Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 listopada 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 21 listopada 2012 r. w Poznaniu

sprawy z odwołania M. D.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

o emeryturę

na skutek apelacji pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział

w P.

od wyroku Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu

z dnia 9 marca 2012 r. sygn. akt VIII U 24/12

oddala apelację.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 30 listopada 2011 roku, znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P., odmówił M. D. przyznania emerytury. Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia organ powołał § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 roku nr 8 poz. 43 ze zm. ) oraz art. 24 i art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009 r. nr 153, poz. 1227 ze zm.).

Odwołanie od powyżej wskazanej decyzji złożył M. D.. Zakwestionował niezaliczenie przez organ rentowy do okresu pracy w szczególnych warunkach okresu uczęszczania do Zasadniczej Szkoły Zawodowej (dalej ZSZ). M. D. wskazał, iż w ZSZ trzy dni pobierał naukę w szkole, natomiast pozostałe trzy dni pobierał naukę w (...) P., w którym pracował przez pozostałe lata zaliczone przez organ do stażu pracy w szczególnych warunkach. Odwołujący podkreślił również, iż za wykonywaną pracę w ramach nauki zawodu otrzymywał wynagrodzenie.

Wyrokiem z dnia 9 marca 2012r., sygn. akt VIII U 24/12, Sąd Okręgowy w Poznaniu Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał odwołującemu M. D. emeryturę, poczynając od dnia 25 listopada 2011r.

Podstawę rozstrzygnięcia Sadu I instancji stanowiły następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne.

Odwołujący M. D. urodził się w dniu (...) roku, z zawodu jest blacharzem samochodowym. Po ukończeniu nauki w szkole podstawowej odwołujący od dnia 1 września 1966 roku podjął zatrudnienie, mianowicie od 1 września 1966 roku do 11 października 1985 roku M. D. był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) w P.. Umową o pracę z dnia 1 września 1966 roku zakład pracy zobowiązał się do szkolenia odwołującego w zawodzie mechanika samochodowego od 1 września 1966 roku do 1 września 1969 roku zgodnie z obowiązującym programem szkolenia zatwierdzonym przez pracodawcę. W w/w okresie nauki M. D. przez 3 dni w tygodniu przebywał w szkole na zajęciach teoretycznych a przez 3 dni po 8 godzin dziennie wykonywał pracę wskazaną przez instruktora zakładu i pod jego kierownictwem w ramach warsztatów, podczas nauki odwołujący wykonywał wszystkie zlecone przez przełożonego prace. Odwołujący za okres nauki otrzymywał wynagrodzenie miesięczne w wysokości 150 zł w I roku, 320 zł w II roku i 2.90 zł na godzinę w III roku. Po zakończeniu nauki odwołujący od 1 lipca 1969 roku został zatrudniony w (...) w P. na stanowisku mechanika samochodowego, pracował w kanałach naprawczych naprawiając silniki pojazdów w tym autobusów.

W toku zatrudnienia w w/w przedsiębiorstwie odwołujący został powołany do służby wojskowej, którą odbywał od dnia 27 października 1970 roku do dnia 13 października 1972 roku w jednostce wojskowej nr (...). Po zakończeniu służby wojskowej odwołujący od dnia 3 listopada 1972 roku wrócił do pracy w (...) P. w P. wykonując tę samą pracę mechanika samochodowego, jak przed okresem służby wojskowej. Odwołujący pracował w (...) w P. do dnia 11 października 1985 roku.

Pracodawca wystawił odwołującemu w dniu 11 października 1985 roku świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach, w którym wskazał, iż od dnia 1 lipca 1969 roku do 11 października 1985 roku M. D. wykonywał pracę mechanika napraw pojazdów samochodowych zaliczanych do prac w szczególnych warunkach. W świadectwie pracy z dnia 6 listopada 2001 roku pracodawca wskazał, iż w w/w okresie odwołujący był zatrudniony jako uczeń, blacharz samochodowy, mechanik.

Od dnia 4 listopada 1985 roku do 30 kwietnia 1987 roku odwołujący był zatrudniony w Zakładzie (...) w P. na stanowisku malarza konstrukcji stalowych.

