Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 maja 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSA Tomasz Szabelski

Sędziowie: SA Alicja Myszkowska (spr.)

SO del. Iwona Jamróz - Zdziubany

Protokolant: sekr. sąd. Bartosz Kędziora

po rozpoznaniu w dniu 30 maja 2018 r. w Łodzi na rozprawie

sprawy z powództwa J. R., A. R. i P. R.

przeciwko Towarzystwu (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zadośćuczynienie i odszkodowanie

na skutek apelacji powodów i strony pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Kaliszu

z dnia 28 marca 2017 r. sygn. akt I C 366/16

1.  z apelacji strony pozwanej zmienia zaskarżony wyrok w punktach 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8, 9 w ten tylko sposób, że;

a.  zasądzoną w pkt. 1 kwotę 118.000 zł obniża do kwoty 76.000 (siedemdziesiąt sześć tysięcy) zł;

b.  zasądzoną w pkt. 2 kwotę 98.000 zł obniża do kwoty 58.000 (pięćdziesiąt osiem tysięcy) zł;

c.  zasądzoną w pkt. 3 kwotę 88.000 zł obniża do kwoty 60.000 (sześćdziesiąt tysięcy) zł;

d.  zasądzoną w pkt. 4 kwotę 19.508,20 zł obniża do kwoty 17.557,20 (siedemnaście tysięcy pięćset pięćdziesiąt siedem 20/100) zł;

e.  zasądzoną w pkt. 5 kwotę 50.000 zł obniża do kwoty 45.000 (czterdzieści pięć tysięcy) zł;

f.  zasądzoną w pkt. 7 kwotę 8.375,40 zł obniża do kwoty 6.089,30 (sześć tysięcy osiemdziesiąt dziewięć 30/100) zł;

g.  zasądzoną w pkt. 8 kwotę 4.400 zł obniża do kwoty 3.024 (trzy tysiące dwadzieścia cztery) zł;

h.  zasądzoną w pkt. 9 kwotę 5.900 zł obniża do kwoty 3.752 (trzy tysiące siedemset pięćdziesiąt dwa) zł.

2.  oddala apelację powodów w całości i apelację strony pozwanej w pozostałej części;

3.  nie obciąża powodów kosztami postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 1245/17

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z 28 marca 2017 roku, wydanym w sprawie z powództwa J. R., A. R. i P. R. przeciwko Towarzystwu (...) Spółce Akcyjnej w W. o zadośćuczynienie i odszkodowanie, Sąd Okręgowy w Kaliszu:

1.  zasądził od pozwanego na rzecz powódki J. R. kwotę 118.000 zł z odsetkami ustawowymi od 17 października 2014 roku do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia;

2.  zasądził od pozwanego na rzecz powoda A. R. kwotę 98.000 zł z odsetkami ustawowymi od 17 października 2014 roku do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia;

3.  zasądził od pozwanego na rzecz powoda P. R. kwotę 88.000 zł z odsetkami ustawowymi od 17 października 2014 roku do dnia zapłaty tytułem zadośćuczynienia;

4.  zasądził od pozwanego na rzecz powoda A. R. kwotę 19.508,20 zł z odsetkami ustawowymi od 17 października 2014 roku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów pogrzebu;

5.  zasądził od pozwanego na rzecz powoda A. R. kwotę 50.000 zł z odsetkami ustawowymi od 17 października 2014 roku do dnia zapłaty tytułem znacznego pogorszenia sytuacji życiowej;

6.  oddalił powództwo w pozostałej części;

7.  zasądził od pozwanego na rzecz powoda A. R. kwotę 8.375,41 zł tytułem zwrotu części opłaty sądowej;

8.  zasądził od pozwanego na rzecz powoda P. R. kwotę 4.400 zł tytułem zwrotu części opłaty sądowej;

9.  zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 5.900 zł tytułem zwrotu części opłaty sądowej;

10.  nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Kaliszu 372 zł tytułem zwrotu poniesionych przez sąd wydatków;

11.  wzajemnie zniósł między stronami pozostałe poniesione przez nie koszty, w tym koszty zastępstwa procesowego.

Apelację od powyższego wyroku wywiedli wszyscy trzej powodowie oraz pozwany.

Powodowie zaskarżyli wyrok sądu pierwszej instancji w części oddalającej ich powództwa oraz rozstrzygającej o kosztach procesu.

Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucili naruszenie art. 446 § 4 k.c. poprzez błędne uznanie, że zasądzone kwoty na rzecz powodów stanowią odpowiednie zadośćuczynienie za krzywdę, której doznali na skutek śmierci N. R., będącej ich córką i siostrą.

W konkluzji powodowie wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie od pozwanej dalszych kwot tytułem zadośćuczynienia, tj. na rzecz J. R. 90.000 zł, na rzecz A. R. 60.000 zł oraz na rzecz P. R. 40.000 – z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 17 października 2014 roku do dnia zapłaty.

