Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 18 sierpnia 2017 r. (data P.) powód Z. C. wniósł o zasądzenie od pozwanej (...) Towarzystwo (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwoty 1.800 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 27 czerwca 2017 r. do dnia zapłaty. Ponadto, powód wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanej Spółki kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Również pozwem z dnia 18 sierpnia 2017 r. (data P.) powód Z. C. wniósł o zasądzenie od pozwanej (...) Towarzystwo (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwoty 3.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 24 czerwca 2017 r. do dnia zapłaty. Ponadto, powód wniósł o zasądzenie na jego rzecz od pozwanej Spółki kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu obydwu pozwów powód wskazał, że zawarł z pozwaną spółką umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi OmniProfit P. potwierdzoną polisą nr (...) oraz o nr (...). Umowy te zostały rozwiązane a pozwana zatrzymała nienależnie część środków zgromadzonych przez powoda tytułem sankcji/kary za rozwiązanie umowy w wysokości odpowiednio 1.800 zł (w przypadku polisy nr (...)) oraz 3.000 zł (w przypadku polisy nr (...)).

W ocenie powoda postanowienie umowne umożliwiające pozwanej pobranie opłaty dystrybucyjnej i pozbawienie powoda wszystkich dotychczas zgromadzonych środków stanowi postanowienie niedozwolone w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.p.c. Wobec powyższego powód podał, iż te postanowienia umowy nie wiążą go, pozwana zaś nie może powoływać się na ww. postanowienie wzorca umownego jako na podstawę zatrzymania jakichkolwiek kwot wpłaconych przez powoda.

W odpowiedziach na ww. pozwy (...) Towarzystwo (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniosła o oddalenie wywiedzionego powództwa w całości oraz o zasądzenie na jego rzecz od powoda zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Strona pozwana przyznała, że łączyła ją z powodem umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, potwierdzona polisą nr (...) oraz polisa nr (...). Pozwana wskazywała, że umowa ta została zawarta z inicjatywy powoda, który nie był do tego nakłaniany, następnie dobrowolnie podpisał wniosek ubezpieczeniowy i inne dokumenty, co wskazuje na fakt, że przed zawarciem kontraktu miał możliwość zapoznania się z nimi, w tym również z zapisami dotyczącymi opłaty od całkowitego wykupu polisy. Nadto, powód miał możliwość odstąpienia od umowy w terminie 30 dni od dnia doręczenia, a wówczas pozwany był zobowiązany do zwrotu składki w terminie kolejnych 14 dni. Strona pozwana podnosiła także, że jako ubezpieczyciel może ustalać zasady wykupu polis, zaś w związku z rozwiązaniem umowy stron poniosła szereg kosztów bezpośrednich i pośrednich, w tym koszty akwizycji zgodnie z par. 2 pkt. 19 Rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 grudnia 2009 roku w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji. Koszty te nie są naliczane jednorazowo, a są amortyzowane w czasie trwania umowy. Pozwany podkreślał, iż dopiero rozwiązanie umów ubezpieczenia generuje (aktywuje) określone koszty po stronie ubezpieczyciela, a zatem winny one zostać pokryte poprzez pobranie opłaty za wykup polisy zgodnie z par. 16 ust. 4 Rozporządzenia. Inne zaś pobierane opłaty przez ubezpieczyciela, nie pozwalają na pokrycie tychże kosztów. W ocenie strony pozwanej żadne z postanowień OWU nie narusza dyspozycji art. 385 1 § 1 k.c. a przede wszystkim przewidziana w umowie opłata dystrybucyjna stanowi główne świadczenie stron w rozumieniu przywołanego przepisu i została sformułowana w sposób jednoznaczny. Nadto, pozwana podnosiła, że wedle jej stanowiska powód nie udowodni, aby postanowienia ogólnych warunków ubezpieczenia regulujące obowiązek uiszczenia tejże opłaty były sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszały jego interesy jako konsumenta. Pozwana wskazała, iż opłata ta jest głównym świadczeniem stron, zatem nie podlega ocenie pod kątem abuzywności. Biorąc pod uwagę wzorzec świadomego konsumenta, trudno uznać, iż powód nie posiada świadomości jakie wiążą się z wcześniejszym rozwiązaniem umowy. Strona pozwana wskazała, iż klauzule dotyczące opłat za wykup nie zostały wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych i nie wiążą w sprawach dotyczących innego przedsiębiorcy. Pozwana wskazała również na fakt zawarcia z powodem Aneksów do polis o nr (...), zgodnie z którymi pozwana uprawniona była do pobrania opłaty w przypadku całkowitego wykupu wartości polisy w wysokości nie wyższej niż 5% wartości umowy. Powód był informowany o warunkach zawarcia aneksów, sposobie ustalania wysokości opłaty, skutkach naliczania opłat i terminie od kiedy Aneksy będą skuteczne w przypadku ich zawarcia. Ponadto wszystkie warunki Aneksów zostały przestawione i wyjaśnione w sposób szczegółowy, jasny i wyczerpujący. Ponadto w pismach przewodnich kierowanych do powoda był on informowany, że zostaną pobrane opłaty od wykupu w maksymalnej wysokości odpowiednio 1.800 zł i 3.000 zł. Powód podpisując Aneksy zgodził się na pobranie opłat w takich właśnie wysokościach.

