Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 lutego 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Iwona Szybka

Sędziowie: SSA Jolanta Wolska (spr.)

SSO del. Dorota Rzeźniowiecka

Protokolant: sekr. sądowy Przemysław Trębacz

po rozpoznaniu w dniu 5 lutego 2014 r. w Łodzi

sprawy W. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddziałowi w Ł.

o wznowienie postępowania o wypłatę emerytury w sprawie zakończonej prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 16 lutego 2012 roku w sprawie sygn. akt VIII U 2113/11

o wypłatę emerytury,

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 27 lutego 2013 r., sygn. akt: VIII U 4532/12;

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 604/13

UZASADNIENIE

Skargą z dnia 11 grudnia 2012 roku o wznowienie postępowania zakończonego prawomocnym wyrokiem Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 16 lutego 2012 roku w sprawie VIII U 2113/11 W. K. opierając ją na treści przepisu art. 401 ¹ k.p.c. i wskazując na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 roku w sprawie K 2/12, wniosła o zmianę wyroku Sądu Okręgowego z dnia 16 lutego 2012 roku w sprawie VIII U 2113/11 i uchylenie decyzji ZUS z dnia 20 października 2012 roku znak (...) oraz o wypłatę zaległych świadczeń emerytalnych, których wypłatę zawieszono od dnia 1 listopada 2011 roku wraz z należnymi odsetkami za opóźnienie. Ponadto żądała natychmiastowego wznowienia wypłaty świadczeń emerytalnych na warunkach i na podstawie okoliczności występujących przed wydaniem w/w decyzji z uwzględnienie należnych przeliczeń i waloryzacji, a także zasądzenia od organu rentowego na jej rzecz kosztów postępowania. W uzasadnieniu wyjaśniła, że przedmiotem rozpoznania w sprawie VIII U 2113/11 było jej odwołanie od decyzji z dnia 20 października 2011 roku, którą ZUS wstrzymał wobec skarżącej wypłatę emerytury od dnia 1 listopada 2011 roku, tj. od najbliższego terminu płatności na podstawie dodanego przez art. 28 ustawy o zmianie ustawy o finansach publicznych art. 103 a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Roszczenie odsetkowe oparła na treści art. 85 ust.l ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych.

W odpowiedzi na przedmiotową skargę o wznowienie postępowania Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jej oddalenie. W uzasadnieniu organ rentowy argumentował, że brak jest podstaw do uwzględnienia skargi o wznowienie postępowania, albowiem kwestionowana decyzja została prawidłowo wydana na podstawie obowiązujących wówczas przepisów, tj. art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2009 roku, Nr 153, poz. 1227 ze zm.). Dodał, że z wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 roku w sprawie K2/12 wynika, iż przepis art. 103a stracił moc od dnia ogłoszenia tego wyroku, tj. od dnia 22 listopada 2012 roku, a zatem nie ma podstaw do wyrównania emerytur za okres od dnia 1 października 2011 roku do dnia 21 listopada 2012 roku. Wyjaśnił, że decyzją z dnia 20 grudnia 2012 roku wznowiono wypłatę emerytury na bieżąco z wyrównaniem za okres od dnia 22 listopada 2012 roku do dnia 31 grudnia 2012 roku. Dodał, iż wnioskodawczyni ma ustalone prawo do emerytury wcześniejszej od dnia 1 sierpnia 2009 roku oraz do nowej emerytury przyznanej od ukończenia 60 lat, tj. od dnia (...) roku, która nadał jest zawieszona (od dnia jej przyznania) jako świadczenie mniej korzystne.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 27 lutego 2013 roku Sąd Okręgowy w Łodzi: 1. wznowił postępowanie w sprawie VIII U 2113/11; 2. zmienił wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z 16 lutego 2012 roku oraz poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddziału w Ł. z dnia 20 października 2011 roku w ten sposób, że przyznał W. K. prawo do wypłaty emerytury poczynając od dnia 1 października 2011 r.; 3. wniosek skarżącej w przedmiocie odsetek przekazał organowi rentowemu do rozpoznania;

Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawczyni W. K., urodzona w dniu (...), ma ustalone prawo do emerytury od dnia 1 sierpnia 2009 roku.

