Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 grudnia 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie III Wydział Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 12 grudnia 2012 r. w Krakowie

sprawy z wniosku J. P. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.

o emeryturę

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach Wydziału VI Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 14 marca 2012 r. sygn. akt VI U 982/11

z m i e n i a zaskarżony wyrok w ten tylko sposób, że przyznaje J. P. (1) emeryturę od dnia 1 września 2011r., a w pozostałym zakresie apelację oddala.

Sygn. akt III AUa 933/12

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 14 marca 2012 r. Sąd Okręgowy w Kielcach zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. z dnia 29 czerwca 2011 r. i przyznał J. P. (1) emeryturę od 1 maja 2011 r.

W uzasadnieniu sąd podniósł, że zdaniem organu rentowego prawo do emerytury nie przysługuje wnioskodawczyni, albowiem na dzień 31 grudnia 1998 r. nie udowodniła wymaganego 30 letniego okresu ubezpieczenia. Organ rentowy uznał za udowodniony okres zatrudnienia w wymiarze 26 lat 6 miesięcy i 19 dni w tym praca w szczególnym charakterze 21 lat 10 miesięcy i 22 dni. Organ rentowy nie zaliczył wnioskodawczyni okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od 15 sierpnia 1978 r. do 14 czerwca 1982 r. uznając, że w tym okresie wnioskodawczyni dojeżdżała do szkoły ponadpodstawowej oddalonej od miejsca zamieszkania o 38 km i nie mogła codziennie pracować w gospodarstwie rolnym co najmniej 4-5 godzin dziennie przy uwzględnieniu także codziennych obowiązków szkolnych.

Sąd ustalił, że J. P. (1) urodziła się w dniu(...)roku. Po ukończeniu szkoły podstawowej kontynuowała naukę w szkole ponadpodstawowej tj. najpierw w (...) Szkole Zawodowej w G. a następnie Technikum Zawodowym w G. w Liceum Ogólnokształcącym w B.. W tym czasie wnioskodawczyni zamieszkiwała razem z rodzicami w miejscowości R.. Rodzice wnioskodawczyni J. i J. P. (2) posiadali gospodarstwo rolne około 2,40 ha położone w R.. Gospodarstwo to było ukierunkowane głównie na hodowlę gęsi, a w polu uprawiana była lucerna, koniczyna, łąki, zboże oraz ziemniaki, buraki. Ojciec wnioskodawczyni pracował w (...), mama zaś w barze w R. jako pomoc w kuchni. Do szkoły ponadpodstawowej wnioskodawczyni dojeżdżała około 30 km. Ze szkoły przyjeżdżała około 13.30 i wtedy pracowałam w tym gospodarstwie. Praca wnioskodawczyni polegała na plewieniu ziemniaków, buraków, okopywaniu ich. Przygotowywała karmę dla gęsi i podawała tę karmę. Rodzice wnioskodawczyni mieli ponadto także dwie krowy, świnie, kury i wnioskodawczyni pracowała także przy obrządku tego inwentarza żywego. W okresie żniw pracowała w polu, pracowała także przy sianokosach. Średnio dziennie pracowała w tym gospodarstwie około 5 godzin, natomiast w okresie wzmożonych prac polowych, wakacji pracowałam dłużej. W szkole miała dni wolne na wykopki, które wykorzystywała. Chodziła pięć dni w tygodniu do szkoły. Lekcji było 4, 5 a czasem 6 godzin. Lekcje zaczynały się od godz. 8.00 bądź 7.10. Początkowo do szkoły dowoził wnioskodawczynię ojciec, a później korzystała z prywatnych środków lokomocji, bo koleżanka z tej samej miejscowości dojeżdżała do szkoły. Dowoziła i przywoziła ją ze szkoły mama koleżanki. Dojazd do szkoły zajmował wnioskodawczyni około 15-10 minut.

