Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 19 marca 2007 r.
III UK 133/06
1. W sprawie o podleganie obowiązkowi ubezpieczenia społecznego cię-
żar dowodu istnienia rzeczywistej przerwy w prowadzeniu działalności gospo-
darczej (art. 6 k.c.) spoczywa na ubezpieczonym.
2. Obowiązek ubezpieczenia społecznego osoby prowadzącej działal-
ność gospodarczą wynika z przepisów prawa i nie jest uzależniony od woli
ubezpieczonego lub organu rentowego (art. 13 pkt 4 w związku z art. 6 ust. 1
pkt 5 i art. 12 ust. 1 oraz w związku z art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy z dnia 13 paź-
dziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z
2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.).
Przewodniczący SSN Andrzej Wróbel, Sędziowie SN: Krystyna Bednarczyk
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 marca
2007 r. sprawy z odwołania Grzegorza W. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecz-
nych-Oddziału w R. o podleganie ubezpieczeniu społecznemu, na skutek skargi ka-
sacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 25 lipca
2006 r. [...]
o d d a l i ł skargę kasacyjną.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 12 sierpnia 2005 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Radomiu oddalił odwołanie Grzegorza W. od decyzji Zakładu Ubez-
pieczeń Społecznych-Oddziału w R. z dnia 17 marca 2005 r., którą stwierdzono
podleganie wnioskodawcy, jako osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospo-
darczą, obowiązkowi ubezpieczenia emerytalnego, rentowego i wypadkowego w
okresie od dnia 10 stycznia 2001 r. do dnia ustania warunków powodujących podle-
2
ganie tym ubezpieczeniom oraz zobowiązano do opłacania składek na te ubezpie-
czenia.
Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne. Wnio-
skodawca prowadzi działalność gospodarczą od dnia 9 maja 1992 r. na podstawie
wpisu do ewidencji działalności gospodarczej prowadzonej przez Urząd Miejski w R.,
polegającą przede wszystkim na usługach transportowych „przewozu osób taxi”.
Wnioskodawca zgłosił w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych przerwy w prowadze-
niu działalności gospodarczej w okresach: od 10 do 31 stycznia 2001 r., od 18 marca
do 12 kwietnia 2001 r., od 21 stycznia do 15 lutego 2002 r., od 26 września do 21
października 2002 r., od 14 listopada do 9 grudnia 2002 r., od 14 lutego do 12 marca
2003 r., od 20 marca do 16 kwietnia 2003 r., od 5 do 31 sierpnia 2003 r., od 6 wrze-
śnia do 3 października 2003 r., od 12 października do 8 listopada 2003 r., od 20 list-
opada do 17 grudnia 2003 r., od 29 grudnia 2003 r. do 25 stycznia 2004 r., od 19
lutego do 18 marca 2004 r., od 24 do 28 marca 2004 r., od 1 do dnia 26 kwietnia
2004 r., od 1 do 25 maja 2004 r. oraz od 2 do 4 sierpnia 2004 r.
Prowadzona przez wnioskodawcę do 2000 r. działalność gospodarcza była
opodatkowana kartą podatkową, natomiast w latach 2001-2004 podatek był opłacany
w formie ryczałtu. Za lata 2001-2003 podatnik złożył zeznania roczne, w których wy-
kazał przychody z działalności gospodarczej oraz odliczenia składek na ubezpiecze-
nie społeczne i zdrowotne. Od 2000 r. do chwili obecnej odprowadza zaliczki na po-
datek dochodowy. Będąc opodatkowanym w formie ryczałtu wnioskodawca nie miał
obowiązku zgłaszania przerw w prowadzeniu działalności gospodarczej w urzędzie
podatkowym, jednakże przerwę taką zgłosił od dnia 31 stycznia 2001 r. i trwa ona do
chwili obecnej. W złożonej do akt sprawy ewidencji przychodów za okres od kwietnia
2001 r. do grudnia 2004 r. w okresach wskazanych wyżej jako przerwy w prowadze-
niu działalności gospodarczej nie zostały odnotowane przychody. W latach 2001-
2004 wnioskodawca dokonywał dwukrotnie legalizacji taksometrów - w dniu 30 lipca
2001 r. z datą ważności legalizacji do dnia 31 lipca 2003 r. oraz w dniu 7 maja 2004
r. z datą ważności legalizacji do dnia 31 maja 2006 r. Wnioskodawca jest zrzeszony
w Zrzeszeniu Transportu Prywatnego w R. i z tego tytułu opłaca składki. Składka jest
niepodzielna i przeznaczone na cele statutowe. Ze zwolnienia od składki za darmo-
wą obsługę klienta wnioskodawca korzystał w miesiącach lipcu, sierpniu i wrześniu
2003 r., opłacając składkę za pozostałe okresy. Opłacił również za cały sporny okres
składkę na ubezpieczenie zdrowotne.
