Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 grudnia 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach

Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 13 grudnia 2018 r. w Katowicach

sprawy z odwołania S. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o wysokość świadczenia

na skutek apelacji ubezpieczonego S. M.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w Katowicach z dnia 25 kwietnia 2018 r. sygn. akt XI U 684/18

oddala apelację.

/-/SSA J.Pietrzak /-/SSA M.Procek /-/SSA T.Szweda

Sędzia Przewodniczący Sędzia

Sygn. akt III AUa 1214/18

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 25 kwietnia 2018r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach oddalił odwołanie ubezpieczonego S. M.
od decyzji organu rentowego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. z dnia 6 marca 2018r. odmawiającej przeliczenia emerytury.

W uzasadnieniu powyższej decyzji organ rentowy podniósł, iż brak było podstaw
do obliczenia emerytury ubezpieczonego bez pomniejszania jej wysokości o pobrane wcześniej emerytury.

Sąd Okręgowy ustalił, iż ubezpieczony S. M., urodzony (...), w dniu 31 grudnia 2005r. złożył w organie rentowym wniosek o przyznanie prawa
do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Decyzją z dnia 31 stycznia 2006r. organ przyznał ubezpieczonemu prawo do wnioskowanego świadczenia od dnia 1 grudnia 2005r.

Następnie, dnia 12 stycznia 2016r. ubezpieczony złożył wniosek o emeryturę
z powszechnego wieku emerytalnego. Decyzją z dnia 27 stycznia 2016r. przyznano mu prawo do emerytury od dnia 1 stycznia 2016r., czyli od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. Świadczenie ustalono w oparciu o przepisy art. 25 ust. 1b i art. 26 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w ten sposób,
że od kwoty zwaloryzowanego kapitału początkowego odliczono sumę pobranych
emerytur. Kolejnym wnioskiem z dnia 12 kwietnia 2017r. ubezpieczony zwrócił się
do organu rentowego o ponowne przeliczenie wysokości emerytury wskazując, że wnosi
o nieodliczanie mu sumy wypłaconych emerytur w okresie kiedy przebywał na wcześniejszej emeryturze, ponieważ - jego zdaniem - prawo nie działa wstecz, więc nowelizacja
przepisów wprowadzająca odliczanie wypłaconych emerytur nie powinna mieć do niego zastosowania, skoro emeryturę pobiera od 2005r., a zmiana przepisów nastąpiła
w 2013r.

Decyzją z dnia 24 kwietnia 2017r. organ rentowy odmówił przeliczenia emerytury zgodnie z wnioskiem ubezpieczonego. Decyzji tej odwołujący nie zaskarżył.

Kolejny wniosek o przeliczenie świadczenia ubezpieczony wniósł 8 lutego 2018r., podnosząc w nim te same okoliczności, co we wniosku z 12 kwietnia 2017r. Organ rentowy zaskarżoną decyzją z dnia 6 marca 2018r. ponownie odmówił prawa do przeliczenia emerytury, podkreślając że emerytura w powszechnym wieku emerytalnym została ubezpieczonemu przyznana w 2015r., wobec czego, stosuje się do niego przepisy obowiązujące w tym okresie.

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach organu rentowego.

Według Sądu Okręgowego, w niniejszej sprawie sporna kwestia sprowadzała się
do rozstrzygnięcia, czy organ rentowy prawidłowo odmówił ubezpieczonemu prawa
do przeliczenia świadczenia na podstawie przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, odliczając od przyznanego świadczenia wysokość pobranych emerytur.

Sąd ten zatem przytoczył treść art. 25 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zgodnie z którą podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173-175 oraz kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia
13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, z zastrzeżeniem ust. 1a i 1b
oraz art. 185. Sąd Okręgowy podał przy tym, iż ust. 1b tego przepisu przewiduje, że jeżeli ubezpieczony pobrał emeryturę na podstawie przepisów art. 26b, 46, 50, 50a, 50e, 184
lub art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982r. - Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2014r. poz. 191
i 1198, z 2015r. poz. 357, 1268 i 1418 oraz z 2016r. poz. 668), podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, ustaloną zgodnie z ust. 1, pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki
na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne.