Postanowieniem z dnia 22 marca 2018 r. wydanym w sprawie o sygnaturze akt I C 3711/17 Sąd na podstawie art. 219 k.p.c. połączył do wspólnego rozpoznania sprawy o sygnaturach akt I C 3711/17 oraz I C 3698/17 i prowadzić je dalej pod sygnaturą I C 3698/17.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Na skutek złożenia wniosku o zawarcie umowy Z. C. jako konsument i (...) Towarzystwo (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. jako przedsiębiorca zawarli umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi OmniProfit P., potwierdzoną polisą nr (...). Zgodnie z umową datą rozpoczęcia ubezpieczenia był dzień 7 maja 2013 roku. Strony ustaliły, że data rocznicy polisy to okres co 12 miesięcy 7 maja, a składka wynosi 6.000 zł. Integralną część umowy stanowiły Ogólne Warunki Ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi OmniProfit P. o oznaczeniu (...)_OWU_03.2013 wraz z załącznikami, w tym ,,Tabela opłat i limitów – wyciąg z załącznika nr 1 do OWU”. Z. C. otrzymał pakiet ubezpieczeniowy polisy, w tym Ogólne Warunki Ubezpieczenia z załącznikami przed zawarciem umowy.

(dowód: wniosek o zawarcie umowy k. 64-64v. akt I C 3711/17, polisa wraz z tabelą opłat i limitów k. 15-16 akt I C 3711/17, OWU wraz z załącznikami k. 22-33 akt I C 3711/17, potwierdzenie doręczenia pakietu ubezpieczeniowego k. 65 akt I C 3711/17, przesłuchanie powoda w charakterze strony – k. 127-130)

Również na skutek złożenia wniosku o zawarcie umowy Z. C. jako konsument i (...) Towarzystwo (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. jako przedsiębiorca zawarli umowę ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi OmniProfit P., potwierdzoną polisą nr (...). Zgodnie z umową datą rozpoczęcia ubezpieczenia był dzień 7 maja 2013 roku. Strony ustaliły, że data rocznicy polisy to okres co 12 miesięcy 7 maja, a składka wynosi 3.600 zł. Integralną część umowy stanowiły Ogólne Warunki Ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi OmniProfit P. o oznaczeniu (...)_OWU_03.2013 wraz z załącznikami, w tym ,,Tabela opłat i limitów – wyciąg z załącznika nr 1 do OWU”. Z. C. otrzymał pakiet ubezpieczeniowy polisy, w tym Ogólne Warunki Ubezpieczenia z załącznikami przed zawarciem umowy.

(dowód: wniosek o zawarcie umowy k. 65-65v. akt I C 3698 /17, polisa wraz z tabelą opłat i limitów k. 15-16 akt I C 3698 /17, OWU wraz z załącznikami k. 22-33 akt I C 3698 /17, potwierdzenie doręczenia pakietu ubezpieczeniowego k. 66 akt I C 3698 /17, przesłuchanie powoda w charakterze strony – k. 127-130)

Zgodnie z brzmieniem § 1 ust. 2 OWU (obowiązujących zarówno dla polisy nr (...), jak i nr (...)) przez umowę ubezpieczenia Towarzystwo zobowiązało się spełnić określone w umowie świadczenie w razie zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego, zaś ubezpieczający zobowiązywał się do uiszczania składek. Stosownie do treści § 3 ust. 1 i 2 OWU przedmiotem ubezpieczenia było życie i zdrowie ubezpieczonego, zaś celem inwestycyjnym było długoterminowe inwestowanie przez ubezpieczającego środków pochodzących ze składek w fundusze. Zgodnie z § 4 zakres ubezpieczenia obejmował śmierć ubezpieczonego, w tym w wyniku nieszczęśliwego wypadku oraz wystąpienie u ubezpieczonego choroby śmiertelnej – w okresie udzielania ochrony ubezpieczeniowej. Umowa została zawarta na czas nieokreślony (§ 6 ust. 1 OWU). Zgodnie z § 11 ust. 1 OWU ubezpieczający miał prawo do wypowiedzenia umowy w dowolnym terminie ze skutkiem natychmiastowym – wówczas Towarzystwo zobowiązane było do wypłaty wartości wykupu. Ponadto ubezpieczony był uprawniony do odstąpienia od umowy w terminie 30 dni od daty doręczenia umowy (§ 10 ust. 1). Dodatkowo umowa ulegała rozwiązaniu: w przypadku śmierci ubezpieczonego, śmierci ubezpieczającego, wypowiedzenia umowy przez ubezpieczającego, wskutek nieopłacenia przez ubezpieczającego składki regularnej w okresie składkowym w terminie i na zasadach określonych w § 16, a także gdy wartość polisy była niewystarczająca na pokrycie przewidzianych w umowie opłat (§ 11 ust. 2).

W myśl par. 26 zawarcie umowy wiąże się z ponoszeniem przez ubezpieczającego w okresie składkowym i utrzymania umowy kosztów związanych z zawarciem umowy tj. kosztów wdrożenia produktu, marży towarzystwa i kosztów akwizycji. Koszty te uwzględnione są w opłacie dystrybucyjnej. Rozliczenie kosztów trwa nie krócej niż do zakończenia okresu składkowego lub utrzymania umowy. W celu rozliczenia kosztów w okresie rozwiązania umowy w okresie składkowym lub utrzymania umowy towarzystwo pobierze opłatę dystrybucyjną.

