Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 czerwca 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 26 czerwca 2018 r. w Gdańsku

sprawy H. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G.

o wysokość kapitału początkowego i o wysokość emerytury

na skutek apelacji H. W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Gdańsku VII Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 7 sierpnia 2017 r., sygn. akt VII U 2151/17

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od H. W. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. kwotę 480,00 (czterysta osiemdziesiąt 00/100) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

SSA Alicja Podlewska SSA Daria Stanek SSO del. Beata Golba-Kilian

Sygn. akt III AUa 1815/17

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 18 listopada 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. ustalił ubezpieczonemu H. W. wysokość kapitału początkowego.

Decyzją z dnia 22 listopada 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. przyznał emeryturę H. W. od 01 lutego 2016 r.

Odwołania od powyższych decyzji złożył ubezpieczony H. W. zarzucając: ustalenie kapitału początkowego w oparciu o niewłaściwie ustalony wskaźnik wysokości podstawy wymiaru tj. z uwzględnieniem 10 letniego okresu który z uwagi na relacje dochodów stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne do kwot rocznego przeciętnego wynagrodzenia nie jest najkorzystniejszy dla ubezpieczonego: . nieustalenie dodatku do kapitału początkowego w postaci rekompensaty z tyt. pracy w warunkach szczególnych mimo, że ustalono, iż skarżący wykonywał pracę w warunkach szczególnych przez okres uprawniający do rekompensaty; wysokość emerytury nie uwzględnia, iż ubezpieczony pracował w szczególnych warunkach oraz przez 2,5 roku był zatrudniony i ubezpieczony z tego tytułu w Szkocji .

W odpowiedzi na odwołania organ rentowy wniósł o ich oddalenie Wyjaśnił, iż do wyliczenia wysokości kapitału początkowego wybrano najkorzystniejszy wariant dla ubezpieczonego tj. zarobki z okresu 1980-1989.

Zarządzeniem z dnia 15 marca 2017 r. Sąd postanowił połączyć sprawy z ww. odwołań do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia.

Wyrokiem z dnia 7 sierpnia 2017 r., sygn. VII U 2151/17, wydanym na posiedzeniu niejawnym, Sąd Okręgowy w Gdańsku oddalił odwołanie ubezpieczonego.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd I instancji oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania.

W dniu 16 lutego 2016 r. ubezpieczony ur. (...) złożył w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych wniosek o emeryturę. Ubezpieczony nie jest członkiem OFE, w dniu (...) ukończył 60 lat. H. W. udowodnił w postępowaniu przed organ rentowym sumaryczny staż pracy w wymiarze 25 lat 5 miesięcy i 11 dni na dzień 1 stycznia 1999 r. Decyzją z dnia 04 kwietnia 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. odmówił ubezpieczonemu H. W. prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w warunkach szczególnych z uwagi na niespełnienie warunku wymaganego stażu pracy w warunkach szczególnych. Wyrokiem z dnia 10 października 2016 r., sygn. akt VIII U 1183/16, Sąd Okręgowy w Gdańsku VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił powyższą decyzje i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od 01 stycznia 2016 r. (punkt I). Wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2017 r., sygn. III AUa 2016/16, Sąd Apelacyjny w Gdańsku III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił w części zaskarżony wyrok w punkcie I i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od 01 lutego 2016 r.

Decyzją z dnia 18 listopada 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. ustalił wysokość kapitału początkowego H. W.. Do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego przyjęto przeciętna podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych od 01 stycznia 1980 r. do 31 grudnia 1989 r. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wyniósł 112,76 % Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustalono w wyniku pomnożenia wskaźnika wysokości wymiaru wynoszącego 112,76% przez kwotę 1.220,89zł – tj.,. kwotę bazową określoną w ustawie o emeryturach i rentach z FUS. Na dzień 31.12.1998r. ubezpieczony posiadał okres składkowy 25 lat 5 miesięcy i 11 dni, a jako okres nieskładkowy uwzględniono – zgodnie z normą wyrażoną w art. 5 ust 2 ustawy o FUS – 6 miesięcy i 3 dni (okresy nieskładkowe uwzględnione mogą być jedynie w wymiarze nieprzekraczającym jednej trzeciej udowodnionych okresów składkowych). Kapitał początkowy ustalony na dzień 01 stycznia 1999 r. wyniósł 169 030,84 zł

