Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 stycznia 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Anna Szczepaniak-Cicha

Sędziowie: SSA Maria Padarewska - Hajn

SSO del. Beata Michalska (spr.)

Protokolant: st.sekr.sądowy Kamila Tomasik

po rozpoznaniu w dniu 29 stycznia 2014 r. w Łodzi

sprawy G. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w T.

o wysokość podstawy wymiaru składek,

na skutek apelacji wnioskodawcy

od wyroku Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim

z dnia 12 marca 2013 r., sygn. akt: V U 24/13,

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 708/13

UZASADNIENIE

G. S. odwołał się w dniu 13 grudnia 2012r. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. M.. z 15 listopada 2012r. stwierdzającej, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia odwołującego, podlegającego ubezpieczeniom jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, wynosi w okresie od maja do października 2012r. po 2.115,60 zł. na ubezpieczenia emerytalne i rentowe, po 2.115,60 zł. - na ubezpieczenie wypadkowe oraz po 2.828,31 zł. - na ubezpieczenie zdrowotne. Skarżący G. S. wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji. Zakwestionował obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym wyrażający się w konieczności opłacania składek na ubezpieczenia: emerytalne i rentowe, wypadkowe oraz zdrowotne. W jego ocenie ustawa z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych jest sprzeczna z Konstytucją RP.

Organ rentowy w odpowiedzi na odwołanie wnosił o jego oddalenie . Wskazał, że odwołujący od 1 stycznia 1999r. zgłosił się do ubezpieczeń społecznych jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą, co stanowi w jego przypadku obowiązkowy tytuł do ubezpieczeń społecznych. Natomiast w imiennych raportach miesięcznych od lutego 2012r. odwołujący nie wykazał należnych składek na ubezpieczenie społeczne i ubezpieczenie zdrowotne, podając kwoty podstawy wymiaru składek w wysokości „0”.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z 12 marca 2013r. , w sprawie o sygn. akt VU 24/13 oddalił odwołanie.

Powyższe orzeczenie zostało wydane w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i prawne:

G. S. od 1 stycznia 1999r. zgłosił się do ubezpieczeń emerytalnego, rentowego, chorobowego, wypadkowego i ubezpieczenia zdrowotnego jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą. Od maja 2012r. G. S. nie przekazał dokumentów rozliczeniowych z wykazaniem należnych składek na ubezpieczenia społeczne oraz ubezpieczenie zdrowotne z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej. Sąd Okręgowy powołał 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.), zgodnie z którym osoby prowadzące pozarolniczą działalność z zastrzeżeniem art. 8 i 9 podlegają obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. W myśl natomiast art. 12 ust. 1 ustawy obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Nadto wskazał na treść art. 66 ust. 1 pkt 1 lit c ustawy z 27 sierpnia 2004r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2008 r., Nr 164, poz. 1027 ze zm.), w myśl którego osoby prowadzące pozarolniczą działalność podlegają obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu, co w konsekwencji powoduje obowiązek opłacania składek na to ubezpieczenie .

Odnosząc się do treści odwołania, Sąd I instancji przywołał uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z 6 września 2011r., I UK 64/11, opubl. lex nr 1125081), zgodnie z którym przepis art. 6 ww. ustawy jest przepisem bezwzględnie obowiązującym. Osoby fizyczne znajdujące się w sytuacji prawnej opisanej w którymś z kilkunastu punktów art. 6 ust. 1 tej ustawy nie mogą w zasadzie dokonać wyboru między podleganiem albo niepodleganiem tym ubezpieczeniom. W rezultacie uznał, że pozarolnicza działalność jest obowiązkowym tytułem do ubezpieczeń społecznych G. S., który z tego tytułu jest zobowiązany do opłacania należnych składek na ubezpieczenia: emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz zdrowotne. Ustawodawca nie przewidział, w sytuacji prowadzenia przez osobę fizyczną pozarolniczej działalności gospodarczej, prawa wyboru czy osoba ta chce czy nie chce podlegać ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowym. Prawo wyboru ograniczone jest tylko w odniesieniu do ubezpieczenia chorobowego, bowiem art. 11 ust. 2 stanowi, że dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu podlegają na swój wniosek osoby objęte obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowymi, wymienione m.in. w art. 6 ust. 1 pkt 5, a więc prowadzące pozarolniczą działalność.