W myśl § 27 ust. 3 OWU wykup polisy polegał na wypłacie ubezpieczającemu wartości wykupu. W tym celu Towarzystwo miało obowiązek obliczyć wartość polisy i wartość dodatkową przyjmując cenę jednostki obowiązującą w dniu umorzenia (ust. 5). Zgodnie z § 27 ust. 6 z tytułu całkowitego wykupu wartości polisy pozwany uprawniony był do pobrania opłaty dystrybucyjnej określonej w tabeli (stanowiącej załącznik do OWU) jako procent składki pierwszorocznej uzależniony od roku polisy, w którym dokonywany jest wykup – z tym zastrzeżeniem, że przedmiotowa opłata nie może być wyższa niż wartość polisy określona na dzień umorzenia jednostek uczestnictwa. Poza opłatą dystrybucyjną OWU zawierało zasady pobierania od ubezpieczonego na rzecz ubezpieczyciela opłaty za ryzyko, opłaty administracyjnej, opłaty operacyjnej, opłaty za całkowity lub częściowy wykup wartości dodatkowej oraz opłaty za administrowanie grupą funduszy i zarządzanie funduszami (§ 25). Wysokości powyższych opłat zostały określone w tabeli opłat i limitów. Opłata dystrybucyjna została określona poprzez procentowe odniesienie do wartości składki pierwszorocznej (pkt. 7 tabeli opłat i limitów). Towarzystwo zobowiązało się do wypłaty wartości wykupu polisy w terminie 14 dni od daty umorzenia jednostek uczestnictwa, zgodnie z postanowieniami ust. 5 (§ 27 ust. 10).

Zgodnie z pkt. 10 Tabeli opłat i limitów (obowiązującej zarówno dla polisy nr (...), jak i nr (...)), opłata za całkowity wykup wartości polisy przy alokacji składki regularnej w pierwszym roku umowy w wysokości 100 % - w pierwszym roku (rocznicach polisy) wynosiła 120 % składki pierwszorocznej, w drugim roku - 120 %, w trzecim roku – 115 %, w czwartym roku – 115 %, w piątym roku - 110%, w szóstym roku - 110 %, w siódmym roku i w następnych latach polisy do końca okresu składkowego lub okresu utrzymania umowy – 100 % składki pierwszorocznej a po zakończeniu okresu utrzymania umowy nie była pobierana. Okres składkowy rozpoczynał się w dniu początku ochrony ubezpieczeniowej, w którym ubezpieczający jest obowiązany do opłacania składek regularnych i w tym dniu jego długość wynosiła 10 lat polisy. Okres ten mógł ulec zmianie na skutek redukcji składki. Okres utrzymania umowy rozpoczynał się po zakończeniu skróconego okresu składkowego, zaś ubezpieczający miał wówczas prawo do opłacania wyłącznie składek dodatkowych (§ 2 ust. 1 pkt 13 i 14, § 18 ust. 1 i 2 oraz § 20 ust. 1 i 2 OWU).

(dowód: polisa nr (...) wraz z tabelą opłat i limitów k. 15-16 akt I C 3711/17, polisa nr (...) wraz z tabelą opłat i limitów k. 15-16 akt I C 3698 /17 OWU wraz z załącznikami k. 22-33 akt I C 3711/17 i k. 22-33 akt I C 3698 /17)

Strony przewidziały również inne opłaty, w tym opłaty administracyjne, operacyjne, za zarządzanie.

(okoliczności bezsporne).

Strony, w celu wykonania decyzji Prezesa UOKiK z dnia 23 grudnia 2015 roku w sprawie o sygn. RŁO 12/2015, zmieniły umowę potwierdzoną polisą nr (...), jak i nr (...) w ten sposób, że:

- zdefiniowały pojęcie wartości umowy, postanawiając, że wartość umowy oznacza sumę składek regularnych płatnych przez ubezpieczającego w okresie, przez jaki ubezpieczający zgodnie z umową zobowiązany jest do ponoszenia opłat w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy, przy założeniu ciągłego trwania umowy i regularnego opłacania składek w całym okresie ubezpieczenia. W przypadku, w którym ubezpieczający zobowiązany jest do ponoszenia opłat w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy przez okres dłuższy niż 10 lat, wartość umowy miała być ograniczona do sumy składek regularnych płatnych przez ubezpieczającego przez okres pierwszych 10 lat trwania umowy. Przy ustalaniu wartości umowy pod uwagę brana miała być wysokość składki wskazana w polisie w momencie zawierania umowy, tj. bez uwzględnienia ewentualnych zmian wysokości składek w przyszłości, np. z tytułu indeksacji;

- zmieniły zasady obliczania wysokości opłaty dystrybucyjnej pobieranej w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy w okresie składkowym lub w okresie utrzymania umowy w ten sposób, że opłata taka miała być wyliczana w dotychczasowy sposób z tym zastrzeżeniem, że jej wysokość nie będzie mogła przekroczyć 4,5% wartości umowy – w przypadku całkowitego wykupu wartości polisy w pierwszym roku polisy lub 5% wartości umowy – w przypadku całkowitego wykupu wartości polisy po pierwszym roku polisy;

- w przypadku, gdy wysokość opłaty dystrybucyjnej pobieranej w przypadku całkowitego wykupu wartości polisy obliczona zgodnie umową byłaby wyższa niż: 1) 4,5% wartości umowy, w przypadku całkowitego wykupu wartości polisy w pierwszym roku polisy – opłata dystrybucyjna ulega obniżeniu do wysokości 4,5% wartości umowy; 2) 5% wartości umowy, w przypadku całkowitego wykupu wartości polisy po pierwszym roku polisy – opłata dystrybucyjna ulega obniżeniu do wysokości 5% wartości umowy;

- opłata dystrybucyjna pobierana w przypadku całkowitego lub częściowego wykupu wartości polisy, obliczona w sposób przyjęty w Aneksie do umowy, nie mogła być wyższa niż ta sama opłata obliczona na podstawie dotychczasowej umowy.

Z. C. potwierdził otrzymanie egzemplarza Aneksu do polisy nr (...), a podpisane aneksy wypłynęły do spółki w dniu 22 marca 2016 roku.