Decyzją z dnia 22 listopada 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w G. przyznał emeryturę H. W. od 01 lutego 2016 r. Emerytura po waloryzacji od 01 marca 2016 r. wyniosła 2134,94 zł.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, iż powyższy stan faktyczny ustalił na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy, aktach osobowych, jak też w aktach pozwanego organu emerytalnego, których prawdziwość i rzetelność nie była przez żadną ze stron kwestionowana. Sąd również nie znalazł podstaw do podważenia jej wiarygodności z urzędu. Zarówno treść jak i forma dokumentów nie były kwestionowane prze strony postępowania. Brak było zatem, w ocenie Sądu I instancji, jakichkolwiek podstaw, także takich jakie należałoby uwzględnić z urzędu, aby dokumentom tym odmówić właściwego im znaczenia dowodowego - w tym wynikającego z art. 244 i art. 245 k.p.c.

Sąd Okręgowy wyjaśnił, iż w przedmiotowej sprawie wystąpiły przesłanki określone w art. 148 ¹ § 1 k.p.c., uzasadniające wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym, ponieważ po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów Sąd uznał, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. W szczególności stan faktyczny w sprawie był niesporny, a w kwestii stosowania prawa strony zajęły stanowiska na piśmie.

Sąd I instancji zważył dalej, iż zgodnie z treścią przepisu art. 173 ust. 1 ustawy emerytalnej, dla osób objętych nowymi zasadami obliczania emerytur, które podlegały ubezpieczeniu przed wejściem w życie ustawy, kiedy nie było jeszcze obowiązku ewidencjonowania składek na indywidualnych kontach, ustalany jest kapitał początkowy. Stosownie do art. 174 ust. 1 tejże ustawy, kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12. Zgodnie z ust. 2, przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy: 1) okresy składkowe, o których mowa w art. 6; 2) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5; 3) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-4 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2. Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999 r. Odesłanie z art. 174 ust. 3 ustawy do wymienionych w nim przepisów oznacza, że zasady ustalania podstawy wymiaru kapitału początkowego są takie same, jak zasady ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent. Ogólne zasady ustalania tej podstawy uregulowane są w art. 15 ust. 1 ustawy, zgodnie z którym podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę. Prawo wyboru okresu kolejnych 10 lat kalendarzowych ograniczone jest w przypadku ustalania podstawy wymiaru kapitału początkowego do lat 1980-1998. Natomiast według art. 15 ust. 6 tejże ustawy, na wniosek ubezpieczonego podstawę wymiaru emerytury lub renty może stanowić ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe w okresie 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu

Zgodnie z definicją ustawową z art. 2 pkt. 5 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (Dz.U. 2015 poz. 965 tekst jednolity ze zm.) rekompensata jest odszkodowaniem za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Przesłanki przedmiotowego świadczenia są sprecyzowane w art. 21, art. 22 i art. 23 ust. 2 ustawy pomostowej. Zgodnie z powołanymi przepisami rekompensata przysługuje ubezpieczonemu urodzonemu po dniu 31 grudnia 1948 roku (tylko dla tych ubezpieczonych ustala się kapitał początkowy), który ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat do dnia 1 stycznia 2009 roku. Artykuł 2 pkt 5 i art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych formułują dwie zasadnicze przesłanki nabycia prawa do rekompensaty: 1) nienabycie prawa do emerytury pomostowej, 2) osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynoszącego co najmniej 15 lat. Przesłanka negatywna została zawarta w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych. Jest nią nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W literaturze podkreśla się, że wykładnia art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych nie może prowadzić do absurdalnego wniosku, że prawo do rekompensaty przysługuje wyłącznie tym osobom, które nie nabyły prawa do jakiejkolwiek emerytury z FUS. Skoro zgodnie z art. 23 ustawy o emeryturach pomostowych rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego, a zgodnie z art. 173 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., za których były opłacane składki na ubezpieczenie społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 r., to warunek sformułowany w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z FUS obliczanej według formuły zdefiniowanego świadczenia. Przyjąć tym samym również należy, że rekompensata nie przysługuje tym ubezpieczonym, którzy zostali objęci ubezpieczeniem społecznym lub rozpoczęli służbę po 31 grudnia 1998 r.

