Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 13 grudnia 2018r.

Sąd Okręgowy w Suwałkach I Wydział Cywilny w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 5 grudnia 2018 roku w Suwałkach

na rozprawie

sprawy z wniosku B. B. (1)

z udziałem W. B.

o podział majątku wspólnego

na skutek apelacji uczestniczki postępowania B. B. (1) od postanowienia Sądu Rejonowego w Suwałkach z dnia 27 września 2018r. Sygn. akt I Ns 304/18

postanawia :

I. Oddalić apelację.

II Zasądzić od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika postępowania kwotę 2700 zł tytułem kosztów zastępstwa prawnego przed sądem II-giej instancji.

SSO Cezary Olszewski SSO Antoni Czeszkiewicz SR (del) Agnieszka Kluczyńska

Sygn. akt: I Ca 442/18

UZASADNIENIE

B. B. (1) wystąpiła z wnioskiem o podział majątku dorobkowego swego i swojego byłego męża W. B. obejmującego spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego numer (...) w budynku mieszkalnym wielorodzinnym przy ul. (...) w S.. Jako preferowany sposób podziału majątku wskazała przyznanie prawa do lokalu na własność uczestnika postępowania a na swoją rzecz kwoty 70.000,00 zł tytułem połowy wartości nieruchomości wchodzącej w skład majątku dorobkowego. Domagała się również rozliczenia kosztów kredytu, jaki był spłacany za mieszkanie w trakcie trwania małżeństwa i po jego ustaniu.

W. B. w odpowiedzi na wniosek wniósł o oddalenie żądania B. B. (1). Wskazał m. in., że nieruchomość położona przy ul. (...) w S., jest własnością (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w S., bowiem Sąd Rejonowy w Suwałkach orzekł eksmisję wobec zainteresowanych i ich córki. Aktualnie w tymże mieszkaniu zamieszkuje W. B. na zasadzie najmu. W toku postępowania uczestnik postępowania W. B. wniósł o rozliczenie kredytów spłacanych przez niego, a które to środki powinny być rozliczone.

Postanowieniem z dnia 27 września 2018 r. wydanym w sprawie o sygn. akt: I. Ns. 304/18 Sąd Rejonowy w Suwałkach oddalił wniosek o podział majątku wspólnego (pkt 1), ustalił, że wkład mieszkaniowy w (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w S. dotyczący mieszkania położonego w S. przy ul. (...) stanowi majątek osobisty uczestnika postępowania W. B. (pkt 2); ustalił, że nakład z majątku wspólnego zainteresowanych na majątek osobisty uczestnika postępowania W. B. wynosi 6.473,49 zł i z tego tytułu zasądził od uczestnika postępowania na rzecz wnioskodawczyni kwotę 3.236,75 zł, płatną w terminie 2 miesięcy od uprawomocnienia się orzeczenia z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w przypadku opóźnienia w płatności (pkt 3); oddalił wniosek wnioskodawczyni B. B. (1) w zakresie rozliczenia nakładów poczynionych z majątku osobistego wnioskodawczyni na majątek osobisty uczestnika postępowania W. B. (pkt 4); oddalił wniosek uczestnika postępowania W. B. w zakresie rozliczenia nakładów poczynionych z majątku osobistego uczestnika postępowania na majątek wspólny zainteresowanych (pkt 5); ustalił, iż w pozostałym zakresie zainteresowani ponoszą koszty związane ze swym udziałem w sprawie (pkt 6).

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

Wspólność majątkowa między zainteresowanymi w sprawie niniejszej powstała z chwilą zawarcia przez nich związku małżeńskiego, co miało miejsce w dniu 17 października 1992 roku. Umów majątkowych małżeńskich zainteresowani między sobą nie zawierali, nie znosili też ustawowej wspólności przed uzyskaniem rozwodu. Wspólność majątkowa między zainteresowanymi ustała na mocy wyroku rozwodowego Sądu Okręgowego w Suwakach wydanego w dniu 30 września 2009 roku w sprawie o sygn. akt I C 111/09, który uprawomocnił się w dniu 22 października 2009 roku, a zatem podział majątku wspólnego pomiędzy nimi jest dopuszczalny.

