Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 listopada 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Dorota Elżbieta Zarzecka (spr.)

Sędziowie: SA Teresa Suchcicka

SA Alicja Sołowińska

Protokolant: Barbara Chilimoniuk

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 6 listopada 2018 r. w B.

sprawy z odwołania J. G.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o emeryturę

na skutek apelacji wnioskodawcy J. G.

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 5 czerwca 2018 r. sygn. akt V U 1102/17

oddala apelację.

SSA Teresa Suchcicka SSA Dorota Elżbieta Zarzecka SSA Alicja Sołowińska

Sygn. akt III AUa 587/18

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z 12 października 2017 r., wydaną na podstawie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U.2017.1383 j.t.) i rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U.1983.8.43) odmówił J. G. prawa do emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach, ponieważ udowodnił on łączny okres zatrudnienia wynoszący 23 lata, 5 miesięcy i 2 dni, zamiast wymaganych 25 lat oraz nie wykazał żadnego okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych.

Odwołanie od tej decyzji złożył J. G., wnosząc o jej zmianę i przyznanie prawa do emerytury.

ZUS w odpowiedzi na odwołanie wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z 5 czerwca 2018 r. odwołanie oddalił. Sąd ten ustalił, że J. G. urodził się (...) W dniu 27 września 2017 r. złożył w wniosek o przyznanie prawa do emerytury. Ubezpieczony nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego. Sąd odwołał się do przepisów wskazujących warunki przyznania prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych, tj. art. 184 ust. 1 i 2, art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i § 3 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Spór dotyczył zaliczenia okresu pracy odwołującego w gospodarstwie rolnym rodziców od 2 sierpnia 1973 r. do 19 czerwca 1975 r. do okresów składkowych na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jak i ustalenia okresu pracy odwołującego w szczególnych warunkach.

Zdaniem Sądu Okręgowego organ rentowy niezasadnie nie zaliczył J. G. do okresów zatrudnienia okresu pracy w gospodarstwie rolnym od 2 sierpnia 1973 r. do 19 czerwca 1975 r. Z zaświadczenia Prezydenta Miasta B. z 3 stycznia 2018 r. wynikało, że odwołujący w spornym okresie był zameldowany pod adresem: W. nr domu (...)w gminie S.. Z informacji nadesłanej przez Starostwo Powiatowe w S. Wydział Geodezji, Katastru i (...) wynikało zaś, że w rejestrze gruntów obrębu W. gmina S. pod poz. (...)zapisane było gospodarstwo rolne o pow. 4,31 ha na nazwisko W. G. (1) – ojca odwołującego. J. G. wyjaśnił, że uczył się w (...) w S. i codziennie dojeżdżał do niej rowerem, motorowerem, a zimą autobusem. Do S. z jego ówczesnego miejsca zamieszkania była to odległość 10-12 km. W latach 1973-1975 r. w gospodarstwie poza nim mieszkała jego mama, tata i dwóch braci. Z zeznań świadków M. A. i W. G. (2) wynikało, że rodzice odwołującego posiadali gospodarstwo rolne o powierzchni około 5 ha. Odwołujący w spornym okresie mieszkał z rodzicami i uczył się w szkole zawodowej, do której codziennie dojeżdżał. Odwołujący pracował w gospodarstwie rodziców po 4-5 godzin i wykonywał tam wszelkie prace. Zajmował się dojeniem krów i karmieniem zwierząt. W ocenie Sądu pierwszej instancji zeznania świadków i odwołującego były konsekwentne i logiczne oraz korespondowały z pozostałym materiałem dowodowym zgromadzonym w sprawie. Powszechnie wiadome jest, że w spornym okresie dzieci pochodzące z rodzin wiejskich od najmłodszych lat brały czynny udział w pracach rolnych. Okoliczność, że J. G. uczył się w szkole zawodowej oddalonej o około 12 km od wsi w której mieszkał i codziennie dojeżdżał do szkoły nie przesądza o tym, że nie był w stanie przepracować w gospodarstwie rolnym co najmniej 4 godzin dziennie.

Dlatego też Sąd Okręgowy uznał, że należało zaliczyć odwołującemu do stażu emerytalnego okres pracy w gospodarstwie rolnym w zakresie niezbędnym do uzupełnienia okresu wymaganego do nabycia prawa do świadczenia a tym samym legitymuje się on okresem uprawniającym do emerytury w wymiarze 25 lat.

Odnośnie okresów pracy w warunkach szczególnych Sąd Okręgowy przeprowadził postępowania dowodowe. Oparł się w tej mierze na dołączonej do akt dokumentacji emerytalnej, wyjaśnieniach odwołującego jak również aktach osobowych. Przedmiotem analizy Sądu był okres zatrudnienia do 31 grudnia 1998 r., gdyż warunki, od których zależy prawo do emerytury w obniżonym wieku na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS należy spełnić na dzień 1 stycznia 1999 r.