Wskazany przepis (ust. 1b art. 25 ustawy emerytalnej) został dodany przepisami ustawy z dnia 11 maja 2012r. (Dz. U. z 2012r., poz. 637). Zgodnie z brzmieniem art. 22 tego aktu prawnego, ustawa ta weszła w życie z dniem 1 stycznia 2013r. Przepisy ustawy
nie przewidywały innych reguł intertemporalnych.

Zatem - w ocenie Sądu Okręgowego - momentem decydującym o zastosowaniu nowego stanu prawnego, wynikającego z wprowadzenia do ustawy emerytalnej art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej, jest chwila uzyskania prawa do emerytury w związku z osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego (spełnienia przesłanek do jego nabycia).
W przedmiotowej sprawie ubezpieczony co prawda pobierał emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym od grudnia 2005r., jednakże prawo do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym nabył w 2016r., a więc po wejściu w życie omawianej nowelizacji. Tym samym, na dzień nabycia prawa do emerytury w powszechnym wieku emerytalnym należało również ustalić wysokość świadczenia, w tym zastosować obowiązujący przepis art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej. Sąd ten zwrócił uwagę, że przy takim stanie faktycznym orzecznictwo i praktyka sądowa jest w zasadzie jednolita.

Według tegoż Sądu, obecnie przeważa również pogląd, że datą decydującą
o wysokości świadczenia jest data złożenia wniosku, niezależnie od daty spełnienia przesłanek do przyznania świadczenia (tak uchwała Sądu Najwyższego z dnia
19 października 2017r., III UZP 6/17; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 25 lipca 2017r., III AUa 1066/16). Według tego poglądu nawet, gdyby ubezpieczony spełnił przesłanki do nabycia emerytury z powszechnego wieku emerytalnego przed dniem 1 stycznia 2013r., a złożył wniosek o przyznanie świadczenia po tym dniu, należałoby zastosować przepis art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej. Tym bardziej, przepis ten znajduje zastosowanie
w przypadku kiedy przesłanki do emerytury z powszechnego wieku emerytalnego zostały spełnione po 1 stycznia 2013r. i wniosek o przyznanie świadczenia został złożony
po tej dacie.

Sąd ten podkreślił także, iż w przedmiotowej sprawie nie ma znaczenia,
że ubezpieczony pobierał emeryturę w obniżonym wieku emerytalnym od 2005r., ponieważ emeryturę w powszechnym wieku emerytalnym, która jest nowym, odmiennym
od poprzedniego świadczeniem, nabył w 2016r., a więc już po wejściu w życie omawianych zmian. Sam powszechny wiek emerytalny ubezpieczony osiągnął dnia 15 grudnia 2015r., ponieważ urodził się dnia (...), a zgodnie z art. 24 ust. 1b pkt 5 ustawy emerytalnej, wiek emerytalny dla mężczyzn urodzonych od dnia 1 stycznia 1950r. do dnia
31 marca 1950r. wynosi co najmniej 65 lat i 9 miesięcy.

Sąd Okręgowy miał również na uwadze, że ubezpieczony - składając wniosek
o przeliczenie emerytury w dniu 8 lutego 2018r. - nie złożył żadnych nowych dowodów,
ani nie powołał żadnych nowych okoliczności, które pozwalałyby rozpoznać organowi rentowemu sprawę zakończoną prawomocną decyzją z dnia 24 kwietnia 2017r. Zgodnie
z art. 114 ust.1 pkt 1 ustawy emerytalnej, w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję
i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość. Prawomocna decyzja z dnia 24 kwietnia 2017r. ukształtowała wzajemne prawa i obowiązki stron. Tym samym podstawą zaskarżonej decyzji z dnia 6 marca 2018r. winien być powołany wyżej przepis art. 114 ust.1 pkt 1 ustawy emerytalnej.