Zdaniem Sądu Rejonowego, w skład majątku wspólnego zainteresowanych nie wchodzi jednak żaden składnik majątkowy podlegający podziałowi.

W tym kontekście Sąd Rejonowy zważył, że W. B. na miesiąc listopad 1987 roku zgromadził wkład mieszkaniowy w wysokości 227.000,00 zł, następnie w dniu 29 grudnia 1989 roku został przyjęty w poczet członków (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w S.. W momencie otrzymania mieszkania przy ul. (...) wkład mieszkaniowy wynosił 18.463.800 zł i w całości został pokryty z wkładu znajdującego się na książeczce mieszkaniowej uczestnika postępowania. Małżonkowie nie dopłacili już żadnej kwoty do wkładu. Z kolei, w dniu 29 grudnia 1992 roku Zarząd (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w S. przydzielił W. B. mieszkanie kategorii M-3 na warunkach lokatorskiego prawa do lokalu w budynku przy ul. (...). Członek Spółdzielni miał prawo używać przydzielonego lokalu na cele mieszkaniowe wraz z żoną – B. B. (1).

W 1994 roku na świat przyszło dziecko W. B. i B. E. B.. Od tego czasu mieszkanie w budynku przy ul. (...) zajmowały trzy osoby – rodzice i ich córka.

Podczas trwania związku małżeńskiego W. B. cały czas pracował zawodowo. B. B. (1) do czasu urodzenia dziecka pracowała w Zakładzie (...), następnie 3 lata przebywała na urlopie wychowawczym, po czym wróciła do pracy. Jednakże pracowała z przerwami, przebywając wówczas na płatnym zasiłku dla bezrobotnych. W 2000 roku B. B. (1) zachorowała na chorobę nowotworową, w konsekwencji od stycznia 2003 roku do chwili obecnej otrzymuje rentę, dorabiając jako krawcowa lub opiekunka. W. B. w czasie trwania małżeństwa miał problemy z alkoholem, wobec czego wynagrodzenie za pracę w firmie (...) odbierała, za jego zgodą, żona. Domem i dzieckiem zajmowała się jedynie B. B. (1). W rodzinie dochodziło do kłótni i awantur. Dodatkowo, sytuacja majątkowa rodziny B. z biegiem lat pogarszała się. W regulowaniu bieżących opłat pomagały siostry W. M. R. i G. B.. Małżonkowie zaciągali kredyty, niektórych ze sobą nie konsultowali. Ponadto niesystematycznie i nie w pełnej wysokości dokonywali wpłat na rzecz (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w S. tytułem opłat eksploatacyjnych i tytułem kredytu mieszkaniowego. W konsekwencji, z uwagi na nieuiszczanie w terminie opłat z tytułu spłaty kredytu za lokal mieszkalny za co najmniej 6 pełnych okresów płatności, Rada Nadzorcza (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w S. z dnia 23 listopada 2009 roku wykreśliła W. B. z członkostwa w (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w S.. Dodatkowo, W. B. posiadał (posiada) zadłużenie wobec instytucji finansowych. Po orzeczeniu rozwodu, B. B. (1) i W. B. zamieszkiwali ze sobą w mieszkaniu przy ul. (...). Wraz z rodzicami mieszkała E. B. (od jesieni 2016 roku również jej córka – J. B.). W regulowaniu bieżących opłat i spłacaniu kredytu mieszkaniowego W. B. nadal pomagały jego siostry – M. R. i G. B.. B. B. (1) w miarę możliwości również dokonywała wpłat na konto (...) Spółdzielni Mieszkaniowej. Jednakże, byli małżonkowie nadal borykali się z problemami finansowymi i problemem z alkoholem W. B.. W tych warunkach, Sąd Rejonowy w Suwałkach na mocy wyroku zaocznego wydanego w dniu 16 września 2010 roku w sprawie o sygn. akt I C 253/10 nakazał W. B., B. B. (1) i E. B., aby opróżnili i wydali na rzecz (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w S. lokal mieszkalny nr (...) położony w S. przy ul. (...).

