Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 października 2018 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSO Barbara Bojakowska

Sędziowie SSO Joanna Składowska (spr.)

SSR del. Mirosław Chojnacki

Protokolant sekr. sąd. Justyna Raj

po rozpoznaniu w dniu 31 października 2018 roku w Sieradzu

na rozprawie

sprawy z powództwa Skarbu Państwa - (...) Zarządu (...)
w B.

przeciwko A. W. i T. W. (1)

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Rejonowego w Łasku

z dnia 2 lipca 2018 roku, sygnatura akt I C 390/18

I.  zmienia zaskarżony wyrok w całości na następujący:

„1. zasądza solidarnie od A. W. i T. W. (1) na rzecz Skarbu Państwa - (...) Zarządu (...) w B. kwotę 21.886,72 (dwadzieścia jeden tysięcy osiemset osiemdziesiąt sześć 72/100) złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 3 czerwca 2016 r. do dnia zapłaty, oddalając powództwo w pozostałej części;

2. zasądza solidarnie od A. W. i T. W. (1) na rzecz Skarbu Państwa - (...) Zarządu (...) w B. kwotę 3.600,00 (trzy tysiące sześćset) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu;

3. nakazuje pobrać solidarnie od pozwanych A. W. i T. W. (1) na rzecz Skarbu Państwa – Sadu Rejonowego w Łasku kwotę 1.095,00 (jeden tysiąc dziewięćdziesiąt pięć) złotych tytułem należnej opłaty sądowej.”;

II.  zasądza solidarnie od A. W. i T. W. (1) na rzecz Skarbu Państwa - (...) Zarządu (...) w B. kwotę 1.800,00 (jeden tysiąc osiemset) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I Ca 403/18

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z 2 lipca 2018 r., wydanym w sprawie sygn. akt I C 390/18, Sąd Rejonowy w Łasku oddalił powództwo Skarbu Państwa - (...) Zarządu (...) w B. przeciwko A. W. i T. W. (1) o zwrot bezpodstawnego wzbogacenia; zasądzając od powoda na rzecz pozwanych solidarnie 3 682 złote tytułem zwrotu kosztów procesu.

Rozstrzygnięcie zapadło przy następujących ustaleniach i wnioskach:

Wyrokiem z 25 sierpnia 2015 r. Sąd Okręgowy w Sieradzu, w sprawie o odszkodowanie z tytułu ustanowienia strefy ograniczonego użytkowania lotniska w Ł., zasądził od Skarbu Państwa - (...) Zarządu (...) w B. solidarnie na rzecz A. W. i T. W. (1) kwotę 33 000 złotych z ustawowymi odsetkami od 29 lutego 2012 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 25 130 złotych z ustawowymi odsetkami za zwłokę od dnia 29 lutego 2012 r. do dnia zapłaty.

2 października 2015 r. Skarb Państwa wniósł apelację od powyższego wyroku, zaskarżając rozstrzygnięcie w zakresie odsetek i wnosząc o ich zasądzenie od dnia 25 sierpnia 2015 r., a nie od 29 lutego 2012 r.

Wyrokiem z 19 kwietnia 2016 r. Sąd Apelacyjny w Łodzi zmienił wyrok Sądu Okręgowego w ten sposób, że w przypadku kwoty 33 000 złotych zasądził odsetki ustawowe od kwoty 25 000 złotych od dnia 11 stycznia 2015 r. do 31 grudnia 2015 r. i od 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty odsetki ustawowe za opóźnienie, a od kwoty 8 000 złotych odsetki ustawowe od 11 stycznia 2015 r. do 31 grudnia 2015 r. i od 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty odsetki ustawowe za opóźnienie, zaś w przypadku kwoty 25 130 złotych odsetki ustawowe od 11 stycznia 2015 r. do 31 grudnia 2015 r. i od 1 stycznia 2016 r. do dnia zapłaty odsetki ustawowe za opóźnienie.

