Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Po zmodyfikowaniu powództwa w piśmie z dnia 1 marca 2017 r. (k. 136) (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w S. wniosła o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego w postaci wyroku wydanego w dniu 16 września 2014 r. przez Sąd Okręgowy w Koszalinie w sprawie o sygn. akt: VI GC 67/13, zaopatrzonego w klauzulę wykonalności postanowieniem z dnia 25 czerwca 2015 roku w sprawie o sygn. akt VI GCo 27/15, na mocy którego obowiązki dłużnika D. S. (1) przeszły na spółkę (...). W przypadku nieuwzględnienia tego żądania powódka wniosła o ograniczenie wykonalności opisanego tytułu wykonawczego względem nabywcy obowiązków – (...) spółki z o.o. - do nieruchomości, stanowiącej lokal mieszkalny położony przy ul. (...) (...) dla której prowadzona jest księga wieczysta o nr (...). W uzasadnieniu wskazano, że zakres egzekucji, choć zgodnie z art. 792 k.p.c. powinien zostać jednoznacznie określony w sentencji postanowienia Sądu z 25 czerwca 2015 roku, wynika z uzasadnienia orzeczenia, w którym podano, iż nadana klauzula wykonalności umożliwia egzekwowanie należności wynikających z wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie z 16 września 2014 roku tylko z jednego źródła, tj. nieruchomości. Pominięcie zapisu o ograniczonej odpowiedzialności powódki w sentencji klauzuli wykonalności skutkowało prowadzeniem przez komornika egzekucji z rachunku bankowego i wierzytelności powódki, pomimo iż formalnie działania takie pozbawione były cech legalności. Powódka wskazała również na stwierdzenie upadku zabezpieczenia rzeczowego w sprawie o sygn. akt VI GC 67/13 postanowieniem Sądu Okręgowego w Koszalinie VI Wydziału Gospodarczego z 24 listopada 2015 roku oraz upadek z mocy prawa - stosownie do art. 754 (1) k.p.c. zabezpieczenia w postaci hipoteki przymusowej na nieruchomości z dniem 29 maja 2015 roku.

W odpowiedzi na pozew D. S. (2) wniosła o sprawdzenie w trybie art. 25 §1 k.p.c. wartości przedmiotu sporu oraz oddalenie powództwa. W uzasadnieniu wskazała, że jedyną i niewykorzystaną przez powódkę możliwością zakwestionowania treści klauzuli wykonalności było zaskarżenie postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności w trybie art. 795 k.p.c., czego powódka nie uczyniła w ustawowym terminie. Powołując się na art. 747 pkt 1 oraz art. 747 pkt 6 k.p.c. pozwana wskazała, że upadek zabezpieczenia w postaci ustanowienia hipoteki przymusowej ma tylko taki skutek, że pozwana utraciła uprzywilejowaną pozycję w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym wobec powódki. Nie wywołał on jednak skutku w postaci „upadku” tytułu wykonawczego przeciwko powodowi. Podkreśliła również fakt wystąpienia o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko powódce w dniu 25 maja 2015 roku, a więc w dacie, w której zabezpieczenie nadal obowiązywało i mogło stanowić podstawę wniosku. Na dzień orzekania w przedmiocie klauzuli w księdze wieczystej nadal widniał wpis dotyczący hipoteki przymusowej, który korzystał z rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych (wykreślony został dopiero 4 lipca 2016 roku). Za najistotniejsze pozwana uznała zaś to, że wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 25 października 2016 roku w sprawie SK 71/13, stwierdzono niezgodność z konstytucją art. 754(1) k.p.c. w zakresie, w jakim przepis ten dotyczy wygaśnięcia hipoteki przymusowej jako formy zabezpieczenia roszczenia po upływie jednego miesiąca od dnia uprawomocnienia się orzeczenia w sprawie.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwana (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością powstała w 1997 roku. Jedynym wspólnikiem spółki jest D. S. (1). Do 3 lipca 2017 D. S. (1) pełnił funkcję jedynego członka zarządu (prezesa), a prokurentem spółki była N. J.. Uchwałą Nadzwyczajnego Zgromadzenia Wspólników (...) spółki z o.o. w S. z 3 lipca 2017 roku D. S. (1) został odwołany z funkcji prezesa zarządu spółki, a w jego miejsce powołano N. J..

Dowód:

- informacja odpowiadająca odpisowi aktualnemu z rejestru przedsiębiorców KRS powódki –k. 94-100;

- protokół nadzwyczajnego zgromadzenia wspólników (...) spółki z o.o. w S. z 03.07.2017r. – k. 232-233;

Wyrokiem Sądu Okręgowego w Koszalinie VI Wydziału Gospodarczego z 16 września 2014 roku, wydanym w sprawie o sygn. akt VI GC 67/13, zasądzono od D. S. (1) na rzecz D. S. (2) kwotę 184.870,00 zł z ustawowymi odsetkami od 8 lipca 2013 roku (punkt I) oraz kosztami procesu w kwocie 12900 zł (punkt II), oddalając powództwo w pozostałym zakresie (punkt III).

Apelacja pozwanego od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 29 kwietnia 2015 roku.