Od dnia 12 marca 2011 roku wnioskodawczyni ma także przyznane prawo do emerytury w związku z osiągnięciem wieku emerytalnego, a wypłata tego świadczenia była zawieszona, ponieważ jest ona świadczeniem mniej korzystnym od emerytury wcześniejszej.

W. K. pozostaje w stosunku pracy w Szkole Podstawowej nr (...) w Ł..

Decyzją z dnia 20 października 2011 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. wstrzymał wnioskodawczyni wypłatę emerytury od dnia 1 listopada 2011 roku, tj. od dnia najbliższego terminu płatności na podstawie art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W uzasadnieniu organ rentowy podał, iż wypłata emerytury podlega zawieszeniu, gdyż wnioskodawczyni kontynuuje zatrudnienie. Zakład wyjaśnił, że w celu podjęcia wypłaty emerytury należy przedłożyć w oddziale ZUS świadectwo pracy lub zaświadczenie potwierdzające fakt rozwiązania stosunku pracy z każdym pracodawcą, na rzecz którego praca ta była wykonywana bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury.

Od powyższej decyzji wnioskodawczyni wniosła odwołanie w dniu 16 listopada 2011 roku.

W odpowiedzi na to odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, wskazując jako podstawę art. 6 i art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 roku o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw i dodany nią art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS

Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Łodzi wyrokiem z dnia 16 lutego 2012 roku, sygn. akt VIII U 2113/11, oddalił odwołanie W. K. .

Wnioskodawczyni nie składała apelacji od w/w wyroku, który uprawomocnił się z dniem 17 marca 2012 roku.

W dniu 29 listopada 2012 roku ubezpieczona złożyła do organu rentowego wniosek o wznowienie wypłaty zawieszonych świadczeń i wypłatę świadczeń zaległych powołując się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 roku w sprawie K2/12.

W dniu 20 grudnia 2012 roku organ rentowy po rozpoznaniu w/w wniosku wydał decyzję o wznowieniu wypłaty emerytury od dnia 22 listopada 2012 roku, a jednocześnie poinformował wnioskodawczynię, że decyzja w sprawie wyrównania emerytury zostanie wydana w terminie późniejszym.

W tak ustalonym stanie faktycznym sprawy Sąd Okręgowy uznał wnowienie postepowania za uzasadnione bowiem żądanie odwołującej wznowienia postępowania znajduje oparcie w art.401 ¹ k.p.c., w zw. z orzeczeniem Trybunał Konstytucyjny z dnia 13.11. 2012 r., K 2/12. Sąd pierwszej instancji wskazał, że ubezpieczona składając skargę 11 grudnia 2012 roku zachowała ustawowe terminy do jej wniesienia, a nadto znajduje się w kęgu osób, których dotyczy wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 roku w sparwie K2/12.

Ponadto Sąd Okręgowy stwierdził, że art. art.103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych - na podstawie którego emerytury ulegały zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury, ustalonym w decyzji organu rentowego - wprowadzony został przepisem art. 6 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw i wszedł w życie z dniem 1 maja 2011 r., przy czym zgodnie z zapisem art.28 cyt. ustawy do emerytur przyznanych przed dniem wejścia w życie ustawy przepis ustawy (ujętej w art.6 i 18) w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą stosuje się poczynając od dnia 1 października 2011 r. Sąd stwierdził także, że odnośnie powyższego przepisu wypowiedział się Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 13 listopada 2012 r. w sprawie K2/12 uznając, że art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw w związku z w/w art. 103a ustawy, w zakresie, w jakim znajduje zastosowanie do osób, które nabyły prawo do emerytury przed 1 stycznia 2011r., bez konieczności rozwiązania stosunku pracy, jest niezgodny z zasadą ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa wynikającą z art. 2 Konstytucji.