W okresie od 4 maja 1987 roku do 31 października 1989 roku M. D. wykonywał pracę w (...) Spółdzielni Pracy (...) w P. na stanowisku konserwatora urządzeń przemysłowych, natomiast w okresie od 1 listopada 1989 roku do 28 lutego 1990 roku był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) sp. z o.o. w P. na stanowisku mechanika.

Od dnia 1 marca 1990 roku do 31 stycznia 1991 roku M. D. wykonywał w Przedsiębiorstwie Usług (...) sp. z o.o. w P. pracę na stanowisku mechanika - konserwatora.

Od dnia 1 stycznia 1991 roku do 31 sierpnia 1991 roku M. D. był zatrudniony ponownie w Przedsiębiorstwie (...) sp. z o.o. w P. na stanowisku konserwatora urządzeń przemysłowych.

W okresie od 1 lutego 1993 roku do 30 kwietnia 1993 roku M. D. wykonywał pozarolniczą działalność gospodarczą.

Następnie od dnia 28 marca 1995 roku do 31 sierpnia 2001 roku odwołujący był zatrudniony w spółce (...) S.A. w P. na stanowisku ślusarza.

W dniu 22 lutego 2002 roku odwołujący wystąpił do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w P. z wnioskiem o rentę z tytułu niezdolności do pracy. Od dnia 16 lutego 2002 roku odwołujący pobierał rentę z tytułu częściowej niezdolności do pracy.

W dniu 25 października 2011 roku M. D. wystąpił do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddziału w P. z wnioskiem o emeryturę. Sporną decyzją z dnia 30 listopada 2011 roku, znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P., odmówił M. D. przyznania emerytury.

Okres składkowy i nieskładkowy odwołującego na dzień 1 stycznia 1999 roku wyniósł 28 lat, 10 miesięcy i 16 dni.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów zgromadzonych w aktach ZUS oraz dokumentów przedłożonych do akt niniejszej sprawy, a także zeznań odwołującego.

Mając powyższe na uwadze oraz przepisy ustawy z dnia 17 października 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. 98.162.1118 z późn. zm.) oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. 83.8.43 z późn. zm.), Sąd Okręgowy biorąc pod uwagę zebrany materiał dowodowy, stwierdził, że M. D. wykazał 15 letni okres pracy w szczególnych warunkach, a zatem wobec bezspornych pozostałych przesłanek należało mu przyznać emeryturę w obniżonym wieku. Sąd wskazał, że nie ma podstaw do zaliczenia odwołującemu do okresu pracy w szczególnych warunkach okresu nauki (01.09.1966r. – 01.09.1969r.), bowiem odwołujący w tym czasie nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach w pełnym wymiarze czasu pracy. Zdaniem Sadu należało jednak zaliczyć odwołującemu jako okres pracy w szczególnych warunkach okres służby wojskowej (27.10.1970r. – 13.10.1972r.), którą odbył w czasie stosunku pracy i to na stanowisku w szczególnych warunkach. Odwołujący dopełnił wszystkich obowiązków, aby okres ten zaliczyć mu jako okres pracy u dotychczasowego pracodawcy. Skoro zatem istota sporu w niniejszej sprawie sprowadzała się do ustalenia, czy odwołujący był zatrudniony w okresie co najmniej 15 lat w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, to odwołanie, zdaniem Sądu I instancji, należało uwzględnić.

W związku z powyższym Sąd I instancji na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję, o czym orzekł w sentencji wyroku.

Powyższy wyrok w całości apelacją z dnia 16 kwietnia 2012r. zaskarżył organ rentowy. Apelujący ZUS zarzucił Sądowi I instancji naruszenie:

1)  art. 184 w zw. z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009r. Nr 153, póz. 1227) poprzez błędną wykładnie polegającą na uznaniu, że odwołujący spełnia warunki do przyznania mu świadczenia emerytalnego, w sytuacji gdy nie wykonywał pracy w szczególnych warunkach przez okres co najmniej 15 lat, ponieważ od 27 października 1970r. do 13 października 1972r. odbywał zasadniczą służbę wojskową i w związku z tym nie wykonywał w tym czasie pracy w szczególnych warunkach, wymienionej w wykazie A, stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. 83.8.43 z późn. zm.);

2)  art. 108 ust. 1 ustawy z dnia 21 listopada 1967r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej przez błędne zastosowanie i w konsekwencji przyjęcie, że okres służby wojskowej podlega zaliczeniu do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem, w sytuacji gdy wyżej wymieniony przepis przewiduje zaliczenie okresu odbywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia u tego pracodawcy w zakresie wszystkich uprawnień wynikających ze stosunku pracy, a nie uprawnień wynikających z ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Wskazując na powyższe, apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie odwołania, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Zarzuty apelacji są bezzasadne, a zatem podlega ona oddaleniu.