Ponadto Sąd Okręgowy przywołał pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 5 grudnia 2007 roku, II UK 106/07, Lex nr 346189, w którym wskazano, że zarówno w judykaturze jak i w doktrynie przyjmuje się jednolicie, że prawo ubezpieczeń społecznych stanowi odrębną gałąź prawa w stosunku do prawa cywilnego, a jego przepisy mają charakter przepisów prawa publicznego, w których strony nie korzystają ze swoich praw podmiotowych regulowanych prawem prywatnym – Kodeksem cywilnym lub Kodeksem pracy, lecz w których Zakład Ubezpieczeń Społecznych realizuje wobec innego uczestnika stosunku prawnego ustawowe kompetencje organu władzy publicznej. Z tego względu stosunek ubezpieczenia społecznego nie jest stosunkiem cywilnoprawnym, opartym na równorzędności jego podmiotów i wzajemności (ekwiwalentności) świadczeń, lecz uregulowanym ustawowo stosunkiem publicznoprawnym opartym na zasadzie solidaryzmu, a wynikające z niego świadczenia stron tego stosunku nie są świadczeniami cywilnoprawnymi.

Odnosząc się natomiast do kwestii zasadności ustalenia przez organ rentowy wysokości składki na Fundusz Pracy Sąd Okręgowy wskazał, iż zgodnie z 104 ustawy z 20 kwietnia 2004r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008r., Nr 69, poz. 415 ze zm.) osoby prowadzące pozarolniczą działalność opłacają obowiązkowo składki na Fundusz Pracy.

W ocenie Sądu Okręgowego ww. przepisy będące podstawą do obowiązkowego objęcia skarżącego ubezpieczeniem społecznym, wbrew stanowisku G. S., nie stanowią naruszenia art. 31, 64 i 67 Konstytucji. W art. 31 Konstytucji została wprowadzona zasada wolności. Wolność człowieka jest wartością, która została poddana ochronie prawnej, stąd każdy jest zobowiązany szanować wolność i prawa innych osób. Z tego wynika zakaz zmuszania kogokolwiek do działań, których prawo, jako podstawowy regulator stosunków społecznych, jemu nie nakazuje. Oznacza to wolność działania człowieka wszędzie tam, gdzie prawo nie wprowadza zakazów. Jest to całkowite odwrócenie sytuacji istniejącej w odniesieniu do państwa i jego organów. Organ państwa działa tam i o tyle, gdzie
i o ile został do tego przez prawo uprawniony i działa z powołaniem się na podstawę prawną. Obywatel zaś może działać wszędzie tam, gdzie ustawa nie wprowadziła zakazów, nie zabroniła mu działania.

W art. 64 Konstytucji uregulowane zostało prawo do własności, innych praw majątkowych i prawo ich dziedziczenia. Jak natomiast wynika z art. 67 ust. 1 Konstytucji obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa. W ust. 2 art. 67 Konstytucji ustawodawca określił, że obywatel pozostający bez pracy nie z własnej woli i nie mający innych środków utrzymania ma prawo do zabezpieczenia społecznego, którego zakres i formy określa ustawa. Powołał w tym miejscu uzasadnienie wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z 10 lutego 2011 roku, I OSK 1771/2010, opubl. Lex 1070795, wg którego art. 67 Konstytucji mówiąc o zabezpieczeniu społecznym i nadając mu powszechny charakter, wyraża nakaz ustanowienia systemu tego zabezpieczenia i określenia systemu jego finansowania. System zabezpieczenia społecznego opiera się na zasadzie różnego rodzaju obciążeń, nakładanych zarówno na pracodawców, jak i na osoby zatrudnione, a obciążenia te częściowo ujmowane są jako swego rodzaju zaliczka na poczet przyszłych świadczeń indywidualnych, a w pozostałym zakresie –postrzegać je należy jako przejaw solidaryzmu społecznego. Z art. 67 Konstytucji wynika obowiązek ustawodawcy do sprecyzowania pojęć choroby, inwalidztwa i wieku emerytalnego, a więc stworzenia prawnej infrastruktury dla systemu zabezpieczenia społecznego. Art. 67 ma w poważnym stopniu znaczenie odsyłające, bo zakres i formy zabezpieczenia społecznego określić ma ustawa. Poza wskazaniem podstawowych sytuacji, gdy obywatelowi musi przysługiwać prawo do zabezpieczenia społecznego, ustalenie spraw pozostałych zostało powierzone ustawodawcy zwykłemu. Regulacje ustawowe muszą być kształtowane w taki sposób, by z jednej strony uwzględniały istniejące potrzeby, a z drugiej możliwości ich zaspokojenia. Aby zrealizować cel określony w art. 67 Konstytucji ustawodawca wprowadził regulacje m.in. w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych.