Chronologiczna ocena akt osobowych wskazywała, że ubezpieczonemu zatrudnionemu w Fabryce (...) S.A. z siedzibą w S. powierzono wykonywanie pracy w pełnym wymiarze na stanowisku ślusarza w okresie od 20 czerwca 1975 r. do 30 kwietnia 1980 r., a w okresie od 18 czerwca 1980 r. do 31 maja 2012 r. pracował on w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku ślusarza, wiertacza, frezera w Fabryce (...) S.A. z siedzibą w B..

Odwołujący wskazał, że w S. robił silosy i był tam zatrudniony jako ślusarz, ale pracował jako pomocnik spawacza - spawał, szlifował, czyścił spawy. Dodał, że w B. - B. również zatrudniony był jako ślusarz i wiertacz, wskazując jednocześnie, że świadkowie, którzy mogą potwierdzić okoliczności związane z jego pracą już nie żyją, zaś zakłady pracy w których pracował nie chciały mu wystawić świadectw pracy w szczególnych warunkach.

Zgodnie z poz. 78 działu III (prace różne w hutnictwie i przemyśle metalowym) wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia RM z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, pracą w szczególnych warunkach, której wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego, jest szlifowanie lub ostrzenie wyrobów i narzędzi metalowych oraz polerowanie mechaniczne. W świetle wykazu A, działu XIV (prace różne), poz. 12 jako zatrudnienie w szczególnych warunkach uznane są prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym i atomowodorowym.

Odwołujący sam przyznał, że w B. - B. pracował jako ślusarz i wiertacz, co znalazło potwierdzenie w szczególności w umowach o pracę, świadectwach pracy i angażach. W S. był zatrudniony jako ślusarz, ale faktycznie pracował przy spawaniu, co nie znajduje potwierdzenia w aktach osobowych, gdyż dokumentacja wskazuje na zatrudnienie wyłącznie na stanowisku ślusarza. Brak było ponadto jakichkolwiek innych dowodów na okoliczność charakteru i rodzaju pracy w obu zakładach.

Sąd pierwszej instancji uznał, że w oparciu o materiał dowodowy zgromadzony w sprawie nie można przyjąć, że odwołujący J. G. w okresach od 20 czerwca 1975 r. do 30 kwietnia 1980 r. i od 18 czerwca 1980 r. do 31 grudnia 1998 r. wykonywał pracę w warunkach szczególnych skoro jego stanowiska pracy- ślusarz, wiertacz nie zostały wymienione w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a odwołujący nie przedstawił żadnych innych dowodów, które wykazywałyby, że jego praca powinna zostać zaliczona do kategorii pracy o szczególnym charakterze. To na odwołującym spoczywał ciężar dowodu w tym zakresie (art. 6 k.c.).

Ponieważ dla ustalenia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z art. 184 ustawy emerytalnej nieodzowne jest łączne spełnienie przez ubezpieczonego wszystkich przesłanek, wobec braku spełnienia przesłanki dotyczącej posiadania 15 lat pracy w szczególnych warunkach, Sąd Okręgowy uznał, że brak było podstaw prawnych do przyznania świadczenia, pomimo zaliczenia okresu pracy w gospodarstwie rolnym od 2 sierpnia 1973 r. do 19 czerwca 1975 r.

Mając powyższe na uwadze na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. Sąd oddalił odwołanie.

Apelację od tego wyroku wniósł J. G.. Zaskarżył wyrok w zakresie nie zaliczenia okresu pracy w warunkach szczególnych. Podniósł, że pracował jako szlifierz w (...) w latach 80-tych i 90-tych, co powinno znaleźć odzwierciedlenie w jego aktach osobowych. W angażach i dokumentach z badań okresowych miał wpisane stanowiska: ślusarz, szlifierz, wiertacz, frezer i tak pracował. Nawet jak pracował jako wiertacz, to 2-3 metry obok niego pracował szlifierz, wdychał więc ten sam pył i pracował w hałasie. Wypłacano mu dodatek za pracę w warunkach szkodliwych i posiłki regeneracyjne. Skarżący wniósł o przyznanie prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Sąd pierwszej instancji dokonał w sprawie prawidłowych ustaleń faktycznych oraz właściwej oceny prawnej spornych okoliczności.

