Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 lutego 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Marcin Strobel

Sędziowie: SA Ewa Klimowicz-Przygódzka

SA Edyta Jefimko (spr.)

Protokolant: Małgorzata Szmit

po rozpoznaniu w dniu 20 lutego 2019 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa A. W., Z. W., E. W. i P. W.

przeciwko (...) spółce akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 9 sierpnia 2017 r., sygn. akt II C 68/16

I.zmienia zaskarżony wyrok:

1.w punkcie II (drugim) częściowo w ten sposób, że zasądza od (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz:

a) A. W. i Z. W. tytułem odszkodowania kwoty po 15 000 zł (piętnaście tysięcy złotych) wraz z ustawowymi odsetkami za czas opóźnienia od dnia 17 września 2015 r. do dnia zapłaty,

b) E. W. i P. W. tytułem zadośćuczynienia dalsze kwoty po 15 000 zł (piętnaście tysięcy złotych) wraz z ustawowymi odsetkami za czas opóźnienia od dnia 17 września 2015 r. do dnia zapłaty,

2. w punkcie III (trzecim) w ten sposób, że kosztami procesu pomiędzy A. W. a (...) spółką akcyjną z siedzibą w W. obciąża A. W. w 32%, zaś (...) spółkę akcyjną z siedzibą w W. w 68% ; kosztami procesu pomiędzy Z. W. a (...) spółką akcyjną z siedzibą w W. obciąża Z. W. w 29%, zaś (...) spółkę akcyjną z siedzibą w W. w 71%; kosztami procesu pomiędzy E. W. i P. W. a (...) spółką akcyjną z siedzibą w W. obciąża E. W. i P. W. po 47%, zaś (...) spółkę akcyjną z siedzibą w W. po 53% ; szczegółowe wyliczenie kosztów pozostawiając referendarzowi sądowemu w Sądzie Okręgowym w Warszawie; .

II.oddala apelację w pozostałej części;

III.zasądza od (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz A. W. i Z. W. kwoty po 1333 zł (tysiąc trzysta trzydzieści trzy złote), a na rzecz E. W. i P. W. kwoty po 1560 zł (tysiąc pięćset sześćdziesiąt złotych) tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Edyta Jefimko Marcin Strobel Ewa Klimowicz-Przygódzka

Sygn. akt: V ACa 110/18

UZASADNIENIE

Powodowie A. W., Z. W., E. W. i P. W. pozwem skierowanym przeciwko (...) spółce akcyjnej z siedzibą w W. wnieśli o zasądzenie na rzecz:

a)  A. W. kwot: 90.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 17 września 2015 r. do dnia zapłaty, tytułem zadośćuczynienia oraz 35.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 17 września 2015 r. do dnia zapłaty, tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej;

b)  Z. W. kwot: 90.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 17 września 2015 r. do dnia zapłaty, tytułem zadośćuczynienia, 35.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 17 września 2015 r. do dnia zapłaty, tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej oraz 12.900 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, tytułem zwrotu kosztów nagrobka;

c)  E. W. kwot: 65.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 17 września 2015 r. do dnia zapłaty, tytułem zadośćuczynienia oraz 20.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 17 września 2015 r. do dnia zapłaty, tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej;

d)  P. W. kwot: 65.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 17 września 2015 r. do dnia zapłaty, tytułem zadośćuczynienia oraz 20.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 17 września 2015 r. do dnia zapłaty, tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej;

e)  kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powodowie wskazali, że w dniu 6 maja 2015 r. doszło do wypadku komunikacyjnego, wskutek którego tragiczną śmierć poniósł D. W., syn A. i Z. W. oraz brat E. i P. W.. W wyniku śmierci syna i brata rodzice i rodzeństwo doznali krzywdy oraz znacznego pogorszenia sytuacji życiowej, zaś Z. W. poniósł także koszty wykonania nagrobka.

Pozwany (...) spółka akcyjna z siedzibą w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie zwrotu kosztów procesu. Podniósł, że uznał swoją odpowiedzialność za skutki wypadku i wypłacił A. i Z. W. po 30.000 zł tytułem zadośćuczynienia, po 15.000 zł tytułem odszkodowania za pogorszenie sytuacji życiowej, zaś na rzecz E. i P. W. po 15.000 zł tytułem zadośćuczynienia. Pozwany wskazał na znaczne zawyżenie żądań pozwu i podkreślił, że wypłacone kwoty były adekwatne do stopnia doznanej przez poszkodowanych krzywdy.

