Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 20 października 2016 r. skierowanym przeciwko A. i A. B. (1), A. N. wniósł o uznanie za nieważną umowy pożyczki i przeniesienia własności nieruchomości w celu zabezpieczenia obowiązku zwrotu pożyczki zawartej w dniu 3 czerwca 2009 r. przez A. i A. B. (2) oraz A. N. w formie aktu notarialnego sporządzonego przez notariusza A. R.. A nr (...) oraz zasądzenie kosztów procesu według norm przepisanych. W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że pozwani udzielili mu dwóch pożyczek na kwoty 175.295 zł i 64.380 zł. Celem zagwarantowania spłaty obu tych należności strony wprowadziły zabezpieczenie rzeczowe. Powód, przystępując do podpisania aktów nie miał świadomości, że zawarte umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie nieruchomości spowodowały, że z chwilą ich podpisania przestał być właścicielem nieruchomości. Zdaniem powoda zawarte umowy pożyczki są bezwzględnie nieważne, bowiem w sposób nieekwiwalentny określają prawa i obowiązki stron oraz nadmiernie obciążają obowiązkami powoda, a także przyznają nadmierne uprawnienia pozwanym. Ponadto są sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, gdyż naruszają zasadę słuszności kontraktowej. Jako jedyną podstawę prawną żądania powód wskazał art. 58 § 2 k.c. (pozew – k. 2-6, e-protokół k. 96, adnotacja 00:02:35)

W odpowiedziach na pozew A. i A. B. (1) wnieśli o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych. (odpowiedzi na pozew pozwanych – k. 55-61, k. 68-74)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W 2008 roku spaleniu uległa 80-letnia obora A. N.. Powód nie miał możliwości prowadzenia hodowli zwierząt i stracił uzyskiwane dotąd dochody z ich sprzedaży. Z ubezpieczenia uzyskał kwotę 3000 zł za zniszczenie obory, nie miał ubezpieczenia dotyczącego trzody. Wcześniej zaciągnął cztery kredyty. Kolejne trzy kredyty otrzymał pod koniec 2008 roku. A. N. był zadłużony w (...) S.A., (...) Banku S.A., (...) Banku S.A., (...) Banku S.A., (...) Banku S.A., (...) Banku S.A., (...) S.A. i (...) S.A. oraz innych instytucjach finansowych. (zeznania powoda – e-protokół k. 136 - 137, adnotacje 00:09:03, 00:14:44,00:44:14, zeznania świadka M. K. (1) – e-protokół k.150v – 151adnotacja 00:10:52, kserokopie umów kredytowych – k. 177-234)

Przed kwietniem 2009 rokiem powód nie podejmował żadnych czynności mających na celu spłatę swojego zadłużenia. Starał się zaś o uzyskanie kolejnych środków pieniężnych. (zeznania powoda – e-protokół k. 136, adnotacja 00:19:32, zeznania świadka K. B. – e-protokół k. 257 v.-258, adnotacja 00:06:42)

Na początku lutego 2009 roku powód spotkał się z B. S. w Biurze (...) w Ł. przy ul. (...) z zamiarem skonsolidowania kredytów w jeden kredyt. B. S. poinformowała powoda, że ma szansę na otrzymanie kredytu hipotecznego i poleciła gromadzenie dokumentów, odradzając jednocześnie szukania kredytów na własną rękę. (zeznania powoda – e-protokół k. 136, adnotacja 00:19:32, zeznania świadka K. B. – e-protokół k. 257 v.-258, adnotacja 00:06:42)

Z uwagi na istniejące zaległości w spłacie rat kredytów gotówkowych, powód nie otrzymał kredytu konsolidacyjnego. Na przełomie marca i kwietnia 2009 roku B. S. zaproponowała A. N. zaciągniecie pożyczki prywatnej w celu spłat zaległych należności kredytowych, a następnie podjęcie starań o uzyskanie kredytu. Powód zdecydował się pożyczyć pieniądze od osób fizycznych na określony czas celem zapłaty rat kredytowych, aby następnie wnioskować o kredyt konsolidacyjny. (zeznania powoda – e-protokół k. 136, adnotacja 00:14:44, 00:19:32, 00:32:23, zeznania świadka K. B. – e-protokół k. 257 v.-258, adnotacja 00:06:42)

W tym czasie A. B. (1) dowiedział się od D. B. o możliwości ulokowania pieniędzy i ryzyku, że w sytuacji, gdy pożyczkobiorca nie zwróci pożyczki, zostaje się właścicielem nieruchomości ze wszelkimi problemami związanymi z jej posiadaniem. Pozwany uzyskał od D. B. informację o sytuacji powoda. A. B. (1) skontaktował się z B. S. w sprawie uzgodnienia terminu podpisania aktu notarialnego, kwoty, jaka ma być pożyczona oraz rodzaju aktu notarialnego. (zeznania pozwanego – e-protokół k. 258-259, adnotacja 00:22:32)