B. B. (1) i W. B. zamieszkiwali ze sobą do października 2016 roku. Ostatni drobny remont mieszkania miał miejsce przed narodzinami wnuczki zainteresowanych, aktualnie lokal jest w złym stanie technicznym. Obecnie B. B. (1), E. B. i jej córka – J. B. są wymeldowane z adresu: S., ul. (...), zaś W. B. zamieszkuje tam na zasadzie najmu.

W świetle powyższych ustaleń Sąd Rejonowy uznał, że żadnemu z zainteresowanych nie przysługuje spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu, z uwagi na uchwałę (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w S.. Jedynym składnikiem majątkowym, który mógłby stanowić majątek wspólny jest wkład mieszkaniowy. Sąd jednak uznał, że ten wkład mieszkaniowy stanowi majątek osobisty uczestnika postępowania.

W konsekwencji Sąd Rejonowy uznał, że w skład majątku dorobkowego zainteresowanych nie wchodzą ani ruchomości, ani nieruchomości, zbędnym więc było rozstrzyganie o podziale tegoż majątku.

Dalej Sąd Rejonowy zważył - mając na względzie fakt, iż W. B. na miesiąc listopad 1987 roku zgromadził wkład mieszkaniowy w wysokości 227.000,00 zł, zaś w momocie otrzymania mieszkania wkład mieszkaniowy wynosił 18.463.800 zł i w całości został pokryty z wkładu znajdującego się na książeczce mieszkaniowej oraz to, że małżeństwo zainteresowanych zostało zawarte w dniu 17 października 1992 roku - iż wkład mieszkaniowy w (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w S. dotyczący mieszkania położonego w S. przy ul. (...) stanowi majątek osobisty uczestnika postępowania W. B. - nastąpiła surogacja. Powyższe przyznała B. B. (1) podczas składania wyjaśnień informacyjnych na rozprawie w dniu 09 sierpnia 2018 roku oraz podczas zeznawania na rozprawie w dniu 20 września 2018 roku. Wnioskodawczyni stwierdziła bowiem, iż mieszkanie, w którym zamieszkiwała wraz z byłem mężem, było sfinansowane w całości z książeczki mieszkaniowej W. B. i nie miała nic wspólnego ze zgromadzonym przez byłego męża wkładem mieszkaniowym.

Sąd Rejonowy uznał przy tym za usprawiedliwiony wniosek B. B. (1) o rozliczenie nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty uczestnika postepowania. W tym kontekście Sąd ten wskazał, że B. B. (1) i W. B. spłacali kredyt mieszkaniowy związany z posiadanym prawem do lokalu w (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w S.. Z kartoteki rozrachunkowej wynika, iż do dnia ustania wspólności majątkowej małżeńskiej na poczet tegoż zobowiązania wpłacono kwotę 6.588,49 zł. Suma ta jest więc nakładem z majątku wspólnego na rzecz majątku osobistego W. B., gdyż kredyt mieszkaniowy był spłacany w związku ze spółdzielczym prawem do lokalu, które na zasadzie surogacji tylko mu przysługiwało. Jednakże, od powyższej sumy trzeba odjąć kwotę 115,00 zł, która podczas trwania wspólności majątkowej małżeńskiej między zainteresowanymi została wpłacona przez siostrę W. M. R. i zaksięgowana na koncie (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w S. tytułem spłaty kredytu mieszkaniowego. Skoro wpłaty dokonała siostra uczestnika postępowania, Sąd Rejonowy uznał, że tę kwotę wpłacono na poczet majątku osobistego uczestnika postępowania i podlega ona odliczeniu.

