Sygn. akt VI Ca 515/18
Dnia 30 października 2018 r.
Sąd Okręgowy w Zielonej Górze VI Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie następującym:
Przewodniczący: SSO Joanna Klimek-Zielińska (spr.)
Sędziowie: SSO Marek Witczak, SSR Anna Kulik (del. do SO)
Protokolant: st. sekr. sąd. Elżbieta Ślusarczyk
po rozpoznaniu w dniu 23 października 2018 roku w Zielonej Górze
na rozprawie
sprawy z powództwa (...) Bank S.A. z siedzibą w W.
przeciwko W. G. (1)
o zapłatę
na skutek apelacji pozwanego
od wyroku Sądu Rejonowego w Krośnie Odrzańskim
z dnia 25 maja 2018 roku, w sprawie sygn. akt I C 736/17
I. zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:
1. powództwo oddala;
2. zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 5.417 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;
II. zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 2.700 zł tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu odwoławczym;
III. nakazuje ściągnąć od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Krośnie Odrzańskim kwotę 2.776 zł tytułem opłaty od apelacji, od której pozwany został zwolniony.
SSO M. W. SSO J. Z. SSR A. K. (del. do SO)
VI Ca 515/18
Powód (...) Bank S.A. z siedzibą w W. złożył pozew przeciwko W. G. (1), wnosząc o zasądzenie od pozwanego kwoty 55.502.06 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. Wniósł również o zasądzenie zwrotu kosztów postępowania według norm przepisanych.
W uzasadnieniu wskazał, że pozwany posiada wymagalne zadłużenie z tytułu umowy pożyczki z dnia 13.02.2015r. w wysokości 55.502,06 zł. Powód wezwał pozwanego do zapłaty należności, lecz pozwany nie zapłacił. Na dochodzoną kwotę składają się: niespłacony kapitał w kwocie 52.791,9 zł, odsetki umowne w kwocie 2482,87 zł. odsetki od zobowiązania przeterminowanego w kwocie 57,29 zł, opłaty umowne w kwocie 170 zł.
W dniu 2.03.2017r. Sąd Rejonowy Lubin-Zachód w Lublinie VI Wydział Cywilny wydal nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym, w którym uwzględnił żądanie pozwu oraz zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 4.296,25 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.
Pozwany W. G. (1) złożył sprzeciw od tego nakazu zapłaty, wnosząc o oddalenie powództwa w całości oraz o obciążenie powoda kosztami postępowania według norm przepisanych.
W uzasadnieniu podał, że wyrokiem karnym Sąd uznał K. G. (pasierbicą pozwanego) za winna tego, że w dniu 16.02.2015 r. w celu osiągnięcia korzyści majątkowej wprowadziła pokrzywdzonego W. G. (1) w błąd co do jego roli. tj. żyranta w uzyskaniu przez nią pożyczki w kwocie 5.000 zł, w wyniku czego pokrzywdzonemu podstępnie przełożyła do podpisu umowę o kredyt gotówkowy na kwotę 59.673,90 zł zawartą z (...) mBank przez pozwanego jako głównego kredytobiorcę, tj. czynu z art. 286 § k.k.
Sąd orzekł w tym wyroku o obowiązku naprawienia szkody poprzez zapłatę przez skazana na rzecz pokrzywdzonych, tj. W. G. (1) kwoty 13.711,05 zł, a na rzecz (...) Bank (...) SA kwoty 52.791.90 zł. Sąd cywilny jest związany ustaleniami prawomocnego wyroku karnego. Pozwany uchylił się od skutków prawnych umowy zawartej pod wpływem błędu.
Postanowieniem z dnia 11.04.2017r. Sąd Rejonowy Lubin-Za chód w L. przekazał sprawę do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Krośnie Odrzańskim.
Powód ustosunkował się do sprzeciwu w piśmie, w którym wskazał, że pozwany spłacał zaciągnięty kredyt, wiec można tu mówić o niewłaściwym uznaniu długu. Spłacając kredyt pozwany przyznawał, że jest dłużnikiem. Gdy pozwany przestał spłacać kredyt, umowa została wypowiedziana, a pozwany został wezwany do spłaty zadłużenia. Oszustwo dokonane przez osoby trzecie na szkodę pozwanego, nie zwalnia go od odpowiedzialności wobec banku. Jeżeli pozwany padł ofiarą oszustwa przysługuje mu roszczenie względem osoby trzeciej, a umowa jest ważna. Oświadczenie pozwanego o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia jest nieskuteczne, a poza tym pozwany nie zachował terminu określonego w art. 88 § 2 k.c. Nie można mówić o błędzie, gdy ktoś składa podpis na dokumencie bez przeczytania go. Pozwany nie skorzystał z otrzymanego wzoru oświadczenia o odstąpieniu od umowy, a żona pozwanego wyraziła zgodę na zaciągnięcie zobowiązania wynikającego z tej umowy.
Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:
W dniu 13.02.2015r. pozwany W. G. (1) zawarł z (...) Bank (...) S.A. (następca prawny (...) Bank S.A.) umowę kredytu gotówkowego nr (...). Na podstawie tej umowy powód udzielił pozwanemu kredytu w wysokości 59.673.90 zł z przeznaczeniem na cele konsumpcyjne na okres od 13.02.2015r. do 20.01.2023r.
Pozwany podpisał dyspozycję uruchomienia kredytu. Otrzymał wzór oświadczenia o odstąpieniu od umowy, z którego nie skorzystał.
Małżonka powoda W. G. (2) podpisała zgodę na zaciągnięcie kredytu przez
męża.
Gdy pozwany W. G. (1) podpisywał dokumenty dotyczące tej umowy kredytowej, to ich nie czytał. Umowę podpisał, bowiem jego pasierbica K. G. poprosiła go. aby został żyrantem przy podpisywaniu przez nią umowy o kredyt na kwotę 5.000 zł. Pozwany zgodził się na to. W sprawie tej pożyczki na kwotę 5.000 zł jeździli razem do Z.. gdzie pracownicy banku spisywali dane pozwanego. Do podpisania umowy doszło przed domem pozwanego, który w tym momencie akurat spieszył się do pracy. Przyjechało do niego dwóch pracowników banku oraz pasierbica K. G..
Pozwany W. G. (1) dowiedział się o tym, że podpisał umowę kredytu na kwotę 59.673.90 zł dopiero w rozmowie telefonicznej z pracownikiem banku w dniu 20.03.2015r.
Początkowo pozwany spłacał kredyt, ostatnia rata została przez niego zapłacona w dniu 10.06.2016 r.
Następnie pozwany zaprzestał spłacania kredytu.
W czerwcu 2016r. pełnomocnik pozwanego adwokat P. S. skierował do powoda pismo, w którym powoływał się na zapadły wyrok karny względem K. G.. W piśmie tym informował, że pozwany nie będzie kontynuował spłaty kredytu, bowiem brak jest uzasadnienia dla dalszej spłaty.
W październiku 2016r. umowa została warunkowo wypowiedziana przez Bank.
Pozwany został wezwany do spłaty zadłużenia w kwocie 2.855,31 zł.
W dniu 15.12.2016r. zobowiązanie pozwanego zostało postawione w stan wymagalności. Powód skierował do pozwanego przedsądowe wezwanie do zapłaty.
Dnia 23.12.2016r. Sąd Rejonowy w Krośnie Odrzańskim w sprawie II K 360/15 uznał oskarżoną K. G. za winną tego, że w dniu 16.02.2015r. w K. w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, wprowadziła pokrzywdzonego W. G. (1) w błąd co do jego roli, tj. żyranta w uzyskaniu przez nią pożyczki w kwocie 5.000 zł. w wyniku czego pokrzywdzonemu podstępnie przełożyła do podpisu umowę o kredyt gotówkowy na kwotę 59.673,90 zł zawartą z (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G., przez pozwanego W. G. (1) jako głównego kredytobiorcę, tj. czynu z art. 286 § 1 k.k. Za ten czyn Sąd wymierzył jej karę 10 miesięcy pozbawienia wolności.
Jednocześnie Sąd w tym wyroku na podstawie art. 46 § 1 k.k. (obowiązek naprawienia szkody) zasądził od oskarżonej na rzecz W. G. (1) kwotę 13.711,05 zł, a od oskarżonej na rzecz (...) Bank (...) SA kwotę 52.791,90 zł.
W listopadzie 2016r. pozwany skierował do (...) Banku S.A. pismo, w którym oświadczył, że uchyla się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu, wywołanego podstępnym działaniem osoby trzeciej w przedmiocie zawarcia urnowy kredytu gotówkowego.
W tak ustalonym stanie faktycznym, Sąd uznał powództwo za zasadne.
W uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd wskazał, że w przedmiotowej sprawie zobowiązany był ustalić, czy błąd. w którym pozostawał W. G. (1), jest błędem spełniającym przesłanki z art. 84 k.c. Sąd uznał, że pozwany pozostawał w błędzie co do czynności prawnej. Błąd ten był również błędem istotnym, bowiem pozwany podał, że gdyby wiedział jaką w istocie podpisuje umowę, to nigdy by tego nie uczynił. Twierdzenia pozwanego są wiarygodne, bowiem są zgodne z zasadami doświadczenia życiowego. Sąd podkreślił, że występuje istotna różnica pomiędzy poręczeniem do kwoty 5.000 zł, a zaciągnięciem kredytu w kwocie ponad 50 tys. zł. Sąd Rejonowy wskazał, że trzecią niezbędną przesłanką było. by to adresat oświadczenia wywołał błąd. wiedział o błędzie lub mógł z łatwością błąd zauważyć. Błąd, w którym pozostawał pozwany nie wypełnia tej przesłanki, bowiem nie został wywołany przez bank ani przez jego pracownika - jest okolicznością bezsporną, że błąd wywołała osoba trzecia, tj. K. G.. W niniejszej sprawie brak również informacji, aby pracownicy banku wiedzieli o błędzie, albo mogli z łatwością błąd zauważyć. Pozwany nie powoływał się na tę okoliczność i nie zgłaszał wniosków w tym zakresie.
Sąd argumentował ponadto, że podziela wyrażony w literaturze pogląd, że choć nie wynika to z przepisu, to na błąd nie może powołać się osoba, której mylne wyobrażenie o treści czynności prawnej spowodowane zostało brakiem należytej staranności.
W ocenie Sądu. choć w wyroku karnym (którego ustaleniami Sąd jest związany) mowa jest o błędzie, to jednak nie jest on tożsamy z błędem, o którym mowa w art. 84 k.c. To nie jest ten sam błąd (bowiem na gruncie prawa cywilnego musi on posiadać określone cechy) i związanie Sądu ustaleniami prawomocnego wyroku karnego nie oznacza, że Sąd rozpoznając niniejszą sprawę ma automatycznie przyjąć, że doszło do błędu określonego w art. 84 k.c.
Sąd ponadto wskazał, że pozwany nie złożył oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych oświadczenia woli w terminie przewidzianym w art. 88 k.c. W niniejszej sprawie błąd ustal, w ocenie Sądu. w momencie kiedy pozwany dowiedział się. że nic podpisał umowy poręczenia pożyczki na kwotę 5.000 zł. a umowę kredytu na ponad 50 tys. zł.
Pozwany dowiedział się o tym w rozmowie telefonicznej z pracownikiem banku w dniu 20.03.2015r. Natomiast w dniu 24.11.2016r. pozwany sporządził pismo do powoda, w którym oświadczył, że uchyla się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu, wywołanego podstępnym działaniem osoby trzeciej w przedmiocie zawarcia umowy kredytu gotówkowego. Pismo to nadano do powoda najprawdopodobniej lego samego dnia albo kilka dni później. Z powyższego wynika, że pozwany nie zmieścił się w terminie rocznym określonym przez ww. przepis. Przekroczył ten termin o około 8 miesięcy.
Argumenty pozwanego dotyczące niezasadności powództwa z uwagi na możliwość powstania dwóch tytułów wykonawczych są zdaniem Sądu Rejonowego nietrafne. Wyrok karny zawiera orzeczenie obowiązku naprawienia szkody od K. G. na rzecz powoda, a wyrok wydany w niniejszej sprawie będzie dotyczył pozwanego. Mogą więc istnieć dwa tytuły wykonawcze, ale inna jest osoba zobowiązana do zapłaty.
Z uwagi na wyżej wskazane okoliczności Sąd uznał, że pozwany nie pozostawał w błędzie co do treści czynności prawnej, gdy dnia 13.02.2015r. podpisywał umowę o kredyt z powodem. Ponadto nawet gdyby przyjąć, że w pozostawał w błędzie, to przekroczył termin roczny przewidziany do uchylenia się od skutków tego błędu.
Z uwagi na to Sąd Rejonowy w Krośnie Odrzańskim uznał powództwo za zasadne w całości i wyrokiem z dnia 25 maja 2018r. zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 55.502,06 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 20.01.2017r. do dnia zapłaty.
O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c.
Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany W. G. (1), domagając się jego zmiany i oddalenia powództwa w całości oraz obciążenia powoda kosztami procesu w obu instancjach.