A. N., A. B. (2) i A. B. (1) poznali się w dniu 14 kwietnia 2009r. w Kancelarii Notarialnej A. W.. Strony przed podpisaniem umowy rozmawiały na temat treści aktu, celu pożyczki oraz sposobu jej spłaty. (zeznania pozwanego – e-protokół k. 258-259, adnotacja 00:22:32)

W dniu 14 kwietnia 2009 roku A. N., A. B. (1) oraz A. B. (2) zawarli przed notariuszem A. W. umowę pożyczki oraz umowę przeniesienia własności nieruchomości w celu zabezpieczenia obowiązku zwrotu pożyczki (Rep. (...)), na podstawie, której pozwani udzielili powodowi pożyczki w kwocie 175.295 zł, a powód zobowiązał się ją zwrócić najpóźniej do dnia 15 września 2009 roku. Strony oświadczyły, że kwota pożyczki wypłacona zostanie w sposób następujący:

- kwota 102.387,88 zł wypłacona gotówką w dniu 14 kwietnia 2009 roku,

- kwota 72.907,12 zł w dniu 14 kwietnia 2009 roku przekazana na rachunek bankowy (...) Banku(...) Oddziału w Ł. celem spłaty kredytu udzielonego A. N..

Powód pokwitował odbiór części pożyczki w kwocie 102.387,88 zł.

Na podstawie § 6 umowy w celu zabezpieczenia obowiązku zwrotu udzielonej pożyczki powód przeniósł na rzecz pozwanych:

a) nieruchomość położoną we wsi S., gminie S., województwie (...), składającą się z dwóch niezabudowanych działek gruntu, oznaczonych numerami (...), objętą księgą wieczystą KW nr (...), prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Zgierzu,

b) nieruchomość położoną we wsi S., gminie S., powiecie (...), województwie (...), składającą się z ośmiu działek gruntu, oznaczonych numerami (...) objętą księgą wieczystą KW nr (...), prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Zgierzu,

c) nieruchomość położoną we wsi G., gminie S., województwie (...), składającą się z dwóch działek gruntu, oznaczonych numerami (...), objętą księgą wieczystą KW nr (...), prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Zgierzu,

d) nieruchomość położoną we wsi G., gminie S., województwie (...), składającą się z jednej działki gruntu oznaczonej numerem (...), objętą księgą wieczystą KW nr (...), prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Zgierzu.

A. B. (1) i A. B. (2) oświadczyli, że w przypadku częściowej spłaty przedmiotowej pożyczki przeniosą powrotnie na rzecz A. N. prawo własności tych nieruchomości, których wartość pokryta zostanie kwotą zwróconej pożyczki. Pozwani zobowiązali się do powrotnego przeniesienia na rzecz powoda w/w nieruchomości niezwłocznie po dokonaniu przez niego spłaty pożyczki, najpóźniej w terminie 7 dni roboczych, licząc od dnia zwrotu pożyczki.

A. B. (1) i A. B. (2) oświadczyli, że w przypadku, gdy A. N. nie spłaci pożyczki w kwocie 175.295 zł w terminie najpóźniej do 15 września 2009 roku, zobowiązują się wypłacić A. N. kwotę 24.705 zł, wynikającą z różnicy wartości przywłaszczonych nieruchomości oraz kwoty udzielonej pożyczki, najpóźniej do 30 września 2009 roku. Strony postanowiły, iż w przypadku częściowej spłaty pożyczki pozwani zobowiązują się wypłacić powodowi kwotę stanowiącą różnicę pomiędzy wartością przedmiotowych nieruchomości a kwotą udzielonej pożyczki powiększoną o kwotę spłaconej pożyczki, najpóźniej do dnia 30 września 2009 roku.

