Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 lutego 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Bożena Szponar – Jarocka (spr.)

Sędziowie: SA Barbara Orechwa – Zawadzka

SA Teresa Suchcicka

Protokolant: Magda Małgorzata Gołaszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 13 lutego 2019 r. w B.

sprawy z odwołania K. C. (1)

przeciwko Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego

o ustalenie podlegania rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu

na skutek apelacji wnioskodawcy K. C. (1)

od wyroku Sądu Okręgowego w Łomży III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 22 sierpnia 2018 r. sygn. akt III U 438/17

I.  uchyla zaskarżony wyrok i poprzedzającą go decyzję z 31 października 2017 roku i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Prezesowi Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego;

II.  zasądza od Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddział (...) w B. na rzecz K. C. (1) kwotę 450 (czterysta pięćdziesiąt) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym 420 (czterysta dwadzieścia) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.

SSA Barbara Orechwa – Zawadzka SSA Bożena Szponar – Jarocka SSA Teresa Suchcicka

III AUa 732/18

UZASADNIENIE

Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddział (...) w B. P. Terenowa w Ł. decyzją z 31.10.2017 r. na podstawie art. 36 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników ( Dz. U. z 2016 r., poz. 277 z późn. zm.) oraz art. 11 ust. 1 i 3(a) Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego ( Dz. Urz. UE z 30.04.2004 r. nr L 166 ze zm. ) stwierdził ustanie ubezpieczenia społecznego rolników w zakresie ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego, i macierzyńskiego oraz emerytalno-rentowego dla K. C. (1) od 17.03.2005 r.

W uzasadnieniu tej decyzji organ rentowy podał, że zgodnie z art. 11 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 osoby, do których stosuje się wyżej wymienione Rozporządzenie, podlegają ustawodawstwu tylko jednego Państwa Członkowskiego. Natomiast art. 11 ust. 3 lit a) wyżej wymienionego Rozporządzenia stanowi, że osoba wykonująca w Państwie Członkowskim pracę najemną lub pracę na własny rachunek na terytorium jednego państwa podlega jego ustawodawstwu, nawet jeżeli zamieszkuje na terytorium innego państwa. Z otrzymanego w dniu 25-10-2017 r. dokumentu wystawionego przez Urząd D. H.-Północ wynika, że od dnia 17-03-2005 r. odwołujący prowadzi działalność na własny rachunek na terenie Niemiec i podlega ustawodawstwu niemieckiemu. Powyższe wskazuje, że od tego dnia zaprzestał Pan stałej pracy w gospodarstwie rolnym.

Odwołanie od powyższej decyzji wniósł K. C. (1) twierdząc, że się z nią nie zgadza. Przyznał, że w roku 2005 podjął działalność gospodarczą na terenie Niemiec nigdy jednakże nie zaprzestał prowadzenia gospodarstwa i pracy w swoim gospodarstwie. On podejmuję decyzje co do siewu zbioru plonów jak też jakie prace należy prowadzić. Prace te wykonuje osobiście, przy pomocy rodziny czy korzysta z najmowanych ludzi i sprzętu, decydując o rodzaju i rozmiarze produkcji rolnej oraz wysokości ponoszenia nakładów. Zgłoszona w Niemczech działalność gospodarcza nie przeszkadza mu w prowadzeniu gospodarstwa. Z uwagi na bliską odległość jest przeciętnie co miesiąc w domu . Nigdy też nie utracił posiadania gospodarstwa.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy podtrzymał swoje stanowisko i wniósł o oddalenie odwołania.

Sąd Okręgowy w Łomży wyrokiem z dnia 22 VIII 2018 r. oddalił odwołanie oraz zasądził od K. C. (1) na rzecz Prezesa Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (Placówka Terenowa w Z.) 180 (sto osiemdziesiąt złotych ) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Z ustaleń Sądu wynika, że K. C. (1) od 2001 r. jest właścicielem gospodarstwa rolnego o powierzchni użytków 8,10 ha fizycznych i 3,89 ha przeliczeniowych, położonego w obrębie wsi W. i W. gmina W.. Od tej daty jako rolnik podlegał z mocy ustawy ubezpieczeniu społecznemu na podstawie ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników.

Od 2005 r. K. C. nastawił się wyłącznie na produkcję zbóż oraz traw z łąki na sprzedaż. Własnymi maszynami wykonywał wiosenną orkę, wysiew nawozów i zasiew zbóż. Prace te zajmowały mu nie więcej niż 3 dni robocze – po jednym dniu na każdą z tych prac. Prace agrotechniczne wykonywane były na 3,20 ha gruntów ornych i 0,5 ha trwałej łąki. Na jesieni odwołujący wykonywał orkę na zimę, która również nie powinna trwać dłużej niż 1 dzień. W roku 2012 odwołujący po raz pierwszy część areału obsiał kukurydzą. Przy uprawie tej rośliny konieczne były również opryski zajmujące 1 dzień. Od roku 2014 kukurydza siana była na przeważającej części ziemi ornej ( 3,20 ha). Wysiew kukurydzy wykonywał sąsiad G. D. (1), który również opłacał firmę zajmującą się koszeniem kukurydzy. Skoszona kukurydza trafiała bezpośrednio na gospodarstwo (...). W ramach rozliczenia G. D. płacił za kukurydzę po 4.000 zł za hektar, przy czym swoja pracę liczył za równoważną zbiorowi z 1 ha. Koszty obciążające w tej uprawie K. C., to oprócz kosztów przygotowania ziemi pod zasiew także koszty materiału siewnego od 300 do 600 zł na 1 ha, środków na opryski w kwocie od 150 do 250 zł na 1ha.

