Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 235/11
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 12 kwietnia 2012 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący)
SSN Zbigniew Myszka
SSN Romualda Spyt (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku A. H.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 12 kwietnia 2012 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego […]
z dnia 19 kwietnia 2011 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 6 grudnia 2010 r. Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 5 sierpnia
2010 r. w ten sposób, że przyznał wnioskodawcy A. H. prawo do emerytury
począwszy od 1 listopada 2010 r.
Rozstrzygnięcie to zapadło w następującym stanie faktycznym:
A. H., urodzony 20 lutego 1949 r., 60 lat ukończył 20 lutego 2009 r.
Wnioskodawca nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego. Na dzień 20
kwietnia 2010 r. kontynuował zatrudnienie w Zakładzie Opieki Zdrowotnej w O. Na
dzień 1 stycznia 1999 r. wnioskodawca wykazał 32 lata, 3 miesiące i 2 dni okresów
składkowych i nieskładkowych, a także 14 lat, 6 miesięcy i 12 dni okresów pracy w
szczególnych warunkach (od 18 czerwca 1984 r. do 31 grudnia 1998 r.), uznanych
przez organ rentowy.
Na podstawie przeprowadzonego postępowania dowodowego Sąd pierwszej
instancji uznał, że w czasie pracy w Zakładzie Opieki Zdrowotnej w Szpitalu
Miejskim Nr 5, w okresie od 5 września 1972 r. do 21 października 1976 r.,
wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze wykonywał pracę w szczególnych
warunkach, wykonując swe obowiązki pracownicze w zespołach operacyjnych
dyscyplin zabiegowych.
W dniu 31 października 2010 r. A. H., na podstawie porozumienia stron z
dnia 29 października 2010 r., rozwiązał umowę o pracę z Zespołem Opieki
Zdrowotnej w O.
W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał odwołanie za
uzasadnione. W jego ocenie, zebrany w sprawie materiał dowodowy wykazał, że
wnioskodawca legitymuje się stażem pracy w warunkach szczególnych w wymiarze
15 lat. Do stażu pracy uznanego przez organ rentowy w wymiarze 14 lat i 6
miesięcy należy doliczyć okres zatrudnienia od 5 września 1972 r. do 21
października 1976 r. w Zakładzie Opieki Zdrowotnej, kiedy to wnioskodawca
wykonywał pracę w zespołach operacyjnych dyscyplin zabiegowych. Ponadto
wnioskodawca spełnił również ostatni z warunków przewidzianych w art. 184 ust. 1
i 2 i art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu
3
Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst: Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze
zm.) - w dniu 31 października 2010 r. rozwiązał umowę o pracę.
Apelację od wyroku Sądu Okręgowego złożył organ rentowy, zarzucając mu
naruszenie przepisów prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 i 227 k.p.c., poprzez
wadliwe ustalenie stanu faktycznego, polegające na nieuzasadnionym przyjęciu, że
wnioskodawca pracował na różnych stanowiskach w służbie zdrowia w zespołach
operacyjnych dyscyplin zabiegowych - przez wymagany do nabycia prawa do
emerytury okres - stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku pracy w
szczególnych warunkach, podczas gdy ze zgromadzonych w sprawie dowodów
tenże fakt wcale jednoznacznie nie wynika, a także naruszenie prawa materialnego,
tj. art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
poprzez błędne jego zastosowanie i niesłuszne przyjęcie, iż wnioskodawca jest
uprawniony do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach począwszy od
dnia 1 listopada 2010 r. - z uwagi na błędne zaliczenie wnioskodawcy do okresu za-
trudnienia w szczególnych warunkach okresu pracy w Zakładzie Opieki Zdrowotnej
- Szpitalu Miejskim nr 5 od 5 września 1972 r. do 21 października 1976 r., z
wyłączeniem okresu 30 sierpnia do 19 września 1973 r. – pomimo że w
rzeczywistości wnioskodawca nie posiada wymaganego okresu pracy wykonywanej
stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku pracy w szczególnych
warunkach (posiada jedynie 14 lat, 6 miesięcy i 2 dni).