W związku z tym Sąd Okręgowy uznał, ze skoro W. K. uzyskała prawo do emerytury od dnia 1 sierpnia 2009 r. to decyzja organu rentowego z dnia 20 października 2011 roku wydana została na podstawie niezgodnych z ustawą zasadniczą przepisów.

Z tych wszystkich względów, Sąd Okręgowy orzekł jak w punkcie pierwszym i drugim wyroku. Zawarte w skardze żądanie zasądzenia odsetek od wypłaconego świadczenia Sąd przekazał do rozpoznania organowi rentowemu z mocy art. 477 ¹⁰ § 2 k.p.c.

Powyższe orzeczenie zaskarżył organ rentowy w części dotyczącej punktu drugiego, zarzucając naruszenie prawa materialnego tj. art.103 a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 13 listopada 2012 r. w sprawie K2/12 poprzez zmianę zaskarżonej decyzji i przyznanie wnioskodawczyni emerytury od dnia 1 października 2011 roku.

Wskazując na powyższe organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania w zakresie prawa do wypłaty emerytury od dnia 1 października 2010 roku, ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Apelujący podniósł, że zgodnie z art. 190 ust. 3 Konstytucji orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy wiązującej aktu normatywnego. Trybunał Konstytucyjny w sprawie sygn. akt K 2/12 nie wskazał innego terminu utraty mocy obowiązującej, co oznacza, że wnioskodawczyni nie ma prawa do wyrównania emerytury za okres od dnia 1 października 2011r. do dnia 21 listopada 2012 r.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie może odnieść skutku.

Na etapie postępowania apelacyjnego zakreślonego zarzutami apelacji spór sprowadza się do wyjaśnienia, czy istnieją przesłanki do wznowienia postępowania i wypłaty wstrzymanego świadczenia emerytalnego W. K. od dnia 1 października 2011r. do dnia 21 listopada 2012 roku, czy też możliwość taka istnieje dopiero od dnia ogłoszenia wyroku Trybunału Konstytucyjnego, tj. 22 listopada 2012r. Spór dotyczy zatem skutków derogacyjnych niekonstytucyjnego przepisu, w szczególności czy przepis niekonstytucyjny traci moc ex tunc (od początku jego wejścia w życie), czy też ex nunc (od momentu stwierdzenia jego niekonstytucyjności).

Problematyka skuteczności wyroków Trybunału Konstytucyjnego należy do zagadnień skomplikowanych i budzących wątpliwości zwłaszcza w sytuacji, gdy Trybunał skorzysta z uprawnienia określonego w treści art. 190 ust. 3 Konstytucji. Zgodnie z tym przepisem orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał Konstytucyjny może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego.

W wyroku Trybunału Konstytucyjnego wydanego w sprawie K 2/12 utrata mocy obowiązującej niekonstytucyjnego przepisu nie została odroczona w czasie, natomiast rozważenia wymaga, czy w takim razie automatycznie nastąpiła utrata mocy obowiązującej przepisu ze skutkiem od początku jego wejścia w życie.

W doktrynie ukształtowały się dwa przeciwstawne stanowiska. Pierwsze opiera się na założeniu wynikającym z treści art. 190 ust. 1 Konstytucji, zgodnie z którym orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Zwolennicy tego poglądu przywiązują szczególną uwagę do semantycznego znaczenia pojęcia utraty mocy obowiązującej. Skoro przepis traci moc z określoną datą, to znaczy że do tego czasu wywiera skutki prawne.