Kierownik Biura Powiatowego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa w Ł. na wniosek zainteresowanego przyznawał K. C. płatności bezpośrednie do gruntów rolnych w wysokości 4010,71 zł za 2005 r., 4667,11 zł za rok 2006, 5253,43 zł za rok 2007, 7501,41 zł za rok 2009 i 2505,44 zł za rok 2016 ( decyzje k. 3, 11, 104, 106, 108, 110 ).

W dniu 17.03.2005 r. K. C. (1) zarejestrował w Urzędzie D. H.-Północ działalność gospodarczą w zakresie montażu na sucho, akustyki, architektury ogrodu i krajobrazu. W związku z tą działalnością kilkakrotnie w roku na okresy kilkutygodniowe wyjeżdżał z kraju by zajmować się pracami na rzecz zleceniodawców niemieckich. Prace te godził z obowiązkami wynikającymi z prowadzenia gospodarstwa rolnego położonego w W.. W deklaracjach PIT 36 składanych poczynając od 2006 r. ( w rozliczeniu za rok poprzedni ) zgłaszał dochody osiągnięte poza granicami kraju w wysokościach 17.240 zł ( za 2006 r.), 21.080 zł ( za 2007r. ), 43.651 zł ( za 2008 r. ), 14.378 zł ( za 2009 r. ), 33.320 zł ( za 2010 r.), 47.259 zł ( za 2011 r.), 63.969 zł ( za 2012 r.), 43.588 zł ( za 2013 r.), 60.393 zł ( za 2014 r.), 50.907 zł ( za 2015 r.) i 53.088 zł ( za 2016 r.)- patrz deklaracje k. 121.

Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Oddział (...) w B. P. Terenowa w Ł. zaskarżoną decyzją na podstawie art. 36 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników ( Dz. U. z 2016 r., poz. 277 z późn. zm.) oraz art. 11 ust. 1 i 3(a) Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego ( Dz. Urz. UE z 30.04.2004 r. nr L 166 ze zm. ) stwierdził ustanie ubezpieczenia społecznego rolników w zakresie ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego, i macierzyńskiego oraz emerytalno-rentowego dla K. C. (1) od 17.03.2005 r.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie akt KRUS, wyjaśnień i zeznań odwołującego K. C. ( k. 116v,126v); zeznań świadków J. C. (k. 47v), S. C. (k. 47v), G. D. (1) (k. 118); deklaracji podatkowych k. 121; decyzji Kierownika (...) w Ł. (k. 3,70, 104-115), decyzji podatkowych UG W. (k. 6, 55-66); aktu notarialnego (k. 7), kopii rejestru działań agroturystycznych ( k. 73-74), kopii umów wieloletnich (k. 89-92, 97), kopii faktur zakupu środków ochrony roślin (k. 79-86).

K. C. stwierdził w trakcie przesłuchania w charakterze strony, że podlegał ubezpieczeniu rolniczemu w związku z prowadzeniem gospodarstwa. Podjął także działalność gospodarczą w Niemczech. Tam ją zarejestrował. Nie zgłaszał się w Niemczech do ubezpieczenia społecznego w związku z prowadzoną tam działalnością. Dodał, że wyjeżdża za granicę w takich okresach, żeby nie kolidowało to z prowadzeniem gospodarstwa. Dochody z gospodarstwa są mniejsze od osiąganych w Niemczech. Działalność w Niemczech jest tylko działalnością dodatkową do pracy w rolnictwie.

Sąd dał wiarę wyjaśnieniom i zeznaniom odwołującego jak również zeznaniom świadków J. C.,. S. C. i G. D. (1), co do większości istotnych okoliczności na które zeznawali. Składali oni szczere i wyczerpujące zeznania zbieżne w swej treści i mające w zasadzie potwierdzenie w dokumentach pisanych w postaci stosownych decyzji podatkowych, decyzji o wsparciu bezpośrednim do działalności rolniczej, faktur zakupu środków ochrony roślin. Z dowodów tych wynika niezbicie, że pomimo zarejestrowania działalności gospodarczej w Niemczech K. C. (1) nie zaprzestał prowadzenia własnego gospodarstwa rolnego. Godził obie te działalności wykorzystując do pracy w Niemczech długie okresy czasu, w których nie występowała konieczność podejmowania jakichkolwiek czynności na gospodarstwie rolnym. Pozwalała na to wielkość areału ( nieznaczna ) oraz rodzaj prowadzonej produkcji rolnej. Odwołujący sam wykonywał wiosenne prace polowe. Decydował o rodzaju i obszarze zasiewów. Jego obecność przy zbiorach plonów, po uprzedniej ich sprzedaży, nie była już konieczna.

