Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Postanowieniem z dnia 15 lutego 2018 r., wydanym na skutek skargi wnioskodawcy na postanowienie referendarza sądowego z dnia 15 grudnia 2017 r. złożonej w sprawie z wniosku (...) Spółki Akcyjnej w K. z udziałem z M& W (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w W. o dokonanie wpisu prawa własności w dziale II księgi wieczystej Nr (...), Sąd Rejonowy dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi oddalił wniosek.

W uzasadnieniu orzeczenia Sąd I instancji wskazał, że księga wieczysta Nr (...) prowadzona jest dla nieruchomości położonej w Ł. przy ul. (...) o łącznej powierzchni 0,5656 ha, składającej się z działek Nr (...), a w jej dziale II wpisana jest jako właściciel M& W (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W.. Dnia 5 lipca 2017 r. Prezydent Miasta Ł. decyzją – wydaną na wniosek tego podmiotu i ostateczną od dnia 20 lipca 2017 r. – zatwierdził podział działki Nr (...) na działki Nr (...), zgodnie z mapą stanowiącą załącznik do decyzji. W uzasadnieniu decyzji wskazano, że dla części terenu dzielonej nieruchomości obowiązuje miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, a działka Nr (...) przeznaczona jest w tym planie pod projektowaną ulicę główną ruchu przyśpieszonego. Powołano tam również art. 98 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz. U. z 2016 r., poz. 2147 ze zm.) i przytoczono jego treść, zgodnie z którą działki gruntu wydzielone pod drogi publiczne z nieruchomości, której podział został dokonany na wniosek właściciela, przechodzą z mocy prawa na rzecz gminy, powiatu, województwa lub Skarbu Państwa z dniem, w którym decyzja zatwierdzająca podział staje się ostateczna. Sąd ustalił, że na mapie z projektem podziału z dnia 30 czerwca 2017 r. działka Nr (...) o powierzchni 0,0732 ha oznaczona jest symbolem Tp – grunty przeznaczone pod budowę dróg i linii kolejowych. Dnia 28 września 2017 r. M& W (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w W. aktem notarialnym sprzedała nieruchomość, dla której prowadzona jest księga wieczysta Nr (...), (...) Spółce Akcyjnej w K., a w akcie tym wskazano, że działki na nią się składające powstały w wyniku podziału działki Nr (...) opisanego wyżej wskazaną decyzją, jak również że dla działki Nr (...) obowiązuje miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, zgodnie z którym stanowi ona teren ulicy głównej ruchu przyśpieszonego. Dnia 15 grudnia 2017 r. Prezydent Miasta Ł. zaświadczył, że działka Nr (...) objęta jest miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego i położona w jednostce urbanistycznej oznaczonej symbolem 1 (...) (tereny ulicy głównej ruchu przyspieszonego) oraz „poinformował”, że niewielki fragment tej działki znajduje się poza granicami planu.