Wyrokiem z dnia 9 sierpnia 2017 r. - Sąd Okręgowy w Warszawie:

I.  zasądził od (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz:

1)  A. W. kwotę 70.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za czas opóźnienia od dnia 17 września 2015 r. do dnia zapłaty – tytułem zadośćuczynienia,

2)  Z. W. kwotę 70.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za czas opóźnienia od dnia 17 września 2015 do dnia zapłaty – tytułem zadośćuczynienia oraz kwotę 12.900 zł wraz z ustawowymi odsetkami za czas opóźnienia od dnia 19 kwietnia 2016 r. do dnia zapłaty – tytułem zwrotu kosztów nagrobka,

3)  E. W. i P. W. kwoty po 30.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za czas opóźnienia od dnia 17 września 2015 r. do dnia zapłaty – tytułem zadośćuczynienia;

II.  w pozostałym zakresie oddalił powództwo;

III.  kosztami procesu pomiędzy A. W. a (...) spółką akcyjną z siedzibą w W. obciążył A. W. w 44%, zaś (...) spółkę akcyjną z siedzibą w W. w 56%; kosztami procesu pomiędzy Z. W. a (...) spółką akcyjną z siedzibą w W. obciążył Z. W. w 40% zaś (...) spółkę akcyjną z siedzibą w W. w 60%, kosztami procesu pomiędzy E. W. i P. W. a (...) spółką akcyjną z siedzibą w W. obciążył E. W. i P. W. po 65%, zaś (...) spółkę akcyjną z siedzibą w W. po 35% - szczegółowe wyliczenie kosztów pozostawiając referendarzowi sądowemu.

Pow yższy wyrok Sąd Okręgowy wydał na podstawie następujących ustaleń faktycznych i wniosków.

W dniu 6 maja 2015 r. w miejscowości O. K. B., kierujący samochodem ciężarowym marki S. o nr rej. (...), sprzężonym wraz z naczepą ciężarową marki S. o nr rej. (...), w wyniku niedostosowania prędkości jazdy do warunków panujących na drodze, w szczególności do obecności na jego pasie ruchu poprzedzającego go samochodu marki M. (...) o nr rej. (...), uderzył w ten pojazd, powodując jego wywrócenie, w wyniku czego kierujący pojazdem marki M. (...) o nr rej. (...) D. W. doznał obrażeń ciała, skutkujących jego zgonem. Samochód marki S. objęty był umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych zawartą z (...) SA z siedzibą w W. jako ubezpieczycielem.

D. W. był synem A. i Z. W. oraz bratem E. i P. W.. A. i Z. W. oraz ich dzieci D., E. i P. tworzyli zgodną, kochającą się rodzinę. Relacje między członkami rodziny były bardzo bliskie. Spędzali razem święta i inne uroczystości. Rodzice dbali, aby ich dzieciom niczego nie brakowało. Czas wolny spędzali także wspólnie ze swoimi znajomymi .

D. W. był bardzo aktywnym, sprawnym fizycznie i psychicznie młodym mężczyzną. Jako najstarszy syn pomagał w wychowaniu młodszego rodzeństwa i wykonywał znaczą część obowiązków w gospodarstwie rolnym rodziców. Miał plany na przyszłość, bardzo lubił pracę w gospodarstwie i chciał je rozwijać; rodzice cieszyli się, że będzie kontynuował ich osiągnięcia.

D. W. w chwili śmierci miał 21 lat. Wiadomość o jego śmierci dla rodziców i rodzeństwa była ogromną tragedią, z którą nie potrafią się pogodzić do chwili obecnej. Rodzice codziennie odwiedzają grób syna. Pogrzeb D. W. zorganizowali jego rodzice, dokonali także zakupu nagrobka, którego koszt wyniósł 12.900 zł.