Zastrzeżenia Sądu wzbudziła jedynie podawana przez powoda i świadków wywodzących się z jego rodziny wysokość dochodów z gospodarstwa. Według nich wynosiła ona około 20.000 zł rocznie. Zdaniem Sądu była to suma zawyżona. Sąd zauważył, że jedynym istotnym źródłem dochodu gospodarstwa była sprzedaż zebranych zbóż. W ostatnich 5 latach była to sprzedaż kukurydzy na pasze. Ze sprzedaży tego plonu odwołujący, w ocenie Sądu, nie mógł osiągnąć dochodu ( czystego zysku ) w wysokości większej niż 15.000 zł. Posługując się wartościami podanymi przez świadka G. D., a potwierdzonymi przez samego odwołującego, K. C. otrzymywał od świadka po 4.000 zł za hektar kukurydzy. Przy czym świadek swoje prace wyceniał na równowartość plonów z 1 ha. Tym samym w rozliczeniu znajdowały się zbiory z 5 ha areału ( 5 ha x 4.000 zł = 20.000 zł ). Od ich wartości należało jednak odjąć koszty zakupu przez powoda nasion o średniej cenie 450 zł/ha i środków ochrony roślin średnio 200 zł/ha. Z uwzględnieniem kosztów paliwa koniecznego na wykonanie wiosennych prac polowych, dochód z gospodarstwa oscylować musiał w granicach 15.000 zł. Zdaniem Sądu rzeczywiste dochody z gospodarstwa w rzeczywistości były jeszcze mniejsze. Z rejestru działań agrotechnicznych wynika, że przez szereg lat ( od 2009 r. ) powód uprawiał zboża jedynie na areale 3,2 ha. Taką też powierzchnię obsiewał kukurydzą w ostatnich latach ( patrz k. 73 ). Przy takim areale dochody z uprawy zbóż siłą rzeczy musiały być dwukrotnie niższe od wyliczonych powyżej i oscylować w granicach 7500 zł. Wcześniejsze dochody ze sprzedaży innych zbóż ( mieszanki i owsa ) nie przedstawiały się korzystniej, skoro powód zrezygnował z ich uprawy.

W myśl art. 3a ust. 1. Ustawy z 20.12.1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników ( t.j. Dz. U. z 2017 r., poz. 2336 ) – zwanej dalej u.s.r.- ubezpieczenie ustaje od dnia następującego po dniu, w którym ustały okoliczności uzasadniające podleganie ubezpieczeniu, z zastrzeżeniem ust. 3. Ubezpieczenie ustaje z chwilą zaprzestania działalności rolniczej i tym samym zaprzestaniem spełniania warunków określonych w ustawowej definicji rolnika – z art. 6 pkt. 1 u.s.r. Tymi kryteriami kierował się zapewne organ rentowy wydając kwestionowaną decyzję. Materiał dowodowy zebrany w sprawie nie potwierdził jednak faktu zaprzestania przez powoda prowadzenia działalności rolniczej. Prowadząc nadal gospodarstwo rolne na terenie gminy W., spełniał przesłanki dla traktowania go jako rolnika w rozumieniu ustawy o u.s.r.

Sąd I-ej instancji powołał się również na art. 5a ustawy u.s.r. w brzmieniu obowiązującym w marcu 2005 r. zgodnie z którym:

1. Rolnik lub domownik, który podlega ubezpieczeniu w pełnym zakresie z mocy ustawy nieprzerwanie przez co najmniej 3 lata, rozpocznie prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej opodatkowanej zgodnie z przepisami o zryczałtowanym podatku dochodowym lub rozpocznie współpracę przy prowadzeniu tej działalności, podlega nadal temu ubezpieczeniu, jeżeli nie jest pracownikiem i nie pozostaje w stosunku służbowym.

2. Rolnik lub domownik, o którym mowa w ust. 1, podlega nadal ubezpieczeniu, jeżeli w terminie 14 dni od dnia rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej lub rozpoczęcia współpracy przy prowadzeniu tej działalności złoży Kasie oświadczenie o kontynuowaniu tego ubezpieczenia oraz udokumentuje spełnienie warunków opodatkowania tej działalności w formie zryczałtowanego podatku dochodowego w terminie 7 dni od dnia otrzymania dokumentu ustalającego przez organ podatkowy tę formę opodatkowania.

3. Niezachowanie któregokolwiek z terminów, o których mowa w ust. 2, jest równoznaczne z ustaniem ubezpieczenia z końcem kwartału, w którym rolnik lub domownik rozpoczął wykonywanie pozarolniczej działalności gospodarczej lub rozpoczął współpracę przy prowadzeniu tej działalności.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne ( Dz. U. z 1998 r., Nr. 144, poz. 930 ) ustawa reguluje opodatkowanie zryczałtowanym podatkiem dochodowym niektórych przychodów (dochodów) osiąganych przez osoby fizyczne między innymi prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą. W myśl zaś przepisu art. 2. ust. 1. tej ustawy osoby fizyczne osiągające przychody z pozarolniczej działalności gospodarczej mogą opłacać zryczałtowany podatek dochodowy w formie:

1) ryczałtu od przychodów ewidencjonowanych;

2) karty podatkowej.

W sprawie nie ulega wątpliwości, że K. C. (1) nie wypełnił obowiązku zgłoszenia do organu rentowego faktu rozpoczęcia pozarolniczej działalności gospodarczej, jak również nie rozliczał dochodów z tej działalności w formie podatku zryczałtowanego. Nie mógł więc skorzystać z wyjątku określonego w art. 5a ustawy u.s.r. dla zachowania ubezpieczenia w KRUS-ie mimo prowadzonej działalności pozarolniczej.

Z dniem 1 maja 2010 r. zaczęły obowiązywać w Unii Europejskiej: Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE L 166 z 30 kwietnia 2004 r.) oraz Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczące wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz. Urz. UE L 284 z 30 października 2009 r.).

Rozwinięciem tych zasad są konkretne przepisy rozporządzenia podstawowego. W myśl przepisu art.11. ust. 1 tego rozporządzenia podstawowego osoby, do których stosuje się to rozporządzenie, podlegają ustawodawstwu tylko jednego Państwa Członkowskiego. W ustępie 3 lit. a) precyzuje, że zgodnie z przepisami art. 12 do 16 osoba wykonująca w Państwie Członkowskim pracę najemną lub pracę na własny rachunek podlega ustawodawstwu tego Państwa Członkowskiego;

Sytuację, gdy ma miejsce wykonywanie pracy w kilku Państwach członkowskich reguluje przepis art. 13 rozporządzenia podstawowego. Przy czym ustęp 2 tego artykułu dotyczy osób, które wykonują pracę na własny rachunek. Stanowi się w nim, że osoba, która normalnie wykonuje pracę na własny rachunek w dwóch lub w kilku Państwach Członkowskich podlega:

a) ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli wykonuje znaczną część pracy w tym Państwie Członkowskim lub

b) ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym znajduje się centrum zainteresowania dla jej działalności, jeżeli osoba ta nie zamieszkuje w jednym z Państw Członkowskich, w których wykonuje ona znaczną część swej pracy.