3
Przyczyny zgłaszania przerw w prowadzeniu działalności gospodarczej wnio-
skodawca uzasadnił koniecznością sprawowania opieki nad zmarłym w dniu 6 listo-
pada 2001 r. teściem oraz własną chorobą, wskazując, że w okresach od 14 listo-
pada do 9 grudnia 2002 r. i od 14 lutego do 12 marca 2003 r. po przebytej chorobie
przebywał w W. u siostry żony. W ocenie Sądu pierwszej instancji okoliczności te nie
uzasadniają przerwy w prowadzeniu działalności gospodarczej, a ponadto okresy
wskazywane w zeznaniach świadków nie odpowiadają czasowi trwania zgłaszanych
przez wnioskodawcę przerw. Te ostatnie nie pozostają również w pełnej zgodności z
zapisami w ewidencji przychodów oraz okresem przerwy w posiadaniu ważnej legali-
zacji taksometru od 1 sierpnia 2003 r. do 6 maja 2004 r.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy, powołując się na brzmie-
nie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej
(Dz.U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.) i art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie
działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 173, poz. 1807), wywiódł, że prowadzenie dzia-
łalności gospodarczej było i jest stanem faktycznym. Specyfika prowadzenia działal-
ności gospodarczej sprawia, że przedsiębiorca sam dysponuje swoim czasem i może
go przeznaczyć na jej bezpośrednie wykonywanie albo na sprawy prywatne, rodzin-
ne, leczenie lub wypoczynek. O prowadzeniu działalności gospodarczej stanowią
wszelkie działania podejmowane w celu zaistnienia czynności dających przychód, a
także okres oczekiwania na klienta. W tym zakresie Sąd Okręgowy powołał się na
poglądy wyrażone w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 17 lipca 2003 r., II UK
111/03 oraz wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 17 grudnia 2003 r., III
AUa 1531/03. Wskazywane przez wnioskodawcę okoliczności nie stanowią przerwa-
nia organizacji i ciągłości prowadzonej działalności gospodarczej, a ponadto - w
świetle materiału dowodowego sprawy - budzą wątpliwości co do ich zgodności z
prawdą. W tej sytuacji udzielane przez organ rentowy informacje odnośnie dopusz-
czalności zgłaszania przerw w prowadzeniu działalności gospodarczej nie mają w
sprawie istotnego znaczenia.
Wyrokiem z dnia 25 lipca 2006 r. Sąd Apelacyjny w Lublinie oddalił apelację
wnioskodawcy od powyższego wyroku, podzielając poczynione w sprawie ustalenia i
dokonaną przez Sąd pierwszej instancji ocenę prawną. W ocenie Sądu Apelacyjnego
zawieszenie prowadzenia działalności gospodarczej oraz przerwy w jej prowadzeniu
należą do stanów faktycznych, a nie prawnych, gdyż nie przewidują ich ani przepisy
ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej, ani przepisy
4
ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (jednolity
tekst: Dz.U. z 1993 r. Nr 90 poz. 416 ze zm.). Pojęcie takie nie zostało również
wprowadzone do ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych (Dz.U. Nr 197, poz. 887 ze zm.) w aspekcie zakresu obowiązkowych lub
dobrowolnych ubezpieczeń społecznych. Objęcie obowiązkiem ubezpieczenia spo-
łecznego osób prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą uzależnione jest
od jej rzeczywistego prowadzenia na podstawie wpisu do ewidencji. Zasadę tę nale-
ży również odnosić do zgłoszonych do organu rentowego tzw. przerw w prowadzeniu
pozarolniczej działalności gospodarczej. Nie można mówić o automatyzmie ustania
obowiązku ubezpieczenia społecznego osoby prowadzącej pozarolniczą działalność
w razie samego zgłoszenia przerwy w jej prowadzeniu, co praktycznie czynił organ
rentowy już od stycznia 2001 r., mimo że nie wydawał decyzji w przedmiocie ustania
ubezpieczenia i przyjmował, że wnioskodawca nie zalega w opłacie składek. Każde
zgłoszenie przerwy w prowadzeniu pozarolniczej działalności podlega kontroli Zakła-
du Ubezpieczeń Społecznych. W jej wyniku zasadność każdej z tych przerw może
zostać podważona i może prowadzić do wydania na podstawie art. 83 ust. 1 w
związku z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych decyzji w
przedmiocie podlegania obowiązkowi ubezpieczenia społecznego.
Sąd drugiej instancji wskazał, że w rozumieniu art. 2 ust. 1 obowiązującej w
spornych okresach ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. - Prawo działalności gospo-
darczej istotą działalności gospodarczej jest jej prowadzenie w sposób ciągły i zorga-
nizowany, na własny rachunek i ryzyko. Jej prowadzenie występuje zarówno w okre-
sach faktycznego wykonywania usług, jak też w czasie podejmowania innych czyn-
ności związanych z działalnością - oczekiwaniem na kolejne zamówienia, utrzymy-
waniem w należytym stanie technicznym samochodu, oczekiwaniem na legalizację
taksometru. Wszystkie te czynności pozostają w ścisłym związku z działalnością
usługową prowadzoną przez wnioskodawcę. Wnioskodawca sam sobie wyznaczał
zadania i realizował je na własne ryzyko oraz odpowiedzialność, dysponował swoim
czasem przeznaczonym na wykonywanie działalności i mógł go wykorzystać na
bezpośrednie świadczenie usług, na czynności pomocnicze lub sprawy prywatne.