A. W. w chwili śmierci syna miała 44 lata. Po śmierci najstarszego syna utraciła sens życia, załamała się psychicznie, co doprowadziło u niej do silnej depresji. Była zmuszona przyjmować leki uspakajające. Nagła, tragiczna śmierć D. W. była dla jego matki zdarzeniem traumatycznym, wywołującym silny stres i przyczyniła się do gwałtownego pogorszenia sytuacji rodzinnej i osobistej. A. W. w dalszym ciągu przeżywa emocje charakterystyczne dla stanu żałoby w postaci straty, smutku, żalu, krzywdy. Silny, uczuciowy związek jaki łączył matkę ze zmarłym tragicznie synem i stosunkowo niedługi czas jaki minął od śmierci syna powodują, że A. W. przeżywa żałobę bardzo intensywnie. Charakteryzujące A. W. cechy w postaci poczucia obowiązku i odpowiedzialności, prospołeczne nastawienie do innych ludzi, a ponadto otrzymane wsparcie ze strony otoczenia powodują, że funkcjonowanie A. W. nie ulega dezorganizacji. Aktualnie A. W. nie wymaga bezwzględnie pomocy psychologicznej, jednocześnie skorzystanie z takiej pomocy przyczyniłoby się do złagodzenia psychologicznych skutków niespodziewanej śmierci syna.

Z. W. w chwili śmierci syna miał 48 lat. Był bardzo związany ze zmarłym, najmocniej ze wszystkich swoich dzieci. Był dumny z tego, że wychował wspaniałego syna, swojego następcę, który sam, z własnej woli, zdecydował się przejąć po nim gospodarstwo. Nagła, niespodziewana śmierć syna była dla Z. W. zdarzeniem traumatycznym, wywołującym stres. Przeżycia emocjonalne ujawniane przez Z. W. związane z nagłą i tragiczną śmiercią syna są charakterystyczne dla stanu żałoby, mają one intensywny charakter, powodują przyjmowanie postawy rezygnacyjnej i zubożenie planów życiowych. Po śmierci syna Z. W. zdecydował, że nie będzie prowadził gospodarstwa, sprzedał zwierzęta. W aktualnym stanie psychicznym Z. W. nie wymaga bezwzględnie pomocy psychologicznej. Silna więź emocjonalna łącząca go ze zmarłym synem wpływa na intensywność stanu żałoby. Z. W. powinien skorzystać z pomocy specjalistycznej nastawionej na niwelowanie psychologicznych kosztów przeżywania żałoby.

E. W. w chwili śmierci brata miała 20 lat. Do 2016 r. mieszkała razem z rodzicami, a od roku, z uwagi na pracę zarobkową mieszka w wynajętym mieszkaniu w W.. Odwiedza dom rodzinny w weekendy. Czuje się silnie związana z członkami rodziny. E. W. była silnie emocjonalnie związana z bratem D., który poświęcał jej dużo czasu, traktował ją jak przyjaciółkę i wspierał w różnych sytuacjach życiowych. D. był w stosunku do niej opiekuńczy, dbał o jej bezpieczeństwo. E. W. po śmierci brata stała się bardziej poważna, wyciszona, unika rozrywek, nie uczestniczy w spotkaniach towarzyskich o charakterze zabawowym. Po śmierci brata E. W. przeżywała emocje charakterystyczne dla stanu żałoby w postaci żalu, krzywdy, straty, opuszczenia. Nadal przeżywa poczucie straty i żalu po śmierci brata i pozostaje pod wpływem atmosfery smutku charakteryzującej życie jej bliskich. E. W. nie wymaga pomocy psychologicznej, jednakże poddanie się psychoterapii przyczyniłoby się do poprawy jej dobrostanu poprzez nabycie umiejętności bardziej konstruktywnego realizowania własnych potrzeb.

P. W. w chwili śmierci brata miał 16 lat. Po maturze zamierza podjąć studia. Nie łączy swojej przyszłości z pracą w gospodarstwie rodziców. Pomaga, jeśli jest taka potrzeba, ale nie interesuje go praca w rolnictwie. P. W. był silnie związany ze starszym bratem. Śmierć brata spowodowała przeżywanie przez niego poczucia straty, żalu, krzywdy, a wspomnienia nadal powodują wzbudzanie tych uczuć. Aktualnie nie są one tak intensywne, by przyczyniały się do dezorganizacji procesów psychicznych P. W., który w aktualnym stanie psychicznym nie wymaga pomocy psychologicznej.

Pismem z dnia 13 sierpnia 2015 r., które wpłynęło do (...) SA z siedzibą w W. w dniu 17 sierpnia 2015 r., A. W., Z. W., E. W. i P. W. zgłosili (...) SA z siedzibą w W. roszczenie o wypłatę zadośćuczynienia w kwocie po 250.000 zł na rzecz rodziców zmarłego, zaś na rzecz rodzeństwa po 200.000 zł, za krzywdę doznaną w związku ze śmiercią D. W.. Ponadto wnieśli o wypłatę odszkodowania w związku ze znacznym pogorszeniem sytuacji życiowej w wysokości po 100.000 zł na rzecz A. i Z. W., zaś na rzecz E. i P. W. po 25.000 zł.