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 19
kwietnia 2011 r. uznał apelację za uzasadnioną i zmienił zaskarżony wyrok,
oddalając odwołanie.
W uzasadnieniu Sąd wskazał, że wnioskodawca posiada trzydziestoletni
okres składkowy i nieskładkowy, ukończył 60 rok życia i nie przystąpił do otwartego
funduszu emerytalnego, tym niemniej jednocześnie zostało wykazane, że na dzień
złożenia wniosku o prawo do świadczenia emerytalnego, jak również w dniu
wydania decyzji przez organ rentowy, tj. w dniu 5 sierpnia 2010 r., pozostawał w
stosunku pracy. Został on bowiem rozwiązany przez wnioskodawcę dopiero w dniu
31 października 2010 r. Oznacza to, że wnioskodawca nie spełnił wszystkich
przesłanek określonych w art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych, warunkujących przyznanie prawa do emerytury.
4
Jednym z tych warunków jest bowiem rozwiązanie stosunku pracy przez
ubiegającego się o prawo do świadczenia. Okoliczność, że rozwiązał on stosunek
pracy przed zakończeniem postępowania przed Sądem pierwszej instancji, nie
pozwala na przyznanie prawa do świadczenia emerytalnego. W tym kontekście Sąd
drugiej instancji podkreślił, że w orzecznictwie utrwalony jest pogląd, że sąd ocenia
legalność decyzji organu rentowego według stanu rzeczy istniejącego chwili jej
wydania. Postępowanie przed sądem ma bowiem charakter odwoławczy, a jego
przedmiotem jest ocena zgodności z prawem wydanej decyzji. Oznacza to, że
badanie przez Sąd legalności decyzji i orzekanie o niej możliwe jest przy
uwzględnieniu stanu faktycznego i prawnego istniejącego w chwili jej wydania.
Skoro na dzień wydania decyzji wnioskodawca nie spełniał wszystkich przesłanek
do uzyskania prawa do emerytury, zasadnie organ rentowy odmówił przyznania
prawa do tego świadczenia.
Wnioskodawca zaskarżył ten wyrok w całości skargą kasacyjną.
Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił naruszenie prawa materialnego, przez błędną
wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 184 ust. 1 i 2 ustawy o emeryturach i
rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wskutek przyjęcia, że
wnioskodawca nie nabył prawa do emerytury wobec faktu, że rozwiązał on
stosunek pracy dopiero przed zakończeniem postępowania przed Sądem pierwszej
instancji, mimo że w rzeczywistości spełnił on wszystkie warunki prawa do tej
emerytury. Skarżący zarzucił także naruszenie prawa procesowego: art. 316 § 1
k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. i art. 382 k.p.c., wskutek uznania, że
warunkiem nabycia uprawnień do emerytury określonej w art. 184 ustawy o
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest rozwiązanie stosunku pracy najpóźniej do
daty decyzji organu rentowego, a nie do daty zamknięcia rozprawy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Emerytura na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych przysługuje ubezpieczonym, urodzonym po dniu 31
grudnia 1948 r., którzy w dniu 1 stycznia 1999 r. legitymowali się okresem
zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze
5
wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w
wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn, a także okresem
składkowym i nieskładkowym, o którym mowa w art. 27 ustawy oraz – po tej dacie -
osiągnęli wiek przewidziany w art. 32, 33, 39 i 40 ustawy i rozwiązali stosunek
pracy oraz nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego albo złożyli wniosek
o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu
emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa.