Powyższe oznacza, iż dla ustalenia prawa do rekompensaty konieczne jest wykazanie określonego charakteru pracy ubezpieczonego pracownika w rozumieniu art. 32 ustawy o ustawy emerytalnej w wymiarze co najmniej 15 lat do dnia 1 stycznia 2009 roku, przy jednoczesnym braku możliwości uzyskania prawa do emerytury pomostowej lub prawa emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na skutek zmiany stanu prawnego wprowadzonego ustawą o emeryturach pomostowych. Dla właściwej interpretacji przesłanki negatywnej z art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych istotne znaczenie ma treść art. 2 pkt. 5 powołanej ustawy. Opierając się na brzmieniu literalnym art. 21 ust. 2 ustawy należałoby uznać, iż każdej osobie, która uzyskała prawo do emerytury na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS nie przysługuje rekompensata. Natomiast celem wprowadzonej rekompensaty jest zgodnie z art. 2 pkt. 5 ustawy o emeryturach pomostowych zapewnienie pracownikom uzyskania odszkodowania za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, którzy nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Ratio legis ustanowienia przez ustawodawcę instytucji rekompensaty było zatem dążenie do wyrównania szkody, spowodowanej wejściem w życie ustawy o emeryturach pomostowych, poniesionej przez osoby legitymujące się 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, a nie spełniające innych warunków do ustalenia im wcześniejszej emerytury do dnia 1 stycznia 2009 roku i jednocześnie nie spełniające warunków do ustalenia im emerytury pomostowej po tej dacie. Dla powstania prawa do rekompensaty koniecznym więc jest, by ubezpieczony poniósł szkodę, poprzez utratę możliwości wcześniejszego przejścia na emeryturę z tytułu pracy w warunkach szczególnych na podstawie przepisów o emeryturach i rentach z FUS, wskutek odebrania mu tego przywileju przez ustawodawcę.

W świetle ustawy o emeryturach pomostowych, w ocenie Sądu I instancji, nie budzi wątpliwości fakt, iż prawo do rekompensaty, na które powołuje się ubezpieczony, przysługuje, ale nie w takiej sytuacji, w której znajduje się skarżący, tzn. w sytuacji, kiedy została przyznana wcześniejsza emerytura. Czyli niejako ubezpieczony skorzystał z przywileju wynikającego z przepracowania 15 lat w szczególnych warunkach i obecnie przyznanie rekompensaty z tego tytułu byłoby niejako podwójną korzyścią. Prawo do rekompensaty reguluje art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, jednakże na uwadze należy mieć ust. 2 powyższego przepisu, który wyraźnie stanowi, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Wobec czytelnej i jasnej treści powyższego uregulowania roszczenie ubezpieczonej nie mogło zostać uwzględnione. Należy bowiem mieć na uwadze to, iż wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2017 r. III AUa 2016/16 Sąd Apelacyjny w Gdańsku III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od 01 lutego 2016 r.

Sąd Okręgowy stwierdził także, iż kapitał początkowy został prawidłowo przeliczony w decyzji z dnia 18 listopada 2016 r. Zdaniem Sądu, wybrano wariant do obliczenia podstawy wymiaru najbardziej korzystny dla ubezpieczonego tj. zarobki z okresu 1980 – 1989. Do obliczenia wysokości odstawy wymiaru został doliczony także okres nieskładkowy w wymiarze 6 lat i 11 miesięcy. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego wyniósł 112,76 %. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru obliczony z 20 lat wynosi 78, 69 % , a więc jest niższy niż obliczony z 10 lat . Ubezpieczonemu zaś nie udało się wykazać żadnych nieprawidłowości w wyliczeniach dokonanych przez pozwany organ rentowy.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., orzekł, jak w sentencji.