Dodatkowo, w związku z treścią odwołania wnioskodawcy, Sąd Okręgowy zauważył, iż stosownie do art. 188 Konstytucji orzekanie w sprawie zgodności ustaw z Konstytucją należy do kompetencji Trybunału Konstytucyjnego, przy czym z wnioskiem w tym przedmiocie mogą wystąpić organy i podmioty wskazane
w art. 191 Konstytucji.

W rezultacie poczynionych ustaleń faktycznych i prawnych Sąd Okręgowy uznał, iż organ rentowy wydając decyzję z dnia 15 listopada 2012r., nie naruszył obowiązujących przepisów, a wysokość podstawy wymiaru składek również została określona prawidłowo i dlatego na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie.

Apelację wprost w ustawowym terminie wniósł G. S., wnosząc o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i wydanie orzeczenia zgodnego z prawem, w szczególności z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej, stwierdzającego, że obowiązek ubezpieczenia w zakresie ubezpieczeń emerytalnych, rentowych, wypadkowych na Fundusz Pracy jest niezgodny z art. 31, 64 i 67 Konstytucji oraz art. 22 i 25 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. W uzasadnieniu swojego stanowiska apelujący podnosił, że głównym problemem, jaki należy rozstrzygnąć jest stwierdzenie, czy organ państwowy, jakim niewątpliwie jest ZUS, może narzucić obywatelowi działania, w ocenie skarżącego, niezgodne z prawem,tj. zmuszanie obywatela do ubezpieczania samego siebie w zakresie ubezpieczeń emerytalnych, rentowych, wypadkowych i Fundusz Pracy. Przymus ten wynika z zapisów o obowiązkowości ubezpieczeń społecznych zawartym w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawie o promocji zatrudnienia oraz instytucjach rynku pracy i jest niezgodny z art. 31, 64 i 67 Konstytucji oraz art. 22 i 25 Deklaracji Praw Człowieka. Wg apelującego przymus ubezpieczeń jest niezgodny z art. 31 Konstytucji, gdyż w ust. 3 jednoznacznie zostało określone, do czego państwo może w ustawie zmusić obywatela, poprzez ograniczenie jego swobód. Nie ma tam ani jednego słowa o możliwości ograniczenia wolności obywatela do swobodnego ubezpieczania samego siebie. Ponadto jest niezgodny z art. 64 Konstytucji, gdzie stwierdzono, że ograniczenia własności (m.in. w formie środków finansowych) nie może naruszyć istoty prawa własności. Dysponowanie pieniędzmi, bez zgody właściciela, w celach innych niż podatkowe (daniny publiczne) jest naruszeniem istoty prawa własności. Należy jednocześnie zaznaczyć, że ubezpieczenia społeczne oraz składki na Fundusz Pracy nie są ani podatkiem, ani daniną publiczną, przez co nie mają tu zastosowanie art. 84 i 217 Konstytucji.