Pomiędzy wydaniem wyroku przez Sąd Okręgowy a wydaniem wyroku przez Sąd Apelacyjny Skarb Państwa wypłacił A. W. i T. W. (2) należności główne oraz 14 324,71 złotych odsetek od kwoty 33 000 złotych i 10 908,49 złotych odsetek od kwoty 25 130 złotych.

Jak zauważył Sąd Rejonowy, podstawę powództwa stanowi art. 410 k.c. W ocenie strony powodowej, w związku z ostatecznym orzeczeniem Sądu drugiej instancji wypłacone odsetki w wysokości 21 886,72 złotych stały się świadczeniem nienależnym. Powód wskazał przy tym, że w niniejszym przypadku mamy do czynienia z przykładem świadczenia, którego podstawa odpadła, bowiem wyrok je zasądzający został zmieniony. Sąd Rejonowy nie podzielił tego poglądu. Wskazał, że wykonalnym wyrokiem jest co do zasady bądź wyrok prawomocny, bądź wykonalny z mocy samego prawa jeszcze przed uprawomocnieniem, bądź zaopatrzony w rygor natychmiastowej wykonalności. Orzeczenie Sądu Okręgowego w Sieradzu zaś w chwili spełnienia świadczenia nie miało żadnego z wyżej wymienionych przymiotów. Z tych też względów Sąd pierwszej instancji doszedł do przekonania, że przedmiotowe świadczenie jest istotnie nienależne, ale nie jako to, którego podstawa prawna odpadła lecz jako to, które było spełnione bez podstawy prawnej. W takim zaś przypadku art. 411 pkt 1 k.c. stanowi, że nie można żądać zwrotu świadczenia jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej. Powód nie zastrzegł w poleceniu przelewu możliwości zwrotu, mimo że wniósł apelację, a zatem przyjąć należy, że z tego też powodu wiedział, iż w tym zakresie nie jest zobowiązany do świadczenia z nieprawomocnego wyroku.

Mając na względzie powyższe Sąd Rejonowy przyjął, że powództwo nie znajduje uzasadnienia.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c.

Powód wniósł apelację od wyroku Sądu Rejonowego, zaskarżając orzeczenie w całości i podnosząc następujące zarzuty:

- niewłaściwe zastosowanie art. 411 § 1 k.c. w zw. z art. 410 k.c. poprzez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że świadczenie było spełnione bez podstawy prawnej, a nie w wyniku odpadnięcia podstawy prawnej;

- naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędne ustalenia faktyczne, polegające na tym, że Sąd błędnie zinterpretował dokumenty znajdujące się w materiale dowodowym, poprzez uznanie, że powód miał świadomość złożonej przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa apelacji w dacie realizacji wyroku, podczas gdy faktycznie wyrok został zrealizowany przez powoda w dniu 28 października 2015 r. przelewem nr (...), a pierwszą informacją jaką otrzymał powód co do wniesienia środka odwoławczego jest pismo Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa z dnia 28 kwietnia 2016 r. , znak (...) (...)/łpi, numer wchodzący (...).

W oparciu o wskazane zarzuty, skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez orzeczenie, iż powodowi Skarbowi Państwa – (...) Zarządowi (...) przysługuje kwota 21 886,72 złotych z odsetkami ustawowymi od dnia 20 kwietnia 2016 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenie od powoda na rzecz Skarbu Państwa - (...) Zarządu (...) w B. kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych prawem.

Pozwani domagali się oddalenia apelacji na koszt powoda.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie, choć nie wszystkie z podniesionych w niej zarzutów są zasadne.