Niesporne, a nadto:

- wyrok SO w Koszalinie z 16.09.2014r. – k. 7;

- postanowienie Sądu Okręgowego w Koszalinie z 25.06.2015r. – k. 8-9;

Postanowieniem z 25 czerwca 2015 roku wydanym w sprawie VI GCo 27/15 Sąd Okręgowy w Koszalinie nadał klauzulę wykonalności wyrokowi z 16 września 2014 roku wydanemu w sprawie VI GC 67/13 przeciwko (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w S., na którą przeszły obowiązki D. S. (1) (punkt I) i zasądził od (...) spółki z o.o. w S. na rzecz D. S. (2) 122 zł tytułem kosztów postępowania klauzulowego. W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd wskazał, że w toku postępowania pierwszo-instancyjnego w sprawie VI GC 67/13 D. S. (2) uzyskała zabezpieczenie swojego roszczenia przez ustanowienie hipoteki przymusowej do sumy 197.770 zł na należącej do D. S. (1) nieruchomości położonej w K. przy ul. (...) (...), dla której Sąd Rejonowy w Koszalinie prowadzi księgę wieczystą o nr (...). Wnioskodawczyni przedłożyła oryginał odpisu zwykłego księgi wieczystej o tym numerze, z którego wynika, że prawo własności do tej nieruchomości przysługuje (...) spółce z o.o. w S., a podstawę do tego wpisu stanowiła umowa sprzedaży z 10 kwietnia 2015 roku. Wszystkie udziały w spółce oraz funkcja prezesa zarządu przypadają D. S. (1), a spółka jako właściciel nieruchomości obciążonej hipoteką jest obowiązana jako dłużnik rzeczowy do zaspokojenia z tej nieruchomości wierzyciela, któremu przysługuje wierzytelność zabezpieczona hipoteką.

Dowód:

- postanowienie SO w Koszalinie z 25.06.2015r. wraz z uzasadnieniem – k. 7, 8-9;

(...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w S. nabyła od D. S. (1):

- na podstawie umowy sprzedaży z 25 maja 2015 roku prawo własności lokalu użytkowego przy ul. (...)/(...) w K., dla którego Sąd Rejonowy w Koszalinie prowadzi księgę wieczystą nr (...);

- na podstawie umowy sprzedaży z 10 kwietnia 2015 roku prawo własności lokalu mieszkalnego przy ul. (...) w K., dla którego Sąd Rejonowy w Koszalinie prowadzi księgę wieczystą nr (...).

Dowód:

- wydruk treści księgi wieczystej nr (...) z 18.01.2017r. – k. 101-116;

- wydruk treści księgi wieczystej nr (...) z 17.01.2017r. – k. 77-93;

- akt notarialny Rep A (...) z 10.04.2015r. sporządzony przed notariuszem M. P. - k. 147-151;

Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Koszalinie Ł. S. w sprawie KM 513/15, pismem z 30 czerwca 2015 roku, wezwał powódkę do zapłaty zasądzonych wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie z 16 września 2014 roku należności (tj. 184870,00 zł należności głównej, 42793,61 zł odsetek do 30 czerwca 2015 roku, 12900,00 zł kosztów procesu 3600,00 zł kosztów zastępstwa w egzekucji, 122,00 zł kosztów klauzuli, 36102,84 zł tytułem opłaty egzekucyjnej oraz 9,76 zł tytułem wydatków gotówkowych) z nieruchomości położonej w K. przy ul. (...) (...).

Niesporne, a nadto:

- wezwanie do zapłaty należności z 30.06.2015r. – k. 128;

Powódka, jako dłużnik w sprawie KM 513/15 prowadzonej przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Koszalinie Ł. S. składała skargi na czynności Komornika:

- pismem z 9 grudnia 2015 roku na zajęcie wierzytelności dłużnika należnych mu od Gminy B., (...) spółki akcyjnej w G., Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Koszalinie S. S., Miejskiej (...) spółki z o.o. w K., Zarządu Dróg Miejskich w K., Gminy M., Gminy i Miasta S.;

- pismem z 14 grudnia 2015 roku na zajęcie rachunku bankowego i zakaz wypłat dokonane w dniu 4 grudnia 2015 roku;

- pismem z 30 grudnia 2015 roku na zajęcie wierzytelności dłużnika należnych mu od Zarządu (...) w K..

Każdorazowo argumentowała przy tym, że egzekucja z nieruchomości wycenionej już na potrzeby tego postępowania oczywiście wystarczy na zaspokojenie wierzyciela w całości. Skargi te nie były uwzględniane.

Niesporne, a nadto:

- skargi na czynności Komornika – k. 10-16;

- zaświadczenie Komornika z 19.02.2016r. o dokonaniu zajęcia wierzytelności dłużnej spółki względem Gminy M..