Wykazywane przez wnioskodawcę przerwy w wykonywaniu pozarolniczej działalno-
ści gospodarczej pozostają w sprzeczności z jej definicją zawartą w art. 2 ust. 1
Prawa działalności gospodarczej. Działalność ta nie może bowiem mieć charakteru
przypadkowego, okazjonalnego. Twierdzenia wnioskodawcy wskazują na niedopusz-
5
czalne kilkudniowe w miesiącu wykonywanie zarejestrowanej działalności. W okresie
objętym kontrolowaną decyzją zgłosił on aż 17 przerw w wykonywaniu działalności,
nieprzekraczających 30 dni w przypadku każdej z nich. Czasokres i częstotliwość
zgłaszanych organowi rentowemu przerw w prowadzeniu działalności świadczy o ich
planowaniu a nie losowych przyczynach. Żadna z tych przyczyn nie była usprawie-
dliwiona i udokumentowana w taki sposób, aby prowadziła do faktycznej przerwy w
wykonywaniu pozarolniczej działalności gospodarczej. Wszystkie z nich zezwalały na
zorganizowanie tej działalności bez konieczności jej przerywania. Odmienna ocena
zasadności przyczyn powodujących okresowe niewykonywanie pozarolniczej działal-
ności gospodarczej doprowadziłaby do naruszenia art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 12 ust. 1
ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku wnioskodawca zarzucił: 1) naru-
szenie przepisów postępowania mające decydujący wpływ na wynik sprawy, to jest
art. 6 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c., art. 83 ust. 1 pkt 4, art. 86 ust. 2 pkt 3, art. 91 ust. 1 i
art. 123 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych
w związku z art. 7, art. 8, art. 9 i art. 10 § 1 k.p.a. oraz 2) naruszenie prawa material-
nego przez błędną wykładnię art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dzia-
łalności gospodarczej w związku z art. 13 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r.
o systemie ubezpieczeń społecznych. Powołując się na powyższe zarzuty skarżący
wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku lub o uchylenie również poprze-
dzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji i przekazanie sprawy Sądowi Okręgo-
wemu do ponownego rozpoznania, ewentualnie o uchylenie wskazanych wyżej wy-
roków oraz poprzedzającej je decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych celem
przeprowadzenia stosownego postępowania wyjaśniającego.
W uzasadnieniu skargi kasacyjnej podniesiono, że jej głównym zarzutem jest
to, iż będąca przedmiotem postępowania decyzja została wydana bez przeprowa-
dzenia niezbędnego postępowania wyjaśniającego, co narusza powołane przepisy
Kodeksu postępowania administracyjnego oraz art. 6 k.p.c. i art. 123 ustawy o sys-
temie ubezpieczeń społecznych. Natomiast w toku postępowania sądowego - obok
błędnego założenia w zakresie rozkładu ciężaru dowodu - doszło do rażącego naru-
szenia wyrażonej w art. 233 § 1 k.p.c. zasady swobodnej oceny dowodów, poprzez
nieodniesienie się do przedłożonego przez wnioskodawcę dokumentu potwierdzają-
cego niezaleganie z płatnością składek na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne,
treści uzyskiwanych w organie rentowym informacji i przeprowadzanych w spornych
6
okresach kontroli oraz poprzez pominięcie analizy każdej ze zgłaszanych przerw w
prowadzeniu działalności gospodarczej w kontekście ustalenia wykonywania przez
wnioskodawcę czynności mających świadczyć o faktycznym jej prowadzeniu.
Odnośnie do zarzutów naruszenia prawa materialnego skarżący wskazał na
ich błędną wykładnię wywodząc, że faktu prowadzenia działalności gospodarczej nie
można domniemywać, jeżeli wolą przedsiębiorcy jest zaniechanie jej faktycznego
prowadzenia. „Charakter ciągły” działalności nie może być interpretowany jako wy-
kluczający możliwość czasowego zaprzestania jej wykonywania ze względów loso-
wych, czy też z uwagi na brak koniunktury gospodarczej, czy nawet ze względu na
zaplanowane wyłączenie z obowiązku ubezpieczenia społecznego, przy rzeczywi-
stym zaprzestaniu wykonywania związanych z działalnością czynności faktycznych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W myśl 3981
§ 1 k.p.c. skarga kasacyjna przysługuje od prawomocnego wy-
roku wydanego przez sąd drugiej instancji. Zgodnie z art. 3983
§ 1 k.p.c. podstawą
skargi kasacyjnej może być naruszenie prawa materialnego (pkt 1) lub przepisów
postępowania, jeżeli to ostatnie uchybienie mogło mieć istotny wpływ na wynik
sprawy (pkt 2). Stosownie do art. 39813
§ 1 k.p.c. Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę
kasacyjną w granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw, a w granicach za-
skarżenia bierze z urzędu pod rozwagę jedynie nieważność postępowania. Granice
podstaw kasacyjnych wyznaczone są przez sposób ujęcia przytoczonych w skardze
kasacyjnej przepisów prawa, których naruszenie zarzuca się zaskarżonemu wyro-
kowi oraz ich uzasadnienia (art. 3984
§ 1 pkt 2 k.p.c.). Chodzi zatem o wywiedzenie,
na czym - zdaniem skarżącego - polega obraza przez sąd drugiej instancji konkret-
nych przepisów przytoczonych w podstawach kasacyjnych i wykazanie - w przy-
padku podstawy określonej w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. - że naruszenie to mogło mieć
istotny wpływ na wynik sprawy.