Zgodzić należy się z Sądem pierwszej instancji, że w chwili spełniania świadczenia nie istniała podstawa do jego realizacji, bowiem wyrok, w którym określone odsetki zostały zasądzone nie był ani prawomocny, ani wykonalny. Tym niemniej nie może budzić wątpliwości, że wobec zmiany orzeczenia, odsetki ustawowe zapłacone za okres, który został ostatecznie wyeleminowany przez wyrok Sądu Apelacyjnego, tj. liczone od kwot 25 000 złotych i 25 130 złotych za okres od 29 lutego 2012 r. do dnia 10 stycznia 2015 r., a od kwoty 8 000 złotych od 29 lutego 2012 r. do 10 sierpnia 2015 r., stanowiące kwotę dochodzoną pozwem - 21 887 złotych są świadczeniem nienależnym. Zgodzić się również należy ze skarżącym, że Sąd błędnie przyjął, iż zaistniały w sprawie podstawy do odmowy zwrotu spełnionego świadczenia określone w art. 411 pkt 1 k.c., bowiem strona powodowa wiedziała, że nie była do świadczenia zobowiązana.

Wiedzą, w rozumieniu omawianej normy, jest całkowita świadomość tego, że świadczenie nie należy się accipiensowi oraz że solvens może go nie wykonać bez jakichkolwiek negatywnych dla siebie konsekwencji prawnych, a mimo to świadczenie spełnia. Co istotne, dla skuteczności świadczenia w rozumieniu art. 411 pkt 1 k.c., konieczne jest wystąpienie określonej przyczyny, dla której solvens spełnia świadczenie, bowiem czynność ta jest co do zasady kauzalna. Z tego też względu dokonanie przysporzenia bez jakiegokolwiek powodu wyłącza możliwość ustalenia na gruncie art. 411 pkt 1 k.c. wystąpienia subiektywnych przesłanek odnoszących się do osoby solvensa. Przepis sankcjonuje wyłącznie świadome oraz dobrowolne działanie solvensa, który godząc się z uszczupleniem swojego majątku (de facto czyniąc tzw. darowiznę rękodajną na rzecz accipiensa), jednocześnie pozbawia się ochrony prawnej w postaci możliwości dochodzenia zwrotu nienależnego świadczenia w oparciu o roszczenie restytucyjne z art. 410 k.c.

Ponadto wymaga zaznaczenia, że spełniający świadczenie nie wie, że nie jest do świadczenia zobowiązany, gdy działa pod wpływem błędu, tj. pozostaje w błędnym przekonaniu, że spełnia świadczenie należne, podczas gdy takowe nie znajduje obiektywnie oparcia w zaistniałym stanie faktycznym i prawnym. Co istotne, z punktu widzenia art. 411 pkt 1 k.c. nie ma znaczenia ani to, przez kogo spełniający świadczenie został wprowadzony w błąd, jak również czy przy dołożeniu przez niego należytej staranności mógł się dowiedzieć, że nie jest zobowiązany do spełnienia świadczenia, ani również fakt, iż błąd wyniknął z okoliczności, za które odpowiedzialność ponosi sam spełniający świadczenie. Celem normy z art. 411 pkt 1 k.c. jest zniesienie roszczenia restytucyjnego w tych wypadkach, w których po stronie solvensa występuje pełna oraz nienaruszona przez jakąkolwiek wątpliwość świadomość, że świadczenie nie należy się jego odbiorcy. Jak wskazał również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 grudnia 1997 r., III CKN 236/97, wątpliwości co do obowiązku spełnienia świadczenia nie mogą być utożsamione z wymaganą przez art. 411 pkt 1 k.c. pozytywną wiedzą dłużnika o braku powinności spełnienia świadczenia.

W sprawie przedmiotowej Sąd Rejonowy nie tyle błędnie ustalił stan faktyczny w konsekwencji niewłaściwej z punktu widzenia przesłanek z art. 233 § 1 k.p.c. oceny materiału dowodowego, co pominął okoliczność, że w toku postępowania w sprawie I C 39/12 Sądu Okręgowego w Sieradzu Skarbu Państwa nie był reprezentowany przez statio fisci - (...) Zarząd (...) w B., lecz w ramach zastępstwa w trybie art. 4 ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej przez Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej. To zatem nie przedstawiciel statio fisci złożył wiosek o uzasadnienie wydanego wyroku, a następnie apelację. Tymczasem w dacie spełniania świadczenia - 28 października 2015 r. wyrok Sądu Okręgowego z dnia 25 sierpnia 2015 r. mógł być prawomocny, gdyby nie został zaskarżony przez żadną ze stron. (...) Zarząd (...) w B. uzyskał wiedzę o toczącym się postępowaniu apelacyjnym dopiero z zawiadomienia o terminie rozprawy otrzymanego 17 marca 2016 r. (k. 267, 277-282 oraz 290 akt sprawy I C 39/12 Sądu Okręgowego w Sieradzu).