Zatem, kwota 6.473,49 zł (6.588,49 zł - 115,00 zł) jest to nakład poczyniony z majątku wspólnego na majątek osobisty W. B., którym to majątkiem osobistym jest wkład mieszkaniowy w (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w S. dotyczący mieszkania położonego w S. przy ul. (...). Wpłat tych dokonano w trakcie trwania wspólności ustawowej, a więc domniemuje się, że pochodziły one z majątku wspólnego zainteresowanych. Uwzględniając więc fakt, że udziały małżonków w majątku są równe, Sąd Rejonowy stwierdził, że kwota 3.236,75 zł stanowi 1/2 kwoty 6.473,49 zł i zarazem odpowiada udziałowi każdego z małżonków. Dlatego, W. B. zobowiązany jest zwrócić B. B. (1) kwotę 3.236,75 zł tytułem nakładów poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty uczestnika postępowania – stosownie do wysokości udziału B. B. (1) w majątku wspólnym zainteresowanych.

Sąd Rejonowy uznał również, że uczestnik postępowania jest zobowiązany uregulować zobowiązanie względem wnioskodawczyni w terminie 2 miesięcy od dnia uprawomocnienia się orzeczenia. Mimo, że sytuacja majątkowa W. B. jest trudna, ponieważ aktualnie utrzymuje się on jedynie z prac dorywczych i nie ma oszczędności, ale równie trudną sytuację ma wnioskodawczyni. B. B. (1) utrzymuje się bowiem z renty chorobowej i prac dorywczych wynajmując mieszkanie, którego koszt utrzymania przekracza sumę dochodów. Zasądzoną kwotę należało więc odsunąć w czasie na maksymalnie krótki okres. Zdaniem Sądu Rejonowego, 2 miesiące pozwolą uczestnikowi postępowania na zgromadzenie środków, czy też pożyczenie ich od rodziny (sióstr).

Sąd Rejonowy zważył także, że wnioskodawczyni żądała rozliczenia kwot kredytów spłacanych za mieszkanie również po ustaniu wspólności majątkowej. Sąd ten zakwalifikował to roszczenie jako żądanie rozliczenia nakładów z majątku osobistego wnioskodawczyni na majątek osobisty uczestnika postępowania. W ocenie Sądu Rejonowego, nakłady te nie mogły zostać rozliczone, albowiem przepis art. 45 § 1 kro normuje jedynie obowiązek zwrotu przez małżonka wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na jego majątek odrębny, jak również prawo domagania się zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swego majątku odrębnego na majątek wspólny. Nie są natomiast objęte dyspozycją powyższego przepisu i nie podlegają wyrównaniom przy podziale majątku wspólnego wydatki i nakłady poczynione kosztem majątku odrębnego jednego z małżonków na majątek odrębny drugiego. Rozliczenia te podlegają ogólnym normom prawa i postępowania cywilnego, nakazującym dochodzenie przez byłych małżonków roszczeń, które nie są objęte przepisem art. 45 § 1 kro w postępowaniu procesowym.

Z kolei uczestnik postępowania W. B. żądał rozliczenia kredytów, które zaciągnął, wskazując, że sam je spłacał. W tym zakresie, Sąd Rejonowy wskazał, że zasadą postępowania w sprawie podziału majątku jest, iż Sąd dokonując podziału nie bierze pod uwagę pasywów. Czasami mogą rozliczeniu podlegać pewne wydatki poczynione przez jednego z małżonków na majątek wspólny po ustaniu wspólności majątkowej. Tym niemniej mogłoby to być rozliczone w przypadku udowodnienia tych wydatków, tzn. wskazania kiedy i w jakiej wysokości zostały poniesione. A ponadto znaczenie ma także fakt czy zaciągnięte zobowiązania zostały zużyte na potrzeby rodziny, pomnażanie majątku wspólnego. W niniejszym postępowaniu uczestnik postępowania nie sprostał tym wymogom dowodowym i nie udowodnił, że w ogóle do jakiejkolwiek spłaty zobowiązań doszło, a ponadto, że zaciągnięte zobowiązania miały związek z zaspokojeniem potrzeb rodziny. Dlatego też Sąd Rejonowy oddalił jego wniosek o rozliczenie nakładów z majątku osobistego na majątek wspólny.