Odnosząc powyższe uwagi do rozpoznawanej skargi kasacyjnej należy w
pierwszej kolejności uznać za pozbawiony uzasadnionych podstaw zarzut narusze-
nia art. 123 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecz-
nych (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 11, poz. 74 ze zm.), powoływanego w
związku z art. 7, art. 8, art. 9 i art. 10 § 1 k.p.a. Zgodnie z pierwszym z wymienionych
przepisów w sprawach uregulowanych ustawą stosuje się przepisy Kodeksu postę-
7
powania administracyjnego, chyba że ustawa stanowi inaczej. Oczywiste jest, że art.
123 ustawy dotyczy postępowania przed organem rentowym. Z treści art. 1 k.p.c.
jasno natomiast wynika, że przedmiotem sądowego postępowania cywilnego mogą
być tylko sprawy cywilne, przez które rozumie się sprawy ze stosunków z zakresu
prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy, jak również sprawy z
zakresu ubezpieczeń społecznych oraz inne sprawy, do których przepisy tego Ko-
deksu stosuje się z mocy ustaw szczególnych. Nie budzi zatem wątpliwości, że roz-
poznanie sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych w postępowaniu sądowym od-
bywa się według przepisów Kodeksu postępowania cywilnego (art. 459 i art. 4778
k.p.c.), co oznacza, iż wszczęcie postępowania sądowego odwołaniem wniesionym
od decyzji organu rentowego w terminie i według zasad określonych w przepisach
tego Kodeksu (art. 83 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) powoduje,
że przy rozpoznaniu sprawy nie znajdują zastosowania przepisy Kodeksu postępo-
wania administracyjnego. Skoro skarga kasacyjna przysługuje od wydanego przez
sąd drugiej instancji prawomocnego wyroku (art. 3981
§ 1 k.p.c.), przeto skierowana
może być tylko przeciwko temu wyrokowi, a nie przeciwko decyzji wydanej w postę-
powaniu administracyjnym przed organem rentowym. W konsekwencji nie może ona
być oparta na zarzucie naruszenia przepisów Kodeksu postępowania administracyj-
nego, które w cywilnym postępowaniu sądowym nie mają zastosowania, a tym sa-
mym nie mogły zostać naruszone przez Sąd drugiej instancji (por. także postanowie-
nia Sądu Najwyższego z dnia 21 stycznia 2000 r., II UKN 322/99, OSNAPiUS 2001
nr 18, poz. 571 oraz z dnia 28 maja 2002 r., II UKN 356/01, OSNP 2004 nr 3, poz.
52).
Nie może odnieść zamierzonego skutku zarzut naruszenia art. 83 ust. 1 pkt 4,
art. 86 ust. 2 pkt 3 i art. 91 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Prze-
pis art. 83 ust. 1 pkt 4 stanowi, iż Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzje
w zakresie indywidualnych spraw dotyczących ustalania uprawnień do świadczeń z
ubezpieczeń społecznych, zgodnie z art. 86 ust. 2 pkt 3 kontrola wykonywania zadań
i obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych przez płatników składek może
obejmować ustalanie uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych i wypła-
canie tych świadczeń oraz dokonywanie rozliczeń z tego tytułu, a art. 91 ust. 1 wy-
mienia elementy, jakie powinien zawierać protokół z ustaleń kontrolnych. Po pierw-
sze zarzuty naruszenia przez Sąd drugiej instancji powołanych przepisów w ogóle
nie zostały w skardze kasacyjnej uzasadnione, a tym samym uchylają się spod kon-
8
troli kasacyjnej, a po drugie nie wiadomo, na czym mogłoby polegać ich naruszenie
przez Sąd Apelacyjny.
Z akt sprawy wynika, że w prowadzonym przez organ rentowy postępowaniu
wyjaśniającym wnioskodawca odmówił złożenia stosownych oświadczeń i doku-
mentów wyjaśniających, uniemożliwiając tym samym dokonanie na tym etapie wery-
fikacji zgłoszonych przez niego przerw w prowadzeniu działalności gospodarczej.