Sąd meriti przytoczył dalej treść art. 626 ⁸ § 2 k.p.c., zgodnie z którym zakres kognicji Sądu wieczystoksięgowego rozpoznającego wniosek o wpis obejmuje badanie wniosku, dołączonych do niego dokumentów i treści księgi wieczystej, co oznacza, że wyłączone jest wobec tego badanie innych dokumentów i okoliczności, jeżeli miałyby stanowić podstawę wpisu i że za niedopuszczalne uznać trzeba prowadzenie postępowania dowodowego zmierzającego do ustalenia istnienia podstawy wpisu niewynikającej z załączonych do wniosku dokumentów. Sąd zaznaczył przy tym, że obowiązek badania treści dokumentu dołączonego do wniosku o wpis mieści w sobie również konieczność oceny, czy dokument ten stanowi uzasadnioną podstawę wpisu, a zatem należy ocenić czynność stanowiącą podstawę wpisu nie tylko pod względem formalnoprawnym, ale także z uwagi na jej skuteczność materialną, stwierdzając, czy uzasadniała ona powstanie, zmianę lub wygaśnięcie prawa, które ma być wpisane do księgi lub z niej wykreślone. W ramach tego badania podniesiono, że w obrocie funkcjonuje ostateczna decyzja administracyjna z dnia 5 lipca 2017 r. dokonująca podziału nieruchomości, w wyniku którego wydzielono działkę Nr (...) przeznaczoną pod projektowaną ulicę główną ruchu przyspieszonego, a w uzasadnieniu tej decyzji wskazano, że stanowi ona podstawę wpisu w księdze wieczystej oraz przytoczono art. 98 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz. U. z 2016 r., poz. 2147 ze zm.), z którego wynika, że działki wydzielone pod drogi publiczne przechodzą z mocy prawa na własność odpowiednio gminy, powiatu, województwa lub Skarbu Państwa. Sąd zauważył, że nie jest uprawniony do kwestionowania merytorycznej zasadności tej decyzji i nie ma też podstaw, by przyjąć, że jest ona obarczona wadami skutkującymi jej bezwzględną nieważnością. Wskazał, że z mocy powołanego przepisu prawnorzeczowym skutkiem takiej decyzji – który następuje w chwili, gdy stanie się ona ostateczna – jest utrata przez dotychczasowego właściciela prawa własności przeznaczonej pod drogę publiczną działki gruntu powstałej w wyniku podziału oraz nabycie tej własności z mocy prawa odpowiednio przez gminę, powiat, województwo lub Skarb Państwa. Sąd zwrócił uwagę ponadto, że wobec faktu, iż decyzja taka stanowi podstawę wpisu do księgi wieczystej, powinna zawierać dane podlegające ujawnieniu w księdze, a więc określenie działki gruntu i cel jej wydzielenia pod drogę publiczną ze wskazaniem dokumentu planistycznego, z którego wynika przeznaczenie działki, jak również informację o skutkach prawnorzeczowych decyzji. W ocenie Sądu Rejonowego przedmiotowa decyzja z dnia 5 lipca 2017 r. spełnia te wszystkie wymogi i jej konsekwencją była utrata prawa własności działki Nr (...) przez M& W (...) Spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością w W., wobec czego nie było możliwe skuteczne zbycie tej działki na rzecz (...) Spółki Akcyjnej w K.. Decyzja ta wiąże Sąd wieczystoksięgowy, który musiał uwzględnić wynikające z niej skutki prawne i uznać, że skoro część nieruchomości objętej księgą nie została skutecznie zbyta na rzecz wnioskodawcy, to zachodzi przeszkoda do dokonania żądanego wpisu uzasadniająca oddalenie wniosku z mocy art. 626 ⁹ k.p.c.; zaznaczono jeszcze, że złożone przez wnioskodawcę do akt zaświadczenie z dnia 15 grudnia 2017 r. nie może mieć jakiegokolwiek wpływu na treść tej decyzji.

Apelację od tego orzeczenia wywiódł wnioskodawca, zaskarżając je w całości i domagając się jego zmiany poprzez uwzględnienie wniosku o wpis prawa własności w dziale II księgi wieczystej Nr (...) zamieszczonego w umowie sprzedaży z dnia 28 września 2017 r. zawartej w formie aktu notarialnego. Zaskarżonemu postanowieniu zarzucono:

⚫

naruszenie art. 626 ⁹ k.p.c. poprzez oddalenie wniosku o wpis prawa własności w dziale II księgi wieczystej Nr (...) na rzecz (...) Spółki Akcyjnej w K. zawartego w umowie sprzedaży z dnia 28 września 2017 r., pomimo niespełnienia przesłanek oddalenia wniosku w postaci braku podstaw do dokonania wpisu oraz przeszkód do jego dokonania;

⚫

błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że na skutek decyzji Prezydenta Miasta Ł. z dnia 5 lipca 2017 r. zatwierdzającej podział działki Nr (...) na działki Nr (...) prawo własności działki Nr (...) przeszło z mocy prawa na rzecz Miasta Ł., a (...) Spółka Akcyjna w K. nabyła własność jedynie działki Nr (...);