O kosztach postępowania Sąd Rejonowy rozstrzygnął na zasadzie art. 520 § 1 k.p.c.

Apelację od powyższego postanowienia w zakresie pkt 1, 2, 3 i 4 wniosła wnioskodawczyni B. B. (1), zarzucając:

1)  naruszenie art. 328 § 2 k.p.c. i art. 316 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. przez uchybienie obowiązkowi oceny stanu prawnego z uwzględnieniem właściwych norm intertemporalnych oraz zaniechanie wskazania i wyjaśnienia podstawy prawnej, pozwalającej na uznanie, że wkład mieszkaniowy w (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w S., dotyczący mieszkania nr (...) w budynku mieszkalnym nr (...) przy ulicy (...) w S., którego przydział nastąpił w trakcie trwania małżeństwa stron, stanowi majątek osobisty uczestnika postępowania,

2)  naruszenie art. 684 k.p.c. w zw. z art. 567 § 3 k.p.c. przez bezzasadną odmowę zaliczenia w skład majątku wspólnego wkładu mieszkaniowego do lokalu mieszkalnego nr (...) przy ulicy (...) w S., zgromadzonego w (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w S., bezzasadne zaniechanie ustalenia jego wartości według stanu na dzień ustania spółdzielczego prawa do lokalu i według cen z dnia orzekania,

3)  bezzasadne pominięcie w ocenie prawnej art. 215 § 2 ustawy z dnia 16
września 1982 r. Prawo spółdzielcze (Dz. U. nr 30, poz. 210 w treści
obowiązującej od dnia 01 stycznia 1983 r. do dnia 24 kwietnia 2001 r., a więc
także w dacie przydziału uczestnikowi postępowania, pozostającemu w związku małżeńskim z wnioskodawczynią lokatorskiego spółdzielczego prawa do lokalu, tj. w dniu 29 grudnia 1992 r.).

Wskazując na powyższe, wnioskodawczyni wniosła o zmianę postanowienia w zaskarżonych częściach przez: 1) ustalenie, że w skład wspólnego majątku małżeńskiego wnioskodawczyni i uczestnika postępowania wchodzi wkład mieszkaniowy do spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego nr (...), położonego w budynku nr (...) przy ulicy (...) w S., o powierzchni 55,20 m ², o rynkowej wartości 154.560 zł (55,20 m ² x 2 800 zł za 1 m ²), 2) dokonanie podziału majątku wspólnego stron w ten sposób, że na rzecz uczestnika postępowania przyznany zostanie wkład mieszkaniowy, zgromadzony w (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w S. z obowiązkiem spłaty wnioskodawczyni w kwocie 69.552 zł w terminie jednego roku od uprawomocnienia się orzeczenia z ustawowymi odsetkami za opóźnienie w przypadku uchybienia terminowi płatności, 3) zasądzenie od uczestnika postępowania W. B. na rzecz wnioskodawczyni zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego, wywołanych wywiedzioną apelacją.

W odpowiedzi na apelację, uczestnik postępowania W. B. wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie od wnioskodawczyni na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych, w tym kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawczyni nie zasługiwała na uwzględnienie.

Zebrany w sprawie materiał dowodowy pozwolił Sądowi rozpoznającemu apelację na konstatację, że dokonane przez Sąd Rejonowy rozstrzygnięcie, jak i wnioski wywiedzione z przeprowadzonego postępowania dowodowego prowadzące do wydania zaskarżonego postanowienia były prawidłowe. Stąd też w pełni akceptuje poczynione przez Sąd I instancji ustalenia stanu faktycznego, jak i zaprezentowane w uzasadnieniu skarżonego orzeczenia rozważania prawne. W konsekwencji, zarzuty podniesione w treściach apelacji, w ocenie Sądu II instancji, stanowią w istocie gołosłowną polemikę z prawidłowymi wskazaniami i rozważaniami Sądu I instancji.