Pozwany Towarzystwo (...) S.A. w W. zaskarżył wyrok sądu pierwszej instancji w części:

1.  zasądzającej od pozwanego na rzecz powódki J. R. zadośćuczynienie po śmierci córki ponad kwotę 43.000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 17 października 2014 r. do dnia zapłaty, tj. co do zadośćuczynienia w kwocie 75.000 zł z odsetkami od 17 października 2014 r. do dnia zapłaty (pkt. 1 wyroku),

2.  zasądzającej od pozwanego na rzecz powoda A. R. zadośćuczynienie po śmierci córki ponad kwotę 20.500 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 17 października 2014 r. do dnia zapłaty, tj. co do zadośćuczynienia w kwocie 77.500 zł z odsetkami od 17 października 2014 r. do dnia zapłaty (pkt. 2 wyroku),

3.  zasądzającej od pozwanego na rzecz powoda P. R. zadośćuczynienie po śmierci siostry ponad kwotę 14.250 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 17 października 2014r. do dnia zapłaty, tj. co do zadośćuczynienia w kwocie 73.750 zł z odsetkami od 17 października 2014 r. do dnia zapłaty (pkt. 3 wyroku),

4.  zasądzającej od pozwanego na rzecz powoda A. R. odszkodowanie za koszty pogrzebu córki ponad kwotę 14.362,65 zł z odsetkami ustawowymi od 17 października 2014 r. do dnia zapłaty, tj. co do odszkodowania w kwocie 5.145,55 zł z odsetkami od 17 października 2014 r. (pkt. 4 wyroku),

5.  zasądzającej od pozwanego na rzecz powoda A. R. stosowne odszkodowanie za pogorszenie sytuacji życiowej po śmierci córki ponad kwotę 37.500 zł z odsetkami od dnia 17 października 2014 r. do dnia zapłaty (pkt. 5 wyroku),

6.  zasądzającej od pozwanego na rzecz powoda A. R. kwotę 8.375,41 zł tytułem zwrotu części opłaty sądowej (pkt. 7 wyroku),

7.  zasądzającej od pozwanego na rzecz powoda P. R. kwotę 4.400 zł tytułem zwrotu części opłaty sądowej (pkt. 8 wyroku),

8.  zasądzającej od pozwanego na rzecz powódki J. R. kwotę 5.900 zł tytułem zwrotu części opłaty sądowej (pkt. 9 wyroku),

9.  nakazującej pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Kaliszu kwotę 372 zł tytułem zwrotu poniesionych przez Sąd wydatków (pkt. 10 wyroku),

10.  znoszącym wzajemnie pozostałe koszty poniesione przez strony, w tym koszty zastępstwa procesowego (pkt. 11 wyroku).

Podniósł następujące zarzuty:

1.  naruszenia art. 362 k.c. poprzez jego niezastosowanie, podczas gdy z ustalonego w wyroku stanu faktycznego sprawy jednoznacznie wynikało, że N. R. podróżowała w skrzyni ładunkowej samochodu ciężarowego, nieprzystosowanego do przewozu osób, bez siedzeń i pasów bezpieczeństwa, co stwarzało wyraźnie niebezpieczeństwo w chwili kolizji drogowej (w tym utraty życia), co ostatecznie miało miejsce w przypadku śmiertelnego wypadku N. R., a zatem przyczyniła się ona do własnej śmierci;

2.  naruszenia art. 446 § 4 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na uznaniu, że w okolicznościach sprawy kwoty „wyjściowe” zadośćuczynienia: 150.000 zł dla matki zmarłej, 130.000 zł dla ojca zmarłej oraz 100.000 dla brata zmarłej stanowią sumę odpowiednią zadośćuczynienia za doznaną przez powodów krzywdę związaną ze śmiercią N. R..

Wskazując na powyższe zarzuty pozwany wniósł o:

1.  oddalenie powództwa w zakresie zadośćuczynienia po śmierci córki zasądzonego na rzecz powódki J. R. ponad kwotę 43.000 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 17 października 2014 r. do dnia zapłaty,

2.  oddalenie powództwa w zakresie zadośćuczynienia po śmierci córki zasądzonego na rzecz powoda A. R. ponad kwotę 20.500 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 17 października 2014 r. do dnia zapłaty,

3.  oddalenie powództwa w zakresie zadośćuczynienia po śmierci siostry zasądzonego na rzecz powoda P. R. ponad kwotę 14.250 zł z odsetkami ustawowymi od dnia października 2014 r. do dnia zapłaty,

4.  oddalenie powództwa w zakresie odszkodowania za koszty pogrzebu zasądzonego na rzecz powoda A. R. ponad kwotę 14.362,65 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 17 października 2014 r. do dnia zapłaty,