A. N. zobowiązał się do wydania przedmiotowych nieruchomości pozwanym w przypadku niespłacenia przez niego pożyczki najpóźniej do dnia 15 października 2009 roku i odnośnie tego obowiązku poddał się wprost z tego aktu rygorowi egzekucji w rozumieniu art. 777 § 1 pkt 5 k.p.c., przy czym wierzyciel mógł wystąpić o nadanie temu aktowi notarialnemu klauzuli wykonalności do dnia 30 września 2010 roku. (akt notarialny k. 18 – 27, zeznania powoda – e-protokół k. 136 adnotacja 00:19:03, zeznania pozwanego – e-protokół k. 258-259, adnotacja 00:22:32, zeznania świadka M. K. (1) – e-protokół k.150v – 151, adnotacja 00:10:52)

Pieniądze otrzymane od pozwanych na podstawie pierwszej pożyczki A. N. przeznaczył na spłatę dwóch kredytów w kwotach 70.000 zł i 7.000 oraz zakup niewielkiej ilości cegieł i pustaków w celu odbudowania obory i pomieszczenia gospodarczego. Remontu tych budynków nie zakończył. Gdy zabrakło mu pieniędzy zdecydował się zawrzeć kolejną umowę pożyczki. ( zeznania powoda – e-protokół k. 136 adnotacja 00:09:03, zeznania świadka M. K. (1) – e-protokół k.150v – 151adnotacja 00:10:52, zeznania pozwanego – e-protokół k. 258-259, adnotacja 00:22:32)

Po zawarciu umowy pożyczki w dniu 14 kwietnia 2009 r. B. S. wystąpiła ponownie o przyznanie kredytu hipotecznego konsolidacyjnego dla powoda. Z uwagi na istniejące, duże zaległości w spłacie rat kredytowych powód nie otrzymał go. A. N. zaczął po raz kolejny poszukiwać pieniędzy z innych źródeł. W tym celu często kontaktował się z B. S.. ( zeznania powoda – e-protokół k. 136 adnotacja 00:19:32, zeznania pozwanego – e-protokół k. 258-259, adnotacja 00:22:32)

Przed podpisaniem umowy w dniu 3 czerwca 2009 r. A. B. (1) rozmawiał z powodem na temat jego sytuacji finansowej. Powód twierdził, że pieniądze z kolejnej pożyczki mają służyć spłaceniu rat kredytowych w terminie, a jeżeli przeznaczy uzyskaną kwotę na spłatę swoich zobowiązań kredytowych to w ciągu kilku miesięcy uzyska kredyt konsolidacyjny i będzie mógł spłacić zaciągniętą już wcześniej od pozwanych pożyczkę. O tym także mówiła pozwanemu B. S.. A. B. (1) początkowo nie chciał się zgodzić na zawarcie następnej umowy pożyczki, gdyż wiedział, że nie całą uzyskaną kwotę z umowy z dnia 14 kwietnia 2009 r. powód przeznaczył na spłatę swoich zobowiązań kredytowych. A. N. kilkakrotnie dzwonił do niego i przekonywał do zawarcia umowy oferując kolejną nieruchomość, jako zabezpieczenie oraz twierdząc, że jeśli pozwany nie pożyczy mu następnej kwoty, to nigdy nie odzyska wcześniej pożyczonych pieniędzy. Dla A. B. (1) była to pierwsza sytuacja, gdy zdecydował się zawrzeć umowę pożyczki i umowę przeniesienia własności nieruchomości w celu zabezpieczenia obowiązku jej zwrotu. Czuł się zaszantażowany – obawiał się, że jeśli nie pożyczy powodowi kolejnej kwoty to nie odzyska pierwotnie udzielonej. (zeznania pozwanego – e-protokół, k. 258-259, adnotacja 00:22:32)

Pozwany ostatecznie zdecydował się na podpisanie umowy pożyczki oraz umowy przeniesienia własności nieruchomości w celu zabezpieczenia obowiązku zwrotu pożyczki. (zeznania powoda – e-protokół, k. 135 v., adnotacja 00:09:03, 00:32:23)

W dniu 3 czerwca 2009r. w Kancelarii Notarialnej A. W. stawili się: A. N. oraz A. B. (1) działający w imieniu własnym oraz w imieniu swojej żony A. B. (2). Był też obecny D. B., który przyjechał z pozwanym po to, aby czuł się bezpiecznie mając dużą sumę pieniędzy przy sobie. (zeznania pozwanego – e-protokół, k. 258-259, adnotacja 00:22:32)

W dniu 3 czerwca 2009 roku strony zawarły przed notariuszem A. W. w Kancelarii Notarialnej w Ł. przy ul. (...), umowę pożyczki oraz umowę przeniesienia własności nieruchomości w celu zabezpieczenia obowiązku zwrotu pożyczki (Rep. (...)). Umową tą pozwani udzielili powodowi pożyczki nieoprocentowanej w wysokości 64.380 zł z terminem jej zwrotu najpóźniej do dnia 3 grudnia 2009 roku, a powód pożyczkę tę od małżeństwa B. przyjął i zobowiązał się ją zwrócić w podanym wyżej terminie. Strony oświadczyły, że kwota pożyczki została wypłacona gotówką. Powód pokwitował odbiór całej wskazanej kwoty (§ 1 umowy).