Podkreślić należy, że zgodnie z art. 215 § 2 zdanie 1 Prawa Spółdzielczego w brzmieniu obowiązującym od wejścia w życie ustawy - Prawo spółdzielcze, tj. od dnia 1 stycznia 1983 r. do dnia 24 kwietnia 2001 r., spółdzielcze prawo do lokalu przydzielonego obojgu małżonkom lub jednemu z nich w czasie trwania małżeństwa dla zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych rodziny należało wspólnie do obojga małżonków bez względu na istniejące między nimi stosunki majątkowe. Przepis ten uniezależniał przynależność spółdzielczego prawa do lokalu do obojga małżonków od ustroju majątkowego obowiązującego w małżeństwie. Prawo to należało w każdym przypadku wspólnie do obojga małżonków jeżeli zostały spełnione dwa warunki - do przydziału lokalu doszło w czasie trwania małżeństwa i przydział ten nastąpił w celu zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych rodziny. Rozwiązanie to stanowiło lex specialis wobec ogólnych unormowań kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dotyczących małżeńskich ustrojów majątkowych (art. 31 i n. k.r.o.) i zmierzało do poszerzenia - w zestawieniu z dotychczasowymi rozwiązaniami - kręgu sytuacji, w których spółdzielcze prawo do lokalu należało wspólnie do małżonków (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 29 listopada 1991 r., III CZP 123/91, OSNC 1992, nr 6, poz. 101, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 1999 r., I CKN 1092/97, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 23 marca 2000 r., II CKN 796/98, a także wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 10 maja 2005 r., SK 40/02, OTK-A 2005, nr 5, poz. 48). W przypadku małżonków żyjących w ustroju rozdzielności majątkowej cel ten był osiągany przez ustanowienie przymusowej wspólności łącznej w zakresie prawa do lokalu, do której w zakresie nieunormowanym w art. 215 Prawa Spółdzielczego znajdowały odpowiednie zastosowanie przepisy o wspólności ustawowej (art. 215 § 2 zdanie 2 Prawa Spółdzielczego). Jeżeli w małżeństwie obowiązywał ustrój wspólności ustawowej, założenie to realizowało wyłączenie instytucji surogacji unormowanej wówczas w art. 33 pkt 3 k.r.o. w brzmieniu poprzedzającym zmianę wywołaną wejściem w życie ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 162, poz. 1691), której zastosowanie - w braku regulacji szczególnej - prowadziłoby do tego, że prawo do lokalu należałoby do majątku osobistego małżonka, gdy wkład mieszkaniowy lub budowlany został w całości wniesiony z majątku nabytego przed powstaniem wspólności. Prawo do lokalu, na zasadzie odstępstwa od unormowań kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dotyczących surogacji, należało zatem wspólnie do małżonków także wtedy, gdy wkład mieszkaniowy lub budowlany został sfinansowany ze środków należących wyłącznie do jednego małżonka (por. też podjętą jeszcze przed wejściem w życie ustawy - Prawo spółdzielcze uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 1974 r., III CZP 1/72, OSNCP 1975, nr 3, poz. 37, teza I, oraz uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 1986 r., III CZP 71/85, OSNCP 1986, nr 12, poz. 196).

Stosownie do art. 684 k.p.c., do którego odsyła art. 567 § 3 k.p.c. nakazujący odpowiednie stosowanie w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej między małżonkami przepisów o dziale spadku, skład i wartość majątku podlegającego podziałowi ustala sąd. Podział następuje z uwzględnieniem składników należących do majątku wspólnego w chwili ustania wspólności i istniejących w chwili dokonywania działu, według ich wartości w momencie orzekania (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1989 r., III CZP 52/89, OSNCP 1990, nr 4-5, poz. 60 i postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 26 września 2007 r., IV CSK 139/07, z dnia 28 stycznia 2015 r., II CSK 322/14, oraz z dnia 26 stycznia 2017 r., I CSK 54/16).