Istnieje również ustabilizowane stanowisko, które Sąd Apelacyjny w składzie tu orzekającym w pełni popiera, że przepis traci swój byt ex tunc, a więc od początku jego obowiązywania. Ma to miejsce w sytuacji, gdy sam tryb uchwalania ustawy był wadliwy. Tymczasem w uzasadnieniu wyroku TK z dnia 13 listopada 2012r. w sprawie K2/12 Trybunał zauważył, że w toku prac legislacyjnych pierwotnie nowelizacja miała obejmować osoby przechodzące na wcześniejszą emeryturę. Z uwagi na zmianę zakresu zastosowania tej nowelizacji zostały podniesione uwagi krytyczne odnośnie konstytucyjności tego rozwiązania. W konsekwencji nowelizacja objęła osoby, które uzyskały prawo do emerytury bez konieczności rozwiązania stosunku pracy.

Zauważyć również należy, że także orzecznictwo Sądu Najwyższego formułuje stanowisko zmierzające w kierunku niestosowania przepisu niekonstytucyjnego do stanów faktycznych, w których formalnie nie dokonano jeszcze derogacji. W postanowieniu z dnia 7 grudnia 2000 r. w sprawie sygn. III ZP 27/00, OSNP 2001/10/331, Sąd Najwyższy orzekł, że akt normatywny uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą nie powinien być stosowany przez sąd w odniesieniu do stanów faktycznych sprzed ogłoszenia orzeczenia Trybunału. Podobny pogląd wyraził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 września 2001r., II UKN 542/00, OSNP 2003/11/276, stwierdzając że sąd drugiej instancji, który rozstrzyga sprawę po stwierdzeniu niezgodności przepisu ustawy z Konstytucją, nie może pominąć stanowiska Trybunału Konstytucyjnego i oddalić apelacji od wyroku, który został wydany przez sąd pierwszej instancji na podstawie przepisu niezgodnego z Konstytucją. W kolejnym wyroku z dnia 12 czerwca 2002 r., II UKN 281/01, Sąd Najwyższy zaprezentował stanowisko, że nie jest usprawiedliwioną podstawą kasacji zarzut zaniechania zastosowania obowiązującego w dacie wyrokowania przepisu ustawy, który następnie został uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją. Orzecznictwo Sądu Najwyższego co do tego, że przy rozpoznawaniu środka odwoławczego sądy nie powinny stosować przepisu prawa, który został uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, jest jednolite. Zaprezentowana linia orzecznictwa Sądu Najwyższego jest stabilna i prowadzi do wniosku, że utrata mocy obowiązującej przepisu z powodu jego niezgodności z Konstytucją co do zasady oznacza, że przepis ten nie może być stosowany poczynając od daty jego uchwalenia. Wyrok Trybunału ma generalnie skutki retroaktywne, a przez to zachodzi konieczność ponownego rozpoznania sprawy z pominięciem już niekonstytucyjnego przepisu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2008 r., V CO 43/08, LEX nr 564856, wyrok z dnia 21 listopada 2006 r., II PK 42/06, LEX nr 950622; wyrok SN z dnia 10 listopada 1999 r., I CKN 204/98, OSNC 2000, Nr 5, poz. 94; wyrok z dnia 16 grudnia 1999 r., II CKN 632/98, nie publ.).

Nie można przy tym pominąć, że w postanowieniu SN z dnia 13 stycznia 2009r., II PO 8/08, wyrażono stanowisko, iż po wznowieniu postępowania na podstawie art. 401 ¹ § 1 k.p.c., Sąd stwierdzając, że orzeczenie wydane zostało na podstawie obowiązującego aktu prawnego, ma jednocześnie przesłankę do innego rozstrzygnięcia sprawy, uznając, że choć akt ten obowiązywał, to nie powinien był zostać w sprawie zastosowany, co okazało się dopiero po orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego (LEX nr 738350). W uzasadnieniu orzeczenia Sąd Najwyższy wskazał, że akt normatywny uznany przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodny z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą, nie powinien być stosowany przez Sąd w odniesieniu do stanów faktycznych sprzed ogłoszenia orzeczenia Trybunału.