Powód oświadczył, że odnośnie obowiązku zwrotu całej pożyczki w kwocie 64.380 zł w terminie najpóźniej do dnia 3 grudnia 2009 roku poddaje się wprost z tego aktu rygorowi egzekucji w rozumieniu art. 777 § 1 pkt 4 k.p.c. (§ 2 umowy).

W celu zabezpieczenia obowiązku zwrotu udzielonej pożyczki A. N. przeniósł na rzecz pozwanych zabudowaną działkę gruntu położoną we wsi S., oznaczoną numerem (...), objętą KW nr (...), prowadzoną przez Sąd Rejonowy w Zgierzu. Strony określiły wartość działki na kwotę 64.380 zł. Pozwani zobowiązali się do powrotnego przeniesienia na rzecz A. N. opisanej wyżej nieruchomości, niezwłocznie po dokonaniu przez niego spłaty pożyczki, najpóźniej w terminie siedmiu dni roboczych, licząc od dnia zwrotu pożyczki (§ 6 umowy).

Strony oświadczyły, że przedmiotowa działka gruntu pozostaje w posiadaniu A. N. nieodpłatnie, do czasu zwrotu przez niego pożyczki – wraz z prawem do pobierania korzyści i obowiązkiem ponoszenia ciężarów. Powód zobowiązał się do wydania przedmiotowej działki gruntu pozwanym w przypadku niespłacenia przez niego pożyczki najpóźniej do 15 grudnia 2009 roku i odnośnie tego obowiązku poddał się wprost z tego aktu rygorowi egzekucji w rozumieniu art. 777 § 1 pkt 5 k.p.c., przy czym wierzyciel mógł wystąpić o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności do dnia 31 grudnia 2010 roku (§ 7). (akt notarialny k. 11-17, zeznania powoda – e-protokół k. 136 adnotacja 00:13:16, zeznania pozwanego – e-protokół k. 258-259, adnotacja 00:22:32)

Notariusz A. W. odczytała stronom akt notarialny w całości. Powód nie zadawał żadnych pytań notariuszowi, chciał jak najszybciej otrzymać pieniądze. (zeznania świadka A. W. – e-protokół k. 96 v., adnotacja 00:06:55, zeznania pozwanego – e-protokół, k. 258-259, adnotacja 00:22:32)

Przy podpisaniu aktu A. B. (1) wręczył powodowi 64.380 zł w gotówce, które wypłacił wcześniej z banku. (zeznania pozwanego – e-protokół, k. 258-259, adnotacja 00:22:32)

Po zawarciu drugiej umowy pożyczki A. B. (1) wielokrotnie kontaktował się z powodem oraz B. S. w celu uzyskania informacji czy powód spłacił zaległości kredytowe i uzyskał kredyt konsolidacyjny. We wrześniu 2009r. pozwany przelał na rachunek powoda kwotę 24.705 zł. (zeznania pozwanego – e-protokół, k. 258-259, adnotacja 00:22:32, umowa k. 27)

W dniu 27 listopada 2009 r. A. B. (1) wyraził zgodę na przedłużenie terminu spłaty pożyczki z dnia 3 czerwca 2009 r. do dnia 15 grudnia 2009 r. (oświadczenie k. 67, zeznania pozwanego – e-protokół, k. 258-259, adnotacja 00:22:32)

Na przełomie listopada i grudnia 2009r. powód ustalił w (...) Banku w P., że nie wpłynął tam jego wniosek o udzielenie kredytu konsolidacyjnego. ( zeznania powoda – e-protokół k. 136 adnotacja 00:19:32, zeznania świadka M. K. (1) – e-protokół k.150v – 151adnotacja 00:10:52)

W grudniu 2009r. powód przy pomocy M. K. (2) starał się o uzyskanie kredytu hipotecznego w (...)-u. W tym celu składał u pośrednika dokumenty, w tym dotyczące wartości gospodarstwa rolnego o powierzchni 13,6745 ha. M. K. (2) uzyskał od powoda informacje o zadłużeniu oraz o wartości nieruchomości. W dniu 7 grudnia 2009 roku pozwany pisemnie oświadczył, że odsprzeda nieruchomości objęte księgami wieczystymi: (...), (...), (...), (...), (...) A. N. za kwotę 372.000 zł. Jako termin ważności oferty wskazał 24 grudnia 2009 roku. Z uwagi na to, że kwota potrzebna do spłaty wszystkich zadłużeń powoda była znacznie wyższa niż wartość nieruchomości, A. N. nie uzyskał kredytu w (...)-u. (oświadczenie k. 10, protokół z czynności rzeczoznawcy majątkowego k. 28 – 30, zeznania powoda – e-protokół k. 136v adnotacja 00:32:23, zeznania świadka M. K. (1) – e-protokół k.150v – 151adnotacja 00:10:52)