Sąd zważył, że zgodnie z treścią art. 88 ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 roku Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2006 roku Nr 97 poz. 674 ze zm.) nauczyciele mający trzydziestoletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze, zaś nauczyciele szkół, placówek, zakładów specjalnych oraz zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich - dwudziestopięcioletni okres zatrudnienia, w tym 20 lat wykonywania pracy w szczególnym charakterze w szkolnictwie specjalnym, mogą - po rozwiązaniu na swój wniosek stosunku pracy - przejść na emeryturę. Natomiast w myśl ust. 2a tego przepisu - w brzmieniu nadanym przez ustawę z dnia 7 września 2007 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2007 roku Nr 191 poz.1369) z dniem 2 listopada 2007 roku – nauczyciele urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 roku, a przed dniem 1 stycznia 1969 roku zachowują prawo do przejścia na emeryturę bez względu na wiek, jeżeli:

1) spełnili warunki do uzyskania emerytury, określone w ust. 1, w ciągu dziesięciu lat od dnia wejścia w życie ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227 j.t. ze zm.), z wyjątkiem warunku rozwiązania stosunku pracy, oraz

2) nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody budżetu państwa.

Nabycie prawa do emerytury w trybie cytowanych wyżej przepisów zostało uzależnione od spełnienia przez ubezpieczonego łącznie kilku przesłanek, z których jedną jest posiadania co najmniej 30-letniego okresu składkowego i nieskładkowego. Ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego wynika, że J. P. (1) spełnia tę przesłankę. W przedmiotowej sprawie nie jest sporny między stronami staż pracy wnioskodawczyni w wymiarze 26 lat 6 miesięcy i 19 dni w tym praca w szczególnym charakterze 21 lat 10 miesięcy i 22 dni. Spór dotyczy natomiast zaliczenia do stażu pracy wnioskodawczyni okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców od dnia 15 sierpnia 1978 r. do 14 czerwca 1982 r. Zdaniem organu rentowego zaliczenie powyższego okresu jest niemożliwe z uwagi na fakt, że wnioskodawczyni w tym czasie uczęszczała do szkoły ponadpodstawowej oddalonej od miejsca zamieszkania o 38 km i nie mogła codziennie i stale pracować w gospodarstwie rolnym rodziców zważając na codzienny dojazd do szkoły i obowiązki szkolne. Stosowanie do treści art.10 ust.1 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również okresy, traktując je, z zastrzeżeniem art. 56, jak okresy składkowe, przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 roku okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe, ustalone na zasadach określonych w art. 5-7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu. W wyroku z dnia 19 grudnia 2000 roku, wydanym w sprawie II UKN 155/05 (OSNP z 2002 roku, Nr 16, poz. 394), Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że przy ustaleniu prawa do emerytury uwzględnia się okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, świadczonej przed dniem 1 stycznia 1983 roku w wymiarze przekraczającym połowę pełnego wymiaru czasu pracy, także w czasie wakacji szkolnych (art. 10 ust. 3 w związku z art. 6 ust. 2 lit. a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych). Na uwagę zasługuje także pogląd, że obowiązujące przepisy wyraźnie nie wyznaczają rozmiaru świadczonej pracy i nie wymagają, aby praca ta stanowiła jedyne lub główne źródło utrzymania zainteresowanej, nie może być jednak kwestii, że do stażu emerytalnego uwzględnia się nie okresy jakiejkolwiek pracy, a jedynie stałą pracę o istotnym znaczeniu dla prowadzonej działalności rolniczej w gospodarstwie rolnym, w którym osoba zainteresowana zamieszkuje lub ma możliwość codziennego wykonywania prac związanych z prowadzoną działalnością rolniczą (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2000 roku, w sprawie II UKN 535/99. OSNP z 2001 roku, Nr 21, poz. 650). W świetle utrwalonego orzecznictwa sądowego, pracą w gospodarstwie rolnym, nie są czynności o charakterze pomocy, lecz czynności stałe, umożliwiające funkcjonowanie gospodarstwa, stanowiące zarazem źródło utrzymania osoby, która je wykonuje (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22.05.1997 r. sygn. akt II UKN 136/97, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 1998 r. sygn. akt II UKN 433/97, wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 14.04.1999 r. sygn. akt III AUa 421/98). Muszą to być również czynności wykonywane w określonym prawem wymiarze. Z art. 12 ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. wynika, że przy ustalaniu prawa do świadczeń określonych w ustawie nie uwzględnia się okresów zatrudnienia wykonywanego w wymiarze czasu niższym niż połowa obowiązującego pracownika w danym zawodzie. Wprawdzie w rolnictwie trudne jest ustalenie średniego wymiaru czasu pracy w tygodniu, czy w miesiącu, ale jest niewątpliwe, że z reguły od wiosny do jesieni praca trwa kilkanaście godzin na dobę. W ocenie Sądu nie budzi wątpliwości, że w spornym okresie J. P. (1) wykonywała stałą pracę o istotnym znaczeniu dla prowadzonej działalności rolniczej w gospodarstwie rolnym rodziców. Mając na uwadze powyższe okoliczności, Sąd Okręgowy uznał, że wnioskodawczyni spełnia wszystkie przesłanki do przyznania jej prawa do emerytury.