W konkluzji Sąd ten stwierdził, że kwota emerytury ustalonej ubezpieczonemu
w związku z osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego podlega pomniejszeniu o sumę pobranej emerytury wcześniejszej.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy, na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., odwołanie oddalił.

W apelacji od zaprezentowanego rozstrzygnięcia ubezpieczony, zarzucając Sądowi pierwszej instancji naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 2 i art. 32 Konstytucji RP, a także art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, poprzez jego błędną wykładnię polegającą
na przyjęciu, że artykuł ten należy stosować również do ubezpieczonych, którzy nabyli prawo do emerytury w wieku powszechnym po 31 grudnia 2012r., pobierając już w tym czasie emeryturę wcześniejszą, nabytą przed tą datą, wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku
i uwzględnienie odwołania poprzez przeliczenie emerytury ubezpieczonego bez pomniejszenia jej wysokości o pobrane wcześniej emerytury, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Zdaniem apelującego, jeżeli ustawodawca, do dnia 1 stycznia 2013r., nie różnicował sytuacji osób korzystających z wcześniejszej emerytury, i osób niekorzystających z tego przywileju, w zakresie obliczania wysokości emerytury należnej w wieku powszechnym,
na podstawie art. 24 ustawy emerytalnej, a następnie, od dnia 1 stycznia 2013r. sformułował nową zasadę w postaci pomniejszania wysokości podstawy emerytury w wieku powszechnym, o sumę wcześniej pobranych emerytur przyznanych przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, to brak było podstaw, by zasadę tę odnosić
do ubezpieczonych, którzy prawo do wcześniejszej emerytury uzyskali przed 1 stycznia 2013r., tj. przed wejściem w życie tej nowej regulacji. Skarżący podniósł przy tym,
iż w związku z wprowadzeniem do ustawy emerytalnej nowej regulacji, ubezpieczeni zostali postawieni przed koniecznością dokonania wyboru, czy będą korzystać z wcześniejszych świadczeń emerytalnych, co w efekcie spowoduje pomniejszenie wysokości emerytury jaką nabędą w wieku powszechnym, czy też nie skorzystają z przywileju przejścia na wcześniejszą emeryturę, dzięki czemu ich późniejsza emerytura w wieku powszechnym zostanie przyznana na ogólnych zasadach i będzie wyższa.

Osoby, które tak, jak apelujący, nabyły i zrealizowały prawo do wcześniejszej emerytury przed dniem 1 stycznia 2013r., zostały jednak pozbawione możliwości dokonania takiej analizy i wyboru najkorzystniejszego dla siebie wariantu. Co - zdaniem skarżącego - istotne, w świetle obowiązujących wtedy regulacji, ubezpieczony nie musiał przeprowadzać takiej analizy - gdyż niezależnie od tego, czy skorzystałby z prawa do wcześniejszej emerytury, czy też nie, jego emerytura w wieku powszechnym miała być obliczana na takich samych zasadach jak emerytura przyznawana osobom, które nie skorzystały z możliwości przejścia na wcześniejszą emeryturę. W konsekwencji, działając w zaufaniu do państwa
i stanowionego przez nie prawa, ubezpieczony podjął w przeszłości decyzję o przejściu
na wcześniejszą emeryturę. Niewykluczone jednak, że gdyby w momencie przejścia
na wcześniejszą emeryturę wiedział on, iż spowoduje to pomniejszenie wysokości podstawy emerytury w wieku powszechnym, to podjąłby decyzję o rezygnacji z wcześniejszej emerytury, stwierdzając, że korzystniejsze będzie nabycie prawa do niepomniejszonej emerytury w wieku powszechnym - zwłaszcza, iż wskutek dokonanej nowelizacji, uprzednio podjęta decyzja o przejściu na wcześniejszą emeryturę, ostatecznie okazała się niekorzystna. Według apelującego ustawodawca, wprowadzając tego typu zasadę, winien był uczynić to
z poszanowaniem zasad konstytucyjnych, w tym, w szczególności, wyrażonej w art. 2 Konstytucji RP, zasady zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa,
a także, bezpieczeństwa prawnego jednostki w znaczeniu jakie tej zasadzie nadało dotychczasowe orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego - czego nie uczynił. Tak więc, powyższa argumentacja przemawia za dokonaniem wykładni przepisów prowadzącej
do wniosku, iż w przypadku ubezpieczonego brak jest podstaw do obliczenia wysokości zwykłej emerytury w oparciu o przepisy obowiązujące od dnia 1 stycznia 2013r. Skoro bowiem, nabył on prawo do świadczenia w wieku obniżonym jeszcze w roku 2005r., kiedy nowe przepisy nie obowiązywały, wysokość świadczenia musiałaby zostać obliczona przy uwzględnieniu regulacji, obowiązujących w tej właśnie dacie - a więc, bez odliczania kwot uprzednio pobranych emerytur wcześniejszych.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Przyjmując ustalenia poczynione przez Sąd pierwszej instancji jako własne uznał,
że apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Podkreślenia wymagają dwa wątki, trafnie rozpoznane przez Sąd Okręgowy.