W 2009 roku powód utrzymywał się z naprawy maszyn rolniczych osiągając dochody z tego tytułu w kwotach po około 3000 zł miesięcznie. Oprócz tego uprawiał ziemię we własnym gospodarstwie rolnym oraz dzierżawił od innych rolników, łącznie 28 ha. Obecnie uprawia około 30 ha. Korzysta z zakupionych przed 2008 r. maszyn rolniczych. Od marca 2017 r. wraz z kolegą prowadzi działalność gospodarczą polegającą na sprowadzaniu samochodów z zagranicy i ich sprzedaży. Nadal naprawia maszyny rolnicze. Do 2015 r. powód nie spłacał swoich długów w żadnym zakresie. Od 2016 r. reguluje część zobowiązań na rzecz banków uiszczając około 3000 zł miesięcznie. ( zeznania powoda – e-protokół k. 136v - 137 adnotacja 00:39:38, 00:44:14, 00:49:30)

Pismem z dnia 24 lutego 2011 roku pozwani wezwali powoda do wydania w terminie do 10 marca 2011 r. nieruchomości położonych w miejscowości (...), (...)-(...) S., dla których w Sądzie Rejonowym w Zgierzu są prowadzone księgi wieczyste KW (...), KW (...), KW (...), KW (...) oraz KW (...). (wezwanie do wydania nieruchomości k. 65 - 66)

Wyrokiem z 19 listopada 2012 r. Sąd Okręgowy w Łodzi oddalił powództwo w części dotyczącej stwierdzenia nieważności umowy pożyczki i umowy przeniesienia własności nieruchomości w celu zabezpieczenia obowiązku zwrotu pożyczki z 14 kwietnia 2009r. rep. A nr 1330/2009 oraz odrzucił pozew w części dotyczącej stwierdzenia nieważności umowy pożyczki i umowy przeniesienia własności nieruchomości w celu zabezpieczenia obowiązku zwrotu pożyczki z 3 czerwca 2009r. rep.(...). (pozew k. 2-3, wyrok SO wraz z uzasadnieniem k. 223 – 234 załączonych akt II C 350/11) Wyrokiem z 12 lipca 2013r. Sąd Apelacyjny w Łodzi oddalił apelację powoda od wyroku z 19 listopada 2013 r. (wyrok SA wraz z uzasadnieniem k. 276-282 załączonych akt II C 350/11)

W dniu 11 marca 2011 r. A. N. wniósł powództwo przeciwko A. B. (2) i A. B. (1) o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego tj. postanowienia Sądu Rejonowego w Zgierzu z dnia 1 lutego 2011r. wydanego w sprawie o sygnaturze akt I Co 6235/10 o nadaniu klauzuli wykonalności przeciwko A. N. na par. 7 aktu notarialnego z dnia 3 czerwca 2009 r. sporządzonego przez notariusza A. W. prowadzącą Kancelarię Notarialną w Ł. (rep. (...)). Zarządzeniem z 16 maja 2014r. pozew ten został zwrócony. Postanowieniem z 5 sierpnia 2014 r. Sąd Okręgowy w Łodzi oddalił zażalenie A. N. na zarządzenie o zwrocie pozwu. (zarządzenie k. 98, postanowienie k. 108 załączonych akt IC 142/11)

A. N. nie spłacił pożyczek udzielonych mu przez A. B. (2) i A. B. (1) w jakiejkolwiek części. (bezsporne)

A. B. (1) od 2009 r. opłaca podatki od przedmiotowej nieruchomości, na której mieszka powód wraz z konkubiną i dziećmi. (zeznania pozwanego – e-protokół, k. 258-259, adnotacja 00:22:32)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych dowodów w postaci dokumentów, zeznań stron oraz świadków.

Sąd nie dał wiary zeznaniom powoda w zakresie jego twierdzeń, że podczas zawierania umów pożyczek otrzymał w Kancelarii od pozwanego kwoty niższe niż wymienione w tych umowach. Treść obu umów wskazuje, że kwoty 102.387,88 zł i 64.380 zł zostały wypłacone powodowi przez pozwanych w dniu 14 kwietnia 2009r. pierwsza oraz w dniu 3 czerwca 2009r. druga, a powód pokwitował odbiór tych kwot. Okoliczność ta znajduje potwierdzenie także w zeznaniach pozwanego A. B. (1), który twierdził, że przed zawarciem obu umów wypłacał pieniądze z banku i z gotówką stawiał się w kancelarii.