Apelację od wyroku złożył Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. zaskarżając wyrok w całości. Zarzucił naruszenie prawa materialnego, w szczególności art. 88 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz.U. z 2003 r. Nr 118, poz. 1112 z późn. zm.). Wniósł o zmianę orzeczenia i oddalenie odwołania. W uzasadnieniu podniósł, że zgodnie z powołanym przepisem warunkiem przyznania emerytury jest rozwiązanie stosunku pracy lub wygaśnięcie stosunku pracy w okolicznościach określonych w art. 20 ust. 1, 5c i 7 ustawy. W treści wniosku o emeryturę J. P. (1) oświadczyła, że nadal pozostaje w stosunku pracy. Sąd Okręgowy przeprowadził postępowanie dowodowe przesłuchując świadków i wnioskodawczynię uznając, że w spornym okresie wykonywała prace stałą, o istotnym znaczeniu dla prowadzonej działalności rolniczej w gospodarstwie rolnym rodziców. Mając na uwadze powyższe uznał, że wnioskodawczyni spełnia wszystkie przesłanki do przyznania prawa do emerytury, począwszy od 1 maja 2011 r. Tymczasem z dokumentacji sprawy wynika jednoznacznie, że stosunek pracy nie został rozwiązany na dzień 1 maja 2011 r. Nie został zatem spełniony warunek niezbędny do przyznania emerytury od daty wskazanej przez sąd. Organ rentowy powołał się na orzecznictwo sądowe, z którego wynika, że warunki nabycia prawa do emerytury muszą być spełnione w chwili wydania decyzji przez organ rentowy. W postępowaniu odwoławczym od decyzji organu rentowego sąd ubezpieczeń społecznych ocenia legalność i prawidłowość decyzji według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania.

W odpowiedzi na apelację wnioskodawczyni wniosła o jej oddalenie. Wskazała, że faktycznie składając wniosek pozostawała w stosunku pracy, lecz w miesiącu składania wniosku otrzymała wypowiedzenie z pracy z powodu likwidacji szkoły. Organ rentowy odmówił emerytury nie uznając okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców, a w chwili decyzji odmownej dysponował wszystkimi dokumentami, jakie mogła na tę datę dostarczyć. Powołała się też na trudną sytuację materialną: na utrzymaniu trójka dzieci, utrzymywanie się z zasiłku dla bezrobotnych, który się kończy.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Po uzupełnieniu postępowania dowodowego sąd ustalił, że z dniem 31 sierpnia 2011 r. doszło do rozwiązania stosunku pracy z nauczycielem J. P. (1) z powodu likwidacji Szkoły Podstawowej w D., a po tej dacie nie podjęła już zatrudnienia (dowód: akta osobowe wnioskodawczyni i świadectwo pracy w nich zawarte). Z oświadczenia skarżącej wynika (karta 80 akt sprawy), że jej zamiarem było otrzymanie emerytury od daty rozwiązania stosunku pracy, czyli od 1 września 2011 r., a wniosek złożyła już w maju w związku z likwidacją szkoły.

Ma rację organ rentowy powołując się na treść art. 80 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (tekst jednolity: Dz.U. z 2006 r. Nr 97, poz. 674 z późn. zm.), z którego wynika, że warunkiem przyznania emerytury jest rozwiązanie stosunku pracy lub wygaśnięcie stosunku pracy w okolicznościach określonych w art. 20 ust. 1, 5c i 7 ustawy. Wnioskodawczyni w dacie złożenia wniosku warunku tego nie spełniała i słusznie zarzucił Zakład, że błędnie sąd pierwszej instancji przyznał wnioskodawczyni emeryturę od miesiąca złożenia wniosku. Błąd ten wyniknął, jak się wydaje, z tego, że sąd skupił się na ustaleniu innej okoliczności zakwestionowanej przez organ rentowy – braku wymaganego ogólnego stażu zatrudnienia, nie zauważając drugiego warunku przysługiwania prawa do emerytury, którego na datę wniosku skarżąca nie spełniała.