Szczególne uregulowania uściślające reguły stosowania art. 12 i 13 rozporządzenia podstawowego zawarte są w przepisie art. 14 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego ( zwanego odtąd rozporządzeniem wykonawczym ). W ust. 8. tegoż artykułu stanowi się, że do celów stosowania art. 13 ust. 1 i 2 rozporządzenia podstawowego ,,znaczna część pracy najemnej lub działalności na własny rachunek" wykonywana w państwie członkowskim oznacza znaczną pod względem ilościowym część pracy najemnej lub pracy na własny rachunek wykonywanej w tym państwie członkowskim, przy czym nie musi to być koniecznie największa część tej pracy.

W celu określenia, czy znaczna część pracy jest wykonywana w danym państwie członkowskim, należy uwzględnić następujące kryteria orientacyjne:

a) w przypadku pracy najemnej - czas pracy lub wynagrodzenie; oraz

b) w przypadku pracy na własny rachunek - obrót, czas pracy, liczba świadczonych usług lub dochód.

W ramach ogólnej oceny, spełnienie powyższych kryteriów w proporcji mniejszej niż 25 % tych kryteriów wskazuje, że znaczna część pracy nie jest wykonywana w danym państwie członkowskim.

Uwzględniając powyższe kryteria dla oceny spełnienia warunku opisanego w ust. 8. art. 14 rozporządzenia wykonawczego sąd stwierdził, że K. C. (1) nie kwalifikuje się do ubezpieczenia według ustawodawstwa polskiego. Oceniając sprawę wg. kryterium czasu pracy sąd wskazał, że odwołujący poświęca na prowadzenie gospodarstwa rolnego nie więcej niż dwa tygodnie w roku. Tymczasem każdy z 3-4 wyjazdów zagranicznych zajmował mu po z 2-4 tygodnie. Średnio w roku czas poświęcony na prowadzenie gospodarstwa dawał więc wskaźnik niższy od 25%. Do podobnych wniosków prowadzi porównanie dochodów osiąganych w Polsce i Niemczech. Zwłaszcza jeżeli porówna się te osiągane w Polsce ( ok. 7500 zł ) z dochodami w Niemczech w ostatnich latach ( od 33.000 do 63.000 zł ). Sytuacji ( proporcji ) w istotny sposób nie zmieniają otrzymywane przez odwołującego dopłaty bezpośrednie.

Zdaniem Sądu Okręgowego porównanie obrotów osiągniętych w obu krajach wskazuje, że działalności odwołującego się w Polsce ma w zasadzie dla niego charakter marginalny. To z kolei, wobec treści art. 14 ust. 5b rozporządzenia wykonawczego wyklucza możliwość stosowania regulacji art. 13 rozporządzenia podstawowego. Kluczowy dla sprawy ustęp 5b art. 14 brzmi następująco:

5b. Praca o charakterze marginalnym nie będzie brana pod uwagę do celów określenia mającego zastosowanie ustawodawstwa na mocy art. 13 rozporządzenia podstawowego. Art. 16 rozporządzenia wykonawczego stosuje się we wszystkich przypadkach objętych niniejszym artykułem.

Konsekwencją powyższego jest stwierdzenie, że K. C. (1) wykonujący w Państwie Członkowskim ( Niemczech) pracę na własny rachunek, powinien podlegać na podstawie art. 11 ust. 3 lit. a rozporządzenia podstawowego ustawodawstwu tego Państwa Członkowskiego ( Niemiec).

Wobec braku podstaw do uwzględnienia odwołania K. C. (1) sąd orzekł jak w sentencji na podstawie art. 477 ¹⁴§ 1 k.p.c.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. i art. 99 k.p.c. oraz § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych ( Dz. U. z 2015 r. poz. 1804 z późn. zm.).

Apelację od powyższego wyroku wniósł odwołujący zaskarżając wyrok w całości zarzucił:

I.  błąd w ustaleniach faktycznych poprzez błędne przyjęcie, że czas pracy K. C. (1) na własnym gospodarstwie rolnym wynosi jedynie średnio niecałe dwa tygodnie w skali całego roku co w konsekwencji wskazywałoby, że to na terenie Niemiec wykonuje znaczną część swojej pracy, gdzie w rzeczywistości prowadzenie działalności w postaci gospodarstwa rolnego obejmowało i obejmuje wszystkie dni w roku, nawet te kiedy krótkotrwale przebywał zagranicą, wtedy w sposób zdalny decydował o pilnych sprawach związanych z zarządem.