(dowód: aneks do polisy nr (...) - k. 62-62v. akt I C 3711/17, aneks do polisy nr (...) - k. 63-63v. akt I C 3698/17 , przesłuchanie powoda w charakterze strony – k. 127-130 )

Pismem z dnia 9 maja 2017 r. Z. C. wypowiedział umowę ubezpieczenia na życie z (...) potwierdzoną polisą nr (...), zaś umowę ubezpieczenia potwierdzoną polisą nr (...) pismem z dnia 12 maja 2017 r.

(dowód: wypowiedzenie umowy nr (...) – k. 60 akt I C 3711/17, wypowiedzenie umowy nr (...) – k. 61 akt I C 3698/17 , przesłuchanie powoda w charakterze strony – k. 127-130 )

Umowa ubezpieczenia potwierdzona polisą nr (...) uległa rozwiązaniu w dniu 16 maja 2017 roku i spółka dokonała całkowitej wypłaty wartości wykupu pobierając od konsumenta tytułem opłaty dystrybucyjnej za całkowity wykup polisy kwotę 3000 zł.

Wartość rachunku polisy nr (...) (umorzonych jednostek) zgromadzonych ze składek regularnych na dzień rozwiązania umowy tj. dzień 16 maja 2017 roku, wynosiła 25.324,14 zł, spółka dokonała wypłaty i zwróciła środki pieniężne w kwocie 22.388,63 zł, zaś kwotę 3.000 zł pobrała tytułem opłaty za wykup.

Opłata za wykup polisy nr (...) została wyliczona i pobrana zgodnie z Aneksem do umowy zawartym w celu wykonania decyzji Prezesa UOKiK z dnia 23 grudnia 2015 roku w sprawie o sygn. RŁO 12/2015, w ten sposób, że ww. kwota stanowiła 5 % wartości umowy rozumianej jako sumy składek regularnych za 10 lat, a to poprzez pomnożenie składki regularnej rocznej w kwocie 6.000 zł poprzez 10 lat, co daje wartość 60.000 zł i obliczeniu wartości stanowiącej 5% z ww. kwoty (6.000 zł * 10 lat = 60.000 zł, 5% z 60.000 zł = 3.000 zł)

(okoliczność bezsporna, ustalona w oparciu o zgodne i niezaprzeczone twierdzenia stron – art. 229-230 k.p.c., potwierdzenie realizacji wypłaty do polisy nr (...) - k. 17 akt I C 3711/17 , aneks do polisy nr (...) k. 62-62v. akt I C 3711/17 )

Umowa ubezpieczenia potwierdzona polisą nr (...) uległa rozwiązaniu w dniu 29 czerwca 2017 roku i spółka dokonała całkowitej wypłaty wartości wykupu pobierając od konsumenta tytułem opłaty dystrybucyjnej za całkowity wykup polisy kwotę 1.800 zł.

Wartość rachunku polisy nr (...) (umorzonych jednostek) zgromadzonych ze składek regularnych na dzień rozwiązania umowy tj. dzień 29 czerwca 2017 roku, wynosiła 14.272,83 zł, spółka dokonała wypłaty i zwróciła środki pieniężne w kwocie 12.472,83 zł, zaś kwotę 1.800 zł pobrała tytułem opłaty za wykup.

Opłata za wykup polisy nr (...) została wyliczona i pobrana zgodnie z Aneksem do umowy zawartym w celu wykonania decyzji Prezesa UOKiK z dnia 23 grudnia 2015 roku w sprawie o sygn. RŁO 12/2015, w ten sposób, że ww. kwota stanowiła 5 % wartości umowy rozumianej jako sumy składek regularnych za 10 lat, a to poprzez pomnożenie składki regularnej rocznej w kwocie 3.600 zł poprzez 10 lat, co daje wartość 36.000 zł i obliczeniu wartości stanowiącej 5% z ww. kwoty (3.600 zł * 10 lat = 36.000 zł, 5% z 36.000 zł = 1.800 zł)

(okoliczność bezsporna, ustalona w oparciu o zgodne i niezaprzeczone twierdzenia stron – art. 229-230 k.p.c., potwierdzenie realizacji wypłaty do polisy nr (...) - k. 17 akt I C 3698/17, aneks do polisy nr (...) - k. 63-63v. akt I C 3698/17 )

Wezwaniem do zapłaty datowanym dniem 9 maja 2017 roku Z. C. wezwał towarzystwo ubezpieczeń do zwrotu kwoty zatrzymanej w związku z rozwiązaniem umowy nr (...) wyznaczając termin 3-dniowy na dobrowolne spełnienie świadczenia.

(dowód : wezwanie - k. 18 akt I C 3711/17)

Wezwaniem do zapłaty datowanym dniem 12 maja 2017 roku Z. C. wezwał towarzystwo ubezpieczeń do zwrotu kwoty zatrzymanej w związku z rozwiązaniem umowy nr (...) wyznaczając termin 3-dniowy na dobrowolne spełnienie świadczenia.

(dowód : wezwanie - k. 18 akt I C 3698/17)

Do dnia złożenia pozwów w sprawach I C 3711/17 oraz I C 3698/17 (...) Towarzystwo (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. nie spełniła żądanych świadczeń.

(okoliczność bezsporna)

Ustaleń takich Sąd dokonał na podstawie wymienionych powyżej dowodów z dokumentów, których żadna ze stron nie poddawała w wątpliwość co do ich wiarygodności i mocy dowodowej, jak również i Sąd nie dopatrzył się w nich niczego, co uzasadniałoby powzięcie wątpliwości w tym zakresie z urzędu. Fakty zostały zgodnie z treścią art. 229 - 230 k.p.c. przez strony wprost przyznane, bądź też nie zostały zaprzeczone, co zostało przez Sąd ocenione na zasadzie przywołanych przepisów. Sąd przyjął mając na uwadze dokument w postaci oświadczenia o zawarciu ww. umów ubezpieczenia i uznał, iż strony wiązały ogólne warunki ubezpieczenia nr 03_2013.