⚫

naruszenie art. 98 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 121 ze zm.) w związku z art. 64 Konstytucji RP poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na uznaniu, że działka gruntu, jedynie w części objęta miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, została z mocy prawa nabyta przez jednostkę samorządu terytorialnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Dla rozstrzygnięcia rozpoznawanej sprawy kluczowe jest wypracowane przez orzecznictwo i podzielane w pełni przez Sąd odwoławczy stanowisko przedstawione w uchwale składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2016 r., III CZP 86/15, OSNC Nr 7-8 z 2016 r., poz. 81, w której uzasadnieniu Sąd Najwyższy porównał ze sobą art. 626 ⁸ § 2 i art. 626 ⁹ k.p.c. wyraźnie różnicujące środki dowodowe, jakie powinny stanowić podstawę wniosku o wpis oraz skutki braku podstaw do wpisu lub wystąpienia przeszkody wpisu. Art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. nie reguluje całościowo kognicji sądu w postępowaniu wieczystoksięgowym, lecz określa jedynie, na podstawie jakich środków dowodowych sąd ten powinien rozpoznawać wniosek o wpis. Z kolei wskazanego w art. 626 ⁹ k.p.c. pojęcia przeszkody do dokonania wpisu nie można utożsamiać z brakiem podstaw do wpisu, chodzi bowiem o dwie samodzielne i alternatywne przyczyny oddalenia wniosku. Brak podstawy do wpisu należy utożsamiać z niewykazaniem zaistnienia okoliczności, od których przepisy prawa uzależniają dokonanie wpisu; wykazywanie tych okoliczności następuje na podstawie wniosku, dołączonych dokumentów lub treści księgi wieczystej. Wystąpienie przeszkody natomiast należy wiązać z zaistnieniem takiego zdarzenia, które – mimo formalnego wykazania przez wnioskodawcę podstawy wpisu – nie zezwala z punktu widzenia prawa na jego dokonanie – chodzi więc tu o okoliczności natury prawnej, determinujące skuteczność czynności stanowiącej podstawę wpisu. Sąd Najwyższy podkreślił, że o ile fakty znane sądowi z urzędu nie mogą same przez się stanowić podstawy wpisu, gdyż pozostawałoby to w sprzeczności z art. 626 ⁸ § 2 k.p.c., o tyle mogą i powinny stanowić podstawę oddalenia wniosku, jeśli w wyniku uwzględnienia tych faktów dochodzi do ustalenia, iż istnieje przeszkoda do dokonania wpisu. Art. 626 ⁸ § 2 k.p.c. jako przepis dopuszczający w postępowaniu o wpis posługiwanie się jedynie dokumentami dołączonymi do wniosku wyłącza prowadzenie postępowania dowodowego z wykorzystaniem zeznań świadków lub innych środków dowodowych i należy go łączyć jedynie z ograniczeniem środków dowodowych, z jakich można korzystać w postępowaniu o wpis, nie przypisując mu dalej idącego znaczenia.

Faktami notoryjnymi urzędowo w rozumieniu art. 228 § 2 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. są okoliczności faktyczne znane sądowi orzekającemu z jego działalności jako organu wymiaru sprawiedliwości; okoliczności z jakimi zetknął się bezpośrednio przy dokonywaniu czynności procesowych w innych postępowaniach (tak np. w orzeczeniu SN z dnia 17 grudnia 1958 r., III CR 462/58, OSNC Nr 1 z 1962 r., poz. 6). Do okoliczności znanych sądowi z urzędu w postępowaniu wieczystoksięgowym zaliczyć należy przede wszystkim: fakty, które wynikają z dokumentów znajdujących się w aktach księgi wieczystej, wynikające z dokumentów innych ksiąg wieczystych i treści innych ksiąg wieczystych, a także fakty wynikające z pism lub środków zaskarżenia złożonych przez uczestników postępowania wieczystoksięgowego sprzeciwiających się wpisowi (tak np. w postanowieniu SN z dnia 14 czerwca 2017 r., IV CSK 657/16, niepubl.). W realiach niniejszej sprawy oznacza to, że Sąd I instancji mógł i powinien był wziąć pod uwagę fakt wydania decyzji Prezydenta Miasta Ł. z dnia 5 lipca 2017 r. i jej walor ostateczności, o ile mogło to skutkować ustaleniem, że zachodzi przeszkoda do uwzględnienia wniosku o wpis prawa własności w rozumieniu art. 626 ⁹ k.p.c.; dokument ten znajdował się w aktach księgi wieczystej Nr (...) i był Sądowi znany w związku z rozpoznawaniem zarejestrowanego pod sygnaturą Dz.Kw. LD1M/00037084/17 wniosku o ujawnienie w dziale I-O księgi Nr (...) podziału działki Nr (...) na działki Nr (...). Na jego podstawie możliwe było ustalenie przez Sąd meriti – jako okoliczności notoryjnych urzędowo – że Prezydent Miasta Ł. wydał w dniu 5 lipca 2017 r. na wniosek właściciela nieruchomości decyzję zatwierdzającą podział działki Nr (...) na działki Nr (...), wskazując przy tym, że wydzielona działka Nr (...) przeznaczona jest w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego pod projektowaną ulicę główną ruchu przyśpieszonego oraz przytaczając w związku z tym treść art. 98 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz. U. z 2016 r., poz. 2147 ze zm.), jak również stwierdzenie, że decyzja ta jest ostateczna. Trafnie zauważył Sąd Rejonowy, że wydanie decyzji o takiej treści w powiązaniu z jej ostatecznością wypełnia hipotezę powołanego wyżej przepisu i daje wystarczające podstawy do przyjęcia na gruncie postępowania wieczystoksięgowego, że z mocy tego unormowania własność działki Nr (...) przeszła na własność jednostki samorządu terytorialnego.