Apelację od powyższego wyroku wniósł ubezpieczony, zaskarżając go w całości i domagając się jego uchylenia i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu w Gdańsku do ponownego rozpatrzenia. Ubezpieczony zarzucił:

- naruszenie art. 148 ¹ § 1 k.p.c. poprzez uznanie, że zachodzą przesłanki do wydania wyroku bez konieczności przeprowadzenia rozprawy, podczas gdy powód zamierzał wyczerpująco przedstawić stan faktyczny wskazując, że znalazł się w odmiennej sytuacji niż osoby pracujące z nim w tym samym zakładzie pracy, a które uzyskały świadczenia znacząco wyższe,

- całkowite pominięcie w orzeczeniu argumentu podniesionego w odwołaniu, a dotyczącego faktu całkowitego pominięcia przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych okoliczności przepracowania 2,5 roku w Szkocji, co było pracą legalną z pełnym ubezpieczeniem „Insurance 1";

- błędne ustalenie, że ubezpieczony przeszedł na wcześniejszą emeryturę, mimo że przeszedł na emeryturę na zasadach ogólnych związanych z pracą w warunkach szczególnych;

- błędne ustalenie, że dla ustalania wysokości kapitału początkowego i wysokości emerytury nie ma znaczenia 15 lat pracy w warunkach szczególnych;

- niewłaściwe przyjęcie, że ubezpieczonemu nie przysługuje rekompensata z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

W uzasadnieniu apelacji skarżący wskazał, iż Sąd pierwszej instancji uznał, że zaszły warunki do wydania wyroku na posiedzeniu niejawnym ponieważ po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów nie było potrzeby przeprowadzania rozprawy. W ten sposób ubezpieczony został pozbawiony możliwości odniesienia się do stanowiska ZUS i przedstawienia w sposób wyczerpujący, okoliczności, które mają znaczenie dla sprawy, a związane chociażby z faktem poczucia niesprawiedliwości, że osoby które pracowały z nim w tym samym zakładzie pracy za te same wynagrodzenia, uzyskały znacząco wyższe świadczenia emerytalne.

Skarżący wskazał też, iż w odwołaniu podniósł, że Zakład całkowicie pominął okoliczność, iż przez 2,5 roku ubezpieczony legalnie pracował w Szkocji podlegając pełnemu ubezpieczeniu „Insurance 1". Sąd Okręgowy w Gdańsku w żaden sposób nie odniósł się do tej kwestii, co czyni niemożliwym ustalenie na ile okoliczność ta została przeanalizowana (jeśli w ogóle).

Sąd nie dokonał również analizy okoliczności, jaką jest wpływ pracy w warunkach szczególnych na wysokość emerytury.

Odnosząc się zaś do rekompensaty Sąd stwierdził: „(...) prawo do rekompensaty, na które powołuje się ubezpieczony, przysługuje, ale nie w takiej sytuacji, w której znajduje się skarżący, tzn. w sytuacji kiedy została przyznana wcześniejsza emerytura. Czyli niejako ubezpieczony skorzystał z przywileju wynikającego z przepracowania 15 lat w szczególnych warunkach i obecnie przyznanie rekompensaty z tego tytułu byłoby niejako podwójną korzyścią (...)". Rekompensata przysługuje natomiast osobom urodzonym po 1948 roku, które przed 1 stycznia 2009 roku wykonywały przez co najmniej 15 lat prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 i 33 ustawy emerytalnej. Zdaniem skarżącego, ustalona emerytura nie jest emeryturą wcześniejszą, ale normalną - należną temu kto spełnił ustawowe warunku tj. przepracował minimum 15 lat w warunkach szczególnych i 25 lat w ciągłości do 1999 roku. Wskazał, iż ma poczucie niesprawiedliwości ponieważ ciężko pracował fizycznie w odlewni na akordzie, a wyliczona emerytura jest taka jak w przypadku osób prowadzących działalność gospodarczą lub wykonujących prace lekkie.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie i o zasądzenie na rzecz organu emerytalnego zwrotu kosztów procesu za II instancję. Wyjaśnił, iż ubezpieczonemu nie przysługuje rekompensata, gdyż ma ustalone prawo do emerytury na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelację należało oddalić, gdyż nie zawiera zarzutów skutkujących koniecznością zmiany lub uchylenia zaskarżonego wyroku. Nie było również podstaw do uchylenia wyroku z urzędu.