Spór w sprawie dotyczył tego, czy J. G. spełnia warunki do otrzymania prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Podstawę do przyznania tego świadczenia stanowi art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Zgodnie z tym przepisem, ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu niższego wieku emerytalnego, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy (tj. w dniu 1 stycznia 1999 r.) osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 65 lat - dla mężczyzn oraz posiadają niezbędny okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, tj. co najmniej 25 lat dla mężczyzn. Warunkiem uzyskania emerytury wcześniejszej jest również nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem ZUS, na dochody budżetu państwa (art. 184 ust. 2 ww. ustawy).

Zgodnie z art. 32 ust. 4 ww. ustawy, wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których ubezpieczonym przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych. W tym względzie ustawa odsyła do przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Przesłankę odpowiednio długiego okresu pracy w warunkach szczególnych zawiera § 4 rozporządzenia, zgodnie z którym pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla mężczyzn, ma wymagany okres zatrudnienia (25 lat), w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

J. G. wiek 60 lat ukończył (...) Na etapie postępowania apelacyjnego nie jest już sporne spełnienie przez niego warunku legitymowania się 25-letnim okresem składkowym i nieskładkowym. Sąd Okręgowy doliczył okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od 2 sierpnia 1973 r. do 19 czerwca 1975 r. do okresów składkowych na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i w tym zakresie wyrok nie został zaskarżony przez żadną ze stron. Spór dotyczy natomiast wyłącznie posiadania 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach.

Decydującą rolę w analizie charakteru pracy ubezpieczonego, z punktu widzenia uprawnień emerytalnych i możliwości uznania danego zatrudnienia za pracę w warunkach szczególnych, ma możliwość jego zakwalifikowania pod konkretną pozycję wymienioną w wykazie A stanowiącym załącznik nr 1 do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. Rozporządzenie to wymienia enumeratywnie rodzaje prac, które uznawane są za pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Jak słusznie wskazał Sąd pierwszej instancji, w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że dla oceny, czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w ww. wykazie (por. wyroki Sądu Najwyższego: z 14 września 2007 r., III UK 27/07; z 19 września 2007 r., III UK 38/07; z 6 grudnia 2007 r., III UK 66/07).

Pierwszym spornym okresem był okres zatrudnienia skarżącego w B. Zakładach (...) od 20 czerwca 1975 r. do 30 kwietnia 1980 r. Jak wynika ze świadectwa pracy z 10 lutego 2003 r., J. G. był wówczas zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku ślusarza. Potwierdzają to również pozostałe dokumenty z jego akt osobowych: umowy o pracę z 20 czerwca 1975 r. i z 22 wrzenia 1975 r., angaże, protokół komisyjnej oceny posiadanych kwalifikacji zawodowych z 31 stycznia 1980 r., świadectwo pracy z 30 kwietnia 1980 r. Ponadto z angaży wynika, że w okresach: od 1 do 30 kwietnia, od 1 do 31 maja, od 1 do 30 czerwca, od 1 do 31 sierpnia, od 1 do 30 września 1976 r. miał on powierzone obowiązki pakowacza. Sam zresztą twierdził, że w tym okresie był zatrudniony jako ślusarz, ale pracował również jako pomocnik spawacza, spawał, szlifował, czyścił spawy.

Z zeznań J. G. przed Sądem Apelacyjnym również wynikało, że w spornym okresie zatrudnienia w B. Zakładach (...) wykonywał on różnego rodzaju prace: montował betoniarki, zgrzewał koła, spawał, szlifował, parował i wykonywał inne dodatkowe prace. Za pracę w szkodliwych warunkach otrzymywał dodatek i posiłki regeneracyjne.