II.  naruszenie prawa procesowego:

– 233 §1 k.p.c. w zw. z art. 328 §2 k.p.c. poprzez nierozważenie wszechstronnie zgromadzonego materiału dowodowego w sprawie, a także sprzeczne z zasadami logiki i doświadczenia życiowego ustalenia w tym:

a)  dokonanie błędnej oceny zgromadzonego materiału dowodowego w postaci zeznań świadków J. C.. G. D. (1), S. C. jak również dowodów w postaci dokumentów rejestrów, zaświadczeń szkoleniowych i uznanie, że czas pracy K. C. (1) poświęcony na własnym gospodarstwie rolnym wynosi jedynie niecałe dwa tygodnie w skali roku kalendarzowego, gdzie w rzeczywistości prowadzenie działalności w postaci gospodarstwa rolnego obejmowało i obejmuje wszystkie dni w roku, nawet te kiedy krótkotrwale przebywał zagranicą, wtedy w sposób zdalny decydował o pilnych sprawach związanych z zarządem.

b)  całkowite pominięcie w ocenie przez Sąd I instancji materiału dowodowego w postaci dokumentów:

- ewidencji wykonywanych zabiegów środkami ochrony roślin za rok 2016

- rejestru działań agrotechnicznych z lat 2009-2016

- decyzji z dnia 27 października 2006 r. w sprawie przyznania pomocy w formie jednorazowego zasiłku celowego w związku z suszą w 2006 r.

- protokołu z dnia 17.12.2007 r. z kontroli przeprowadzonej w gospodarstwie (...) na okoliczność dokonanych przez niego modernizacji budynków gospodarczych,

- faktury VAT nr (...) na zakup nawozów sztucznych i oprysków

- faktury nr (...) na zakup paliwa

- zaświadczenia nr 26 uczestniczenia w szkoleniu (...) 2007-2013 – jak z niego korzystać”

- zaświadczenia nr (...) o ukończeniu szkolenia z zakresu środków ochrony roślin świadczących, o zarządzaniu gospodarstwem przez K. C. (1) miało charakter zawodowej, stałej, osobistej i realizującej interesy danej osoby (posiadacza gospodarstwa) działalności rolniczej, mającej charakter pracy lub innych czynności wiążących się z prowadzeniem gospodarstwa w okresie całego roku, nie tylko podczas prac polowych.

c)  poprzez nieuzasadnione odebranie przez Sąd I instancji mocy zeznaniom świadków i zakwestionowanie wysokości dochodu uzyskiwanego przez Odwołującego z prowadzonego gospodarstwa rolnego i podjęcie przez Sąd własnych, hipotetycznych obliczeń opartych na nieudowodnionych przesłankach, kwotach oraz z pominięciem innych źródeł dochodu niż tylko płody rolne.

III.  Naruszenie prawa materialnego

- art. 36 ust. 1 pkt 1 Ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników w zw. z art. 11 ust. 1 i ust. 3a Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i przyjęcie, że odwołujący się K. C. (1) nie kwalifikuje się do ubezpieczenia społecznego rolników według ustawodawstwa poleskiego od 17.03.2005 r., gdyż w związku z podjętą pracą na własny rachunek na terytorium Niemiec podlega ustawodawstwu tego państwa, na terenie którego wykonuje znaczą część pracy, gdzie w rzeczywistości K. C. (1) nadal stale zamieszkuje na terytoriom Polski i tutaj wykonuje znaczą część pracy prowadząc wraz z żoną gospodarstwo rolne – tu znajduje się jego centrum życiowe.

- art. 13 ust. 2 a i b Rozporządzenia Parlamentu europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r., w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w zw. z art. 14 ust. 8 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. – dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego poprzez błędną ich wykładnię i przyjęcie, że w oparciu o kryteria oceny wypełnienia warunku opisanego w w/w przepisach K. C. (1) nie kwalifikuje się do ubezpieczenia społecznego według ustawodawstwa polskiego, gdyż średnio w roku czas poświęcony na prowadzenie gospodarstwa nie przekraczał 2 tygodni, co dawało wskaźnik poniżej 25% uzasadniający ustawodawstwo państwa Niemieckiego, gdzie w rzeczywistości czas pracy w gospodarstwie rolnym (...) jest równoznaczny z samym jego pobytem na tym gospodarstwie co w ramach ogólnej oceny spełnia kryteria wskazane w rozporządzeniu wykonawczym w proporcji znacznie większej niż 25%, - oznacza to, ze przeważająca część pracy K. C. była wykonywana w Polsce. W konsekwencji Odwołujący podlega i podlegał ubezpieczeniom społecznym na terenie Polski.

- art. 13 ust. 2 a i b Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego w zw. z art. 14 ust. 5b Rozporządzenia Parlamentu europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 dnia 16 września 2009 r. – dotyczącego wykonywania rozporządzenia (WE) nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uznanie przez Sąd I instancji, że daleko idąca analiza obrotów osiąganych w Polsce przez K. C. (1) z tytułu prowadzenia gospodarstwa rolnego ma w zasadzie dla niego charakter marginalny co wobec treści art. 14 ust. 5b rozporządzenia wykonawczego wyklucza możliwość stosowania art. 13 rozporządzenia podstawowego, gdzie w rzeczywistości art. 14 art. 5b rozporządzenia wykonawczego ma zastosowanie tylko do pracy najemnej, która w niniejszej sprawie nie występuje.

- art. 5a ust. 1i 2 Ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników – poprzez jego błędną wykładnię i przyjęcie, że przedmiotowy przepis ma zastosowanie do sytuacji odwołującego, gdzie w rzeczywistości art. 5a tej ustawy odnosi się tylko do takich sytuacji, w których następuje zbieg podlegania rolniczemu ubezpieczeniu społecznemu z innym tytułem ubezpieczenia społecznego. W konsekwencji art. 5a ww. ustawy ma zastosowanie tylko do takich sytuacji, w których rolnik podlega już ubezpieczeniu społecznemu rolników i jednocześnie w związku z rozpoczęciem przez niego pozarolniczej działalności gospodarczej zachodzi podstawa do objęcia go innym ubezpieczeniem społecznym również z tego tytułu. Taka sytuacja nie ma miejsca na gruncie okoliczności przedmiotowej sprawy.