Nietrafny jest zarzut apelacji naruszenia art. 148 ¹ . § 1 kpc. Zgodnie z tym przepisem, Sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uznał powództwo lub gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, uzna - mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych - że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Stosownie do art. 148 ¹ § 3 kpc, rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym jest niedopuszczalne, jeżeli strona w pierwszym piśmie procesowym złożyła wniosek o przeprowadzenie rozprawy, chyba że pozwany uznał powództwo. Zasadniczą zatem zmianą wprowadzoną omawianą regulacją jest ograniczenie zasady jawności rozpoznania sprawy, choć – co od razu należy zaznaczyć – zależne, co do zasady, od woli stron. Zasada ta wynika z art. 45 ust. 1 i 2 Konstytucji RP oraz art. 6 ust. 1 Konwencji z dnia 4 listopada 1950 r. o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności. Trybunał Konstytucyjny w dotychczasowym orzecznictwie wskazuje, że zasada jawności postępowania nie ma charakteru absolutnego, gdyż możliwość jej ograniczenia wynika z art. 45 ust. 2, a także art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Rozprawę, poza wskazaną jawnością rozpoznania sprawy, charakteryzuje także to, że realizuje ona m.in. zasadę ustności, koncentracji materiału procesowego, bezpośredniości, kontradyktoryjności. Wyrokowanie na posiedzeniu niejawnym będzie zatem prowadzić do wyłączenia (jak w przypadku jawności oraz ustności) lub ograniczenia (odnośnie kontradyktoryjności) ich stosowania. W przypadku omawianej instytucji chodzi o to, w jakich sytuacjach realizacja dyrektyw wynikających z każdej z powołanych zasad nie będzie konieczna do przeprowadzenia.

Jawność, a więc i ustność, nie jest wymagana np. gdy nie ma problemu wiarygodności dowodów czy kwestionowanych faktów i gdy sądy mogą rzetelnie i rozsądnie rozstrzygnąć sprawę na podstawie oświadczeń stron lub pisemnych dokumentów. Ustność postępowania w powołanym przypadku może mieć znaczenie odnośnie roztrząsania wyników postępowania dowodowego oraz głosów stron po zamknięciu rozprawy. Należy jednak wskazać, że konieczność dokonania tych czynności powinna być rozważana w kontekście zgromadzonego materiału dowodowego i twierdzeń już podniesionych do tej pory przez strony. Przy braku sporu co do dopuszczonych dowodów nie będzie potrzeby roztrząsania wyników postępowania, gdyż jak wyraźnie wynika z brzmienia art. 210 § 3 k.p.c., czynność ta nie ma charakteru obligatoryjnego (tak może być w przypadku przyznania okoliczności faktycznych). Z kolei w przypadku, gdy głosy stron miałyby się ograniczyć tylko do powtórzenia argumentacji zawartej w pismach procesowych, to wyznaczanie rozprawy tylko w tym celu nie wydaje się uzasadnione.

Zasada kontradyktoryjności wiąże się z prowadzeniem sporu o prawo przez dwie przeciwstawne strony procesowe. Na nich spoczywa też obowiązek przytoczenia twierdzeń faktycznych i złożenia dowodów. Jeżeli strony prowadzą spór, to muszą mieć możliwość przedstawienia swoich stanowisk i dowodów na ich poparcie, a także ustosunkowania się do dowodów i twierdzeń strony przeciwnej. W tym przypadku chodzi o zapewnienie stronie prawa do wysłuchania. Jednak, prawo do wysłuchania, a tym samym przytoczenia twierdzeń faktycznych i złożenia dowodów, nie musi przybierać formy ustnej. Gdy nie wymagają tego okoliczności konkretnej sprawy, która nie ma charakteru spornego, tzn. brak jest sporu co do stanu faktycznego, to realizacja powołanej zasady nie wymaga zachowania jawności zewnętrznej postępowania. Bez wątpienia mogą zaistnieć przypadki, gdy strony już w pismach procesowych przytoczą wszystkie twierdzenia faktyczne i dowody na ich poparcie i nie wnioskują o przeprowadzenie dowodów osobowych albo innych, dla których konieczne byłoby przeprowadzenie rozprawy. W związku z powyższym, zapewnienie wysłuchania strony w aspekcie umożliwienia jej wypowiedzenia się co do twierdzeń i dowodów strony przeciwnej na rozprawie nie powinno być rozumiane w tym sensie, że ma być ono zapewnione bezwarunkowo, absolutnie. Gdy sąd zdecyduje się na orzekanie na posiedzeniu niejawnym, to oceniając zachowanie prawa do wysłuchania należy mieć na uwadze, czy strona musiała się wypowiedzieć w przedmiocie wszystkich twierdzeń i dowodów w powołanych przez przeciwnika procesowego.