Na wstępie przytoczyć należy przepisy prawa materialnego mające zastosowanie w sprawie.

Zgodnie z treścią art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS (tekst jednolity: Dz.U. 2009 roku, nr 153, poz. 1227 ze zmianami) ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 roku przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku emerytalnego, wynoszącego co najmniej 60 lat dla kobiet i co najmniej 65 lat dla mężczyzn, z zastrzeżeniem art. 46, 47, 50, 50a i 50e i 184.

Zgodnie z art. 32 ust. 1 w zw. z art. 46 w/w ustawy ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 roku, będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1. Przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik otrzymał po dniu 14 listopada 1991 roku wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (art. 32 ust. 2 pkt 1 ustawy). Dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia (art. 32 ust. 3 ustawy ). Stosownie do treści ust. 4 komentowanego przepisu wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych, mianowicie na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 roku, nr 3, poz. 43 ze zmianami), które zgodnie z § 1 pkt 1 stosuje się do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wymienione w § 4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia, zwanych dalej "wykazami".

Stosownie zaś do treści § 2 pkt 1 w/w rozporządzenia okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, natomiast w myśl § 2 pkt 2 rozporządzenia okresy pracy, o których mowa w ust. 1, stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy.

Zgodnie z § 4 rozporządzenia pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki - osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia (zgodnie z § 3 cyt. rozporządzenia - 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn), w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

W myśl art. 184 ust. l ustawy dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32-34, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Ust. 2 stanowi, iż emerytura, o której mowa w ust. l, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego oraz rozwiązania stosunku pracy - w przypadku ubezpieczonego będącego pracownikiem.

W niniejszej sprawie bezsporny był stan faktyczny ustalony przez Sąd I instancji, w szczelności w zakresie okresów spornych, tj. niezaliczonych odwołującemu jako okresów pracy w szczególnych warunkach. Istotne było, że żadna ze stron nie kwestionowała co w poszczególnych okresach robił odwołujący. Na etapie postępowania apelacyjnego żadna ze stron nie zakwestionowała trafności rozstrzygnięcia Sądu I instancji w zakresie okresu nauki odwołującego jako okresu spornego, a zatem istota sporu sprowadzała się do kwalifikacji prawnej okresu odbywania zasadniczej służby wojskowej, który przypadł w czasie trwania stosunku pracy o szczególnym charakterze, w ramach którego odwołujący - powołany następnie do odbycia tej służby wojskowej świadczył pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W zakresie kwestii spornej przywołać należy orzecznictwo Sądu Najwyższego, który wypowiadał się w tej kwestii:

1)  w wyroku z dnia 6 kwietnia 2006r., sygn. akt III U K 5/06, Sąd Najwyższy stwierdził, że okres zasadniczej służby wojskowej odbytej w czasie trwania stosunku pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze zalicza się do stażu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), jeżeli pracownik w ustawowym terminie zgłosił swój powrót do tego zatrudnienia;

2)  w wyroku z dnia 25 lutego 2010r., sygn. II UK 219/09, Sąd Najwyższy stwierdził, że okres zasadniczej służby wojskowej odbytej w czasie trwania stosunku pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze zalicza się do stażu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (art. 32 ust. 1 ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS) jeżeli pracownik w ustawowym terminie zgłosił swój powrót do tego zatrudnienia;

3)  w nietezowanym wyroku z dnia 9 marca 2010r., sygn. akt I UK 333/09, Sąd Najwyższy stwierdził, że okres odbywania służby wojskowej w okresie pracy w szczególnych warunkach należy zaliczyć do ogólnego okresu pracy w szczególnych warunkach i wskazał na następujące uzasadnienie;