Skarżący wywodzi w swojej apelacji, że w postępowaniu pierwszoinstancyjnym popełniono błędy przy ustalaniu stanu faktycznego, gdyż Sąd meriti winien wziąć pod uwagę także zaświadczenie Prezydenta Miasta Ł. z dnia 15 grudnia 2017 r. załączone przez wnioskodawcę do skargi na orzeczenie referendarza sądowego i na tej podstawie dokonać ustaleń, iż w rzeczywistości – wbrew treści decyzji administracyjnej – teren działki Nr (...) nie jest w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego w całości przeznaczony pod projektowaną ulicę główną ruchu przyspieszonego. W ocenie Sądu II instancji zarzut ten jest nietrafny, gdyż ustalenia takie zdecydowanie wykraczałyby poza ramy kognicji zakreślonej w postępowaniu wieczystoksięgowym przez przepisy proceduralne. O ile Sąd – jak wywiedziono wyżej – ma prawo stwierdzić znany mu notoryjnie fakt wydania decyzji administracyjnej określonej treści, o ile jego skutki prawne stanowić będą przeszkodę do dokonania wpisu, o tyle jednak nie jest uprawniony, by w oparciu o materiał dowodowy w postaci złożonych przez ubiegającego się o wpis wnioskodawcę dokumentów rozstrzygać o prawdziwości zawartego w tej decyzji stwierdzenia przeznaczenia działki Nr (...) w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. Nie jest zadaniem Sądu wieczystoksięgowego prowadzenie postępowania dowodowego w celu ustalenia okoliczności, które mogłyby wskazywać na to, że znana Sądowi z urzędu ostateczna decyzja administracyjna nie wywołuje jednak skutków prawnych, które ustawa wiąże z jej wydaniem. Podkreślić należy ponownie, że kognicja Sądu obejmuje co do zasady badanie treści i formy wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treści księgi wieczystej (art. 626 ⁸ § 2 k.p.c.), a odstępstwo od tej reguły dopuszczalne jest jedynie co do okoliczności notoryjnych urzędowo, jeżeli okaże się, że ich skutki prawne stanowią przeszkodę do dokonania wpisu. Postulowane przez skarżącego postępowanie dowodowe miałoby być oparte na innych dokumentach niż załączone do wniosku, a fakt, który miałby zostać w ten sposób wykazany, bez wątpienia nie stanowi okoliczności notoryjnej urzędowo mogącej stanowić podstawę oddalenia wniosku wskutek stwierdzenia przeszkody do dokonania wpisu, skoro rzeczywiste przeznaczenie terenu działki Nr (...) w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego nie jest znane sądowi orzekającemu z jego działalności jako organu wymiaru sprawiedliwości, ale dopiero musiałoby zostać ustalone w drodze postępowania dowodowego po dokonaniu oceny wiarygodności i mocy dowodowej dokumentów niezałączonych do wniosku o dokonanie wpisu. W ocenie Sądu odwoławczego badanie tej okoliczności ewidentnie wykracza zatem poza zakres kognicji Sądu wieczystoksięgowego. Dodać do tego jeszcze można, że gdyby nawet czynienie tego rodzaju ustaleń byłoby możliwe w niniejszym postępowaniu – choć Sąd II instancji zajmuje odmienne stanowisko w tej kwestii – to zaświadczenie, na które powołuje się apelujący, nie mogłoby skutecznie posłużyć wykazaniu nieprzeznaczenia całości terenu działki Nr (...) w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego pod projektowaną ulicę główną ruchu przyspieszonego. Art. 244 § 1 k.p.c. stanowi, że dokumenty urzędowe, sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy władzy publicznej w zakresie ich działania, stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. W przedłożonym dokumencie organ samorządu terytorialnego zaświadczył, że działka Nr (...) jest objęta miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego w jednostce urbanistycznej oznaczonej symbolem 1 (...) (tereny ulicy głównej ruchu przyspieszonego), natomiast co najmniej dyskusyjne jest, czy organ ten zaświadczył urzędowo także o fakcie położenia niewielkiego fragmentu tej działki poza granicami planu, zważywszy, że nie wynika to ze sformułowania treści dokumentu, gdzie wyraźnie wyodrębniono fakty, o których organ zaświadcza i te, o których przy okazji dokonywanego zaświadczenia „jednocześnie informuje”.