Wskazując na powyższe skarżący domagał się:

1.  zmiany zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego w całości i ustalenie, że odwołujący się w dalszym ciągu podlega ubezpieczeniu społecznemu rolników zakresie ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego a także emerytalno-rentowego i tym samym ustalenia, iż ubezpieczenie społeczne rolników w w/w zakresie dla K. C. (1) od dnia 17 marca 2005 roku nie ustało

ewentualnie

2.  o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Łomży do ponownego rozpoznania przy uwzględnieniu kosztów postępowania za drugą instancję.

3.  zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującego kosztów postępowania procesowego, w tym kosztów zastępstwa prawnego za obie instancje wg. norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja jest zasadna, o tyle, że skutkuje uchyleniem zaskarżonego wyroku i poprzedzającej go decyzji i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania organowi rentowemu.

Zaskarżoną decyzją z 31.10.2017 r. Prezes KRUS stwierdził ustanie ubezpieczenia społecznego rolników w zakresie ubezpieczenia emerytalno-rentowego oraz wypadkowego i chorobowego K. C. (1) z datą wsteczną od 17.03.2005 r. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy powołał się na art. 11 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 zgodnie z którym osoby, do których stosuje się wyżej wymienione Rozporządzenie podlegają ustawodawstwu tylko jednego Państwa Członkowskiego. Natomiast art. 11 ust. 3 lit.1 tego rozporządzenia stanowi, że osoba wykonująca w Państwie Członkowskim pracę najemną lub pracę na własny rachunek na terytorium jednego państwa podlega jego ustawodawstwu nawet jeżeli zamieszkuje na terytorium innego państwa. Z otrzymanej w dniu 25.10.2017 r. informacji (k.16,17 akt KRUS) wynika, że od 17.03.2005 r. odwołujący prowadzi działalność na własny rachunek na terytorium Niemiec i podlega ustawodawstwu niemieckiemu. Zdaniem organu rentowego oznacza to, że od dnia rozpoczęcia działalności w Niemczech K. C. (1) zaprzestał stałej pracy w gospodarstwie rolnym. W związku z tym od 17.03.2005 r. ustał obowiązek podlegania ubezpieczeniu społecznemu rolników. Z ustaleń Sądu Okręgowego, które Sąd Apelacyjny akceptuje wynika, że po 17.03.2005 r. K. C. mimo zarejestrowania działalności gospodarczej w Niemczech nie zaprzestał prowadzenia własnego gospodarstwa rolnego. Uprawiał, a następnie sprzedawał kukurydzę na paszę. Zdaniem Sądu I-ej instancji odwołujący godził obie działalności, wykorzystując do pracy w Niemczech długie okresy czasu, w których nie występowała konieczność podejmowania jakichkolwiek czynności w gospodarstwie rolnym. Pozwalała na to nieznaczna wielkość areału oraz rodzaj prowadzonej produkcji rolnej.

Zdaniem Sądu Okręgowego zawyżona jedynie była podawana przez odwołującego wysokość dochodów z gospodarstwa. Mogła ona oscylować w granicach 7.500 zł, a nie 20.000 zł rocznie jak wskazywał odwołujący.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego w niniejszej sprawie należy przesądzić, że odwołujący od 17.03.2005 r. prowadził działalność gospodarczą w Niemczech i jednocześnie kontynuował działalność rolniczą w Polsce.

Zgodnie z art. 13 ust. 2 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady WE nr 883/2004 - a) osoba, która normalnie wykonuje pracę na własny rachunek w dwóch lub kilku państwach członkowskich podlega ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym ma miejsce zamieszkania, jeżeli wykonuje znaczną część pracy w tym państwie członkowskim; b) ustawodawstwu państwa członkowskiego, w którym znajduje się centrum zainteresowania dla jej działalności, jeżeli osoba ta nie zamieszkuje w jednym z państw członkowskich, w którym wykonuje ona znaczną część swojej pracy.

Z prawidłowych ustaleń Sądu Okręgowego wynika, że K. C. mieszka wraz z rodziną w Polsce, gdzie rozlicza się z podatku dochodowego. Dla celów stosowania art. 13 ust. 2 rozporządzenia podstawowego osoba, która „normalnie wykonuje pracę na własny rachunek w dwóch lub więcej państwach członkowskich oznacza w szczególności osobę, która równocześnie lub na zmianę wykonuje jeden rodzaj lub więcej odrębnych rodzajów pracy na własny rachunek w dwóch lub więcej państwach członkowskich – art. 14 ust. 6 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 IX 2009 r., dotyczącego wykonanie Rozporządzenia WE Nr 883/2004 w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Rozporządzenie wykonawcze w art. 14 ust. 8 stanowi też, że do celów stosowania art. 13 ust. 1 i 2 rozporządzenia podstawowego „znaczna część pracy najemnej lub działalności na własny rachunek” wykonywana w państwie członkowskim oznacza znaczną pod względem ilościowym część pracy najemnej lub pracy na własny rachunek wykonywanej w tym państwie członkowskim przy czym nie musi być to koniecznie największa część pracy. W celu określenia, czy znaczna część pracy jest wykonywana w danym państwie członkowskim należy uwzględnić w przypadku pracy na własny rachunek – obrót, czas pracy, liczbę świadczonych usług lub dochód. W ramach ogólnej oceny spełnienie powyższych kryteriów w proporcji mniejszej niż 25 % tych kryteriów wskazuje, że znaczna część pracy nie jest wykonywana w danym państwie członkowskim. Z kolei z art. 14 ust. 9 rozporządzenia wykonawczego wynika, że do celów stosowania art. 13 ust. 2 lit b rozporządzenia podstawowego „centrum zainteresowania” dla osoby wykonującej działalność na własny rachunek określa się z uwzględnieniem wszystkich aspektów jej działalności zawodowej, a zwłaszcza miejsca, w którym znajduje się jej stałe miejsce prowadzenia działalności, zwyczajowego charakteru lub okresu trwania wykonywanej działalności, liczby świadczonych usług oraz zamiaru tej osoby wynikającego ze wszystkich okoliczności.