W kontekście powołanych przepisów, Sąd Apelacyjny zauważa, iż Sąd I instancji doręczył ubezpieczonemu odpisy odpowiedzi pozwanego na odwołania oraz zakreślił mu termin 14 dni do ustosunkowania się do nich i zgłoszenia wniosków dowodowych. Ubezpieczony, odebrał ww. zarządzenie w dniu 24 kwietnia 2017r. i do dnia wyrokowania przez Sąd I instancji (7 sierpnia 2017 r.) nie ustosunkował się do twierdzeń pozwanego i nie zgłosił żadnych wniosków dowodowych (vide zarządzenie z 12 kwietnia 2017 r. pismo k. 25, 26, zpo 27 - a.s.). Powyższym zarządzeniem Sąd Okręgowy umożliwił ubezpieczonemu przedstawienie swoich racji i dowodów w procesie – a tym samym umożliwił wysłuchanie przez Sąd, z czego skarżący nie skorzystał. Ubezpieczony nie złożył wniosków dowodowych, których dopuszczenie wymagałoby przeprowadzenia rozprawy. Nie wnosił o przeprowadzenie rozprawy, co więcej wskazał, iż może być przeprowadzona przez Sąd pod jego nieobecność. Okoliczności istotne konkretnej sprawy nie miały charakteru spornego. W świetle powyższego należy stwierdzić iż zarzut apelacji, iż ubezpieczony nie miał możliwości przedstawić wyczerpująco swojego stanowiska w sprawie jest nieuprawniony.

Podkreślić też należy, iż wysłuchanie powinno być, co do zasady, ograniczone do kwestii istotnych dla rozstrzygnięcia (podobnie jak przeprowadza się dowody w sprawie – art. 227 k.p.c.). Okoliczność, która jak wskazał apelujący nie została przez niego przedstawiona wobec niewyznaczenia rozprawy przez Sąd I instancji, do takiej kategorii nie należy. Fakt, iż osoby zatrudnione w tym samym zakładzie pracy, co ubezpieczony uzyskały wyższe od niego świadczenia, jest obojętny dla ustalenia, czy pozwany poprawnie wyliczył wysokość świadczenia należnego skarżącemu. Oceny tej bowiem należy dokonywać przy uwzględnieniu przesłanek wynikających z prawa materialnego, a dotyczących wyłącznie ubezpieczonego.

Sąd I instancji prawidłowo ustalił, iż ubezpieczonemu nie przysługuje rekompensata, czyli dodatek do kapitału początkowego - art. 23 ust 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (Dz.U. z 2017 r. poz. 664 j.t. ze zm. – dalej „uep”). W powyższym zakresie Sąd odwoławczy akceptuje jako prawidłowe ustalenia faktyczne i prawne Sądu I instancji, co czyni zbędnym ich ponowne powoływanie.

Odnosząc się do zarzutów apelacji, w pierwszej kolejności podkreślić należy, iż poza sporem jest, iż prawomocnym wyrokiem z dnia 19 kwietnia 2017 r. Sąd Apelacyjny w Gdańsku, w sprawie sygn. akt III AUa 20016/16, zmienił wyrok Sądu I instancji i przyznał ubezpieczonemu, od dnia 1 lutego 2016 r., prawo do emerytury z uwagi na spełnienie przez niego przesłanek z art. 184 w związku z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (j.t. Dz.U. z 2018 r. poz. 1270 – dalej: „ustawa emerytalna”). Zgodnie z tymi przepisami, prawo do emerytury przysługuje mężczyźnie, który na dzień 1 stycznia 1999 r. legitymował się 25 letnim stażem ubezpieczeniowym i 15 letnim stażem pracy w warunkach szczególnych - po osiągnięciu wieku 60 lat. Poza sporem jest, iż skarżący skończył 60 lat w dniu 30 grudnia 2015r., Sąd II instancji przyznał mu świadczenie emerytalne od miesiąca złożenia wniosku o emeryturę.