Pierwszy sprowadza się do tezy wyrażonej trafnie przez Sąd Najwyższy w wyroku
z dnia 7 marca 2018r., (I UK 572/16), iż skoro wnioskodawca wystąpił o ustalenie emerytury na podstawie art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2017r. poz. 1383 ze zm.) po dodaniu
art. 25 ust. 1b tej ustawy, to przy ustalaniu podstawy wymiaru tej „nowej” emerytury oraz jej wysokości należało stosować określoną wyraźnie w tym przepisie zasadę usprawiedliwionego pomniejszenia podstawy wymiaru ustalanej emerytury o sumy wcześniej pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne. Skorzystanie z przywileju nabycia i pobrania wcześniejszych emerytur na podstawie przepisów szczególnych dotyczących emerytur, dla niektórych ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948r. a przed 1 stycznia 1969r., o których mowa w rozdziale 3 Działu I ustawy emerytalnej albo na podstawie art. 88 Karty Nauczyciela, prowadzi do usprawiedliwionego pomniejszenia podstawy wymiaru „nowej” emerytury przysługującej z art. 24 w związku z art. 26 ustawy emerytalnej o sumy kwot pobranych wcześniejszych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy
od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne (art. 25 ust. 1b).

Wobec twierdzeń zawartych w apelacji, istota sporu w niniejszej sprawie sprowadza się do rozstrzygnięcia, czy w odniesieniu do wnioskodawcy zastosowanie znajdą przepisy dotyczące ustalania wysokości świadczenia emerytalnego obowiązujące w momencie złożenia przez niego wniosku o przyznanie świadczenia emerytalnego w związku
z ukończeniem powszechnego wieku emerytalnego i ustalenie emerytury (zgodnie z którymi podstawę obliczenia pomniejsza się o kwotę stanowiącą sumę kwot już pobranych emerytur), czy też - z uwagi na zasady konstytucyjne i wynikającą z nich zasadę ochrony emerytalnych praw nabytych - należy zastosować przepisy wcześniejsze, obowiązujące w momencie nabycia prawa do emerytury i dla wnioskodawcy korzystniejsze.