Ponadto Sąd opierał się na dowodzie z przesłuchania powoda na rozprawie w dniu 22 marca 2018 r., które uznał za wiarygodne w całości. Powód potwierdził, że zawierał ww. dwie umowy ubezpieczenia z pozwaną spółką. Powód wskazał również, że miał świadomość, iż przy wcześniejszym rozwiązaniu umowy będzie pobierana opłata za jej rozwiązanie – opłata likwidacyjna – nie wiedział w jakiej wysokości. Powód miał jednakże świadomość, iż opłata za likwidację polisy będzie zawsze pobierana przez okres pierwszych 10 lat obowiązywania polisy ubezpieczeniowej. Powód był informowany o „nieopłacalności” rozwiązania umowy ubezpieczenia przez okres pierwszych 10 lat właśnie z uwagi na występowanie „kary za zerwanie umowy”. Powód potwierdził, że przed zawarciem umowy otrzymał egzemplarz Ogólnych Warunków Ubezpieczenia, których jednakże nie przeczytał i nie zapoznał się z nimi. Powód otrzymał również przed zawarciem umowy Tabelę Opłat. Zapisy w tychże dokumentach nie były dla niego jednak zrozumiałe. Powód potwierdził również, że otrzymał propozycję zawarcia Aneksu zmniejszającego wysokość ewentualnie pobieranej opłaty za wykup polisy. Powód Aneks do każdej z umów zawarł i wiedział, że opłata ta wynosiła będzie 4,5% - 5% - nie wiedział tylko, od jakiej kwoty, najprawdopodobniej od miesięcznej wpłaty. Podpisując Aneks powód wiedział, że likwidując polisę zapłaci dzięki niemu mniej, niż jakby go nie podpisał. Powód został również poinformowany, że opłata za wykup polisy zostanie naliczona od rocznej składki.

Sąd oddalił wnioski o zwrócenie się do Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów o wyrażenie istotnego poglądu w sprawie jako nie mające znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, decyzja wydana przez ten organ nie zamyka stronie drogi do zgłoszenia roszczeń, a Sąd w niniejszym postępowaniu zbadał umowy pod kątem przesłanek z art. 385 ¹ k.c.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Powództwo o zapłatę kwoty 1.800 zł, jak i o zapłatę kwoty 3.000 zł podlegały oddaleniu w całości.

Spór pomiędzy stronami dotyczył zasadności pobrania przez pozwanego na podstawie postanowień § 27 OWU w zw. z pkt 10 Tabeli Opłat, zmienionych następnie Aneksami do umów ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi potwierdzonych polisami nr (...), jak i nr (...), opłatami za wykup odpowiednio w kwocie 3.000 zł i 1.800 zł

Na podstawie art. 384 § 1 k.c. ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzór umowy, regulamin, wiąże drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy.

W sprawie niniejszej nie budziło wątpliwości, że ustalone przez pozwaną OWU, obejmujące Tabelę Opłat wiązały powoda, skoro z jego oświadczenia zawartego we wniosku o zawarcie umowy (potwierdzonej polisą nr (...), jak i nr (...)), jak i z samym zeznań powoda („informacje ustne były nieścisłe, ale dostałem przed zawarciem umowy OWU”) wynika, że tekst OWU został mu doręczony przed zawarciem umowy.

Na podstawie art. 385 ¹ § 1 zd. pierwsze k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). W myśl art. 385 ¹ § 1 zd. drugie k.c. nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Według art. 385 ¹ § 2 k.c. jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. W myśl art. 385 ¹ § 3 k.c. nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Według art. 385 ¹ § 4 k.c. ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje. Na podstawie art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

Niekwestionowana była okoliczność, że powód zawierał umowy (nr (...) , jak i nr (...)) jako konsument w myśl art. 22 ¹ k.c., a pozwanemu przysługiwał status przedsiębiorcy w rozumieniu art. 43 ¹ k.c.

Okoliczność, że wysokość opłaty za całkowity wykup wartości polisy (opłaty dystrybucyjnej) przewidzianej w § 27 OWU w zw. z pkt 10. Tabeli Opłat nie została indywidualnie uzgodniona przez pozwanego z powodem nie budziła żadnych wątpliwości, skoro zapisy zawarte w treści polisy potwierdzającej zawarcie umowy przez strony stanowią dokładne powtórzenie zapisów zawartych w OWU, gdy chodzi o wysokość stawek procentowych wartości polisy utworzonej ze składki regularnej należnej w pierwszych dziesięciu latach polisy.

Niewątpliwie nie została indywidualnie uzgodniona z powodem także wysokość opłaty przyjęta w Aneksie modyfikującego postanowienia § 27 OWU w zw. z pkt 10. Tabeli Opłat, skoro umowa ta została zawarta z wykorzystaniem wzorca umownego zaproponowanego przez pozwanego w wykonaniu decyzji Prezesa UOKiK z dnia 23 grudnia 2015 roku w sprawie o sygn. RŁO 12/2015, a wzorzec ten został jedynie podpisany własnoręcznie przez powoda. Decyzja ta była ponadto przyczyną przewidzianego w tej umowie ograniczenia wysokości opłaty dystrybucyjnej do 4,5 % (w przypadku wykupu polisy w pierwszym roku polisowym) lub 5% wartości umowy (w przypadku wykupu polisy po pierwszym roku polisowym).