Osoba, która weszła w stosunki ubezpieczenia społecznego o charakterze transgranicznym przez jednoczesne wykonywanie działalności w różnych państwach członkowskich Unii Europejskiej swoje uprawnienie do podlegania ubezpieczeniu społecznemu tylko w jednym kraju członkowskim może realizować składając wniosek o ustalenie ustawodawstwa właściwego do instytucji państwa miejsca zamieszkania, która ma obowiązek wdrożenia procedury przewidzianej w art. 16 rozporządzenia wykonawczego. Z przepisu tego wynika jednoznacznie, że wydanie w sprawie koordynacji decyzji tymczasowej nie musi uwzględniać wniosku osoby zainteresowanej. W niniejszej sprawie odwołujący w ogóle nie złożył wniosku o ustalenie ustawodawstwa właściwego. Twierdził, że był przekonany, iż nadal podlega rolniczemu ubezpieczeniu w Polsce. Mimo tego, że odwołujący nie poinformował KRUS o wykonywaniu pracy w dwóch państwach członkowskich, to organ rentowy po powzięciu takiej wiedzy powinien był niezwłocznie ustalić ustawodawstwo mające zastosowanie do ubezpieczonego z uwzględnieniem art. 13 Rozporządzenia podstawowego oraz art. 14 Rozporządzenia wykonawczego. Najpierw powinno więc było dość do ustalenia właściwego ustawodawstwa w drodze decyzji tymczasowej doręczonej właściwemu organowi zagranicznemu na podstawie art. 16 ust. 1 Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ER nr (...). Dopiero po zaakceptowaniu (również milczącym) przez zagraniczną instytucję ubezpieczeniową decyzji tymczasowej lub przeprowadzeniu wzajemnych uzgodnień w drodze procedury koncyliacji możliwe było wydanie decyzji ostatecznej w przedmiocie, ustalenia właściwego ustawodawstwa. Sąd w postępowaniu odwoławczym od takiej decyzji musi zbadać, czy została zachowana właściwa procedura wydania decyzji, gdyż jego kompetencje do oceny stanu prawnego w innym państwie unijnym podlegają ograniczeniom. Ze względu na różnice między ustawodawstwami krajowymi co do określenia przedmiotu ubezpieczenia wprowadzono zasadę, że uwzględnienie okoliczności lub wydarzeń mających miejsce w jednym państwie członkowskim nie może w żaden sposób sprawiać, iż właściwym dla nich stanie się inne państwo, ani, że będzie się do nich stosować jego ustawodawstwo (pkt 11 Preambuły rozporządzenia nr 883/2004). Stwierdzenie spełnienia warunków ubezpieczenia społecznego, wykonywania znacznej części pracy w systemie prawnym państwa wykonywania pracy podlegającym koordynacji na podstawie rozporządzenia nr 883/04 dokonują organy właściwe do stosowania tego prawa.

Wydanie decyzji o ustaleniu ustawodawstwa właściwego musi zatem poprzedzać procedura przewidziana w art. 16 ust 2 i 4 rozporządzenia wykonawczego, a jej brak oznacza, że organ rentowy nie uzyskując stanowiska instytucji właściwej państwa wykonywania działalności na własny rachunek (instytucji niemieckiej) dokonał samodzielnej oceny stosunku prawnego stanowiącego tytuł ubezpieczenia społecznego w innym państwie członkowskim. Ustalenie ustawodawstwa mającego zastosowanie w świetle art. 16 ust. 4 rozporządzenia wykonawczego zobowiązuje do wspólnego porozumienia z instytucją właściwą państwa wykonywania pracy, w tym działalności na własny rachunek.

W niniejszej sprawie KRUS nie dostosował się do trybu przewidzianego przy ustalaniu ustawodawstwa właściwego wskazanego w art. 6, 15, 16 Rozporządzenia wykonawczego, który nakazuje zwrócenie się do państwa członkowskiego.

Instytucje niezwłocznie dostarczają lub wymieniają między sobą wszystkie dane niezbędne do ustanowienia i określenia praw i obowiązków osób, do których ma zastosowanie rozporządzenie podstawowe. Zdaniem Sądu Apelacyjnego powzięcie przez organ rentowy, jako właściwy ze względu na miejsce zamieszkania odwołującego, wiedzy o wykonywaniu działalności na własny rachunek w Niemczech i w Polsce wymaga ze względu na zaistnienie ryzyka ponad krajowego w ubezpieczeniu społecznym zastosowania procedury przestrzegającej właściwości i kompetencji instytucji ubezpieczeń społecznym, przewidzianej w przepisach art. 16 Rozporządzenia 987/2009. Z ustaleń faktycznych Sądu Okręgowego nie wynika natomiast, aby rolniczy organ rentowy, jako wyznaczona instytucja państwa członkowskiego miejsca zamieszkania skarżącego, przed wydaniem decyzji z 3.11.2017 r. , która w istocie nie określała właściwego ustawodawstwa odwołującego, ale wyłączała go z datą wsteczną z rolniczego ubezpieczenia społecznego z uwagi na prowadzenie działalności na własny rachunek za granicą, poinformował w jakikolwiek sposób instytucję niemiecką o swoim ustaleniu oraz by instytucja niemiecka udzieliła KRUS jakiejkolwiek informacji, która pozwoliłaby na przyjęcie tezy, że aprobuje to ustalenie lub wnosi do niej zastrzeżenia. Oznacza to, że organ rentowy nie przeprowadził żadnej procedury określonej w art. 16 rozporządzenia wykonawczego. Nieprzeprowadzenie tej procedury (niemożliwe do naprawnienia w postępowaniu sądowym) oznacza, że KRUS dokonał samodzielnej oceny tytułu ubezpieczenia odwołującego w innym państwie członkowskim.