Podkreślenia zatem wymaga, że zgodnie z art. 100 ustawy emerytalnej, prawo
do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do jego nabycia. Nabycie prawa nie przesądza jednak o możliwości jego realizacji, gdyż na podstawie art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej, świadczenia wypłaca się, poczynając od dnia powstania do nich prawa, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu. Tym samym, decydujące w sprawie jest udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy prawidłowo przyjął Sąd Okręgowy, że nowa regulacja dotycząca ustalenia wysokości emerytury wnioskodawcy może być rozumiana jako naruszenie prawa nabytego. W tej zaś kwestii Sąd Najwyższy w uchwale z dnia
19 października 2017r. (III UZP 6/17) trafnie przyjął, że do naruszenia prawa nabytego przez nowe prawo o skutku retrospektywnym, doszłoby wówczas, gdyby takie prawo formułowało np. nowe, dodatkowe przesłanki nabycia prawa do emerytury lub też modyfikowało istniejące, np. wprowadzając wymaganie wyższego wieku lub dłuższego stażu. Stwierdzenie naruszenia prawa nabytego nie jest jednak oczywiste w odniesieniu do modyfikacji metody ustalania wysokości świadczeń. Czym innym jest bowiem prawo do emerytury nabyte
na mocy art. 100 ustawy emerytalnej, czym innym zaś prawo do określonej wysokości świadczenia, o którym mowa może być dopiero wówczas, gdy wysokość ta zostanie ustalona decyzją organu rentowego. Deklaratoryjny charakter decyzji organu i zasada ustawowej gwarancji nie stoją na przeszkodzie temu rozumowaniu. Zasada ustawowej gwarancji oznacza bowiem, że parametry i sposób ustalania wysokości świadczenia uregulowane są ustawowo (mogą zatem podlegać zmianom), a organ rentowy jest związany przepisami ustawy
i nie może z ich pominięciem ustalić wysokości świadczenia. Oznacza to, że ochronie konstytucyjnej podlega nabyte niezrealizowane prawo do emerytury (obejmujące warunki nabycia tego prawa: wiek, staż itp.) od momentu jego nabycia z mocy prawa, natomiast prawo do emerytury w określonej wysokości powstaje dopiero w momencie ustalenia tej wysokości w związku ze złożeniem przez osobę uprawnioną stosownego wniosku (prawo nabyte realizowane). Inaczej rzecz ujmując, prawem nabytym jest prawo do emerytury po spełnieniu warunków ustawowych (art. 100 ustawy emerytalnej), a nie prawo do emerytury w określonej wysokości, która może być wyliczona dopiero wówczas, gdy ubezpieczony złoży wniosek
o wypłatę tego świadczenia.

Drugi wątek łączy się ze stwierdzeniem, że sąd ubezpieczeń społecznych jest związany ostateczną decyzją organu rentowego, od której strona nie wniosła odwołania
w trybie art. 477 ⁹ k.p.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 2008r.,
UK 376/07).

Powszechnie przyjmuje się bowiem zasadę uwzględniania przez sądy powszechne skutków prawnych orzeczeń organów administracyjnych, która ma swoje źródło w prawnym rozgraniczeniu drogi sądowej i drogi administracyjnej, czego wyrazem są art. 2 § 3 i art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c. oraz art. 16 i 97 § 1 pkt 4 k.p.a., a pod rządami Konstytucji RP także w idei podziału władz (art. 10) oraz działania organów władzy publicznej na podstawie
i w granicach prawa (art. 7).

Przyjąć zatem należy, iż decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia
24 kwietnia 2017r. wyraża obowiązujący stan prawny, a sąd jest związany decyzją administracyjną pochodzącą od właściwego organu, wydaną w przewidzianym trybie
i na podstawie obowiązującego prawa. Kontrola takiej decyzji byłaby dopuszczalna jedynie
w aspekcie wznowienia postępowania (art. 114 ustawy emerytalnej), co w niniejszej sprawie nie nastąpiło. Otóż bowiem, dla skuteczności postępowania o ponowne ustalenie wysokości świadczenia, konieczne jest zaistnienie jednej z przesłanek wymienionych w art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej, tj. przedłożenie nowych dowodów lub ujawnienie okoliczności występujących przed wydaniem prawomocnej decyzji organu rentowego, a niebranych pod uwagę w uprzednim postępowaniu. W tym kontekście trzeba zwrócić uwagę, że również
we wniosku z dnia 12 kwietnia 2017r. (inicjującym postępowanie zakończone wydaniem przez organ rentowy decyzji z dnia 24 kwietnia 2017r.) wnioskodawca powoływał się
na zasadę ochrony praw nabytych.

Konkludując, Sąd drugiej instancji uznał apelację za bezzasadną i na mocy
art. 385 k.p.c. orzekł o jej oddaleniu.

/-/SSA J.Pietrzak /-/SSA M.Procek /-/SSA T.Szweda

Sędzia Przewodniczący Sędzia

JR