Okoliczności związane z prowadzeniem przez skarżącego tej działalności były
przedmiotem postępowania dowodowego przed sądami ubezpieczeń społecznych w
celu ustalenia rzeczywistego przebiegu spornego okresu podlegania wnioskodawcy
ubezpieczeniu społecznemu osób prowadzących działalność gospodarczą. Postę-
powanie przed organem rentowym nie miało zatem decydującego wpływu na roz-
strzygnięcie sprawy. Skarżący zwraca co prawda uwagę na pominięcie przez Sąd
Apelacyjny przy rozstrzyganiu sprawy istotnych, w jego ocenie, dla wyniku postępo-
wania kwestii związanych z pochodzącymi od organu rentowego informacjami odno-
śnie zgłaszania przerw w prowadzeniu działalności gospodarczej oraz wydanymi za-
świadczeniami o niezaleganiu w opłacaniu składek na ubezpieczenie społeczne, jed-
nakże nie formułuje w tym zakresie zarzutów z przytoczeniem właściwych przepisów
postępowania, które Sąd drugiej instancji naruszył przy rozpoznawaniu sprawy
uznając te okoliczności za nieistotne dla jej rozstrzygnięcia. Z tego względu kwestie
te nie mogą być przedmiotem rozpoznania przez Sąd Najwyższy. Przytoczony w
skardze kasacyjnej zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. jest nieskuteczny, albowiem
w myśl art. 3983
§ 3 k.p.c. jej podstawą nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia
faktów lub oceny dowodów. Wyłączenie to oznacza pozbawienie stron możliwości
kwestionowania prawidłowości dokonanych przez sąd ustaleń poprzez odnoszący
się do sfery oceny i wnioskowania zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Konieczne
jest zatem postawienie zarzutu naruszenia takich przepisów postępowania, które
doprowadziło do wadliwości postępowania dowodowego, co w konsekwencji - przez
dokonanie błędnych ustaleń stanu faktycznego - mogło mieć istotny (decydujący)
wpływ na wynik sprawy. Takich zarzutów skarżący nie formułuje. Co prawda w ra-
mach podstawy określonej w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. zarzucono także naruszenie
art. 6 k.p.c., jednakże zarzut ten jest niezrozumiały. Wymieniony przepis stanowi bo-
wiem, że sąd powinien przeciwdziałać przewlekaniu postępowania i dążyć do tego,
aby rozstrzygnięcie nastąpiło na pierwszym posiedzeniu, jeżeli jest to możliwe bez
szkody dla wyjaśnienia sprawy. Skarżący nie wskazuje, na czym miałoby polegać
9
naruszenie przez Sąd drugiej instancji powołanego przepisu. Z uzasadnienia skargi
kasacyjnej wynika, że skarżącemu chodzi w istocie o naruszenie określonej w art. 6
k.c. ogólnej normy dowodowej, według której ciężar udowodnienia faktu spoczywa na
osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Powołany przepis zawiera regułę
rozkładu ciężaru dowodu, której naruszenie polegające na nieuprawnionym przesu-
nięciu ciężaru dowodzenia stanowi obrazę prawa materialnego, a nie prawa proce-
sowego i w konsekwencji może być skutecznie kwestionowane wyłącznie w ramach
podstawy kasacyjnej określonej w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.
Niezależnie od powyższego zarzut naruszenia ogólnej normy dowodowej
określonej w art. 6 k.c. nie może być uznany za uzasadniony w aspekcie przytoczo-
nego w skardze kasacyjnej art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecz-
nych, zgodnie z którym obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym,
chorobowemu i wypadkowemu podlegają osoby fizyczne prowadzące działalność
pozarolniczą - w okresie od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia za-
przestania wykonywania tej działalności. Skoro w myśl art. 6 ust. 1 pkt 5 i art. 12 ust.
1 odczytywanych w związku z art. 8 ust. 6 pkt 1 powołanej ustawy obowiązkowi
ubezpieczenia podlegają osoby prowadzące działalność na podstawie przepisów o
działalności gospodarczej, przeto czasowe granice prowadzenia tej działalności oraz
podlegania z tego tytułu obowiązkowi ubezpieczenia społecznego wyznacza wpis do
ewidencji działalności gospodarczej, dokonywany i wykreślany na zasadach przewi-
dzianych w przepisach obowiązującej w spornych okresach ustawy z dnia 19 listopa-
da 1999 r. - Prawo działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 101, poz. 1178 ze zm.). Co
prawda ocena, czy działalność gospodarcza rzeczywiście jest wykonywana (a więc
także czy zaistniała przerwa w jej prowadzeniu) należy do sfery ustaleń faktycznych,
a istnienie wpisu do ewidencji nie przesądza o faktycznym prowadzeniu działalności
gospodarczej, jednakże wpis ten prowadzi do domniemania prawnego, według któ-
rego osoba wpisana do ewidencji, która nie zgłosiła zawiadomienia o zaprzestaniu
prowadzenia działalności gospodarczej, jest traktowana jako prowadząca taką dzia-
łalność. W konsekwencji domniemywa się, że skoro nie nastąpiło wykreślenie dzia-
łalności gospodarczej z ewidencji, to działalność ta była faktycznie prowadzona i w
związku z tym istniał obowiązek zapłaty składek na ubezpieczenie społeczne (por.