Pismami z dnia 12 października 2015 r. (...) SA z siedzibą w W. poinformował o przyznaniu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę po śmierci D. W. w wysokości po 30.000 zł na rzecz A. i Z. W. oraz po 15.000 zł na rzecz E. i P. W.. Ponadto ubezpieczyciel przyznał na rzecz rodziców zmarłego po 15.000 zł tytułem odszkodowania oraz kwotę 3.100 zł tytułem zwrotu kosztów pogrzebu.

Podstawą poczynionych przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych były dowody z: dokumentów, pisemnych opinii biegłego psychologa M. G., zeznań świadków: K. R., M. R., M. S. oraz przesłuchania powodów.

Sąd Okręgowy uznał powództwa za częściowo uzasadnione. W rozpoznawanej sprawie sporna była jedynie wysokość świadczeń należnych powodom, ponieważ pozwany ubezpieczyciel uznał swoją odpowiedzialność za skutki wypadku, nie powołując się przy tym na żadne okoliczności uchylające tę odpowiedzialność, bądź świadczące o przyczynieniu się zmarłego do powstania lub zwiększenia szkody.

Podstawę odpowiedzialności pozwanego stanowi art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych, zgodnie z którym z tytułu ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych przysługuje odszkodowanie, jeżeli posiadacz lub kierujący pojazdem mechanicznym są obowiązani do odszkodowania za wyrządzoną w związku z ruchem tego pojazdu szkodę, będącą następstwem śmierci, uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia bądź też utraty, zniszczenia lub uszkodzenia mienia. Przepis ten znajduje zastosowanie także do odpowiedzialności za szkodę niemajątkową (krzywdę).

Zgodnie z art. 446 § 4 k.c., sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Ustalając wysokość należnego powodom zadośćuczynienia, Sąd Okręgowy uwzględnił w szczególności okoliczności śmierci D. W., zakres, rodzaj i częstotliwość wcześniejszych kontaktów powodów z synem i bratem oraz relacje uczuciowe pomiędzy nimi, stopień pokrewieństwa, a także zmiany zaistniałe w życiu powodów, w tym w szczególności sposób przeżywania żałoby, poczucie osamotnienia oraz niemożność pogodzenia się ze śmiercią D. W.. D. W. zmarł w młodym wieku – mając 21 lat. Jego śmierć była niespodziewana, przedwczesna i nienaturalna, co niewątpliwie przełożyło się na stopień krzywdy powodów.

Śmierć syna dramatycznie zmieniła życie A. i Z. W., którzy do chwili obecnej nie potrafią poradzić sobie z bólem i cierpieniem po stracie dziecka. Aktualnie rodzice zmarłego nie wymagają bezwzględnie pomocy psychologicznej, jednocześnie skorzystanie z takiej pomocy przyczyniłoby się do złagodzenia psychologicznych skutków niespodziewanej śmierci syna. Zmarły nie był jedynym dzieckiem powodów, gdyż mają oni jeszcze córkę E. i syna P.. Życie ludzkie nie podlega wartościowaniu i utrata któregokolwiek z dzieci jest bolesną stratą. Jednak w przypadku, gdy rodzice tracą jedyne dziecko i gdy nie mogą mieć już więcej dzieci, to wtedy strata ta jest większa. Tym samym, Sąd musiał wziąć pod uwagę, że powodowie mają jeszcze syna i córkę i mogą cieszyć się rolą rodziców.

Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd Okręgowy uznał, że powodowie A. i Z. W. doznali znacznej krzywdy w związku ze śmiercią najstarszego syna oraz że odpowiednim zadośćuczynieniem z tego tytułu będą kwoty po 100.000 zł tytułem zadośćuczynienia. Uwzględniając fakt, że powodowie otrzymali już od pozwanego kwoty po 30.000 zł tytułem zadośćuczynienia za śmierć syna, zasądził na ich rzecz świadczenia w wysokości po 70.000 zł.