5.  oddalenie powództwa w zakresie stosownego odszkodowania za pogorszenie sytuacji życiowej po śmierci córki zasądzonego na rzecz powoda A. R. ponad kwotę 37.500 zł z odsetkami ustawowymi od 17 października 2014 r. do dnia zapłaty,

6.  zasądzenie od powódki J. R. na rzecz pozwanego kosztów postępowania od dnia apelacyjnego według norm przepisanych oraz stosunkowe rozdzielenie kosztów procesu w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji,

7.  zasądzenie od powoda A. R. na rzecz pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych oraz stosunkowe rozdzielenie kosztów procesu w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji;

8.  zasądzenie od powoda P. R. na rzecz pozwanego kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych oraz stosunkowe rozdzielenie kosztów procesu w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji.

Sąd Apelacyjny nie przeprowadził postępowania dowodowego ani nie zmienił ustaleń faktycznych sądu pierwszej instancji, które w całości podziela i przyjmuje za własne. W apelacji nie podniesiono zarzutów dotyczących tych ustaleń. Z tego względu niniejsze uzasadnienie ograniczono jedynie do wyjaśnienia podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa (art. 387 § 2 ¹ k.p.c.).

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Częściowo uzasadniona okazała się apelacja pozwanego, w zakresie zarzucającym wygórowanie należnych powodom kwot zadośćuczynienia oraz nieuwzględnienie przez sąd pierwszej instancji przyczynienia się N. R. do wyrządzonej jej szkody. W pozostałym zakresie obie apelacje były bezzasadne.

Zarówno powodowie jak i pozwany zarzucali naruszenie przepisu art. 446 § 4 k.c. poprzez nieprawidłowe ustalenie wysokości adekwatnego do krzywdy powodów zadośćuczynienia. W ocenie pozwanej zasądzone zadośćuczynienia są nadmiernie wygórowane, zaś w ocenie powodów - zbyt niskie w odniesieniu do doznanej przez nich krzywdy. Przystępując do omówienia opisanych zarzutów trzeba podkreślić, iż określenie wysokości zadośćuczynienia za doznaną krzywdę stanowi istotne uprawnienie sądu merytorycznie rozstrzygającego sprawę w pierwszej instancji, który to przeprowadzając postępowanie dowodowe powinien dokonać wszechstronnej oceny okoliczności sprawy. Przepis art. 446 § 4 k.c. wymaga jedynie, by przyznana tytułem zadośćuczynienia suma była „odpowiednia”. Pozostawia to sądowi pewną sferę uznania, przede wszystkim z tego względu, że szkody niemajątkowej (krzywdy) nie sposób przełożyć wprost na pieniądze. Celem zadośćuczynienia nie jest zresztą pełne wyrównanie szkody, co nie jest możliwe, a jedynie złagodzenie bólu i cierpienia wywołanego naruszeniem. Przy określaniu wysokości zadośćuczynienia należy więc wziąć pod uwagę przede wszystkim charakter, stopień nasilenia i czas trwania ujemnych przeżyć wywołanych przez śmierć najbliższej osoby. Uzupełniające znaczenie (w aspekcie urzeczywistniania zasady sprawiedliwości społecznej - art. 2 Konstytucji RP) ma natomiast wysokość stopy życiowej społeczeństwa, która również może rzutować na wysokość należnego zadośćuczynienia.

Sąd Okręgowy, jak wynika z uzasadnienia zaskarżonego wyroku, wziął pod rozwagę wszystkie okoliczności niniejszej sprawy. Ustalone przez ten sąd kwoty zadośćuczynienia są jednak w ocenie Sądu Apelacyjnego, w realiach niniejszej sprawy, wygórowane. Sąd Apelacyjny wziął pod uwagę w szczególności wnioski płynące z opinii sądowo-psychologicznych, z których wynika ciężki i przedłużający się przebieg żałoby i wynikające z tego zaburzenia emocjonalne u powódki, oraz łagodniejszy przebieg żałoby u powodów. Należało wziąć również pod uwagę, że przyznana suma pieniężna winna być równeiż utrzymana w rozsądnych granicach i dostosowana do aktualnych stosunków majątkowych. Sąd Apelacyjny doszedł zatem do wniosku, że odpowiednimi - w rozumieniu art. 446 § 4 k.c. – kwotami zadośćuczynienia będą: 120.000 zł na rzecz J. R., 100.000 na rzecz A. R. oraz 80.000 zł na rzecz P. R..

Podkreślić w tym miejscu należy, że powyższe uwagi odnoszą się do wysokości całkowitej kwoty zadośćuczynienia „odpowiedniego” do krzywdy powodów. Zasądzone sumy tytułem zadośćuczynienia (jak również odszkodowania) należało natomiast odpowiednio pomniejszyć z uwagi na przyczynienie się N. R. do wyrządzonej jej szkody, a to na podstawie przepisu art. 362 k.c.