Zatem organ rentowy w pierwszej kolejności powinien wstępnie tymczasowo ustalić ustawodawstwo właściwe dla odwołującego stosownie do zasad kolizyjnych określonych przepisem art. 13 rozporządzenia 883/2004. O tymczasowym określeniu prawa, według którego obejmuje się tę osobę ubezpieczeniem społecznym, należy poinformować wyznaczone instytucje państwa, w którym praca (działalność na własny rachunek) jest wykonywana. Od tej chwili rozpocznie się bieg dwumiesięcznego terminu, w czasie którego instytucja niemiecka może poinformować instytucję miejsca zamieszkania o możliwość zaakceptowania ustalonego ustawodawstwa lub o swojej odmiennej opinii w tej kwestii. Gdy to nie nastąpi tymczasowe ustalenie ustawodawstwa staje się ostateczne.

Współdziałanie i opieranie się na rozumieniu instytucji właściwych ze względu na miejsce zamieszkania i wykonywania działalności na własny rachunek zmierza do ustalenia przede wszystkim, czy osoba co do której istotne jest ustalenie ustawodawstwa właściwego podlega ubezpieczeniom społecznym w każdym z państw, a w konsekwencji ustalenia stanu zgodnego z art. 11 ust. 1 Rozporządzenia podstawowego. Organ rentowy ani sąd nie mogą spowodować sytuacji, w której osoba prowadząca działalność na własny rachunek lub wykonująca pracę najemną w różnych państwach członkowskim nie będzie podlegała żadnemu ustawodawstwu i z tego względu zostanie wyłączona z ubezpieczeń z datą wsteczną.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy należy stwierdzić, że przed wydaniem zaskarżonej decyzji wyłączającej K. C. z ubezpieczenia społecznego z datą wsteczną od 17.03.2005 r. organ rentowy zaniechał obowiązku nawiązania kontaktu z instytucją niemiecką i ustalenia ustawodawstwa na mocy wspólnego porozumienia tj. art. 16 ust. 1 rozporządzenia wykonawczego albo przynajmniej powiadomienia właściwej instytucji państwa członkowskiego o zaistniałej sytuacji dotyczącej K. C.. W ocenie sądu zastosowanie procedury określonej w przywołanym art. 16 rozporządzenia wykonawczego było uzasadnione zwłaszcza, że odwołujący prowadził od 17.03.2005 r. oprócz działalności rolniczej w Polsce, działalność na własny rachunek w Niemczech, nie zgłaszał się do ubezpieczeń społecznych w Niemczech, a mieszkał przez cały czas w Polsce i tu rozliczał się z podatku dochodowego, skoro ani organ rentowy ani sąd nie są uprawnione do oceny spełnienia warunków objęcia K. C. ubezpieczeniom społecznym w innym państwie członkowskim.

Dodać również należy, że w ocenie Sądu Apelacyjnego w stanie faktycznym niniejszej sprawy nie ma zastosowania art. 5a ustawy z 20 XII 1990r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (j. tekst z 17 I 2019 r.) dotyczący ubezpieczenia społecznego rolnika prowadzącego działalność co najmniej 3 lata, rozpoczynającego prowadzenie działalności, bowiem dotyczy on osób prowadzących pozarolniczą działalność na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, a nie za granicą (art. 5a ust. 10).

Reasumując, mając całokształt okoliczności na uwadze, a w szczególności to, że w niniejszej sprawie zachodzi konieczność przeprowadzania przez KRUS procedury uregulowanej w art. 16 Rozporządzenia wykonawczego, co powinno polegać na umożliwieniu zajęcia odpowiedniego stanowiska przez właściwą instytucję ubezpieczeń społecznych państwa niemieckiego, Sąd Apelacyjny za celowe uznaje nie tylko uchylenie wyroku Sądu I-ej instancji, ale też decyzji organu rentowego, aby KRUS rozpoznał sprawę we właściwym trybie. Dlatego orzeczono jak w sentencji na mocy art. 477 ^14a kpc.

Mimo wydania wyroku reformatoryjnego, sąd orzekł o kosztach postępowania za II instancję.

Z art. 108 §1 kpc wynika, że sąd rozstrzyga o kosztach w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji, co w przypadku wydania wyroku sądu drugiej instancji uchylającego wyrok pierwszej instancji i poprzedzającej go decyzji organu rentowego oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania bezpośrednio organowi rentowemu oznacza potrzebę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania w każdym wydanym wcześniej orzeczeniu kończącym sprawę w danej instancji. Wprawdzie w niniejszej sprawie istnieją podstawy do wydania decyzji przez organ rentowy, tyle, że może ono być przedmiotem już nowego odwołania, a zatem nowej sprawy sądowej, jeśli „ponowna” decyzja zostanie wydana i zaskarżona. Na takim stanowisku stanął Sąd Najwyższy w postanowieniu z 11 V 2011 r. w sprawie I UZ 3/11. Jako, że wydanie wyroku na postawie art. 477 ^14a kpc nastąpiło z przyczyn zawinionych przez organ rentowy orzeczono o kosztach jak w sentencji.

SSA Barbara Orechwa – Zawadzka SSA Bożena Szponar – Jarocka SSA Teresa Suchcicka