W efekcie stwierdzenia, że Sąd I instancji nie był uprawniony do badania przedmiotowego zaświadczenia i ustalania na jego podstawie, że działka Nr (...) – wbrew treści decyzji z dnia 5 lipca 2017 r., której fakt wydania i ostateczności był Sądowi znany jako notoryjny urzędowo – w rzeczywistości nie została w całości objęta miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego i przeznaczona pod drogę publiczną, przyjąć należy, iż nie popełniono błędu w ustaleniach faktycznych, a Sąd meriti prawidłowo ustalił te wszystkie okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, które był uprawniony stwierdzić w ramach granic swojej kognicji. Bezzasadny w konsekwencji jest zarzut skarżącego, którego treść, nawiasem mówiąc, w jego dosłownym brzmieniu dotyczy nie tyle prawidłowości ustaleń faktycznych, ile ewentualnych uchybień popełnionych przy wyprowadzaniu przez Sąd skutków materialnoprawnych z okoliczności składających się na stan faktyczny sprawy. Odnosząc się do tych zastrzeżeń, stwierdzić więc należy, że wzięcie przez Sąd Rejonowy pod uwagę notoryjnego urzędowo faktu wydania ostatecznej decyzji administracyjnej z dnia 5 lipca 2017 r. dawało podstawy do przyjęcia, iż zaistnienie tej okoliczności skutkowało zastosowaniem dyspozycji art. 98 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 121 ze zm.) i przejściem własności działki Nr (...) z mocy prawa na rzecz jednostki samorządu terytorialnego. Chybiony jest zatem również zarzut naruszenia tego przepisu, a wobec zaprezentowanego wyżej stanowiska o niedopuszczalności czynienia postulowanych przez skarżącego ustaleń faktycznych bezprzedmiotowe staje się też zawarte w apelacji stanowisko o konieczności dokonania zawężającej wykładni zakresu hipotezy przedmiotowego unormowania z uwagi na konstytucyjne reguły ochrony prawa własności. Podkreślić należy przy tym, że wnioskodawca nie jest pozbawiony możności wykazywania przed Sądem, że zaszły okoliczności, wskutek których wydanie decyzji nie spowodowało skutków prawnorzeczowych przewidzianych w art. 98 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz. U. z 2018 r., poz. 121 ze zm.), jednak musi to uczynić w postępowaniu, w którym zakres kognicji Sądu pozwala na badanie tych faktów i prowadzenie postępowania dowodowego w celu ich ustalenia. Powyższe rozważania pozwalają przyjąć zatem, że stwierdzenie przez Sąd I instancji, iż działka Nr (...) przeszła z mocy prawa na własność jednostki samorządu terytorialnego i w chwili jej zbycia na podstawie dokumentu załączonego do wniosku nie należała już do zbywcy ujawnionego jako właściciel w dziale II księgi wieczystej Nr (...), rzeczywiście stanowi przeszkodę do dokonania żądanego wpisu, gdyż wnioskodawca na podstawie dokumentu załączonego do wniosku nie mógł skutecznie nabyć prawa własności działki Nr (...) stanowiącego część nieruchomości objętej księgą, stosownie do zasady nemo plus iuris in alium transferre potest quam ipse habet. Uwzględnienie wniosku – choć wnioskodawca przedstawił jako podstawę wpisu dokument formalnie stwierdzający jego następstwo prawne po podmiocie wpisanym do działu II księgi – prowadziłoby do ujawnienia w księdze stanu prawnego niezgodnego z rzeczywistym z uwagi na stwierdzoną przez Sąd częściową nieskuteczność czynności prawnej mającej wykreować ujawniane w księdze prawo wnioskodawcy. Przypomnieć można jeszcze, że nabywca nieruchomości nie może w tym wypadku powołać się na ewentualną ochronę rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych, gdyż w postępowaniu wieczystoksięgowym nie jest możliwe badanie przesłanek z art. 5 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 1007 ze zm.) z uwagi na ograniczony, formalny zakres tego postępowania (tak np. w postanowieniu SN z dnia 20 lutego 2003 r., II CKN 1237/00, niepubl. lub w postanowieniu SN z dnia 7 maja 2015 r., V CSK 605/14, niepubl.). Zarzut dotyczący rzekomego naruszenia art. 626 ⁹ k.p.c. nie jest więc zasadny, zaskarżone rozstrzygnięcie należy uznać za prawidłowe, a złożona apelacja podlega oddaleniu na podstawie art. 385 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c.

W trybie art. 350 § 3 k.p.c. w związku z art. 13 § 2 k.p.c. sprostowano oczywistą niedokładność w oznaczeniu firmy wnioskodawcy, jaką popełnił Sąd I instancji w sentencji wydanego orzeczenia.