Zaskarżonemu wyrokowi pozwany zarzucił:
1. obrazę przepisów prawa materialnego, to jest:
1) art. 58 § 1 i § 2 k.c. przez jego niezastosowanie, w sytuacji gdy do zawarcia umowy kredytu konsumenckiego doszło przed domem
pozwanego, który spieszył się do pracy, bez udzielenia mu informacji o rzeczywistej roli w uzyskanym kredycie i bez zapewnienia pozwanemu rzeczywistej możliwości zapoznania się z treścią umowy, bez pozostawienia ogólnych warunków umowy i z pominięciem realizacji pozostałych obowiązków informacyjnych powoda — działających w jego imieniu pośredników kredytowych, skutkiem czego zawarcie umowy i udzielenie kredytu było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, w tym z zasadami słuszności i uczciwego obrotu, a nadto umożliwiło popełnienie K. G. przestępstwa oszustwa na szkodę pozwanego i banku;
2) art. 5 k.c. przez jego niezastosowanie i w konsekwencji zasądzenie na rzecz powoda należności wynikającej z umowy zawartej w wyniku przestępstwa popełnionego na szkodę pozwanego, objętej już prawomocnym wyrokiem karnym, gdzie zasądzono na rzecz pokrzywdzonych, w tym na rzecz powoda, obowiązek naprawienia szkody w kwocie 52.791.90 zł:
II. obrazę przepisów prawa procesowego mającą wpływ na treść zaskarżonego orzeczenia, a to art. 233 § 1 k.p.c. przez dowolną, a nie swobodą ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego:
III. błąd w ustaleniach faktycznych mający istotny wpływ na treść rozstrzygnięcia, a polegający na nieustaleniu szczegółowych okoliczności zawarcia umowy kredytu takich jak: pozbawienie pozwanego realnej możliwości zapoznania sic z treścią umowy, niepozostawienie mu kopii umowy, czy też ogólnych warunków umowy, niewyjaśnienie mu przez pośredników banku roli w zawieranej umowie, podpisanie kilkunastu stron umowy kredytu w zaledwie kilka minut, w aucie przed posesją pozwanego, uzgadnianie szczegółów kredytu ze skazaną, a nie z pozwanym, traktowanie pozwanego przez pośredników banku skazanej, nie zaś pozwanego, jako najbardziej zainteresowanej umową.
W uzasadnieniu apelacji rozwinięto podniesione zarzuty (k. 102 — 109).
W odpowiedzi na apelację, powód wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów zastępstwa procesowego.
W uzasadnieniu odpowiedzi na apelację ustosunkowano się szczegółowo do jej zarzutów (k.l 18 - 120).
Sąd Okręgowy zważył, co następu je:
apelację pozwanego uznano za zasadną.
W ocenie Sądu Okręgowego, w niniejszej sprawie Sąd Rejonowy winien zastosować przepis art. 5 k.c.
W sprawie bezspornym było. że wyrokiem z dnia 23 grudnia 2016r., wydanym w sprawie II K 360/15, Sąd Rejonowy w Krośnie Odrzańskim, po rozpoznaniu sprawy K. G. oskarżonej o to, że w dniu 16 lutego 2015r. w celu osiągnięcia korzyści majątkowej wprowadziła pokrzywdzonego W. G. (3) w błąd co do jego roli, to jest żyranta w uzyskaniu przez nią pożyczki w kwocie 5.000 zł. w wyniku czego pokrzywdzonemu podstępnie przedłożyła do podpisu umowę kredytu gotówkowego nr (...) z dnia 13 lutego 2015r. na kwotę 59.673. 90 zł, zawartą z (...) Bank (...) z siedzibą w G. a W. G. (1) jako głównym kredytobiorcą, czym doprowadziła W. G. (1) oraz (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w G. do niekorzystnego rozporządzenia mieniem w kwocie 59.673.90 zł, to jest o czyn z art. 286 § 1 k.k., uznał oskarżoną K. G. za winną popełnienia zarzucanego jej czynu i za to wymierzył jej karę 10 miesięcy pozbawienia wolności. Sąd w tym wyroku zasądził od oskarżonej na rzecz W. G. (1) kwotę 13.711.05 zł tytułem obowiązku naprawienia szkody, a na rzecz (...) Bank S.A. z siedzibą w W., jako następcy (...) Bank (...) S.A., z tego samego tytułu kwotę 52.791.90 zł, wyrok ten jest prawomocny.
Bezspornym jest także, że powód dochodzi od pozwanego zapłaty kwoty wynikającej z w w. umowy kredytowej.
Zgodnie z przepisem art. 11 ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w postępowaniu cywilnym.
Zgodnie natomiast z art. 11 ustawy z 12 maja 2011r. o kredycie konsumenckim (Dz.U.2018.993), kredytodawca lub pośrednik kredytowy zobowiązany jest przed zawarciem umowy o kredyt konsumencki udzielić konsumentowi wyjaśnień dotyczących treści informacji przekazanych przed zawarciem umowy oraz postanowień zawartych w umowie, która ma zostać zawarta, w sposób umożliwiający konsumentowi podjęcie decyzji dotyczącej umowy o kredyt konsumencki. Wyjaśnienie polega na opisaniu znaczenia danej informacji (postanowienia umownego) oraz konsekwencji, jakie - w typowych okolicznościach - mogą z niej wynikać dla konsumenta. Wyjaśnienia powinny być zindywidualizowane, dostosowane do konkretnego konsumenta (zob. Czech Tomasz, Kredyt konsumencki. Komentarz, wyd. II, opublikowano: WKP 2018).