Z treści przytoczonych regulacji wynika, że przeszkodę do przyjęcia, iż dane postanowienie umowne jest niedozwolone w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c., stanowi ustalenie, że postanowienie to określa główne świadczenia stron, sformułowane w sposób jednoznaczny. Kwestię tę należało zatem rozstrzygnąć w pierwszej kolejności.

Wbrew twierdzeniom pozwanego brak było podstaw do zakwalifikowania jako określających świadczenie główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowień zawartych w § 27 OWU w zw. z pkt 10. Tabeli Opłat zmodyfikowanych postanowieniami Aneksu do łączącej strony umowy (nr (...) , jak i nr (...)), przewidujących w przypadku rozwiązania umowy pobranie przez pozwanego opłaty dystrybucyjnej, określonej stawką procentową wartości polisy utworzonej ze składki regularnej należnej w pierwszych pięciu latach polisy, zależnie od roku polisy, w którym wykup następuje, nie wyższą jednak niż 4,5% lub 5% wartości umowy.

Po pierwsze, w znajdującym zastosowanie w sprawie niniejszej stanie prawnym obowiązującym przed dniem 1 stycznia 2016 r., kiedy to została zawarto sporne umowy stwierdzone polisami nr (...), jak i nr (...), tj. przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz. U. z dnia 10 listopada 2015 r., poz. 1844), ustawodawca dokonał jedynie szczątkowej regulacji umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, pozostawiając swobodę przy określaniu we wzorcach umownych prawnej struktury wzajemnych świadczeń stron zarówno w czasie trwania stosunku umownego, jak i po jego zakończeniu. Kwalifikacja danego postanowienia wzorca jako określającego świadczenie główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zdanie drugie k.c. dokonywana być musi z uwzględnieniem całokształtu treści łączącego strony stosunku umownego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2015 r., III CZP 87/15, LEX nr 1963644).

Po drugie, niewątpliwie umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym zaliczona została przez ustawodawcę do kategorii umowy ubezpieczenia osobowego. Przy kwalifikacji poszczególnych postanowień umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym z punktu widzenia postanowień określających główne świadczenia stron w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zdanie drugie k.c. należy zatem uwzględniać przedmiotowo istotne elementy umowy ubezpieczenia, decydujące o kwalifikacji prawnej, przewidziane w art. 805 § 1 i § 2 pkt 2 k.c. oraz w art. 829 § 1 k.c. Według art. 805 § 1 k.c. przez umowę ubezpieczenia ubezpieczyciel zobowiązuje się, w zakresie działalności swego przedsiębiorstwa, spełnić określone świadczenie w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku, a ubezpieczający zobowiązuje się zapłacić składkę. W myśl art. 805 § 2 pkt 2 k.c. przy ubezpieczeniu osobowym świadczenie ubezpieczyciela polega w szczególności na zapłacie umówionej sumy pieniężnej, renty lub innego świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku w życiu osoby ubezpieczonej. Z kolei według art. 829 § 1 k.c. ubezpieczenie osobowe może w szczególności dotyczyć: 1) przy ubezpieczeniu na życie - śmierci osoby ubezpieczonej lub dożycia przez nią oznaczonego wieku, 2) przy ubezpieczeniu następstw nieszczęśliwych wypadków - uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia lub śmierci wskutek nieszczęśliwego wypadku.

W świetle tych regulacji za świadczenia główne należy zatem uznać odpowiednio po stronie powoda zapłatę składki ubezpieczeniowej, a po stronie pozwanego wypłatę uposażonemu w razie śmierci powoda jako ubezpieczonego sumy ubezpieczenia wraz z wartością dodatkową. Znajduje to potwierdzenie także w treści OWU, gdzie wskazuje się na obowiązek ubezpieczyciela wypłacenia świadczenia w przypadku zajścia w życiu ubezpieczonego zdarzenia przewidzianego w umowie oraz na obowiązek ubezpieczającego terminowego opłacania składki. Nie znalazło się tam wskazanie na obowiązek uiszczenia przez ubezpieczającego jakichkolwiek opłat, w szczególności mających pokrywać koszty ubezpieczyciela związane z zawarciem umowy. Obowiązek zwrotu kosztów, w tym kosztów zawarcia umowy, nie stanowi zaś elementu przedmiotowo istotnego, decydującego o kwalifikacji prawnej, żadnej z kategorii umów, w tym określonych przepisami Kodeksu cywilnego (por. np. art. 566 § 1 k.c.).

Po trzecie, cel inwestycyjny zawieranej umowy ubezpieczenia (nr (...), jak i nr (...)) wynikający z wyboru przez powoda na etapie składania wniosku o zawarcie umowy bliżej określonych ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych, do których następować miała alokacja wpłacanej przez niego składki, przyporządkowanie do umowy ubezpieczenia rachunku służącego do ewidencjonowania jednostek uczestnictwa w funduszach nabytych przez ubezpieczyciela za środki pochodzące ze składek, powiązanie wartości tych jednostek z wartością polisy oraz z wartością wykupu, jednoznacznie wynikające z § 27 OWU, oraz możliwość zlecenia całkowitego wykupu bez ograniczenia czasowego pozwalają na przyjęcie, że świadczeniem głównym po stronie pozwanego była także wypłata wartości wykupu w razie rozwiązania umowy w przypadkach innych niż śmierć ubezpieczonego. Obowiązek ustalenia takiej opłaty nie wynikał ani z obowiązujących wówczas art. 13 ust. 1 pkt 3 w zw. z ust. 4 pkt 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. z 2015 r. poz. 1206, 1273 i 1348) ani z przepisów rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 28 grudnia 2009 r. w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji. Zobowiązanie do pokrycia poniesionych przez pozwanego kosztów zawarcia umowy z powodem mogłoby zatem zostać uznane za świadczenie główne ze strony powoda jedynie w przypadku, gdyby zawierać się miało w zobowiązaniu do zapłaty składki ubezpieczeniowej. Z tych przyczyn za trafny uznać należy przyjmowany w orzecznictwie sądów powszechnych pogląd, w myśl którego w ramach umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym tzw. opłata likwidacyjna, pobierana od wartości wykupu wypłacanej w razie rozwiązania umowy, nie stanowi świadczenia głównego w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zd. drugie k.c., nawet w przypadku, gdy jako świadczenie takie kwalifikuje się wypłata wartości wykupu (por. wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 18 września 2015 r., II Ca 1140/15, LEX nr 1994269).