Przyjęcie rozumowania odmiennego sprowadzałoby się do konieczności formułowania podstawy prawnej wyroku na podstawie niezgodnego z Konstytucją przepisu ustawy wprowadzającej w życie obowiązek wstrzymania emerytury w stosunku do osoby, która nie rozwiązała stosunku pracy. Niekonstytucyjność przepisu ustawowego z istoty rzeczy jest stwierdzana po okresie jego obowiązywania, w sytuacji w której regulacja wywarła negatywny skutek w sferze praw jednostki. Nie można dzielić uprawnienia skarżącej do emerytury na okres do dnia ogłoszenia wyroku Trybunału (zasadne wstrzymanie świadczenia) i po dniu ogłoszenia wyroku Trybunału (wznowienie prawa do świadczenia). Warto w tym miejscu podkreślić, że wznowienie prawa do wypłaty świadczenia nie wymaga od sądu określenia szczególnych przesłanek, lecz stwierdzenia jedynie faktu wstrzymania prawa do świadczenia. W konsekwencji odwołująca ma prawo do uzyskania świadczenia, które zostało jej wstrzymane w sposób niezgodny z prawem.

Reasumując, stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności z Konstytucją art. 28 ustawy z dnia 16 grudnia 2010 r. o zmianie ustawy o finansach publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 257, poz. 1726) w związku z art. 103a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych prowadzi do derogacji uznanych za niezgodne z Konstytucją przepisów ze skutkiem ex tunc. Powyższe więc oznacza, że z chwilą opublikowania wyroku Trybunału Konstytucyjnego w Dzienniku Ustaw przepisy te utraciły zdolność do wymuszania określonego zachowania zarówno przez ich adresatów, jak również przez organy stosujące prawo, dając jednocześnie przewidziane wprost w art. 190 ust. 4 ustawy zasadniczej (tu w zw. z art. 401 ¹ k.p.c.), konstytucyjne uprawnienie do wznowienia postępowania zakończonego orzeczeniem wydanym na podstawie tych niekonstytucyjnych przepisów. Gdyby więc podzielić stanowisko organu rentowego o tym, że aż do momentu ogłoszenia orzeczenia Trybunału, akt uznany za niekonstytucyjny ma pełną moc obowiązującą i powinien być bez żadnych zastrzeżeń stosowany przez sądy do stanów faktycznych powstałych przed ogłoszeniem tego orzeczenia, to w istocie przekreśliłoby to sens instytucji wznowienia postępowania, którego celem jest przecież restytucyjne wydanie orzeczenia zgodnego z prawem, w zgodzie z wartościami i zasadami konstytucyjnym. O tak rozumianych skutkach orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego stanowią między innymi wyroki samego Trybunału z dnia 2 marca 2004 r. SK 53/03, OTK 2004/3/16, czy 9 czerwca 2003r. SK 5/03 OTK 2003/6A/50.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy, stwierdzić należy, że przy dokonaniu ponownej oceny prawnej występującego w niej przedmiotu sporu - z wyłączeniem już uznanych za niekonstytucyjne, a wyżej powołanych przepisów - roszczenie wnioskodawczyni podjęcia wypłaty emerytury z dniem 1 października 2011r. okazało się w pełni zasadne, jako, że niekonstytucyjnym okazał się warunek rozwiązania stosunku pracy do kontynuowania wypłaty emerytury odwołującej. Tym samym Sąd Okręgowy na podstawie art. 401 ¹ k.p.c. zasadnie wznowił postępowanie w sprawie i na mocy art. 412 § 2 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok tegoż Sądu z dnia 16 lutego 2012r. sygn. akt VIII U 2113/11, jak też poprzedzającą go decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 20 października 2011r. w ten sposób, że przyznał W. K. prawo do wypłaty emerytury od dnia 1 października 2011r.

Mając powyższe na uwadze, nie znajdując podstaw do uwzględnienia apelacji, Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 385 k.p.c. orzekł, jak w sentencji swojego wyroku.