Stosownie do przepisu art. 24 ust 1 ustawy emerytalnej, w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 października 2017 r. powszechny wiek emerytalny uprawniający mężczyznę do nabycia prawa do emerytury wynosi 65 lat., zatem ubezpieczony nabędzie prawo do świadczenia emerytalnego w oparciu o powołany przepis dopiero z dniem 30 grudnia 2020 r. Zauważyć też należy, iż zgodnie ze stanem prawnym obowiązującym w dacie złożenia przez niego wniosku o emeryturę tj. w lutym 2016 r., zgodnie z przepisem art. 24 ust 1 b ustawy emerytalnej, powszechny wiek emerytalny dla ubezpieczonego, ur. (...), wynosił 67 lat.

Przepis art. 184 ustawy emerytalnej, stanowi zatem wyjątek od zasady nabywania uprawnień emerytalnych po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego, pozwala bowiem na nabycie uprawnień emerytalnych wcześniej, bo przed osiągnięciem tego wieku. Statuuje zatem prawo do emerytury wcześniejszej. Stąd, prawidłowe jest ustalenie Sądu I instancji, iż skarżący z dniem 1 lutego 2016 r. nabył prawo do emerytury wcześniejszej, skoro poza sporem jest, iż z tą datą nabył prawo do emerytury na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej, tj. z uwagi na pracę w warunkach szczególnych.

Odnosząc powyższe ustalenia do żądania ubezpieczonego przyznania mu rekompensaty, wskazać należy, iż stosownie do art. 2 pkt 5 uop, rekompensata stanowi odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej (por. w tym zakresie wyroki Sądów Apelacyjnych w Warszawie z dnia 22 września 2017 r. III AUa 529/16 LEX nr 2409371; w G. - z dnia 5 maja 2017 r. III AUa 2047/16 LEX nr 2348605; w G. z dnia 17 grudnia 2015 r. III AUa 717/15, LEX nr 1964970; w Ł. w wyroku z dnia 14 grudnia 2015 r. III AUa 1070/15, LEX nr 1979477). Skoro ubezpieczony nabył prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych, to prawidłowe jest ustalenie Sądu I instancji, iż rekompensata nie przysługuje. Jak wyjaśniono w doktrynie, celem rekompensaty, podobnie jak i emerytury pomostowej, jest łagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych przy pracach w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W przypadku rekompensaty realizacja tego celu polega jednak nie na stworzeniu możliwości wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej, lecz na odpowiednim zwiększeniu podstawy wymiaru emerytury z FUS, do której osoba uprawniona nabyła prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego (vide Marcin Zieleniecki, Komentarz do art. 21 uop, stan 2014.4.15, LEX).

Dodać jeszcze należy, iż aktualny stan prawny nie przewiduje żadnych dodatków do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych, natomiast fakt wykonywania takiej pracy gratyfikuje nabycie uprawnień do emerytury w wieku wcześniejszym niż powszechny.

Zasadnie skarżący zarzucił, iż Sąd I instancji nie odniósł się do odwołania w zakresie w jakim ubezpieczony zarzucał pominięcie przez pozwanego, przy wyliczeniu świadczenia, okresu ubezpieczenia w Szkocji. Powyższe uchybienie ostatecznie jednak nie miało żadnego wpływu na prawidłowość rozstrzygnięcia.

Uzupełniając w niezbędnym zakresie ustalenia faktyczne wskazać należy, iż ze złożonego przez ubezpieczonego, w toku postępowania przed Zakładem, druku E 207 – informacji o przebiegu ubezpieczenia osoby ubezpieczonej (k. 11. a.e.) wynika, iż skarżący był zatrudniony i ubezpieczony w Szkocji w okresach: 22 sierpnia 2005 r. – 23 grudnia 2005 r., 24 luty 2006 r. – 4 września 2007 r.