Ustalając stan faktyczny Sąd oddalił wniosek o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego rzeczoznawcy majątkowego uznając, iż dowód ten nie ma istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, a jego uwzględnienie zmierzałoby tylko do przewlekłości postępowania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Interes prawny w rozumieniu art. 189 k.p.c. oznacza potrzebę prawną, wynikającą z sytuacji prawnej, w jakiej powód się znajduje. Chodzi tu oczywiście o interes dotyczący szeroko rozumianych praw i stosunków prawnych. Tak pojmowany interes prawny może wynikać z bezpośredniego zagrożenia prawa powoda lub zmierzać do zapobieżenia temu zagrożeniu. Interes prawny występuje także wtedy, gdy istnieje niepewność stanu prawnego lub prawa, mająca charakter obiektywny, tzn. zachodząca według rozumnej oceny sytuacji, a nie tylko subiektywnego odczucia powoda. Godzi się jednak podkreślić, że uzależnienie powództwa o ustalenie od interesu prawnego trzeba pojmować elastycznie, z uwzględnieniem celowościowej jego wykładni, konkretnych okoliczności danej sprawy i wreszcie tego, czy w drodze innego powództwa, zwłaszcza powództwa o świadczenie, strona może uzyskać pełną ochronę swoich praw. Pojęcie interesu prawnego powinno być przy tym interpretowane z uwzględnieniem szeroko pojmowanego dostępu do sądów w celu zapewnienia należytej ochrony prawnej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2011 roku, III CSK 127/10, LEX nr 846586).

Interes prawny, jako przesłanka merytoryczna powództwa o ustalenie stosunku prawnego lub prawa, decyduje o dopuszczalności badania i ustalania prawdziwości twierdzeń powoda, dotyczących tego stosunku lub prawa. Drugą przesłanką merytoryczną jest wykazanie prawdziwości twierdzeń strony powodowej o tym, że dany stosunek prawny lub prawo rzeczywiście istnieje lub nie. W doktrynie podkreśla się, że pierwsza z wymienionych przesłanek merytorycznych jest przesłanką skuteczności, druga zaś przesłanką zasadności powództwa.

Uwzględnienie, zatem powództwa o ustalenie nieważności umowy uzależnione jest nie tylko od wykazania zaistnienia przesłanek z art. 58 k.c., ale również od wykazania występowania po stronie powoda interesu prawnego w uzyskaniu takiego orzeczenia. A. N. przed 3 czerwca 2009r. był właścicielem nieruchomości położonej we wsi S.. Wyrok uwzględniający powództwo doprowadziłby do przywrócenia prawa własności, dlatego też powód ma interes prawny w ustaleniu nieważności umowy. (por. wyrok Sądu Apel. w K. z 18 maja 2007r. I ACa 205/07, LEX nr 307285).

W toku postępowania powód wskazywał, że umowa pożyczki z 3 czerwca 2009r. jest bezwzględnie nieważna, bowiem w sposób nieekwiwalentny określa prawa i obowiązki stron oraz nadmiernie obciąża obowiązkami powoda, a także przyznaje nadmierne uprawnienia pozwanym. Ponadto jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, gdyż narusza zasadę słuszności kontraktowej. Jako jedyną podstawę prawną żądania powód (reprezentowany przez zawodowego pełnomocnika) wskazał art. 58 § 2 k.c.

Przechodząc do analizy zasadności powództwa opartego na art. 58 k.c. wskazać należy, iż przepis ten określa sankcję dokonania czynności prawnej sprzecznej z ustawą lub zasadami współżycia społecznego. Jeśli przepis szczególny nie stanowi inaczej, sankcją tą jest nieważność czynności (ewentualnie jej części).

Sprzeczność czynności z ustawą polega na tym, że indywidualna i konkretna „norma" postępowania wynikająca z czynności prawnej koliduje z normą generalną i abstrakcyjną wynikającą z ustawy. Sprzeczność taka występuje przede wszystkim wtedy, gdy czynność nie respektuje zakazu ustawowego oraz gdy nie zawiera treści lub innych elementów objętych nakazem wynikającym z normy prawnej. Wiele norm prawa publicznego zawiera sobie właściwe sankcje, natomiast nie przesądza to o nieważności czynności prawnej. Celem tych przepisów nie jest zapobieżenie powstaniu określonych skutków cywilnoprawnych. Odnosi się to np. do niektórych przepisów prawnokarnych czy podatkowych. Dla przykładu, zakazane jest i zagrożone wysoką karą dokonywanie czynności w celu pokrzywdzenia wierzycieli (art. 300 k.k.), jednakże czynności te nie są nieważne, lecz tylko mogą być zaczepione w drodze akcji pauliańskiej (art. 527 k.c.).