Odnosząc te uwagi do okoliczności sprawy należało zauważyć, że według ustaleń faktycznych Sądu meriti, przydział spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu na rzecz uczestnika postępowania nastąpił w czasie trwania małżeństwa B. B. (1) i W. B.. Oznacza to, że prawo to, nabyte w czasie trwania małżeństwa, należało wspólnie do obojga małżonków, bez względu na to, że wkład mieszkaniowy został pokryty ze środków należących do uczestnika postępowania (art. 215 § 2 zdanie 1 Prawo Spółdzielcze). Wpłata na wkład mieszkaniowy dokonana z majątku uczestnika postępowania stanowiła natomiast nakład z majątku osobistego na majątek wspólny (por. cytowaną już uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 1986 r., III CZP 71/85), który powinien podlegać rozliczeniu w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności (art. 567 § 1 k.p.c.).

Zdaniem Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy słusznie jednak uznał, że wkład mieszkaniowy w (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w S. dotyczący mieszkania nr (...) w budynku mieszkalnym nr (...) przy ulicy (...) w S., którego przydział nastąpił w trakcie trwania małżeństwa zainteresowanych stanowi majątek osobisty uczestnika postępowania. Aktualnie ani uczestnikowi postępowania ani wnioskodawczyni nie przysługuje spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu oraz wobec nich i ich córki orzeczono eksmisję z tego lokalu. Uczestnik postępowania utracił członkostwo w (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w S., albowiem nie ponosił opłat za mieszkanie. Uczestnik postępowania zamieszkuje ten lokal jedynie na podstawie najmu.

Uwzględniając zatem źródło pochodzenia środków pieniężnych wpłaconych na wkład mieszkaniowy (tj. książeczka mieszkaniowa) przed zawarciem małżeństwa w całości przez uczestnika postępowania oraz datę zawarcia małżeństwa, należy uznać, że wkład ten stanowi majątek osobisty uczestnika postępowania. Wnioskodawczyni nie wykazała, aby z majątku wspólnego zainteresowani dokonywali spłaty rat kredytu, zaciągniętego na budowę tego lokalu.

Zauważyć też trzeba, że spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego nie wchodzi do majątku wspólnego małżonków, albowiem uczestnik postępowania utracił członkostwo w Spółdzielni. Na mocy decyzji Rady Nadzorczej (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w S. z dnia 23 listopada 2009 r. uczestnik postepowania został wykreślony z członkostwa w tej Spółdzielni. Prawo to nie wchodzi zatem do majątku wspólnego małżonków i niezasadne jest ustalenie jego wartości według stanu na dzień ustania spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu i według cen z dnia orzekania.

Nie doszło też do naruszenia art. 316 k.p.c. Przepis ten statuuje zasadę, zgodnie z którą rozstrzygający przy wydawaniu wyroku jest stan faktyczny i prawny (stan rzeczy) istniejący w chwili zamknięcia rozprawy. Reguła ta ma jednak wyłącznie procesowy charakter, uwypuklając obowiązek sądu respektowania zmian normatywnych, które miały miejsce po wszczęciu postępowania, jeżeli nastąpiły przed zamknięciem rozprawy. Obowiązujący w chwili zamknięcia rozprawy stan prawny musi natomiast podlegać ocenie każdorazowo z uwzględnieniem właściwych norm intertemporalnych, ustalanych, w razie potrzeby, także w drodze analogii (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca 2004 r., II CK 421/03, i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2006 r., IV CSK 38/06). Zdaniem Sądu Okręgowego, jakkolwiek Sąd Rejonowy nie powołał się na przepisy Prawa Spółdzielczego obowiązujące w dacie zawarcia małżeństwa i uzyskaniu przydziału do spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu, to nie można uznać, że doszło do ich naruszenia. Ocena stanu faktycznego dokonana przez Sąd Rejonowy w żadnym wypadku nie jest sprzeczna z art. 215 § 2 Prawa Spółdzielczego ustawy z dnia 16 września 1982 r., w treści obowiązującej od dnia 01 stycznia 1983 r. do dnia 24 kwietnia 2001 r., a więc w dacie przydziału uczestnikowi postepowania Spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego.