W niniejszej sprawie spór dotyczył tego, czy na dzień 1 stycznia 1999 r.
wnioskodawca spełnił warunek pracy w szczególnych warunkach w wymiarze 15
lat, którego Sąd drugiej instancji nie rozstrzygnął. Stwierdził bowiem ustanie
stosunku pracy wnioskodawcy po wydaniu zaskarżonej decyzji (w trakcie
postępowania sądowego) i z tej przyczyny uznał, że była ona prawidłowa, gdyż w
jej dacie nie zostały spełnione wszystkie przesłanki prawa do emerytury. Za
podstawę faktyczną rozstrzygnięcia przyjął zatem stan faktyczny istniejący w dacie
wydania decyzji.
Z przepisu art. 316 § 1 k.p.c. wynika ogólna zasada obowiązująca w
postępowaniu cywilnym, zgodnie z którą podstawą rozstrzygnięcia roszczenia jest
stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy, przy czym nie budzi
wątpliwości, że sformułowanie "stan rzeczy" obejmuje również stan faktyczny. Na
gruncie spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych reguła ta doznaje weryfikacji z
tego względu, że postępowanie sądowe w tych sprawach wszczynane jest na
skutek odwołania wniesionego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, które
zastępuje pozew. Postępowanie to ma zatem charakter odwoławczy, a jego
przedmiotem jest ocena zgodności z prawem wydanej decyzji. W orzecznictwie
Sądu Najwyższego przyjmuje się jednak, że zasada ta nie ma charakteru
absolutnego. Ma ona bowiem uzasadnienie tylko wtedy, kiedy odwołanie się do
art. 316 § 1 k.p.c. wypaczałoby charakter postępowania w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych i prowadziłoby do jaskrawego pominięcia odrębności
tego postępowania poprzez całkowite pozbawienie znaczenia postępowania
administracyjnego poprzedzającego postępowanie sądowe. Niebezpieczeństwa
takiego nie ma w sytuacji, kiedy spełnienie się ostatniej z przesłanek prawa do
świadczenia w trakcie postępowania sądowego jest oczywiste i niekwestionowane
6
przez organ rentowy (por. między innymi wyroki z dnia 10 marca 1998 r., II UKN
555/97, OSNAPiUS 1999, nr 5, poz. 181; z dnia 20 maja 2004 r., II UK 395/03,
OSNP 2005, nr 3, poz. 43; z dnia 25 stycznia 2005 r., I UK 152/04, OSNP 2005, nr
17, poz. 273; z dnia 2 lutego 2007 r., III UK 25/07, OSNP 2008 nr 19-20, poz. 293).
Odstępstwo od zasady badania legalności decyzji na dzień jej wydania jest
szczególnie uzasadnione w przypadku oceny prawa do świadczenia uzależnionego
między innymi od warunku rozwiązania stosunku pracy, np. na podstawie art. 88
ust. 1 ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. - Karta Nauczyciela (jednolity tekst: Dz. U.
z 2006 r. Nr 97, poz. 674 ze zm.) czy art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Jeśli powyższe wymaganie zostanie
spełnione po wydaniu decyzji - w trakcie postępowania odwoławczego przed
sądem – nie ma przeszkód, aby sąd, stwierdziwszy spełnienie pozostałych
przesłanek tego prawa, przyznał świadczenie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
10 marca 1998 r., II UKN 555/97, OSNP 1999 r. nr 5, poz. 181).
Skoro zatem w przedmiotowej sprawie wnioskodawca w trakcie
postępowania przed Sądem pierwszej instancji rozwiązał stosunek pracy (31
października 2010 r.), nie było podstaw do uchylenia się przez Sąd drugiej instancji
od oceny, czy na dzień 1 stycznia 1999 r. spełnił on warunek posiadania okresu 15
lat pracy w warunkach szczególnych. Z tej przyczyny podniesione w skardze
kasacyjnej zarzuty okazały się uzasadnione.
Mając na uwadze powyższe Sąd Najwyższy na mocy art. 39815
1 k.p.c.
orzekł jak w sentencji. O kosztach postępowania kasacyjnego orzeczono po myśli
art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
§ 1 k.p.c.