Sąd Apelacyjny dał wiarę skarżącemu, że w pewnym zakresie wykonywał on prace zaliczane do prac w warunkach szczególnych, np. prace polegające na szlifowaniu lub ostrzeniu wyrobów i narzędzi metalowych oraz polerowanie mechaniczne, wskazane w dziale III (w hutnictwie i przemyśle metalowym) pod poz. 78 wykazu A załącznika do ww. rozporządzenia, czy też prace przy spawaniu i wycinaniu elektrycznym, gazowym i atomowodorowym, wskazane w dziale XIV (prace różne), poz. 12 wykazu A. Aby jednak uznać sporny okres zatrudnienia za pracę wykonywaną w szczególnych warunkach, prace takie musiałyby być wykonywane stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Należy mieć na uwadze, że stanowisko na jakim był wówczas zatrudniony J. G. – stanowisko ślusarza nie zostało wymienione w wykazie A załącznika do ww. rozporządzenia. Ponadto, wykonywał on również inne czynności, choćby prace pakowacza, czyścił spawy i wykonywał inne dodatkowe prace, które nie są zaliczane do prac w warunkach szczególnych. Zdaniem Sądu odwoławczego, powyższego okresu zatrudnienia nie można zatem uznać za okres pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS i rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Skarżący domagał się również zaliczenia do prac w warunkach szczególnych okresu zatrudnienia w Fabryce (...) S.A. Ze świadectwa pracy z 16 kwietnia 2013 r. wynika, że w okresie zatrudnienia u tego pracodawcy (od 18 czerwca 1980 r. do 31 maja 2012 r.) pracował on na stanowiskach: ślusarza, wiertacza i frezera. Z dokumentów z jego akt osobowych wynika, że w okresie, który mógłby być zaliczony do prac w warunkach szczególnych (od 18 czerwca 1980 r. do 31 grudnia 1998 r.) pracował on jako ślusarz i wiertacz. Znajduje to potwierdzenie w dokumentach takich jak: wniosek w sprawnie zatrudnienia pracownika z 3 czerwca 1980 r., orzeczenie lekarskie z 16 czerwca 1980 r., wniosek o przyjęcie do pracy z 16 czerwca 1980 r., karta obiegowa zmiany z 17 czerwca 1890 r., umowa o pracę z 18 czerwca 1980 r., liczne angaże, wnioski o przeprowadzenie egzaminu kwalifikacyjnego. Wbrew twierdzeniom zawartym w apelacji, z dokumentów tych nie wynika natomiast, aby odwołujący w tym spornym okresie pracował również jako szlifierz.

Z zeznań J. G. wynikało natomiast, że w okresie zatrudnienia w Fabryce (...) S.A. pracował na stanowisku ślusarza i dodatkowo szlifował na szlifierce szczęki do uchwytów tokarskich. Pracował również w żeliwie, wiercił otwory.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego, również tego okresu zatrudnienia nie można uznać za okres pracy w warunkach szczególnych z uwagi na to, że skarżący nie pracował w takich warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, a miał powierzone różne obowiązki. Praca ślusarza i wiertacza nie jest pracą w warunkach szczególnych, natomiast szlifowanie nie było głównym zajęciem odwołującego, a jedynie czynnością wykonywaną dodatkowo. Podkreślić trzeba, że wymogi stawiane przez ustawodawcę, które należy spełnić w celu uzyskania prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, należy interpretować ściśle. W wykazie A, stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. określono wprost, jakie rodzaje prac kwalifikują się do prac w szczególnych warunkach. Dochodzone świadczenie jest emeryturą wcześniejszą, czyli niejako przywilejem dla osób wykonujących określone w przepisach prace i spełniającym inne warunki niezbędne do jego przyznania. W celu skutecznego ubiegania się o to świadczenie należy spełnić m.in. przesłankę wykonywania prac wymienionych w wykazie A, stanowiącym załącznik do ww. rozporządzenia stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, obowiązującym na danym stanowisku, stosownie do wymogu wynikającego z § 2 ust. 1 ww. rozporządzenia.

Skarżący podnosił w toku postępowania, że w spornych okresach zatrudnienia pracował w warunkach szkodliwych dla zdrowia: w hałasie, w pyle przemysłowym oraz że otrzymywał dodatek za pracę w warunkach szkodliwych i posiłki regeneracyjne. Należy jednak wyjaśnić, że otrzymywanie takiego dodatku nie jest równoznaczne z tym, że pracownik pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach szczególnych. Praca w warunkach szkodliwych nie jest bowiem tożsama z pracą w szczególnych warunkach. W świetle art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych konieczne jest nadto, aby ta praca była równocześnie pracą o znacznej uciążliwości, a takie zostały rodzajowo wymienione w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Oznacza to, że pracą o znacznej szkodliwości dla zdrowia i o znacznym stopniu uciążliwości dla osoby, która nie wykonuje jako podstawowych prac wymienionych w wykazie A, stanowiącym załącznik do ww. rozporządzenia, są wyłącznie czynności zgodne z wykazem, nie zaś wykonywanie jakichś innych prac, choćby w tych samych szkodliwych warunkach (por. wyrok Sądu Najwyższego z 10 kwietnia 2014 r., I UK 388/13, LEX nr 1464690).

Reasumując, materiał dowodowy zebrany w sprawie nie potwierdził, aby J. G. w spornych okresach zatrudnienia w B. Zakładach (...) od 20 czerwca 1975 r. do 30 kwietnia 1980 r. oraz w Fabryce (...) S.A. od 18 czerwca 1980 r. do 31 grudnia 1998 r. pracował w warunkach szczególnych. Skarżący nie spełnił zatem przesłanki określonej w art. 184 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z przepisami rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, niezbędnej do przyznania prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Mając na uwadze powyższe Sąd oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c.

SSA Teresa Suchcicka SSA Dorota Elżbieta Zarzecka SSA Alicja Sołowińska