Należy też zauważyć, że zgodnie z art. 16 ¹ ust. 1 i 2 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych, osobie, której przysługiwało spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, a której prawo wygasło z powodu nieuiszczania opłat związanych z eksploatacją i utrzymaniem jej lokalu lub eksploatacją i utrzymaniem nieruchomości stanowiących mienie spółdzielni, przysługuje roszczenie do spółdzielni o ponowne ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego, jeżeli spłaci spółdzielni całe zadłużenie wynikające z nieuiszczania tych opłat wraz z odsetkami (ust. 1). Roszczenie, o którym mowa w ust. 1, przysługuje tylko wtedy, jeżeli wcześniej nie został ustanowiony tytuł prawny do lokalu na rzecz innej osoby. Warunkiem ustanowienia przez spółdzielnię tytułu prawnego do lokalu na rzecz innej osoby jest opróżnienie lokalu przez osobę, której spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego wygasło (ust. 2).

Treścią roszczenia, które nabywają z mocy ustawy wskazane w art. 16 ¹ ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych osoby (były członek lub oboje małżonkowie, których wspólne prawo do lokalu wygasło), jest żądanie ponownego ustanowienia przez spółdzielnię spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego. Warunkiem powstania obowiązku spółdzielni mieszkaniowej realizacji omawianego roszczenia jest spłata do spółdzielni całego zadłużenia wynikającego z nieuiszczania opłat eksploatacyjnych wraz z należnymi odsetkami (warunek finansowy) oraz fakt nieustanowienia przez spółdzielnię tytułu prawnego do zwolnionego lokalu na rzecz innej osoby (możliwość świadczenia). Druga z przesłanek odnosi się do skutecznego ustanowienia nowego prawa do lokalu na rzecz innej osoby, gdyż tylko wtedy ponowne ustanowienie (nowego) prawa lokatorskiego na rzecz osoby, której prawo spółdzielnia wygasiła, jest nieważne, a więc niewykonalne (art. 11 ust. 3 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych). Dotychczasowe przepisy art. 11 ust. 2 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych przewidywały, że w przypadku wygaśnięcia spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego spółdzielnia uwzględniała pierwszeństwo realizacji roszczeń osób bliskich byłych członków do ustanowienia prawa lokatorskiego, a jeśli art. 15 ww. ustawy nie miał zastosowania (bo takich osób nie było albo nie zgłosiły one swoich roszczeń w określonych terminach), wówczas spółdzielnia miała ogłosić przetarg na ustanowienie odrębnej własności tego lokalu. W razie skutecznego przeprowadzenia przetargu nabywca uzyskiwał prawo własności dawnego lokalu lokatorskiego.

W ocenie Sądu Okręgowego, nie ma żadnych przesłanek, aby dokonać rozliczenia wartości przedmiotowego spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu w wysokości rynkowej uzyskanej z przetargu na ustanowienie odrębnej własności tego lokalu. Dotychczas nie wszczęto żadnej procedury dotyczącej przywrócenia uczestnikowi postępowania spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu. Wnioskodawczyni nie wykazała też wartości rynkowej przedmiotowego lokalu. Ponadto w apelacji pominięto, że spółdzielnia ma prawo potrącić z potencjalnie uzyskanej wartości rynkowej tego lokalu swoje zobowiązania. Brak jest też dowodu określającego udział wniesionego wkładu mieszkaniowego w kosztach budowy na przedmiotowy lokal.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy oddalił apelację wnioskodawczyni jako nieuzasadnioną, na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.

Biorąc pod uwagę wynik kontroli instancyjnej, o kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 520 § 2 k.p.c. i zasądził od wnioskodawczyni na rzecz uczestnika postępowania kwoty 2.700,00 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego przed Sądem drugiej instancji obliczonego na podstawie § § 4 ust. 1 pkt 8 w zw. z § 2 pkt 6 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 265).

SSO Cezary Olszewski SSO Antoni Czeszkiewicz SR (del) Agnieszka Kluczyńska