Podkreślenia wymaga, że sąd pierwszej instancji przeprowadził postępowanie dowodowe na okoliczność wykonywania przez odwołującą się pracy w gospodarstwie rolnym rodziców, a Sąd Apelacyjny akceptuje zarówno wyniki tego postępowania jak i wnioski prowadzące do zaliczenia skarżącej spornego okresu pracy w gospodarstwie do okresu uzupełniającego, określonego w art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227 ze zm.), czego konsekwencją jest doliczenie na podstawie tegoż przepisu spornego okresu do okresów składkowych i nieskładkowych w zakresie niezbędnym do uzupełnienia wymaganego, trzydziestoletniego okresu zatrudnienia wynikającego z art. 88 Karty Nauczyciela. Ustalenia sądu pierwszej instancji w tym zakresie nie zostały zakwestionowane w apelacji organu rentowego, który zarzucił tylko brak spełnienia innej przesłanki ustawowej prawa do emerytury.

Jeśli chodzi o zarzut apelacji, to słusznie organ rentowy powołuje się na orzecznictwo sądowe, z którego wynika, że co do zasady warunki nabycia prawa do emerytury muszą być spełnione w chwili wydania decyzji przez organ rentowy. W postępowaniu odwoławczym od decyzji organu rentowego sąd ubezpieczeń społecznych ocenia legalność i prawidłowość decyzji według stanu rzeczy istniejącego w chwili jej wydania. Potwierdzają to orzeczenia cytowane w apelacji. Jednak od tej zasady przyjęto w orzecznictwie sądowym, w tym w orzecznictwie Sądu Najwyższego, możliwość przyjęcia wyjątku i bezpośredniego zastosowanie art. 316 § 1 kpc poprzez wydanie wyroku, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy. W szczególności dotyczy to sytuacji, kiedy nastąpi spełnienie jednej z przesłanek przysługiwania prawa do świadczenia już po wydaniu zaskarżonej decyzji, a spełnienie tej przesłanki ma charakter oczywisty, nieulegający wątpliwości, a zatem niewymagający badania i oceny najpierw przed organem rentowym (patrz np.: postanowienie Sądu Najwyższego z 16 stycznia 2009 r. I UK 292/08 – LEX nr 736716, wyrok SN z 2 sierpnia 2007 r. III UK 25/07 – OSNP 2008/19-20/293). W szczególności powołania wymaga wyrok Sądu Najwyższego z 12 kwietnia 2012 r. II UK 235/11 (LEX nr 1216853), w którym wręcz stwierdzono, że odstępstwo od zasady badania legalności decyzji na dzień jej wydania jest szczególnie uzasadnione w przypadku oceny prawa do świadczenia uzależnionego między innymi od warunku rozwiązania stosunku pracy, np. na podstawie art. 88 ust. 1 ustawy z 1982 r. - Karta Nauczyciela czy art. 184 u.e.r.f.u.s. Jeśli powyższe wymaganie zostanie spełnione po wydaniu decyzji - w trakcie postępowania odwoławczego przed sądem - nie ma przeszkód, aby sąd, stwierdziwszy spełnienie pozostałych przesłanek tego prawa, przyznał świadczenie. Taki też stan rzeczy wynika z niniejszego postępowania. Ostatnią z przesłanek przysługiwania prawa do emerytury na podstawie art. 88 ustawy Karta Nauczyciela wnioskodawczyni spełniła po rozwiązaniu z nią stosunku pracy w trybie przewidzianym w art. 20 ust. 1 ustawy. Stąd przyznanie jej emerytury nastąpiło przez Sąd Apelacyjny od następnego dnia po rozwiązaniu stosunku pracy, czyli od 1 września 2011 r.

Wobec powyższego na podstawie art. 385 i 386 § 1 kpc orzeczono jak w sentencji wyroku.