wyroki Sądu Najwyższego z dnia 11 stycznia 2005 r., I UK 105/04, OSNP 2005 nr
13, poz. 198, z dnia 25 listopada 2005 r., I UK 80/05, OSNP 2006 nr 19-20, poz. 309
oraz z dnia 30 listopada 2005 r., I UK 95/05, OSNP 2006 nr 19-20, poz. 311). Do-
10
mniemanie to może być obalone w drodze przeprowadzenia przeciwdowodu, który
obciąża stronę twierdzącą o faktach przeciwnych twierdzeniom wynikającym z do-
mniemania. Skoro ani Prawo działalności gospodarczej ani przepisy ustawy o syste-
mie ubezpieczeń społecznych nie przewidują instytucji zawieszenia bądź przerwy w
prowadzeniu działalności gospodarczej, przeto zgłoszenie takiej przerwy w organie
ewidencyjnym, a w szczególności tylko w organie rentowym, nie korzysta z domnie-
mania prawnego, z którego wynikałoby czasowe zaprzestanie prowadzenia działal-
ności gospodarczej. W rezultacie ciężar dowodu wystąpienia przesłanek uzasadnia-
jących ustanie obowiązku ubezpieczenia społecznego (rzeczywistego zaistnienia
przerwy w prowadzeniu działalności) obciąża tę stronę, która z faktu tego wywodzi
skutki prawne w zakresie ustania obowiązku ubezpieczenia. Prawidłowo zatem Sądy
obu instancji uznały, że obowiązek wykazania istnienia usprawiedliwionych przerw w
prowadzeniu działalności gospodarczej obciążał skarżącego.
Skoro poczynione w sprawie ustalenia faktyczne stanowiące podstawę za-
skarżonego wyroku nie zostały przez skarżącego skutecznie podważone, Sąd Naj-
wyższy jest nimi związany stosownie do art. 39813
§ 2 k.p.c. Z ustaleń tych wynika,
że wskazane przez skarżącego okoliczności nie prowadziły do faktycznych przerw w
prowadzeniu przez niego pozarolniczej działalności gospodarczej. Inaczej mówiąc,
podstawę wyrokowania Sądów obu instancji stanowiło ustalenie, że wnioskodawca
nie zaprzestał we wskazanych przez siebie okresach prowadzenia działalności go-
spodarczej. W tej sytuacji do rozważenia pozostają zarzuty naruszenia prawa mate-
rialnego, którego skarżący upatruje w naruszeniu przez Sąd drugiej instancji art. 2
ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 173,
poz. 1807 ze zm.) w związku z art. 13 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o
systemie ubezpieczeń społecznych, przez ich błędną wykładnię polegającą na
przyjęciu, że „ciągły charakter” działalności gospodarczej wyklucza możliwość cza-
sowego zaprzestania jej wykonywania z przyczyn losowych, ze względu na brak ko-
niunktury gospodarczej bądź zaplanowane wyłączenie z obowiązku ubezpieczenia
społecznego oraz że można domniemywać fakt prowadzenia działalności gospodar-
czej w sytuacji, gdy wolą przedsiębiorcy jest zaniechanie jej faktycznego prowadze-
nia w pewnych okresach, a jednocześnie brak jest dowodów na wykonywanie jakich-
kolwiek czynności związanych z działalnością.
Po pierwsze - wbrew wywodom skargi kasacyjnej Sąd Apelacyjny nie wyklu-
czył możliwości przerwy w prowadzeniu działalności gospodarczej (czasowego „za-
11
przestania” jej wykonywania) a jedynie uznał, że poczynione w sprawie ustalenia nie
dają podstaw do przyjęcia, że w okresach wskazanych przez wnioskodawcę przerwy
takie rzeczywiście zaistniały. Po drugie - Sąd ten przy rozstrzyganiu sprawy nie sto-
sował art. 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, a tym samym nie mógł
dokonać jego błędnej wykładni. Wskazana ustawa weszła bowiem w życie dopiero z
dniem 21 sierpnia 2004 r., a skarżący w spornych okresach prowadził działalność
gospodarczą na podstawie przepisów powołanej wyżej ustawy z dnia 19 listopada
1999 r. - Prawo działalności gospodarczej. Zawierający definicję działalności gospo-
darczej art. 2 ust. 1 ostatnio powołanej ustawy stanowi jednak w zasadzie odpowied-
nik art. 2 ustawy przytoczonej w skardze kasacyjnej. W myśl pierwszego z nich dzia-
łalnością gospodarczą w rozumieniu ustawy jest zarobkowa działalność wytwórcza,
handlowa, budowlana, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja
zasobów naturalnych, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Przyjmuje się,
że cechami działalności gospodarczej jest: 1) zawodowy (a więc stały) charakter, 2)
związana z nią powtarzalność podejmowanych działań, 3) podporządkowanie zasa-
dzie racjonalnego gospodarowania i 4) uczestnictwo w obrocie gospodarczym (por.
uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1991 r., III CZP
117/91, OSNCP 1992 nr 5, poz. 65). Przesłanka wykonywania działalności gospo-
darczej w sposób ciągły nie może być zatem rozumiana jako konieczność jej wyko-
nywania bez przerwy (przez cały rok, miesiąc, tydzień lub dzień), lecz jako zamiar
powtarzalności określonych czynności w odróżnieniu od ich przypadkowości, jedno-
razowości, sporadyczności lub okazjonalności. Przyjmuje się więc, że działalność
gospodarcza z założenia ma być działalnością wykonywaną w sposób zorganizowa-
ny i nastawioną na nieokreślony z góry okres czasu, a ponadto związana jest z nią
konieczność ponoszenia przez przedsiębiorcę ryzyka gospodarczego. Zatem przed-
siębiorca powinien liczyć się z takim ryzykiem obejmującym okresy faktycznego
przestoju w wykonywaniu działalności, np. z powodu braku płynności finansowej lub
braku koniunktury (por. powołany wyżej wyrok z dnia 30 listopada 2005 r., I UK 95/05
oraz postanowienie z dnia 17 lipca 2003 r., II UK 111/03 (M.P.Pr. - wkładka 2004 nr
7, poz. 16). Prezentowane przez skarżącego stanowisko, że o przerwie w prowadze-
niu działalności gospodarczej w pewnych okresach decyduje wyłącznie wola przed-
siębiorcy i brak czynności faktycznych związanych z zakresem tej działalności jest
nietrafne. Oznaczałoby to bowiem, że w przypadku zorganizowania z jakichkolwiek
przyczyn działalności gospodarczej w taki sposób, iż związane z jej prowadzeniem
12
czynności będą wykonywane tylko w określonych dniach lub tygodniach, to w tych
dniach lub tygodniach, w których czynności te faktycznie nie są wykonywane, nastę-
pować by mogło - w wyniku dokonania stosownego zgłoszenia - czasowe zaprzesta-
nie prowadzenia działalności (przerwa w jej prowadzeniu), a w rezultacie ustanie
obowiązku ubezpieczenia społecznego wyłącznie z woli osoby prowadzącej działal-
ność gospodarczą. Takiej możliwości nie przewidują ani przepisy ustawy - Prawo
działalności gospodarczej ani ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Nie-
uprawniony jest również taki sposób odczytywania zasady wolności gospodarczej
(art. 5 Prawa działalności gospodarczej), na którą powołuje się skarżący, gdyż z za-
sady tej wynika tyle, że wykonywanie działalności gospodarczej może być w dowol-
nym momencie zakończone, co powoduje jej wykreślenie z ewidencji (art. 88e ust. 1
pkt 1 ustawy w brzmieniu obowiązującym przed 1 stycznia 2004 r. i art. 7e ust. 1 pkt
1 ustawy w brzmieniu po 31 grudnia 2003 r.), a w konsekwencji uwolnienie się od
przymusu ubezpieczenia (art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych).
Problem pojmowania prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej na
gruncie przepisów ubezpieczeniowych był już przedmiotem rozważań Sądu Najwyż-
szego. W powołanym wyżej wyroku z dnia 11 stycznia 2005 r., I UK 105/04, wyrażo-
ny został pogląd, że obowiązek zgłoszenia organowi ewidencyjnemu zmian stanu
faktycznego i prawnego, odnoszących się do przedsiębiorcy i wykonywanej przez
niego działalności, powstałych po dniu dokonania wpisu do ewidencji (art. 88d Prawa
działalności gospodarczej w brzmieniu przed 1 stycznia 2004 r. i art. 7d w brzmieniu
obowiązującym od tej daty) ma znaczenie dla określenia granic czasowych przymusu
ubezpieczenia wynikającego z art. 13 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecz-
nych. Granice te wyznaczone zostały, co do zasady, przez formalne (trwanie ozna-
czonej sytuacji prawnej), a nie faktyczne wykonywanie działalności, która stanowi
tytuł ubezpieczenia. Skoro jednak na przedsiębiorcę nałożony został obowiązek
zgłaszania w ewidencji zmian nie tylko prawnych, ale także faktycznych, to okresowe
zaprzestanie prowadzenia działalności, np. z powodu wyjazdu bądź choroby powo-
dującej niezdolność do pracy, powinno być do ewidencji zgłoszone i wpisane. Takie
zgłoszenie przerwy w prowadzeniu działalności gospodarczej nie rodzi domniemania
prawnego zaprzestania jej prowadzenia, lecz może co najwyżej prowadzić do do-
mniemania faktycznego (por. uzasadnienie wyroku z dnia 25 listopada 2005 r., I UK
80/05). W rezultacie wykreślenie wpisu pozarolniczej działalności gospodarczej z
ewidencji lub odnotowanie w tej ewidencji przerwy w prowadzeniu działalności powo-
13
duje - na stałe lub okresowo - ustanie obowiązku ubezpieczenia społecznego. Nato-
miast zgłoszenie faktycznego zaprzestania wykonywania działalności tylko w organie
rentowym może, ale nie musi prowadzić do ustania przymusu ubezpieczenia, gdyż
zależy to od wyników kontroli, w trakcie której zgłoszenie to poddawane jest weryfi-
kacji. O obowiązku ubezpieczenia przesądzają bowiem przepisy prawa, a nie wola
ubezpieczonego lub organu rentowego. Nie ma przy tym żadnej zależności pomiędzy
obowiązkiem ubezpieczenia społecznego i obowiązkiem podatkowym. Również w
wyroku z dnia 30 listopada 2005 r., I UK 95/05 oraz postanowieniu z dnia 17 lipca
2003 r., II UK 111/03, Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że sam fakt niewykonywania
usług i nieosiągania przychodu z działalności gospodarczej nie uzasadnia przerwy w
jej prowadzeniu powodującej uchylenie obowiązku ubezpieczenia społecznego.