Czynności mające na celu obejście ustawy ( in fraudem legis) zawierają jedynie pozór zgodności z ustawą. Czynność prawna mająca na celu obejście ustawy zawiera treść, która z punktu widzenia formalnego (pozornie) nie sprzeciwia się ustawie, ale w rzeczywistości (w znaczeniu materialnym) zmierza do zrealizowania celu, którego osiągnięcie jest przez nią zakazane. Chodzi tu, zatem o wywołanie skutku sprzecznego z prawem (wyroki SN: z dnia 25 listopada 2004 r., I PK 42/04, OSNP 2005, nr 14, poz. 209; z dnia 25 stycznia 2005 r., II UK 141/04, OSNP 2005, nr 15, poz. 235; z dnia 29 marca 2006 r., II PK 163/05, OSNP 2007, nr 5–6, poz. 71). Ujmując sprawę z pewnym uproszczeniem, należy stwierdzić, że obejście ustawy to zachowanie podmiotu prawa, który - napotykając prawny zakaz dokonania określonej czynności prawnej - „obchodzi" go w ten sposób, że dokonuje innej niezakazanej formalnie czynności w celu osiągnięcia skutku związanego z czynnością zakazaną, a tym samym sprzecznego z prawem (wyrok SN z dnia 9 sierpnia 2005 r., III UK 89/05, OSNP 2006, nr 11–12, poz. 192).

W niniejszej sprawie nie zachodzi żadna z w/w sytuacji. Sąd ustalił, że motywem zawarcia umowy z dnia 3 czerwca 2009r., po stronie powoda było uzyskanie kolejnej pożyczki, nawet kosztem przewłaszczenia na zabezpieczenie, zaś po stronie pozwanej chęć ulokowania zasobów pieniężnych połączona z obawą, iż nie odzyska wcześniej pożyczonej kwoty od powoda. Umowa ta nie jest sprzeczna z obowiązującymi normami prawa, ani też nie zmierza do obejścia prawa. Zdaniem Sądu nie jest także sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Jak trafnie wskazano w wyroku SN z 12.10.2017 r. (IV CSK 660/16, Legalis): „Sprzeczność czynności prawnej z zasadami współżycia społecznego występuje dopiero wtedy, gdy umowa nie respektuje określonego zakazu znajdującego głębokie uzasadnienie aksjologiczne – moralne, tj. zawiera treść lub cel moralnie zakazany, oraz gdy nie zawiera treści wynikającej z normy o charakterze moralnym, np. narusza wolność człowieka, swobodę działalności gospodarczej, równość stron, wolną konkurencję, godzi w rodzinę lub dobro dziecka. Korzystanie z zasad współżycia społecznego, jako podstawy uznania czynności prawnej za nieważną wymaga zachowania szczególnej ostrożności. Sąd, przyjmując taką sprzeczność, powinien ustalić, na czym polega ta sprzeczność (jaka konkretnie zasada została naruszona), przez kogo, w jaki sposób i na czym samo naruszenie polega i z jakich przyczyn. Odwołanie się ogólnie do klauzul generalnych czy wartości przez nie chronionych może prowadzić do niedopuszczalnej arbitralności w stosowaniu prawa i w rezultacie spowodować naruszenie zasady pewności obrotu”.

Nie budzi wątpliwości w orzecznictwie, że naruszenie ram zakreślonych przepisem art. 353 (1) k.c. może prowadzić, w okolicznościach sprawy, do nieważności umowy. W wyroku z 15 września 2016r. (I CSK 611/15, Legalis) Sąd Najwyższy podkreślił, że nieekwiwalentność sytuacji prawnej stron umowy nie wymaga, co do zasady, istnienia okoliczności ją uzasadniających, jeżeli stanowi ona wyraz woli stron. Obiektywnie niekorzystna dla jednej strony treść umowy zasługiwać będzie na negatywną ocenę moralną, a w konsekwencji doprowadzi do uznania umowy za sprzeczną z zasadami współżycia społecznego w sytuacji, gdy do takiego jej ukształtowania, które jest w sposób widoczny dla niej krzywdzące, doszło pod presją faktycznej przewagi kontrahenta, wówczas, bowiem umowa nie daje wyrazu w pełni swobodnej i rozważnej decyzji. Decydujący dla uznania świadczeń w umowie za równoważne jest miernik subiektywny, tj. ocena partnerów, nie zaś rzeczywista wartość świadczeń w obrocie. O tym, w jakim zakresie świadczenia stron będą ekwiwalentne, decyduje wola i wspólny zamiar stron korzystających w ramach zasady swobody umów, wynikającej z art. 353 (1) k.c., ze swobody ukształtowania treści umowy.