Postanowieniem Sądu Okręgowego w Koszalinie z 24 listopada 2015 roku stwierdzono, że udzielone na podstawie postanowienia Sądu Okręgowego w Koszalinie z 13 listopada 2014 roku zabezpieczenie powództwa w sprawie VI GC 67/13 poprzez ustanowienie hipoteki przymusowej na nieruchomości położonej w K. przy ul. (...) (...), dla której Sąd Rejonowy w Koszalinie prowadzi księgę wieczystą o nr (...), upadło z końcem 29 maja 2015 r. (punkt I) oraz oddalono wniosek pozwanego D. S. (1) o zasądzenie kosztów postępowania (punkt II).

W uzasadnieniu postanowienia Sąd Okręgowy w Koszalinie wskazał, że wobec oddalenia przez Sąd Apelacyjny w Szczecinie apelacji pozwanego od wyroku Sądu I instancji wydanego w sprawie VI GC 67/13 wyrokiem z 29 kwietnia 2015 roku wydanym w sprawie I ACa 191/15, na podstawie art. 7541 §1 k.p.c. zabezpieczenie roszczeń pieniężnych upadło po upływie miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia uwzględniającego roszczenie, które podlegało zabezpieczeniu, a zatem z dniem 29 maja 2015 roku.

Postanowieniem Sądu Okręgowego w Koszalinie z 21 czerwca 2016 roku stwierdzono prawomocność postanowienia Sądu Okręgowego w Koszalinie z 24 listopada 2015 roku, wskazując w uzasadnieniu, że wniesione na to postanowienie zażalenie zostało oddalone przez Sąd Apelacyjny w Szczecinie w dniu 29 lutego 2016 roku.

Dowód:

- postanowienie z 24.11.2015r. – k. 17;

- postanowienie z 21.06.2016r. – k. 19;

W dniu 4 lipca 2016 roku Sąd Rejonowy w Koszalinie VI Wydział Ksiąg Wieczystych wykreślił hipotekę przymusową w kwocie 197.770,00 zł na zabezpieczenie roszczenia wynikającego z nieprawomocnego wyroku Sądu Okręgowego w Koszalinie z 16 września 2014 roku, wpisaną na rzecz D. S. (2).

Dowód:

- zawiadomienie o wykreśleniu hipoteki z 04.07.2016r. – k. 18;

W sporządzonym w sprawie o sygn. akt: I Co 1484/15 przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Koszalinie planie podziału sumy uzyskanej przez egzekucję z nieruchomości przy ul. (...) (...) w K. (KW nr (...)), pozwanej D. S. (2) przypadła kwota 84.008,31 zł, w tym z tytułu odsetek kwota 28.614,81 zł.

Ostatecznie, egzekucja prowadzona pod sygn. akt: KM 513/15 doprowadziła do wyegzekwowania na rzecz pozwanej kwoty 53.947,08 zł, w tym 46.452,44 zł tytułem należności głównej oraz odsetek, 5996,19 zł tytułem opłaty egzekucyjnej, 119,33 zł tytułem kosztów egzekucyjnych oraz 1379,12 zł tytułem innych kosztów.

Dowód:

- zaświadczenie o dokonanych wpłatach z 03.07.2018r. – k. 249-250;

- projekt planu podziału sumy uzyskanej przez egzekucję z nieruchomości w sprawie I Co 1484/15 – k. 152-153;

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w przeważającym zakresie.

Stan faktyczny niniejszej sprawy co do istotnych okoliczności nie był między stronami sporny. Co więcej, poszczególne okoliczności znajdowały bezpośrednie potwierdzenie w złożonych przez strony dokumentach (w tym orzeczeniach sądowych), których autentyczności żadna ze stron nie kwestionowała, a nie zachodziła jakakolwiek podstawa do odmówienia im wiarygodności.

Powództwo opierało się na przepisie art. 840 §1 k.p.c., zgodnie z którym dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo ograniczenia, jeżeli:

1) przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, a w szczególności, gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym nie będącym orzeczeniem sądu albo gdy kwestionuje przejście obowiązku mimo istnienia formalnego dokumentu stwierdzającego to przejście;

2) po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, wskutek którego zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane; gdy tytułem jest orzeczenie sądowe, dłużnik może powództwo oprzeć także na zdarzeniach, które nastąpiły po zamknięciu rozprawy, a także zarzucie spełnienia świadczenia, jeżeli zarzut ten nie był przedmiotem rozpoznania w sprawie;

3) małżonek, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności na podstawie art. 787, wykaże, że egzekwowane świadczenie wierzycielowi nie należy się, przy czym małżonkowi temu przysługują zarzuty nie tylko z własnego prawa, lecz także zarzuty, których jego małżonek wcześniej nie mógł podnieść.

Powództwo przeciwegzekucyjne skierowane jest na pozbawienie lub ograniczenie wykonalności tytułu wykonawczego i może być realizowane tylko pod warunkiem, że istnieje możliwość wykonania tytułu wykonawczego. W orzecznictwie podkreśla się, że dłużnik traci prawo wytoczenia powództwa przewidzianego w art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. z chwilą wyegzekwowania przez wierzyciela świadczenia objętego tytułem wykonawczym. Powództwo opozycyjne, a zatem powództwo o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności, ma charakter powództwa zmierzającego do wydania orzeczenia konstytutywnego, gdyż wyrok taki przekształca istniejący dotąd między stronami stosunek prawny i działa ex nunc. Celem powództwa opozycyjnego jest udaremnienie możliwości przeprowadzenia jakiejkolwiek egzekucji, a powód w pełni osiąga cel związany z tym powództwem, jeżeli uzyska rozstrzygnięcie stwierdzające, że tytuł został pozbawiony wykonalności.

W razie więc wyegzekwowania należności objętej tytułem wykonawczym, powództwo opozycyjne już z tego względu jest bezprzedmiotowe. Kwoty wyegzekwowane w postępowaniu egzekucyjnym nie stanowią bowiem zdarzeń, o których mowa w art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c., wskutek których zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane. Nie mogą więc stanowić podstawy powództwa opozycyjnego. [por. wyrok SN z 12 lutego 2015 r., sygn. IV CSK 272/14 i powołane tam orzecznictwo: wyroki SN: z 20 stycznia 1978 r., sygn. III CRN 310/77, z 17 listopada 1988 r., sygn. I CR 255/88, i z 14 maja 2010 r., sygn. II CSK 592/09; uchwała SN z 30 marca 1976 r., sygn. III CZP 18/76, OSNC 1976, nr 9, poz. 195].

W sytuacji wyegzekwowania należności w części, pozew o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego w części dotyczącej należności wyegzekwowanej nie zasługuje na uwzględnienie. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 23 stycznia 2014 r.(VI ACa 688/13) - nie jest dopuszczalne prowadzenie powództwa przeciwegzekucyjnego w odniesieniu do tytułu wykonawczego w zakresie, w jakim stwierdzona nim wierzytelność została już wyegzekwowana. Skutkiem częściowego wyegzekwowania należności jest bowiem wygaśnięcie w tym zakresie wierzytelności wynikającej z tytułu wykonawczego, a zatem powództwo przeciwegzekucyjne staje się w tym zakresie bezprzedmiotowe.

Przenosząc powyższe uwagi na grunt niniejszej sprawy wskazać trzeba, że celem ustalenia aktualnego stanu prowadzonej przeciwko powodowej spółce egzekucji zwrócono się o udzielenie informacji w przedmiocie prowadzonej egzekucji zarówno do stron, jak i do Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Koszalinie prowadzącego postępowanie egzekucyjne w sprawie KM 513/15 .

Pozwana oświadczyła (k. 242), że do tej pory przekazano na rzecz wierzyciela kwotę 46.462,44 zł, w tym 29.221,64 zł tytułem odsetek, 12900,00 zł tytułem kosztów procesu, 120 zł tytułem kosztów klauzuli wykonalności, 3600 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu egzekucyjnym 608,80 zł tytułem spłaty zaliczek. Powódka zaś przedstawiła zaświadczenie Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Koszalinie Ł. S., w którym wskazano, że w sprawie KM 513/15 wyegzekwowano od niej łącznie 53.947,08 zł, z czego 46452,44 zł przekazano na rzecz wierzyciela (w tym 29.221,64 zł tytułem odsetek). Pozostałą część wyegzekwowanego świadczenia zarachowano: 5996,19 zł tytułem opłaty egzekucyjnej oraz 119,33 zł tytułem kosztów egzekucyjnych i 1379,12 zł tytułem innych kosztów.

Z powyższego, że nie wyegzekwowano w żadnej części należności głównej. Przekazana kwota pozwoliła na zaspokojenie pozwanej jedynie w zakresie odsetek oraz kosztów procesu i kosztów egzekucji. W tym zatem zakresie, tj. co do kwoty 29.221,64 zł wyegzekwowanej tytułem odsetek zasądzonych wyrokiem Sądu Okręgowego w Koszalinie z 16 września 2014 roku w sprawie VI GC 67/13 oraz kwoty 12900 zł tytułem zwrotu kosztów procesu powództwo przeciwegzekucyjne, jako bezprzedmiotowe, nie mogło zostać uwzględnione.

W pozostałym zakresie, tj. co do żądania pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w zakresie należności głównej (184.870,00 zł) oraz odsetek ponad ww. kwotę 29.221,64 zł Sąd miał na uwadze, iż zgodnie z przepisem art. 754 1 §1 k.p.c. (w znajdującym zastosowanie w sprawie brzmieniu obowiązującym do 31 maja 2017 roku), jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej albo jeżeli sąd inaczej nie postanowi, zabezpieczenie udzielone według przepisów niniejszego tytułu upada po upływie miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia uwzględniającego roszczenie, które podlegało zabezpieczeniu. Z kolei § 3 tego artykułu stanowi, iż na wniosek obowiązanego sąd wyda postanowienie stwierdzające upadek zabezpieczenia.

Powyższa regulacja oznacza, iż z chwilą prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy odpadają przyczyny, dla których dokonano zabezpieczenia. Ochronę prawną zapewnia uprawnionemu prawomocne orzeczenie sądu. Z tego względu po upływie miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia uwzględniającego roszczenie zabezpieczenie upada. W tym okresie uprawniony powinien podjąć niezbędne kroki zmierzające do realizacji swego prawa podmiotowego, o ile takie kroki są konieczne. Upadek zabezpieczenia oznacza zatem zniweczenie bezpośrednich skutków postanowienia o zabezpieczeniu.

Skutek taki - wbrew twierdzeniom pozwanej, powołującej się przy tym na niedostępne ani w systemach prawnych ani na portalu orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Szczecinie postanowienie wydane w sprawie I ACz 5/16 - ma również upadek zabezpieczenia w postaci hipoteki przymusowej. Cytowane przez pozwaną orzeczenie odnosi się przede wszystkim do skutku podjęcia dalszych czynności egzekucyjnych przez uprawnionego w sytuacji, w której nastąpić ma upadek zabezpieczenia w postaci hipoteki przymusowej. Wniosek o braku w takiej sytuacji skutku w postaci „upadku” tytułu wykonawczego nie ma bezpośredniego przełożenia na rozstrzygnięcie w przedmiotowej sprawie.

W orzecznictwie wskazuje się, że upadek z mocy prawa na podstawie art. 754(1) §1 k.p.c. hipoteki przymusowej, jako sposobu udzielenia zabezpieczenia roszczenia pieniężnego, przewidzianego w art. 747 pkt 2 k.p.c. stanowi podstawę pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub w części na podstawie art. 840 §1 pkt 1 k.p.c., gdyż przeczy zdarzeniu, na którym oparto wydanie klauzuli wykonalności (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 4 grudnia 2012 roku w sprawie I ACa 905/12OSAŁ 2013/2/14). Na przyjęty w orzecznictwie bezwarunkowy upadek zabezpieczenia w omawianym przepisie wskazał również Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 25 października 2016 roku w sprawie SK 71/13, przyjmując, że po upadku zabezpieczenia uprawnieni nie mogą skutecznie prowadzić egzekucji z nieruchomości, na której w toku postępowania zabezpieczającego ustanowiono hipotekę przymusową. Hipoteka przymusowa wygasa bowiem po upływie miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia uwzględniającego powództwo bez względu na to, czy uczestnicy skierowali w tym terminie wniosek o wszczęcie egzekucji z nieruchomości.

Mając na uwadze powyższe, przypomnienia wymaga sekwencja zdarzeń poprzedzających wniesienie powództwa:

Roszczenie D. S. (2) zostało zabezpieczone poprzez ustanowienie – w toku postępowania pierwszoinstancyjnego w sprawie o sygn.. akt: VI GC 67/13 - hipoteki przymusowej na nieruchomości przy ul. (...) (...) w K. należącej wówczas do D. S. (1), co nastąpiło na mocy postanowienia Sądu Okręgowego w Koszalinie z 13 listopada 2014 roku. Postępowanie w tej sprawie zostało prawomocnie zakończone wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Szczecinie oddalającym apelację pozwanego z 29 kwietnia 2015 roku. Na wniosek pozwanego D. S. (1), postanowieniem Sądu Okręgowego w Koszalinie z 24 listopada 2015 roku stwierdzono, że zabezpieczenie powództwa w postaci ustanowienia hipoteki przymusowej, dokonane postanowieniem z 13 listopada 2014 roku upadło z końcem 29 maja 2015 roku, tj. po upływie miesiąca od uprawomocnienia się orzeczenia uwzględniającego roszczenie, które podlegało zabezpieczeniu. Wcześniej, w dniu 25 czerwca 2015 roku Sąd Okręgowy w Koszalinie nadał klauzulę wykonalności wyrokowi Sądu Okręgowego w Koszalinie z 16 września 2014 roku przeciwko powodowej spółce w związku z przejściem na nią uprawnień D. S. (1), o czym orzekł na podstawie art. 788 §1 k.p.c.

W tym miejscu zaznaczenia i wyjaśnienia wymagają trzy kwestie, podnoszone przez pozwaną:

Po pierwsze, istotnie – w przywołany w odpowiedzi na pozew wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 25 października 2016 roku, SK 71/13, uznano przepis art. 754(1) §1 k.p.c. w zakresie, w jakim odnosi się on do zabezpieczenia przez obciążenie nieruchomości obowiązanego hipoteką przymusową - za niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji oraz odroczono utratę mocy obowiązującej tego przepisu o 18 miesięcy, licząc od dnia ogłoszenia tego wyroku w Dzienniku Ustaw. Ustawodawca dokonał zmiany tego przepisu, która weszła w życie z dniem 9 czerwca 2018 roku, a polegała na dodaniu zastrzeżenia, że upadek zabezpieczenia nie nastąpi, jeżeli uprawniony wniósł o dokonanie czynności egzekucyjnych. Niemniej, wyrok ten nie mógł oddziaływać na postanowienie Sądu Okręgowego w Koszalinie wydane niemal rok wcześniej (tj. 24 listopada 2015 roku), stwierdzające (deklaratywnie) upadek zabezpieczenia powództwa w postaci ustanowienia hipoteki przymusowej. Orzeczenia Trybunału o niezgodności z Konstytucją określonego aktu normatywnego (przepisu lub normy) wywierają wprawdzie, co do zasady, skutek z mocą wsteczną, tj. od chwili wydania zakwestionowanego aktu normatywnego lub od chwili wejścia w życie Konstytucji, jednakże wydane przez Trybunał orzeczenie określające późniejszy od daty jego ogłoszenia termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego działa w drodze wyjątku opartego na art. 190 ust. 3 Konstytucji w zasadzie jedynie na przyszłość, licząc od tego terminu.

Po drugie zaś, nawet przy przyjęciu za przywołanym przez pozwaną postanowieniem Sądu Najwyższego z 24 listopada 2016 roku wydanym w sprawie o sygn. akt V CZ 86/16, że przedmiotowy wyrok Trybunału Konstytucyjnego pozwalał sądowi na „wydłużenie lub skrócenie terminu ustanowionego w tym przepisie oraz odmienne określenie jego początku lub posłużenie się kombinacją oznaczonego przez sąd terminu i warunku, którego spełnienie się zależy od postawy uprawnionego”, argumentacja ta nie mogła znaleźć zastosowania w niniejszej sprawie. Sąd orzekający w niniejszej sprawie nie oceniał bowiem, kiedy nastąpił upadek zabezpieczenia w postaci hipoteki przymusowej.

W omawianym zakresie Sąd był związany postanowieniem Sądu Okręgowego w Koszalinie wydanym w sprawie VI GC 67/13 w dniu 24 listopada 2015 roku stwierdzającym, że zabezpieczenie powództwa upadło z końcem 29 maja 2015 roku. Postanowieniem z 21 czerwca 2016 roku Sąd Okręgowy w Koszalinie stwierdził prawomocność ww. postanowienia, wskazując na oddalenie zażalenia D. S. (1) na postanowienie z 24 listopada 2015 roku postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 29 lutego 2016 roku.

Zabezpieczenie roszczenia, jak wskazano wyżej, ze swej istoty nie powinno trwać bezterminowo, nawet pomimo uzyskania tytułu wykonawczego. Stąd też ustawodawca przewidział w przepisie art. 754(1) §1 k.p.c. upadek tego zabezpieczenia z mocy prawa. Wydanie przez sąd postanowienia stwierdzającego ten upadek ma jedynie charakter deklaratywny. Upadek zabezpieczenia następuje z mocy prawa i nie wymaga wydania przez sąd konstytutywnego orzeczenia, a zatem zabezpieczenie upada nawet pomimo niewydania postanowienia. Innymi słowy, nawet gdyby postanowienie w tym przedmiocie nie zostało wydane, nie niweczyłoby to skutków występujących z mocy prawa. Tym bardziej zatem brak jest podstaw, by w niniejszym postępowaniu – o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności – dokonywać odmiennych ustaleń co do daty upadku tego zabezpieczenia, także w związku z prokonstytucyjną wykładnią omawianego przepisu. Zwrócić należy uwagę, że postanowienie to zostało wydane niemal trzy lata temu i to przed wydaniem przez Trybunał Konstytucyjny wyroku z 25 października 2016 roku.

Niezasadna okazała się również ta argumentacja pozwanej, akcentująca, że wystąpienie przez pozwaną o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko powódce w dniu 25 maja 2015 roku, jak i wydanie orzeczenia w tym przedmiocie, miało miejsce w czasie, w którym w księdze wieczystej nieruchomości nadal była wpisana hipoteka przymusowa. Podkreślenia bowiem wymaga, że na dzień zamknięcia rozprawy w niniejszym postępowaniu - na należącej do powódki nieruchomości przy ul. (...) (...) w S. o nr KW (...) nie ma ustanowionej hipoteki przymusowej. Ocena prawna możliwości prowadzenia egzekucji przeciwko powódce w świetle wywiedzionego przez nią powództwa o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności, powinna uwzględniać stan, jaki istnieje w chwili orzekania (art. 316 § 1 k.p.c.). Ten zaś nie budzi wątpliwości co do tego, że roszczenie przeciwko powódce nie może być przedmiotem egzekucji ze względu na uprzedni upadek zabezpieczenia w postaci hipoteki przymusowej, jak i wykreślenie hipoteki przymusowej z księgi wieczystej nieruchomości należącej do powodowej spółki.

W świetle zaistnienia opisanych wyżej przesłanek z art. 840 §1 pkt 2 k.p.c. podnoszone przez powódkę kwestie dotyczące braku ograniczenia w klauzuli wykonalności możliwości prowadzenia egzekucji jedynie do nieruchomości, miały drugorzędne znaczenie. Jedynie ubocznie zauważyć można, że wątpliwości budzi sama możliwość nadania tytułowi egzekucyjnemu zasądzającemu należność od dłużnika osobistego klauzuli wykonalności przeciwko nabywcy nieruchomości obciążonej hipoteką zabezpieczającą. Jak wskazał w uchwale z 8 grudnia 2016 roku Sąd Najwyższy (III CZP 81/16) tytułowi egzekucyjnemu zasądzającemu należność od dłużnika osobistego można nadać klauzulę wykonalności przeciwko nabywcy nieruchomości obciążonej hipoteką zabezpieczającą zasądzona wierzytelność (art. 788 §1 k.p.c.) jeżeli tytuł egzekucyjny obejmuje obowiązek zbywcy wynikający ze stosunku prawnego hipoteki (publ. OSNC 2017/9/96). Z powyższego wynika, że orzeczenie uwzględniające powództwo o zasądzenie świadczenia przeciwko dłużnikowi osobistemu będącemu właścicielem nieruchomości obciążonej nie przesądza automatycznie również o odpowiedzialności hipotecznej pozwanego. Stosowanie art. 788 §1 k.p.c. w razie zbycia nieruchomości obciążonej hipoteką można uznać za uzasadnione tylko wtedy, gdyby sąd w postępowaniu o nadanie klauzuli wykonalności uzyskał pewność, że tytuł egzekucyjny stwierdza obowiązek zapłaty wynikający ze stosunku hipoteki, a zatem do sytuacji, w której z treści orzeczenia uwzględniającego powództwo będzie wynikać wzmianka przewidziana w art. 319 k.p.c., względnie orzeczenie to zostanie wydane przeciwko osobie ponoszącej wyłącznie odpowiedzialność rzeczową. Taka sytuacja w niniejszej sprawie nie miała miejsca.

Trafne okazały się również te argumenty powódki, które odnosiły się do braku ograniczenia w klauzuli wykonalności wydanej przeciwko niej możliwości prowadzenia egzekucji jedynie do nieruchomości. Po przejściu własności nieruchomości na inną osobę egzekucja z nieruchomości może być faktycznie kontynuowana przeciwko nowemu właścicielowi nieruchomości. Co do zasady, w takiej sytuacji wierzyciel winien wystąpić z pozwem o zapłatę przeciwko dłużnikowi rzeczowemu, którym staje się nowy właściciel nieruchomości, ze wskazaniem ograniczenia odpowiedzialności dłużnika do obciążonej hipotecznie nieruchomości. Sąd w orzeczeniu zasądzającym roszczenie od dłużnika rzeczowego na rzecz wierzyciela powinien wskazać, iż ponosi on odpowiedzialność tylko z jednego składnika majątku – nieruchomości. Jeżeli sąd nie dokona takiej wzmianki w orzeczeniu, powinno to nastąpić najpóźniej na etapie nadawania klauzuli wykonalności ze wskazaniem ograniczenia możliwości prowadzenia egzekucji tylko do obciążonej nieruchomości. Ograniczenia takiego w klauzuli nadanej przeciwko powodowej spółce nie zawarto.

Nie rozwijając szerzej opisanej powyżej kwestii Sąd stwierdził, że dla uwzględnienia powództwa głównego w zakresie, w jakim nie zostało ono dotychczas wyegzekwowane wystarczające było – dalej idące – stwierdzenie, że upadek zabezpieczenia w postaci hipoteki przymusowej i jej wykreślenie z księgi wieczystej nieruchomości nabytej przez powódkę od dłużnika pozwanej uniemożliwia prowadzenie egzekucji przeciwko powódce.

W konsekwencji, w zakresie kwoty należności głównej, tj. 184870,00 zł oraz w zakresie odsetek zasądzonych wyrokiem Sądu Okręgowego w Koszalinie w sprawie VI GC 67/13 z powództwa D. S. (2) przeciwko D. S. (1) ponad wyegzekwowaną na rzecz pozwanej kwotę 29221,64 zł, tytuł wykonawczy obejmujący ww. wyrok wraz z klauzulą wykonalności przeciwko powodowej spółce pozbawiono wykonalności. O powyższym, na podstawie art. 840 §1 pkt 2 k.p.c. (przy równocześnie spełnionych przesłankach z art. 840 §1 pkt 1 k.p.c.) orzeczono w punkcie I sentencji wyroku.

W punkcie II, dalej idące powództwo, tj. w zakresie dotychczas wyegzekwowanych kwot objętych tytułem wykonawczym, oddalono.

W punkcie III orzeczono o kosztach procesu, przy zastosowaniu art. 100 zd. 1 k.p.c., zgodnie z którym w razie częściowego uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone.

Ustalenie, w jakiej części każda ze stron wygrała sprawę, poprzedzić musiało ustalenie wartości przedmiotu sporu, którą powódka błędnie określiła w pozwie na kwotę 84008,31 zł. Wniosek o sprawdzenie wartości przedmiotu sporu w trybie art. 25 §1 k.p.c. pozwana złożyła w odpowiedzi na pozew, co dawało podstawy do dokonania jego weryfikacji, które nastąpiło dopiero 10 sierpnia 2018 roku ( już w toku rozpoznawania sprawy przez Sąd Okręgowy w Szczecinie). Istotnie, wartość przedmiotu sporu w niniejszej sprawie powinna być ustalona na kwotę wyższą niż wskazała powódka. Wysokość opłaty od pozwu w przypadku powództwa z art. 840 k.p.c. określa bowiem nie wartość przedmiotu sporu, którego rozstrzygnięcie znalazło wyraz w danym tytule wykonawczym, lecz wartość przedmiotu sporu odpowiadająca rzeczywistej wartości roszczenia powódki, na którą składają się egzekwowane na podstawie zakwestionowanego tytułu wykonawczego kwoty. Dokonując korekty rzeczywistej wartości roszczenia powódki przyjąć należało, że wartość przedmiotu sporu powinna obejmować: należność główną w kwocie 184.870,00 zł, odsetki wyliczone za okres od 8 lipca 2013 roku (początkowa data naliczania odsetek wskazana w wyroku z 16 września 2014 roku) do dnia poprzedzającego wniesienie pozwu, tj. 10 października 2016 roku , w kwocie 60318,27 zł oraz kwota 12900,00 zł tytułem kosztów procesu, tj. łącznie 258.089 zł (po zaokrągleniu kwoty 258.088,27 zł) . Przy obliczaniu wartości przedmiotu sporu nie znalazła zastosowania hipoteza art. 20 k.p.c., która obejmuje sytuację, w której obok świadczenia głównego dochodzone są odsetki jako świadczenie uboczne. Tymczasem żądanie pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności obejmowało wszystkie egzekwowane na jego podstawie kwoty, w tym odsetki i koszty, które w tym postępowaniu nie miały charakteru ubocznego.

Przy tak ustalonej wartości przedmiotu sporu, uwzględniając wyegzekwowanie dotychczas na podstawie tego tytułu wykonawczego kwoty 42121,64 zł (tj. 29221,64 zł tytułem odsetek oraz 12900 zł tytułem kosztów), Sąd uznał, że powódka wygrała sprawę w 84%.

Na koszty, jakie w związku z procesem poniosła powodowa spółka złożyły się: ½ części opłaty od pozwu (przy w.p.s. 84.008,31 zł) w kwocie 2100 zł, 7200 zł tytułem zastępstwa radcowskiego w niniejszym postępowaniu (§2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z 22 października 2015r. (t.j.Dz. U. z 2018r., poz. 265) w pierwotnym brzmieniu) oraz 17 zł tytułem opłaty skarbowej od pełnomocnictwa, tj. łącznie 9317 zł.

Na koszty poniesione przez pozwaną złożyło się: wynagrodzenie radcy prawnego reprezentującego pozwaną w kwocie 7200 zł (§2 pkt 6 ww. rozporządzenia), opłata od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł, opłata od zażalenia w kwocie 100 zł oraz koszty zastępstwa procesowego w postępowaniu zażaleniowym przed Sądem Apelacyjnym (§2 pkt 6 w związku z §10 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia) w kwocie 3600 zł, tj. łącznie 10917 zł.

Z łącznej kwoty kosztów procesu w wysokości 20.234,00 zł, wobec wygrania sprawy przez powodową spółkę w 84%, pozwana powinna ponieść koszty procesu w kwocie 16.996,56 zł, zaś poniosła koszty jedynie w kwocie 10917 zł, co prowadzi do wniosku, że powinna dodatkowo zwrócić powódce poniesione przez nią koszty w łącznej kwocie 6080 zł (po zaokrągleniu 60679,56 zł) i taką też kwotę zasądzono od pozwanej na rzecz powódki.

W punkcie IV odstąpiono od obciążenia pozwanej nieuiszczonymi kosztami sądowymi, od których powódka była zwolniona. Powódka została zwolniona od obowiązku uiszczenia połowy opłaty od pozwu w kwocie 2100 zł. Niemniej, na skutek wniosku pozwanej zawartego już w odpowiedzi na pozew z 25 stycznia 2017 roku, ustalenie - postanowieniem wydanym 10 sierpnia 2018 roku - znacznie wyższej wartości przedmiotu sporu (o ok. 100000 zł) rodziło obowiązek uzupełnienia opłaty od pozwu. Zgodnie z art. 1303 §2 k.p.c. jeżeli obowiązek uiszczenia lub uzupełnienia opłaty powstał na skutek rozszerzenia lub innej zmiany żądania, po wysłaniu odpisu pisma stronom (po wysłaniu zawiadomienia o terminie posiedzenia) przewodniczący wzywa zobowiązanego do uiszczeni należnej opłaty w terminie tygodnia, a w razie bezskutecznego upływu terminu sąd prowadzi sprawę bez wstrzymywania biegu postępowania, a o obowiązku uiszczenia opłaty orzeka w orzeczeniu kończącym sprawę w instancji, stosując odpowiednio zasady obowiązujące przy zwrocie kosztów procesu. Normę tę zastosowano po sprawdzeniu wartości przedmiotu sporu i nie wezwano powódki do uzupełnienia opłaty od pozwu. Z powyższego wynika, że choć to pozwana kwestionowała wartość przedmiotu sporu, która została zweryfikowana dopiero przed zamknięciem rozprawy, związane z tym ustaleniem wyższe koszty w postaci opłaty sądowej w 84% obciążałyby pozwaną. Tymczasem kosztów obciążających powódkę, z racji specyfiki roszczenia przeciwegzekucyjnego sąd nie mógłby ściągnąć. Powyższe uzasadniało odstąpienie od obciążania pozwanej nieuiszczonymi przez powódkę kosztami powstałymi na skutek weryfikacji wartości przedmiotu sporu na podstawie art. 113 ust. 1 i 4 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych . (tekst jedn. Dz.U. z 2018 r. poz. 300)

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

3.  (...)