Przyjęcie w sprawie niniejszej, że postanowienia zawarte w § 27 OWU w zw. z pkt 10. Tabeli Opłat i zmodyfikowane postanowieniami umowy, przewidujące, że w przypadku wykupu wartości polisy pozwany pobiera opłatę za całkowity wykup, której wysokość jest określona stawką procentową wartości polisy utworzonej ze składki regularnej należnej w pierwszych pięciu latach polisy, zależnie od roku polisy, w którym wykup następuje, nie wyższa jednak niż 4,5% - 5% wartości umowy, nie kwalifikuje się jako postanowienie określające świadczenie główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 zd. drugie k.c., pozwala na dokonanie oceny tych postanowień w świetle przesłanek określonych w art. 385 ¹ § 1 zd. pierwsze k.c.

Trafnie pozwana podnosiła, że podobieństwo postanowienia OWU pozwalającego na pobranie od powoda opłaty za wykup wartości polisy do postanowień przewidujących pobranie opłaty likwidacyjnej wpisanych do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, prowadzonego przez Prezesa UOKiK, nie musi prowadzić do uznania tego pierwszego za niedozwolone na podstawie art. 479 ⁴³ k.p.c. Prawomocność materialna wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone – także po wpisaniu tego postanowienia do rejestru (art. 479 ⁴⁵ § 2 k.p.c.) – nie wyłącza powództwa o uznanie za niedozwolone postanowienia tej samej treści normatywnej, stosowanego przez przedsiębiorcę niebędącego pozwanym w sprawie, w której wydano ten wyrok (art. 365 i 366 w zw. z art. 479 ⁴³ k.p.c.) (por. uchwała składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2015 r., III CZP 17/15, LEX nr 1916698).

Tym bardziej prawomocność taka nie wyklucza badania niedozwolonego charakteru postanowienia wzorca umownego o tej samej lub podobnej treści w sprawie z udziałem takiego przedsiębiorcy, wszczętej innego rodzaju powództwem, w której kwestia niedozwolonego charakteru postanowienia wzorca umowy stanowić ma przesłankę rozstrzygnięcia. Niemniej nie przekreśla to możliwości uwzględnienia w takiej sprawie argumentacji przyjmowanej za podstawę orzeczeń sądowych, w wykonaniu których dane postanowienie wzorca umowy uznane za niedozwolone zostaje wpisane do rejestru, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ § 2 k.p.c.

W zakresie roszczenia powoda należy wskazać, iż okoliczność, że postanowienia przewidujące opłaty za całkowity wykup wartości polisy, zmienione zostały aneksami powodowała, że stanem rzeczy, według którego dokonywać należało oceny zgodności postanowień umowy z dobrymi obyczajami był ten, który istniał w dniu podpisania aneksów. Nie można pominąć okoliczności, iż strony podjęły próbę wyeliminowania niedozwolonych postanowień umownych. Nadto, powód nie wykazał, iż podpisał aneksy pod wpływem błędu, bądź nie rozumiał jego treści. Rację ma natomiast powód, iż pobranie opłat w wysokości z aneksów nie zamyka drogi sądowej do jej kwestionowania, dlatego ocena zasadności pozwu dokonana została pod kątem przesłanek z art. 385 [1] k.c.

Niemniej postanowienia wzorca umowy ubezpieczenia przewidujące obciążenie konsumenta kosztami ponoszonymi przez przedsiębiorcę w przypadku jej rozwiązania wcześniej, niż strony zakładały w chwili jej zawarcia, aby mogły zostać uznane za zgodne z dobrymi obyczajami i nienaruszające interesów konsumenta w sposób rażący, o czym mowa w art. 385 ¹ § 1 zd. pierwsze k.c., muszą być precyzyjne i pozwalać konsumentowi już w chwili zawierania umowy na ustalenie rzeczywistego związku wysokości opłat przewidzianych w takim przypadku oraz kosztów ponoszonych przez przedsiębiorcę. W przeciwnym wypadku przybierają one postać swoistej sankcji za rezygnację z kontynuowania umowy ubezpieczenia (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 4 kwietnia 2013 r., VI ACa 1324/12, LEX nr 1331146). Wspomniano już, że celem regulacji art. 385 ¹ § 1 k.c. jest nie tylko zapewnienie ekwiwalentności świadczenia konsumentowi, będącemu słabszą stroną stosunku zobowiązaniowego nawiązywanego z przedsiębiorcą, ale także uchylenie dysproporcji informacyjnej mogącej istnieć po stronie konsumenta na etapie zaciągania zobowiązania.