Zaistnienie przerwy w prowadzeniu działalności gospodarczej musi być rze-
czywiste, co oznacza, że ubezpieczonego obciąża obowiązek wykazania wystąpienia
okoliczności niezwiązanych z warunkami wykonywania działalności gospodarczej,
uniemożliwiających jej faktyczne prowadzenie przez pewien okres czasu (np. samo
pozostawanie w leczeniu, udzielenie pomocy lub porady lekarskiej bądź poddanie się
zabiegom rehabilitacyjnym nie dowodzi istnienia niezdolności do pracy i nie uzasad-
nia przerwy w prowadzeniu działalności gospodarczej). W rezultacie okoliczności
takie, jak brak koniunktury i związany z nim przestój, brak zamówień (klientów), ich
poszukiwanie, brak płynności finansowej i środków na opłacenie należności podat-
kowych lub z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne, czy też wykonywanie czyn-
ności zmierzających do realizacji zadań należących bezpośrednio do zakresu prowa-
dzonej działalności bądź zmierzających do stworzenia właściwych warunków do jej
wykonywania (np. związanych z legalizacją taksometru lub naprawą samochodu,
załatwianiem spraw urzędowych, zamieszczaniem ogłoszeń) nie stanowią przesłanki
uzasadniającej uznanie istnienia przerwy w prowadzeniu działalności gospodarczej.
Oznacza to, że przerwa w prowadzeniu działalności gospodarczej powodująca usta-
nie obowiązku ubezpieczenia społecznego musi być usprawiedliwiona i udokumen-
towana (wykazana), a nie uzależniona wyłącznie od woli ubezpieczonego, sprowa-
dzającej się do zamiaru czasowego wyłączenia obowiązku ubezpieczenia społecz-
nego. Obowiązek ten jest bowiem konsekwencją prawną prowadzenia działalności
gospodarczej na podstawie wpisu do ewidencji, nie ma tu natomiast zależności od-
wrotnej, z której wynikałoby, że sam zamiar (wola) wyłączenia z przymusu ubezpie-
czenia społecznego uzasadniać może przerwę w prowadzeniu działalności gospo-
14
darczej. O ile więc wola prowadzenia takiej działalności może mieć znaczenie przy
ocenie podjęcia czynności zmierzających bezpośrednio do rozpoczęcia jej wykony-
wania lub definitywnego zaprzestania (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 listo-
pada 2005 r., I UK 80/05), to rozumowanie także nie może być przenoszone na
ocenę zaistnienia okoliczności usprawiedliwiających przerwę w prowadzeniu działal-
ności gospodarczej już po rozpoczęciu jej wykonywania, w szczególności w sytuacji,
gdy nie dokonano zgłoszenia tej przerwy do organu ewidencyjnego. Działalność
gospodarcza, której prowadzenie zostało rozpoczęte, stanowi przesłankę podlegania
obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym. Ani przepisy Prawa działalności gospo-
darczej, ani tym bardziej przepisy ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie
stanowią o możliwości dowolnego zawieszania (przerywania) jej prowadzenia powo-
dującego brak obowiązku ubezpieczenia społecznego, jak również nie przewidują
uznaniowości i dowolności (swobody) w zakresie obejmowania tym ubezpieczeniem i
wyłączania z niego. Skutek w postaci podlegania ubezpieczeniom społecznym osób
prowadzących działalność gospodarczą powstaje z mocy prawa i trwa przez cały
czas spełnienia warunków określonych w normie art. 13 pkt 4 ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych. Decyzja organu rentowego ma w tej sytuacji charakter
deklaratoryjny, gdyż stwierdza jedynie istnienie opisanej w tym przepisie sytuacji
prawnej, ale jej nie tworzy ani nie kształtuje.
Z tych względów skarga kasacyjna podlega oddaleniu na podstawie art. 39814
k.p.c.
========================================