Wysokość emerytury ubezpieczonego – jako osoby urodzonej po dniu 31 grudnia 1948 r. – została obliczona stosownie do art. 26 ustawy emerytalnej tj. w formule zdefiniowanej składki. Przypomnieć trzeba, iż zgodnie z art. 26 ust 1, emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5 i art. 183. Zgodnie z art. 25 ust 1 ustawy emerytalnej, podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173-175 oraz kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, z zastrzeżeniem ust. 1a i 1b oraz art. 185.

Sporne okresy nie mogły być uwzględnione przy wyliczeniu stażu ubezpieczeniowego przy obliczeniu kapitału początkowego, bowiem stosownie do art. 174 ust 2 ustawy emerytalnej, przy ustalaniu kapitału przyjmuje się okresy składkowe, okresy nieskładkowe przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy tj. przed dniem 1 stycznia 1999 r.

Ponieważ w spornych okresach ubezpieczony był zatrudniony i ubezpieczony w innym kraju

Unii Europejskiej, oceny czy i w jakim zakresie winno to być uwzględnione przy wyliczeniu jego emerytury nabytej w polskim systemie prawnym, należało dokonać w kontekście przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.Urz UE L 166 z 30 kwietnia 2004 r. ze zm. – dalej: „rozporządzenie”). Zasady obliczania emerytury reguluje przepis art. 52 ust 1-3 rozporządzenia - w zależności do tego, czy koniecznie jest uwzględnienie wyłącznie okresów ubezpieczenia krajowych (świadczenie niezależne), czy też uwzględnienie okresów zagranicznych (świadczenie proporcjonalne) (vide: Koordynacja systemów zabezpieczenia społecznego – Komentarz LEX pod red. K. Ślebzaka, stan 2012, do art. 52). Stosownie do art. 52 ust 5 rozporządzenia, ustalenie proporcjonalne, nie ma zastosowania do systemów, które zapewniają świadczenia, w odniesieniu do których okresy czasu nie mają znaczenia dla ich ustalenia - o ile systemy te zostały wymienione w załączniku VIII część 2. Przepis art. 52 ust 5 rozporządzenia stanowi bowiem, iż niezależnie od przepisów ust. 1, 2 oraz 3, ustalanie proporcjonalne nie ma zastosowania do systemów, które zapewniają świadczenia, w odniesieniu do których okresy czasu nie mają znaczenia dla ich ustalania - o ile systemy te wymienione są w załączniku VIII część 2. W takich przypadkach zainteresowany jest uprawniony do świadczenia, którego wysokość ustalana jest zgodnie z ustawodawstwem danego państwa członkowskiego. W załączniku VIII do rozporządzenia część 2 p.t przypadki, w których stosuje się art. 52 ust. 5 wymieniono – odnośnie Polski - emerytury przysługujące z systemu zdefiniowanej składki.

Reasumując, z powyższych przepisów rozporządzenia wynika jednoznacznie, iż przy wyliczeniu emerytury ubezpieczonego przysługującej z systemu zdefiniowanej składki (art. 25, 26 ustawy emerytalnej), w odniesieniu do której okresy czasu nie mają znaczenia dla jej ustalenia, nie uwzględnia się okresów ubezpieczenia przebytych w innym kraju członkowskim Unii.

Z tego względu , na mocy art. 385 kpc, apelację należało oddalić, jako bezzasadną.

O kosztach zastępstwa procesowego za II instancję Sąd Apelacyjny orzekł w punkcie drugim wyroku uwzględniając zasadę odpowiedzialności za wynik procesu – art. 98 § 1 i 3 k.p.c., art.
99 k.p.c. oraz art. 108 zd. 1 k.p.c. § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych – w brzmieniu obowiązującym w dacie wniesienia apelacji (Dz.U. z 2015 r., poz. 1804 ze zm.; dalej rozporządzenie) tj. w stawce minimalnej 240 zł za każdą z połączonych do wspólnego rozpoznania spraw – łącznie 480 zł.

SSA Alicja Podlewska SSA Daria Stanek SSO del. Beata Golba-Kilian