Przymus ubezpieczeń zawarty w ustawach: o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o promocji zatrudnienia oraz instytucjach rynku pracy jest niezgodny z art. 67 ust.1 i 2 Konstytucji, gdyż w tym artykule, obywatele otrzymali prawo do ubezpieczeń społecznych oraz zasiłku na wypadek bezrobocia. Natomiast z praw nie można w żaden sposób wysnuć twierdzenia o obowiązku obywatela. Dodatkowo jest on też niezgodny z art. 22 i 25 Powszechnej Deklaracji Praw człowieka, gdyż w obu przepisach prawnych jest mowa o prawie do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia na wypadek bezrobocia, natomiast nie ma ani słowa o przymusie ubezpieczania się. Apelujący podkreślił, że nie chce dalej ubezpieczać się w ZUS i dlatego wypowiedział umowę ubezpieczeniową. Nie zgadza się z tezą, że prawo ubezpieczeń społecznych stanowi oddzielną gałąź prawa w stosunku do prawa cywilnego, ponieważ pozostaje w sprzeczności z art.1 i art.33 k.c. W ocenie apelującego Trybunał Konstytucyjny winien przesądzić, czy nałożony na obywateli obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym jest zgodny z Konstytucją.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja G. S. nie jest uzasadniona , a podniesione w niej argumenty stanowią wyłącznie polemikę z prawidłowym rozstrzygnięciem Sądu I instancji.

W pierwszej kolejności należy podkreślić, że stan faktyczny ustalony przez Sąd I instancji jest w sprawie niesporny . Apelujący nie kwestionuje wynikających z zaskarżonej decyzji okoliczności dotyczących istnienia podstawy i tytułu do objęcia go obowiązkowo ubezpieczeniem społecznym . G. S. od 1 stycznia 1999r. zgłosił się do ubezpieczeń emerytalnego i rentowego, chorobowego, wypadkowego i ubezpieczenia zdrowotnego jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą. Od maja 2012r. G. S. nie przekazał dokumentów rozliczeniowych z wykazaniem należnych składek na ubezpieczenia społeczne oraz ubezpieczenia zdrowotne z tytułu prowadzenia działalności pozarolniczej mimo kontynuowania tej działalności. Spór odnosi się zatem wyłącznie do kwestii zgodności z Konstytucją RP obowiązujących przepisów ubezpieczeniowych nakładających m.in. na osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą przymus obowiązkowego podlegania ubezpieczeniom społecznym, zdrowotnemu i na Fundusz Pracy. W niniejszej sprawie chodzi m.in. o art.6 ust. 1 pkt 5 oraz art. 12 ust. 1 ustawy z 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009r. Nr 205, poz. 1585 ze zm.), nakładający na osoby prowadzące pozarolniczą działalność z zastrzeżeniem art. 8 i 9 obowiązek podlegania ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym, jak też wypadkowemu . Nadto w myśl art. 66 ust. 1 pkt 1 lit c ustawy z 27 sierpnia 2004r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2008 r., Nr 164, poz. 1027 ze zm.) osoby te podlegają obowiązkowo ubezpieczeniu zdrowotnemu, co w konsekwencji powoduje obowiązek opłacania składek na ubezpieczenie zdrowotne, a z 104 ustawy z 20 kwietnia 2004r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (Dz. U. z 2008r., Nr 69, poz. 415 ze zm.) wynika obowiązek opłacania składki na Fundusz Pracy.

Sąd Okręgowy prawidłowo wywiódł, iż nałożony na obywateli obowiązek podlegania w wypadkach enumeratywnie wskazanych w ustawie szeroko rozumianym ubezpieczeniom społecznym nie jest sprzeczny z Konstytucją. Warto w tym miejscu przywołać treść postanowienia Sądu Najwyższego z 18 marca 2010r. w sprawie IVKZ 8/10 oraz wyroku Sądu Najwyższego z 29 lutego 2008r. w sprawie II CSK 463/07, zgodnie z którymi przedstawienie Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawnego przez Sąd na podstawie art. 193 Konstytucji wchodzi w rachubę, gdy to sąd, a nie strona, poweźmie rzeczywiste wątpliwości co do zgodności aktu prawnego z Konstytucją RP. W tej sprawie taka sytuacja nie zaistniała.

Stosunek ubezpieczenia społecznego nie jest stosunkiem prawnym ukształtowanym w drodze umownej, stąd obowiązek ubezpieczenia społecznego wynika z przepisów prawa i nie jest uzależniony od woli ubezpieczonego lub organu rentowego (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 marca 2007 r., III UK 133/06). Nawiązanie stosunku ubezpieczenia następuje równocześnie z zaistnieniem sytuacji rodzącej obowiązek ubezpieczenia, jako wyraz zasady automatyzmu prawnego; jest wtórne wobec stosunku podstawowego, stanowiącego tytułu ubezpieczenia.

Ponadto, jak słusznie zacytował Sąd I instancji, w wyroku z 6 września 2011r., w sprawie I UK 64/11 , Sąd Najwyższy wskazał, iż osoby fizyczne znajdujące się w sytuacji prawnej opisanej w którymś z kilkunastu punktów art. 6 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie mogą w zasadzie dokonać wyboru między podleganiem albo niepodleganiem tym ubezpieczeniom. Jeżeli zatem odwołujący dokonał wyboru drogi zawodowej i zdecydował się prowadzić na terytorium RP pozarolniczą działalność gospodarczą, z tego wyboru wynika konsekwencja ustawowa w postaci objęcia go obowiązkowo ubezpieczeniami społecznymi. Sąd Apelacyjny w całości podziela przy tym rozważania prawne Sądu I instancji odnośnie zgodności powołanych przepisów prawa ubezpieczeń społecznych z art.31 i art.64 Konstytucji.

Odnosząc się natomiast do istotnego w tej sprawie art.67 ust.1 Konstytucji , który stanowi, że "obywatel ma prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zakres i formy zabezpieczenia społecznego określa ustawa", należy powołać wyrok Sądu Najwyższego z 4 czerwca 2008r., w sprawie II UK 12/08. Jak podkreślił Sąd Najwyższy, ww. przepis jest skierowaną do państwa normą, która z jednej strony nakłada na nie obowiązek stworzenia regulacji prawnych zapewniających realizację prawa każdego obywatela do zabezpieczenia społecznego, a z drugiej - udziela ustawodawcy kompetencji do uregulowania kwestii związanych z przedmiotowym prawem. System emerytalny ( jak też szeroko rozumiany system ubezpieczeń społecznych) ma charakter powszechny i jego celem jest urzeczywistnienie zawartego w art. 67 ust. 1 Konstytucji prawa każdego obywatela do zabezpieczenia społecznego na wypadek osiągnięcia wieku emerytalnego ( lub ze względu na chorobę lub inwalidztwo) . Nie został on skonstruowany przez ustawodawcę dla indywidualnych ubezpieczonych, z uwzględnieniem ich przymiotów osobistych takich jak zaradność, przedsiębiorczość, znajomość reguł rynku kapitałowego, przewidywalność czy przezorność, ale dla ogółu osób objętych ubezpieczeniem, które w przyszłości staną się beneficjentami systemu emerytalnego (jak też szeroko rozumianego systemu ubezpieczeń społecznych) .

W rezultacie z normy prawnej zawartej w art. 67 ust.1 Konstytucji nie można wywodzić, jak to czyni apelujący, prawa jednostki do dobrowolnego podlegania ubezpieczeniom społecznym i w konsekwencji - zakazu stanowienia przez ustawodawcę sytemu obowiązkowego podlegania tym ubezpieczeniom.

Do okoliczności niespornych należał przy tym wskazany w zaskarżonej decyzji okres podlegania ubezpieczeniom społecznym , faktyczny tytuł do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniem, wynikający z prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej , jak też wskazana podstawa wymiaru składek ustalona w oparciu o art.18 ust.8 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz art.81 ust.2 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych .

Biorąc pod uwagę wszystkie powyższe rozważania, Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, iż Sąd I instancji zasadnie zastosował przepisy prawa materialnego, przyjmując, że odwołujący podlegając obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym z tytułu pozarolniczej działalności gospodarczej jest zobowiązany do uiszczenia za sporny okres składek z uwzględnieniem podstawy wymiaru wskazanej w zaskarżonej decyzji . Rozstrzygnięcie Sądu Okręgowego było zatem trafne, nie naruszało prawa i w tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację, jako niezasadną.