego. Sam fakt przewidywania możliwości wystąpienia z wnioskiem o zabezpieczenie powództwa przed wszczęciem postępowania prowadzi do wniosku, że związek postępowania zabezpieczającego i postępowania rozpoznawczego nie jest ścisły i pierwsze z nich zakwalifikować należy jako postępowanie incydentalne, uboczne. Za takim wnioskiem przemawia także okoliczność, iż na gruncie przepisów normujących postępowanie zabezpieczające badaniu podlega kwestia uprawdopodobnienia istnienia interesu prawnego w udzieleniu zabezpieczenia, która pozostaje z kolei bez wpływu na merytoryczne rozstrzygnięcie w sprawie i na jego gruncie w ogóle nie podlega badaniu. Ponadto charakter orzeczenia, zapadłego na skutek rozpoznania wniosku o zabezpieczenie roszczenia nie tylko nie przesądza o ostatecznych losach powództwa, lecz przede wszystkim jest wynikiem ustaleń dokonanych w oparciu o uprawdopodobnione fakty. Wyłączony został bowiem obowiązek wykazania określonych okoliczności, co stanowi istotne ograniczenie dowodowe. Nie może również umknąć uwadze fakt, iż podstawowym celem postępowania zabezpieczającego jest zapobieżenie sytuacji, w której osiągnięcie celu postepowania w sprawie okazałby się niemożliwe lub utrudnione z uwagi na działania podjęte przez obowiązanego przed wydaniem orzeczenia kończącego postepowanie w sprawie. Powołane powyżej argumenty prowadzą zatem do stwierdzenia, że postepowanie klauzulowe i zabezpieczające posiadają ze względu na swoją specyfikę wspólne cechy. To zaś skutkuje uznaniem, że również na gruncie postępowania zabezpieczającego nie ma zastosowania art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.

SSO A. Woźniak SSO K. Górski SSO A. Budzyńska