Sąd ustalił, że do zawarcia umowy w dniu 3 czerwca 2009r. doszło z inicjatywy powoda, który zabiegał u pozwanego o udzielenie mu kolejnej pożyczki. Okoliczność, iż powód nie mógł uzyskać środków pieniężnych z innych źródeł nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia tej sprawy, bowiem nie można jej traktować, jako położenia przymusowego. A. N. na wiele lat przed zawarciem przedmiotowej umowy zaciągał zobowiązania finansowe u różnych podmiotów i ich nie spłacał. Przy czym nie wskazał, na co przeznaczał pozyskane kwoty, co uzasadnia przypuszczenie, że je trwonił. Niewątpliwie uzyskiwane przez powoda dochody z naprawy maszyn rolniczych w kwotach około 3000 zł miesięcznie oraz z uprawy ziemi i hodowli zwierząt pozwalały na zaspokajanie bieżących potrzeb, stąd powód nie miał potrzeby zaciągania kolejnych długów, mimo nie spłacenia wcześniejszych. W efekcie znalazł się w sytuacji, w której żaden z banków nie chciał mu udzielić następnego kredytu. W dniu 14 kwietnia 2009 r. zawarł z pozwanymi umowę pożyczki i przeniesienia własności nieruchomości w celu zabezpieczenia obowiązku zwrotu pożyczki, deklarując, że wszystkie uzyskane pieniądze przeznaczy na spłatę kredytów. Tymczasem tylko część uzyskanej kwoty wpłacił do banku, zakupił niewielką ilość cegły i pustaków, resztę wykorzystując na znany tylko sobie cel. Na skutek własnych działań nie tylko nie poprawił swojej sytuacji finansowej, ale uznał, iż nadal potrzebuje większej kwoty pieniężnej – według powoda na spłatę dotychczasowych zobowiązań i zaciągnięcie kredytu konsolidacyjnego. Wiedząc, że nie uzyska pieniędzy z innych źródeł nagabywał pozwanego, oferując przewłaszczenie nieruchomości siedliskowej na zabezpieczenie oraz strasząc, że jeśli pozwany nie zawrze z nim kolejnej umowy pożyczki to nie odda mu kwoty wcześniej pożyczonej. Pamiętać przy tym należy, że pozwani zdecydowali się na zawarcie umowy pożyczki z przedmiotowym zabezpieczeniem, ale bez oprocentowania. Gdyby powód zwrócił pozwanym pieniądze, a miał taka możliwość po otrzymaniu od pozwanego we wrześniu 2009r. kwoty 24.705 zł, mieliby obowiązek zwrotnego przeniesienia własności nieruchomości. O tym, że chcieli odzyskać pożyczone kwoty świadczy najlepiej fakt, iż wyrazili zgodę na przedłużenie terminu spłaty pożyczki do dnia 15 grudnia 2009 r. Stąd nie sposób przyjąć, że do ukształtowania stosunku umownego doszło w sposób wyraźnie krzywdzący powoda przy wykorzystaniu przez pozwanych silniejszej pozycji (faktycznej przewagi), że ocenianą umowę cechuje wyzysk w rozumieniu art. 388 k.c., a zawarta w umowie konstrukcja zabezpieczenia służyła jedynie przejęciu przez pozwanych przedmiotu zabezpieczenia na własność za znacznie niższą niż rynkowa wartość. Biorąc pod uwagę również to, iż powód wraz z rodziną do tej pory mieszka na przedmiotowej nieruchomości, nie ponosząc kosztów jej utrzymania, które opłaca pozwany, brak jest podstaw do twierdzenia, że w wyniku realizacji zabezpieczenia pozwani uzyskali rażąco nadmierne i nieusprawiedliwione zyski, a tym samym, że umowa, jako sprzeczna z zasadami współżycia społecznego jest nieważna. W związku z tym Sąd nie znalazł podstaw do uwzględnienia powództwa.

O kosztach procesu Sąd orzekł zgodnie z wyrażoną w art. 98 k.p.c. zasadą odpowiedzialności za wynik procesu i zasądził od A. N. na rzecz A. B. (1) koszty: zastępstwa procesowego w wysokości 7.200 zł ustalone w oparciu o § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015r., poz. 1800) oraz opłaty od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł.