Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UZ 3/11
POSTANOWIENIE
Dnia 11 maja 2011 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Małgorzata Gersdorf (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania A. N.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w C.
o składki,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 11 maja 2011 r.,
zażalenia organu rentowego na postanowienie Sądu Apelacyjnego
z dnia 5 listopada 2010 r.,
oddala zażalenie bez obciążania organu rentowego kosztami
postępowania zażaleniowego.
Uzasadnienie
Postanowieniem z dnia 5 listopada 2010 r. Sąd Apelacyjny – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych, po rozpoznaniu wniosku ubezpieczonego A. N. z dnia
26 listopada 2008 r. o uzupełnienie wyroku tego Sądu z dnia 20 listopada 2008 r.
co do zwrotu kosztów procesu postanowił uzupełnić wskazany wyrok w ten sposób,
że zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w C. na rzecz
ubezpieczonego kwotę 14.400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego
2
oraz kwotę 30 zł tytułem zwrotu poniesionej przez ubezpieczonego opłaty sądowej
w postępowaniu zażaleniowym.
Wyrokiem z dnia 20 listopada 2008 r. Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony
apelacją ubezpieczonego wyrok Sądu Okręgowego oraz poprzedzającą go decyzję
organu rentowego i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania organowi
rentowemu. W dniu 26 listopada 2008 r. ubezpieczony wystąpił z wnioskiem o
uzupełnienie tego wyroku co do zwrotu kosztów procesu, skutkiem czego Sąd
Apelacyjny postanowieniem z dnia 23 grudnia 2008 r. uzupełnił wskazany wyrok i
zasądził od organu rentowego na rzecz ubezpieczonego kwotę 360 zł tytułem
kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje oraz kwotę 60 zł tytułem opłaty
od apelacji. Zażalenie ubezpieczonego, zaskarżające to postanowienie w części
dotyczącej zwrotu kosztów zastępstwa procesowego, zostało początkowo
odrzucone przez Sąd Najwyższy postanowieniem z dnia 2 lipca 2009 r., I UZ 18/09,
jako niedopuszczalne. Następnie jednak na wskutek wznowienia postępowania,
postanowieniem z dnia 28 września 2010 r., I UO 1/10, Sąd Najwyższy uchylił
własne postanowienie z dnia 2 lipca 2009 r. oraz wcześniejsze postanowienie Sądu
Apelacyjnego z dnia 23 grudnia 2008 r. w części dotyczącej kosztów zastępstwa
procesowego i przekazał sprawę w tym zakresie Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania zażaleniowego. Po
ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Apelacyjny wydał zaskarżone postanowienie z
dnia 5 listopada 2010 r.
W uzasadnieniu tego postanowienia Sąd Apelacyjny wskazał, że w
rozpoznawanej sprawie ubezpieczony dwukrotnie składał apelację: pierwszą od
wyroku Sądu pierwszej instancji, który po raz pierwszy został uchylony i przekazany
temuż Sądowi do ponownego rozpoznania, a drugą od ponownego rozstrzygnięcia
Sądu pierwszej instancji, wskutek której Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 20
listopada 2008 r. uchylił zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu
rentowego przekazując sprawę do ponownego rozpoznania bezpośrednio organowi
rentowemu. W obydwu apelacjach ubezpieczony wnosił o zasądzenie kosztów
postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.
Sąd Apelacyjny uznał, że postępowanie w sprawie z odwołanie
ubezpieczonego zostało ostatecznie zakończone, a stroną która wygrała jest
3
ubezpieczony, żądanie dotyczące zwrotu kosztów procesu było więc uzasadnione.
W sprawie doszło do sytuacji, o której mowa w art. 351 § 1 k.p.c., gdyż w wyrok z
dnia 20 listopada 2008 r. Sąd Apelacyjny nie wypowiedział się co do całości
żądania ubezpieczonego, skoro nie orzekł o kosztach przedmiotowego
postępowania, w tym kosztach zastępstwa procesowego. Wobec treści wyroku z
dnia 20 listopada 2008 r. należało uznać, że stroną przegraną w niniejszej sprawie
jest organ rentowy. Sprawa zainicjowana zaskarżoną decyzją organu rentowego
wskutek przekazania jej do ponownego rozpoznania bezpośrednio organowi
rentowemu została bowiem ostatecznie zakończona i to zgodnie z celem
ubezpieczonego, jakim było wzruszenie tejże decyzji i uwolnienie się od
odpowiedzialności za zobowiązania z tytułu nieopłaconych składek przez „B." Sp. z
o.o., w której ubezpieczony był członkiem zarządu. Sąd podkreślił, że w sytuacji
kiedy organ rentowy wyda kolejną decyzję po ponownym rozpoznaniu sprawy,
ubezpieczonemu będzie przysługiwało odwołanie od tej decyzji, którego złożenie
będzie z kolei skutkowało zainicjowaniem nowego postępowania sądowego,
odrębnego w stosunku do zakończonego obecnie uzupełnianym wyrokiem.
W konsekwencji, na podstawie § 6 pkt 6 i § 12 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz. 1348, zwanego dalej
rozporządzeniem o kosztach) oraz art. 36 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach
sądowych w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 167, poz. 1398 ze zm.) Sąd Apelacyjny
zasądził na rzecz ubezpieczonego łącznie kwoty 14.400 zł tytułem zwrotu kosztów
zastępstwa procesowego (2 x 3.600 zł za postępowania przed Sądem pierwszej
instancji, 2 x 2.700 zł za postępowania przed Sądem drugiej instancji i 1.800 zł za
stępowanie zażaleniowe przed Sądem Najwyższym) oraz 30 zł tytułem zwrotu
opłaty sądowej od zażalenia.
W zażaleniu na to postanowienie organ rentowy zarzucił naruszenie
przepisów postępowania, w szczególności: 1/ art.108 § 1 k.p.c. w związku z art.13
§ 2 k.p.c. przez jego niewłaściwą wykładnią polegającą na przyjęciu, że istnieją
podstawy do uzupełnienia wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 20 listopada 2008 r.,
przez zasądzenie od żalącego się kosztów postępowania mimo, że wskazany
4
wyrok nie kończył sprawy w instancji, 2/ art.108 § 2 k.p.c. w związku z art.13 § 2
k.p.c. przez jego niewłaściwą wykładnię polegającą na przyjęciu, że istnieją
podstawy do zasądzenia kosztów postępowania od wnoszącego zażalenie pomimo
uchylenia zaskarżonego wyroku Sądu Okręgowego i poprzedzającej go decyzji w
całości na podstawie art.477 14a
k.p.c., 3/ art.102 k.p.c. przez jego niezastosowanie
i zasądzenie na podstawie art. 98 k.p.c. kosztów postępowania od żalącego się
mimo istnienia szczególnie uzasadnionych podstaw umożliwiających zasądzenie od
strony przegrywającej tylko części kosztów albo nie obciążanie jej w ogóle
kosztami.
Wnoszący zażalenie wskazał, że sąd drugiej instancji nie ma możliwości
orzeczenia o kosztach postępowania w przypadku uchylenia wyroku sądu pierwszej
instancji i przekazania temu sądowi sprawy do ponownego rozpoznania, albowiem
postanowienie o kosztach procesu wydane przez sąd drugiej instancji nie ma
charakteru orzeczenia kończącego postępowanie w sprawie, w tej sytuacji
zastosowanie przepisu art. 108 § 1 k.p.c. jest wyłączone. W przepisach o
postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych nie uregulowano kwestii
związanej z orzeczeniem o kosztach postępowania w przypadku podjęcia przez
sąd drugiej instancji orzeczenia na podstawie art. 47714a
k.p.c., w oparciu o który
wydano zaskarżony wyrok. W ocenie wnoszącego zażalenie należało zatem
odwołać się do odpowiedniego stosowania przepisów o procesie w postępowaniu
odrębnym, a więc odpowiedniego zastosowania art. 108 § 2 k.p.c. Art. 47714a
k.p.c.
„nie ma bytu samodzielnego” i orzeczenie wydane na jego podstawie nie stanowi
orzeczenia kończącego sprawę w instancji, o którym mowa w art.108 § 1 k.p.c., tym
samym orzeczenie to nie powinno zawierać orzeczenia o kosztach postępowania.
W takiej sytuacji odpowiednie stosowanie art.108 § 2 k.p.c. może polegać
wyłącznie na konieczności umorzenia przez Sąd Apelacyjny postępowania z
wniosku o uzupełnienie wyroku o rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za obie
instancję (art. 386 k.p.c. w związku z art. 397 § 2 k.p.c.).
Wnoszący zażalenie podniósł też, że w sprawie zaistniał szczególnie
uzasadniony wypadek uzasadniający odstąpienie od obciążenia go kosztami
postępowania w całości lub w części na podstawie art. 102 k.p.c. z uwagi na „fakty
zawiązane z samym przebiegiem procesu”. Biorąc pod uwagę stwierdzenie
5
bezskuteczności egzekucji i nie wykazanie przez ubezpieczonego przesłanek
egzoneracyjnych, wnoszący zażalenie miał prawo być przekonany o prawidłowości
podjętego rozstrzygnięcia (zaskarżonej decyzji). Ponadto ubezpieczony jako
członek zarządu spółki jeszcze w marcu 2003 r. miał możliwość zgłoszenia
wyrejestrowania pracowników spółki w określonym terminie (art. 36 ust. 1 ustawy o
systemie ubezpieczeń społecznych) lecz obowiązku tego nie dopełnił -
przyczyniając się tym samym do wydania wadliwej decyzji o przeniesieniu
odpowiedzialności.
W konsekwencji wnoszący zażalenie domagał się uchylenie zaskarżonego
postanowienia w całości i przekazania sprawy Sądowi Apelacyjnemu do
ponownego rozpoznania, wstrzymania wykonalności zaskarżonego postanowienia
do czasu rozstrzygnięcia sprawy przez Sąd Najwyższy, a w przypadku nie
uwzględnienia wniosku o wstrzymanie - orzeczenia o zwrocie spełnionego lub
wyegzekwowanego świadczenia, ewentualnie wniesiono o zmianę zaskarżonego
postanowienia i zasądzenie od wnoszącego zażalenie tylko części kosztów albo nie
obciążanie go w ogóle kosztami, wstrzymanie wykonalności zaskarżonego
postanowienia do czasu rozstrzygnięcia sprawy przez Sąd Najwyższy, a w
przypadku nie uwzględnienia tego wniosku – o orzeczenie o zwrocie spełnionego
lub wyegzekwowanego świadczenia oraz o zasądzenie od ubezpieczonego na
rzecz wnoszącego zażalenie zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w
postępowaniu zażaleniowym, według norm przepisanych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zażalenie nie jest uzasadnione. Wynikająca art. 47714a
k.p.c. możliwość
uchylenia przez sąd drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji i
poprzedzającej go decyzji organu rentowego oraz przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania bezpośrednio organowi rentowemu wynika z przyczyn
zależnych lub zawinionych przez ten organ, które uniemożliwiają merytoryczne
osądzenie i definitywne zakończenie sprawy ze względu na istotne lub nieusuwalne
wady postępowania przed organem rentowym, które powinny być naprawione
przez ten organ przed poddaniem pod potencjalny i ponowny osąd sądowy
6
odwołania od wydanej nowej decyzji w sprawie z zakresu ubezpieczeń
społecznych. Takie uzasadnienie w rozpoznawanej sprawie zawiera wydany przez
Sąd Apelacyjny wyrok z dnia 20 listopada 2008 r., …1564/07. Wprawdzie budzi on
wątpliwości ze względu na wcześniejsze uchylenie do ponownego rozpoznania
wyroku Sądu pierwszej instancji wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 6 czerwca
2006 r., …2004/04, ponieważ wyrażone w jego uzasadnieniu oceny i wskazania co
do dalszego postępowania wiązały zarówno sąd, któremu sprawa została
przekazania, jak i Sąd Apelacyjny przy ponownym rozpoznaniu (art. 386 § 6 k.p.c.).
Tego wątku sprawy Sąd Najwyższy nie może jednak rozwijać w postępowaniu
zażaleniowym dotyczącym ubocznych konsekwencji (kosztów postępowania)
wynikających z „ponownego” wyroku Sądu drugiej instancji z dnia 20 listopada
2008 r., …1564/07, który nie poradził sobie z merytorycznym osądzeniem
odwołania ubezpieczonego od decyzji z dnia 22 kwietnia 2003 r., ale wymienionym
wyrokiem (z dnia 20 listopada 2008 r.) orzekł o uchyleniu zaskarżonego wyroku
Sądu pierwszej instancji i poprzedzającej go decyzji z dnia 22 kwietnia 2003 r. oraz
przekazał sprawę do ponownego rozpoznania bezpośrednio organowi rentowemu,
który - jak wynika z pism procesowych składanych w postępowaniu zażaleniowym -
także nie może podołać wyjaśnieniu sprawy przez wydanie nowej decyzji, co grozi
przedawnieniem zaległości składkowych.
W zasygnalizowanym „zamęcie” decyzyjno-jurysdykcyjnym Sąd Najwyższy
uznał, że wskutek wznowienia postępowania zażaleniowego w przedmiocie
kosztów zastępstwa procesowego postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 28
września 2010 r., I UO 1/10, przekazującego sprawę w tym zakresie Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania
zażaleniowego, wymieniony Sąd Apelacyjny prawidłowo wykonał oceny prawne i
wskazania zawarte w uzasadnieniu wymienionego postanowieniu Sądu
Najwyższego zaskarżonym postanowieniem z dnia 5 listopada 2010 r. w
przedmiocie kosztów postępowania wynikających z postępowania zakończonego
wyrokiem z dnia 20 listopada 2008 r. Żalący się organ rentowy nie kwestionuje
stanowiska, że wynagrodzenie pełnomocnika procesowego w sprawie o
przeniesienie odpowiedzialności za zaległości składkowe powinno być ustalone od
wartości przedmiotu sporu, a jedynie podważa zasądzenie takich kosztów w
7
przypadku wydania wyroku sądu drugiej instancji uchylającego wyrok sądu
pierwszej instancji i poprzedzającą go decyzję organu rentowego oraz przekazania
sprawy do ponownego rozpoznania bezpośrednio organowi rentowego, które w
ocenie wnoszącego zażalenie nie kończy definitywnie postępowania w sprawie (art.
108 § 1 k.p.c.). Tymczasem z tego przepisu wynika, że sąd rozstrzyga o kosztach
w każdym orzeczeniu kończącym sprawę w instancji, co w przypadku wydania
wyroku sądu drugiej instancji uchylającego wyrok sądu pierwszej instancji i
poprzedzającą go decyzję organu rentowego oraz przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania bezpośrednio organowi rentowego (art. 47714a
k.p.c.)
oznacza potrzebę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania w każdym wydanym
wcześniej orzeczeniu kończącym sprawę w danej instancji. Wprawdzie w opisanej
sytuacji istnieją podstawy i uzasadnienie do wydania nowej decyzji przez organ
rentowy, tyle że może być ona przedmiotem już nowego odwołania, a zatem nowej
sprawy sądowej, jeżeli „ponowna” decyzja zostanie wydana i zaskarżona.
Zawarty w zażaleniu zarzut naruszenia art. 108 § 2 k.p.c. jest chybiony,
ponieważ dotyczy on orzeczenia o kosztach postępowania w innym przypadku niż
w rozpoznanej sprawie, gdy sąd drugiej instancji uchyla zaskarżone orzeczenie i
przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji,
pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
odwoławczego. Natomiast w sytuacji, gdy wyrok sądu drugiej instancji dalej
(„głębiej”) osądza sprawę przez uchylenie również poprzedzającej wyrok sądu
pierwszej instancji decyzji organu rentowego i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania bezpośrednio organowi rentowego, sąd drugiej instancji jest władny i
zobowiązany rozstrzygnąć wniosek o przyznanie kosztów dotychczasowego
postępowania w zakresie każdego orzeczenia kończącego sprawę w danej
instancji. W przypadku wydania wyroku na podstawie art. 47714a
k.p.c. z przyczyn
zależnych lub zawinionych przez organ rentowy nieuzasadnione co do zasady jest
orzekanie kosztach postępowania na podstawie art. 102 k.p.c., co nie wyklucza
odstąpienia od obciążania organu rentowego kosztami „ponownego” postępowania
zażaleniowego przed Sądem Najwyższym z uwagi na ignorowanie przez
wnoszącego zażalenie współdziałania z organem rentowym w wyjaśnieniu
okoliczności istotnych do wydania nowej decyzji składkowej.
8
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy postanowił jak w sentencji.