W świetle powyższych okoliczności, w pełni uzasadniony jest wniosek, że (...) Zarząd (...) w B. nie miał świadomości, że nie jest zobowiązany, przeciwnie, działał w przekonaniu, iż takie zobowiązanie wynika z wyroku sądowego. Okoliczność zaś, że mógł i powinien błędu uniknąć, uzyskując informację o stanie sprawy, czy to przez wgląd do akt, czy też kontakt z przedstawicielami Prokuratorii Generalnej, nie ma żadnego znaczenia.

Po wtóre również, nie może budzić żadnych wątpliwości, że nie istniała żadna causa dla spełnienia świadczenia pomimo braku obowiązku. Podmiot spełniający świadczenie działał w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa, a zatem z założenia nie mógł świadczyć pomimo braku obowiązku prawnego.

Warto też zauważyć, że pojęcie „przymusu” w rozumieniu art. 411 pkt 1 k.c. nie powinno być ograniczane wyłącznie do egzekucji świadczenia, ale winno obejmować wszelkie sytuacje, gdy dłużnik spełnia świadczenie w celu uniknięcia negatywnych konsekwencji na różnych płaszczyznach. Może być to zatem także chęć uniknięcia naliczania dalszych odsetek za opóźnienie w spełnieniu zasądzonego świadczenia.

Podsumowując, prawidłowo zastosowane normy art. 410 i 411 k.c. skutkować winny uwzględnieniem powództwa. Jedynie w zakresie żądania odsetek za opóźnienie należało zważyć, że winny być one naliczone zgodnie z art. 481 k.c. od daty wymagalności, którą nie jest dzień spełnienia świadczenia nienależnego, lecz data wezwania do zwrotu, zgodnie z art. 455 k.c. Co prawda, powód błędnie wystosował wezwanie nie do strony, lecz pełnomocnika procesowego ze sprawy I C 38/12 Sądu Okręgowego w Sieradzu, którego pełnomocnictwo nie obejmowało upoważnienia do działania po zakończeniu tego postępowania, tym niemniej z pisma skierowanego przez pełnomocnika pozwanych do powoda z 3 czerwca 2016 r. (k. 15) wynika, że w tej dacie pozwani mieli wiedzę o tym, że strona powodowa domaga się zwrotu świadczenia i tego zwrotu odmówili.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy - na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. - zmienił zaskarżony wyrok w całości w ten sposób, że zasądził solidarnie od A. W. i T. W. (1) na rzecz Skarbu Państwa - (...) Zarządu (...) w B. kwotę 21 886,72 złotych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 3 czerwca 2016 r. do dnia zapłaty, oddalając powództwo w pozostałej części oraz zasądzając solidarnie od pozwanych na rzecz powoda kwotę 3 600 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu i nakazując pobrać solidarnie od pozwanych na rzecz Skarbu Państwa - Sadu Rejonowego w Łasku kwotę 1 095 złotych tytułem należnej opłaty sądowej.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 i 105 § 2 k.p.c. oraz art. 113 ust. 1 ustawy o kosztach sadowych w sprawach cywilnych. Wynagrodzenie pełnomocnika obliczone zostało wg stawki określonej zgodnie z § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. 2018 poz. 265 tekst jednolity).

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na postawie art. 98 § 1 i 3 oraz 105 § 2 w zw. z art. 391 § k.p.c., zasądzając od pozwanych solidarnie na rzecz powoda zwrot wynagrodzenia pełnomocnika - 1 800 złotych - obliczonego zgodnie z § 2 pkt 5 i § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.