Podczas podpisania aneksów obowiązywał już art. 23 ust. 6 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz. U. z dnia 10 listopada 2015 r., poz. 1844), według którego w umowie ubezpieczenia na życie, jeżeli jest związana z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, zawartej na okres dłuższy niż 5 lat lub na czas nieokreślony zakład ubezpieczeń w zakresie wynagrodzenia pośrednika ubezpieczeniowego kieruje się zasadą równomiernego rozłożenia w czasie wydatków z tytułu prowizji pośrednika ubezpieczeniowego w okresie nie krótszym niż 5 lat.

Przy ocenie działania pozwanej z punktu widzenia dobrej wiary i traktowania powoda jako konsumenta w sposób sprawiedliwy należało także uwzględnić okoliczność, że zawarcie aneksów do umów miało na celu wykonanie decyzji Prezesa UOKiK z dnia 23 grudnia 2015 r. w sprawie o sygn. RŁO 12/2015 i wprowadzenie do umów objętych sporem przewidzianego w tej decyzji ograniczenia wysokości opłat za wykup wartości polis, co świadczy o działaniu pozwanej na korzyść klienta.

Okoliczność, że zawarcie umów (nr (...) , jak i nr (...)) między stronami musiało wiązać się z ponoszeniem przez pozwanego określonych kosztów nie powinna budzić jakichkolwiek wątpliwości w przypadku przeciętnego konsumenta, dostatecznie uważnego i rozsądnego. Okolicznością powszechnie znaną jest bowiem to, że zawarcie umowy pomiędzy konsumentem a przedsiębiorcą za pośrednictwem agenta ubezpieczeniowego, niezależnie od rodzaju rynku towarów lub usług, zawsze związane jest z ponoszeniem przez przedsiębiorcę pewnych kosztów.

Poza sporem pozostawała okoliczność, że umowy (nr (...) , jak i nr (...)) pomiędzy powodem a pozwanym zostały zawarte z udziałem pośrednika ubezpieczeniowego. Poza sporem była także okoliczność, że powód w związku z zawarciem umów (nr (...) , jak i nr (...)) nie zapłacił pośrednikowi jakiegokolwiek wynagrodzenia. Wobec tego okoliczność, że pośrednictwo znajdowało podstawę w stosunku umownym pomiędzy pośrednikiem a pozwanym oraz okoliczność, że to pozwany poniósł koszty pośrednictwa powstałe w związku z zawarciem umowy ubezpieczenia z powodem, nie powinny stanowić zaskoczenia dla powoda jako dostatecznie uważnego i rozsądnego przeciętnego konsumenta. Tym bardziej, iż par. 26 OWU opłata dystrybucyjna wiąże się z ponoszeniem kosztów wdrożenia produktu, marży towarzystwa i kosztów akwizycji.

Powód był zobowiązany do zapłaty składki rocznej co do pierwszej polisy w kwocie 6000 zł, a także obciążało go zobowiązanie do zapłaty na rzecz pozwanej opłaty dystrybucyjnej za całkowity wykup wartości polisy w okresie wynoszący 10 lat tj. 10 latx6000 zł = 60 000,00 zł, odpowiadającej wartości umowy. Opłata za całkowity wykup wartości polisy w okresie 10 lat, odpowiadająca 5% wartości umowy, stanowiła zatem 5% środków, które miały zostać zapłacone przez powoda tytułem składki regularnej w tym okresie tj. 3000,00 zł. Powód był zobowiązany do zapłaty składki rocznej co do drugiej polisy w kwocie 3600 zł, a także obciążało go zobowiązanie do zapłaty na rzecz pozwanej opłaty dystrybucyjnej za całkowity wykup wartości polisy w okresie wynoszący 10 lat tj. 10 latx3600 zł = 36 000,00 zł, odpowiadającej wartości umowy. Opłata za całkowity wykup wartości polisy w okresie 10 lat, odpowiadająca 5% wartości umowy, stanowiła zatem 5% środków, które miały zostać zapłacone przez powoda tytułem składki regularnej w tym okresie tj. 1800,00 zł. Nie były to kwoty rażąco wygórowane. Kwoty te nie były uzależnione od wysokości ewentualnego świadczenia na rzecz powoda w postaci wypłaty wartości wykupu polisy zależnego od powodzenia inwestycyjnego zawartej umowy. Nadto, powód otrzymał wraz z pismem z propozycją podpisania aneksów informację o wysokości maksymalnej opłaty za wykup polisy tj. 1.800,00 zł i 3.000 zł. Zatem, opłaty ustalono w sposób precyzyjny, w wysokości stałej i możliwej przez powoda do zweryfikowania. W konsekwencji ostatecznie ustalone opłaty od powoda nie stanowiły swoistej sankcji za rezygnację z kontynuowania umowy ubezpieczenia (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 4 kwietnia 2013 r., VI ACa 1324/12, LEX nr 1331146). Ryzyko takie, ze względu na limit procentowy wartości umowy, było bowiem w pełni przewidywalne.

Wobec powyższego, Sąd uznał, iż pobranie przez pozwaną opłat dystrybucyjnych za całkowity wykup polis nie stanowiło naruszenia art. 385 [1] k.c. i orzekł jak w pkt. I.1 wyroku i oddalił powództwa.

Podstawę orzeczenia o kosztach procesu stanowił art. 102 k.p.c., zgodnie z którym w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. W ocenie Sądu powód w chwili wniesienia pozwu był przekonany co do zasadności żądania, zważywszy na linię orzeczniczą tutejszego Sądu, gdy chodzi o badanie opłat za wykup pod kątem abuzywności. Nadto, zachodzi dysproporcja majątkowa pomiędzy powodem oraz pozwanym, będącym spółką akcyjną prowadzącą działalność ubezpieczeniową.

Zarządzenie: odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć pełnomocnikom stron.