Z prawidłowych i niekwestionowanych w sprawie ustaleń faktycznych wynika, że w chwili wypadku N. R. przebywała w części ładunkowej samochodu, nieprzystosowanej do przewozu osób. Sąd pierwszej instancji uznał za oczywiste, że stwarzało to wyraźne niebezpieczeństwo utraty zdrowia lub życia w razie zaistnienia kolizji drogowej. Doszedł jednak do wniosku, że o przyczynieniu się poszkodowanej nie można mówić, gdyż z uwagi na swój wiek była osobą niedoświadczoną życiowo, a wsiadając do części ładunkowej samochodu wraz z wieloma innymi, starszymi osobami działała pod ich wpływem i w zaufaniu do ich autorytetu. Z uzasadnienia sądu pierwszej instancji wynika zatem, nie znalazł on podstaw do zastosowania art. 362 k.c. z uwagi na niemożność przypisania N. R. winy.

Sąd Apelacyjny takiej wykładni art. 362 k.c. nie podzielił. Zgodnie z omawianym przepisem, jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienia ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron. Z treści art. 362 k.c. nie wynika więc, by brak winy poszkodowanego wykluczał jego przyczynienie się do powstania lub zwiększenia szkody. Przeciwnie, samo przyczynienie uznać należy za kategorię obiektywną, niezależną od winy poszkodowanego. Stopień tej winy (lub jej brak) powinien być natomiast rozpatrywany jako jedna z okoliczności rzutujących na oszacowanie „odpowiedniego” w rozumieniu art. 362 k.c. zmniejszenia obowiązku naprawienia szkody (por. również Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 września 1975 r., III CZP 8/75).

W niniejszej sprawie zachowanie małoletniej N. R., która podróżowała w części ładunkowej samochodu, niewyposażonej w odpowiednie siedzenia ani pasy bezpieczeństwa było obiektywnie nieprawidłowe – nie należy bowiem podróżować pojazdem nieprzystosowanym do przewozu osób. Bez wątpienia takie zachowanie małoletniej pozostawało również w adekwatnym związku przyczynowym ze szkodą. W myśl art. 362 k.c. obowiązek naprawienia szkody ulegał zatem odpowiedniemu zmniejszeniu. Oceniając stopień tego odpowiedniego zmniejszenia należało natomiast wziąć pod uwagę istotnie wyższy stopień obiektywnych nieprawidłowości po stronie sprawcy wypadku, który poprzez zignorowanie znaku (...) i nieustąpienie pierwszeństwa doprowadził do kolizji. Na aprobatę zasługiwał również wniosek sądu pierwszej instancji, że w okolicznościach niniejszej sprawy trudno winić małoletnią za to, iż zgodziła się podróżować w nieprzystosowanej do tego części pojazdu. Mając więc na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny doszedł do wniosku, że obowiązek naprawienia szkody powinien ulec zmniejszeniu jedynie w minimalnym stopniu, tj. o 10%.

W konsekwencji należne powodom kwoty zadośćuczynienia pomniejszono o 10% z uwagi na przyczynienie się N. R. do wyrządzonej jej szkody. Uwzględniając dotychczas już wypłacone powodom przez pozwanego kwoty zadośćuczynienia, należało zasądzić na rzecz powodów dalsze zadośćuczynienie w wysokości 76.000 zł dla J. R., 58.000 zł dla A. R. oraz 60.000 dla P. R.. Na podstawie art. 362 k.c. o 10% uległ zmniejszeniu również obowiązek naprawienia szkody A. R. - polegającej na znacznym pogorszeniu się jego sytuacji życiowej oraz poniesionych kosztach pogrzebu.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok jak w punkcie pierwszym podpunkty a-e sentencji. Implikowało to zmianę akcesoryjnego rozstrzygnięcia co do kosztów procesu przed sądem pierwszej instancji. Powód A. R. domagał się w sumie kwoty 289.967,97 zł, z której ostatecznie zasądzono na jego rzecz w sumie 120.557,20 zł, czyli wygrał w 42%. Powództwo J. R. o zapłatę w sumie kwoty 268.000 zł uwzględniono do kwoty 76.000 zł, wygrała zatem w 28,3%. Z żądanej przez P. R. sumy 288.000 zł Sąd Apelacyjny zasądził ostatecznie 60.000 zł, wygrał więc on sprawę w 21%. Biorąc więc pod uwagę stopień uwzględnienia żądań każdego z powodów należało zmienić rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji jak w punkcie 1 podpunkt f-h sentencji.

Apelację strony pozwanej w pozostałym zakresie, a apelację powodów w całości oddalono jako bezzasadną na podstawie art. 385 k.p.c. O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w oparciu o art. 102 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c.