Tym samym, w ocenie Sądu Okręgowego, należało uznać, że powód przyczynił się do zawarcia przez pozwanego przedmiotowej umowy o kredyt w błędnym przekonaniu, że jest jedynie żyrantem K. G.. Oczywistym jest, że gdyby powód wywiązał się ze swojego obowiązku informacyjnego wobec pozwanego, z całą pewnością pozwany nie przystąpiłby do przedmiotowej umowy, nie doszłoby do wprowadzenie pozwanego w błąd i do popełnienia przestępstwa na jego szkodę przez K. G.. Tym samym, w ocenie Sądu. sprzecznym z zasadami współżycia społecznego byłoby w takiej sytuacji uznanie roszczenia powoda za zasadne jako sprzecznego z zasadami współżycia społecznego.
Zgodnie z art. 5 k.c. nie można czynić ze swego prawa użytku, który by byt sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Klauzula generalna niedopuszczalności czynienia ze swego prawa użytku sprzecznego z zasadami współżycia społecznego ma na celu zapobieganie stosowaniu prawa w sposób prowadzący do skutków nieetycznych lub rozmijających się w sposób zasadniczy z celem danej regulacji prawnej. Jeśli wiec uwzględnienie powództwa zgodnego z literą prawa powodowałoby w sumie skutki rażąco niesprawiedliwe lub krzywdzące dla pozwanego, niedąjące się zaakceptować z punktu widzenia norm moralnych i wartości powszechnie uznanych w społeczeństwie, to należy skorzystać z możliwości, jaką stwarza art. 5 k.c. i oddalić takie żądanie.
W ocenie Sądu w przedmiotowej sytuacji, biorąc pod uwagę opisywane powyżej okoliczności, wystąpienie z powództwem przeciwko pozwanemu stanowi nadużycie prawa strony powodowej.
Należy ponadto podkreśl ić. że powód, jako pokrzywdzony w ww. sprawie karnej, posiada już tytuł wykonawczy przeciwko K. G., dzięki któremu ma możliwość ochrony swego interesu prawnego. Zasądzenie żądanej pozwem kwoty od pozwanego stanowiłoby dla niego niczym nieuzasadnioną, swoistą represję za zawarcie umowy, której de facto nie chciał zawrzeć i która posłużyła przestępczemu celowi.
Sąd Okręgowy podziela stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w wyroku z dnia 3.07.2015 r., sygn. IV CSK 595/14, w którym orzekł, że brak klauzul generalnych mógłby prowadzić do rozstrzygnięć formalnie zgodnych z prawem, ale w konkretnej sytuacji niesłusznych, bo nieuwzględniających w rozstrzyganych sprawach uniwersalnych wartości, które mieszczą się w pojęciu sprawiedliwości nie tylko formalnej, ale i materialnej. Sąd Okręgowy stoi na stanowisku, że uwzględnienie przedmiotowego powództwa stałoby przeciwko ww. wartościom.
Z uwagi na powyższe, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. Sąd orzekł jak w pkt 11. sentencji wyroku.
Na podstawie ww. przepisu zmianie podlegało także postanowienie o kosztach zawarte w zaskarżonym wyroku. Jako że to powód przegrał proces, na podstawie art. 98 § 1 i 3 zobowiązany jest zwrócić pozwanemu należne mu koszty procesu. Składało się na nie wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 5.400 zł.
O wynagrodzeniu pełnomocnika Sąd orzekł na podstawie § 2 pkt. 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015 r. (Dz.U. z 2015 r. poz. 1804) opłata od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł.
O kosztach procesu za instancję odwoławczą Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w punkcie II sentencji wyroku. Wysokość kosztów przyznanych pełnomocnikowi strony pozwanej w kwocie 2.700 zł wynika z § 2 pkt 6 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U z Dz.U.2018.265).
Brakujące koszty sądowe na etapie postępowania apelacyjnego związane były z opłatą od apelacji w wysokości 2.776 zł, od uiszczenia której pozwany był zwolniony. Stosownie zatem do treści art. 113 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych, zasadne było nakazanie ściągnięcia ww. kwoty od strony powodowej, o czym Sąd orzekł w pkt. III wyroku.