Zgodzić należy się w szczególności z poglądem, że w sprawach jak niniejsza, stosować należy przepisy prawa materialnego obowiązujące w okresie odbywania przez wnioskodawcę zasadniczej służby wojskowej. Wobec powyższego w niniejszej sprawie rozważyć należy art. 108 ust. 1 ustawy o powszechnym obowiązku obrony (Dz. U. z 1967 r. Nr 44 poz. 440). Wskazany przepis regulował kwestię zaliczania okresów służby wojskowej od dnia 29 listopada 1967r. i stanowił o zaliczaniu okresu odbytej służby wojskowej do wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem, pracownikom, którzy po odbyciu służby podjęli - w zakreślonym ustawowo terminie - zatrudnienie w tym samym zakładzie pracy, w którym byli zatrudnieni przed powołaniem do służby, albo w tej samej gałęzi pracy. Z kolei w myśl art. 108 ust. 4 powołanej ustawy zastosowanie miało rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 22 listopada 1968 r. w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin (Dz. U. Nr 44, poz. 318). Zgodnie z § 5 powołanego rozporządzenia żołnierzowi, który podjął zatrudnienie wlicza się czas odbywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakładzie pracy, w którym podjął zatrudnienie, w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem w tym zakładzie oraz w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie. Z powyższego wynika, że wlicza się także uprawnienia wynikające z systemu zabezpieczenia społecznego w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie, a zatem również wynikające z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach. W tym zakresie brak jest możliwości na uwzględnienie argumentów apelacji ZUS.

Trudno jednak pominąć i nie przywołać uzasadnienia Sadu Najwyższego, który wskazuje na konstytucyjne przesłanki trafności rozstrzygnięcia Sadu I instancji w niniejszej sprawie. Skoro obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona ojczyzny, a zakres obowiązku służby wojskowej określa ustawa (art. 85 ust. 1 i 2 Konstytucji RP). Ponadto konstytucyjna zasada demokratycznego państwa prawnego, urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2), zasada równości wobec prawa i zakaz dyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny (art. 32 ust. 1 i 2 Konstytucji), wymuszają na gruncie Konstytucji, będącej najwyższym prawem Rzeczypospolitej Polskiej (art. 8 Konstytucji RP), ustanawianie takich regulacji ustawowych lub dokonywanie wykładni przepisów prawa powszechnie obowiązującego, które wykluczają jakiekolwiek pokrzywdzenie obywatela z powodu wykonywania publicznego obowiązku obrony ojczyzny. W konsekwencji na gruncie prawa ubezpieczeń społecznych okresy czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim lub okresy jej równorzędne są zawsze okresami składkowymi (art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o emeryturach i rentach), bez potrzeby wypełnienia jakichkolwiek dalszych warunków, a w szczególności bez względu na to, czy okresy odbytej służby były poprzedzone stosunkiem pracy lub innym stosunkiem prawnym kreującym tytuł obowiązkowego ubezpieczenia społecznego. Oznacza to, że okres czynnej służby wojskowej jest składkowym okresem ubezpieczenia dla każdego ubezpieczonego, który odbył taką służbę. Dalszą konsekwencją tego uznania jest zaliczenie okresu pracy jako pracy w szczególnych warunkach, skoro „przerwany” bez winy pracownika stosunek pracy był wykonywany w warunkach szczególnych i bez powołania go do wojska byłby wykonywany.

Zatem stwierdzić należy jednoznacznie, oddalając przy tym zarzut apelacji, że okres zasadniczej służby wojskowej przypadający na zaliczony okres pracy w szczególnych warunkach, należy traktować równomiernie w zakresie przywilejów wynikających z ustawy o emeryturkach i rentach z FUS (emerytura w obniżonym wieku).

Mając powyższe na uwadze uznać należy, że apelacja jest bezzasadna i w związku z tym podlega oddaleniu, o czym Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 385 k.p.c. w sentencji niniejszego wyroku.

/SSA Hanna Hańczewska-Pawłowska/ /SSA Maria Michalska-Goźdź/ /del. SSO Wiesława Stachowiak/