E. W. była silnie emocjonalnie związana z bratem D., który poświęcał jej dużo czasu, traktował ją jak przyjaciółkę i wspierał w różnych sytuacjach życiowych. D. był w stosunku do niej opiekuńczy, dbał o jej bezpieczeństwo. Również P. W. był silnie związany ze starszym bratem. Śmierć D. W. spowodowała przeżywanie przez jego rodzeństwo poczucia straty, żalu, krzywdy, a wspomnienia osoby brata nadal powodują wzbudzanie tych uczuć. Aktualnie nie są one tak intensywne, aby przyczyniały się do dezorganizacji procesów psychicznych E. i P. W., którzy w obecnym stanie psychicznym zasadniczo nie wymagają pomocy psychologicznej.

Mając na uwadze powyższe okoliczności Sąd Okręgowy uznał, że odpowiednim zadośćuczynieniem będą dla powodów E. i P. W. kwoty po 45.000 zł. Uwzględniając wypłacone przez ubezpieczyciela kwoty po 15.000 zł, zasądził na rzecz E. i P. W. dalsze kwoty po 30.000 zł tytułem zadośćuczynienia.

Zgodnie z art. 446 § 1 k.c., jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł. Obowiązek zwrotu kosztów pogrzebu obejmuje swym zakresem wydatki poniesione zgodnie z lokalnymi i środowiskowymi zwyczajami, które obejmują przygotowanie pogrzebu, samą ceremonię oraz postawienie nagrobka. Powód Z. W. dochodził zapłaty kwoty 12.900 zł, tytułem zwrotu kosztów postawienia na grobie syna nagrobka. Wysokość poniesionych z tego tytułu kosztów wykazał poprzez przedstawienie rachunku, którego pozwany nie zakwestionował. W tej sytuacji zasadnym było zasądzenie na rzecz Z. W. przez Sąd Okręgowy kwoty 12.900 zł.

Powodowie wezwali pozwanego do zapłaty zadośćuczynienia i odszkodowania pismem z dnia 13 sierpnia 2015 r. które wpłynęło do siedziby ubezpieczyciela w dniu 17 sierpnia 2015 r. Mając zatem na uwadze 30-dniowy termin na spełnienie świadczenia, termin zapłaty upłynął w dniu 16 września 2015 r. Oznacza to, że w dniu 17 września 2015 r. ubezpieczyciel pozostawał już w opóźnieniu z zapłatą należnych powodom świadczeń. Dlatego też Sąd Okręgowy, na podstawie art. 481 § 1 k.p.c., zasądził ustawowe odsetki za czas opóźnienia od zasądzonego zadośćuczynienia zgodnie z żądaniem pozwu, to jest od dnia 17 września 2015 r. do dnia zapłaty.

Zasądzając odsetki od kwoty 12.900 zł z tytułu zwrotu kosztów nagrobka od dnia 19 kwietnia 2016 r. do dnia zapłaty, Sąd wziął pod uwagę, że odpis pozwu został doręczony pozwanemu w dniu 4 kwietnia 2016 r. Mając na uwadze 14-dniowy termin na spełnienie świadczenia, zasadnym było zasądzenie odsetek ustawowych od dnia 19 kwietnia 2016 r.

Natomiast, w ocenie Sądu Okręgowego, nie było zasadne roszczenie powodów o zasądzenie odszkodowania za znaczne pogorszenia ich sytuacji życiowej po śmierci D. W. i dlatego powództwo w tej części zostało oddalone w całości.

Zgodnie z art. 446 § 3 k.c., sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie. Celem odszkodowania przyznanego na podstawie art. 446 § 3 k.c. ma być zrekompensowanie rzeczywistego znacznego pogorszenia sytuacji życiowej najbliższych członków rodziny zmarłego.

Powodowie A. i Z. W. w części wykazali, że doszło do znacznego pogorszenia ich sytuacji życiowej w związku ze śmiercią syna. Jak wynika z zeznań świadków oraz z zeznań samych powodów D. W., jako najstarszy syn pomagał rodzicom i wykonywał znaczą część obowiązków w gospodarstwie domowym. Z. W. po śmierci syna zdecydował, że nie będzie dalej prowadził rodzinnego gospodarstwa rolnego, sprzedał zwierzęta. Jednak w ocenie Sądu, wypłacone przez (...) SA kwoty po 15.000 zł tytułem odszkodowania na rzecz A. i Z. W. wyczerpują ich roszczenia odszkodowawcze. W związku ze śmiercią D. W. powodowie nie zostali bowiem pozbawieni możliwości zarobkowania ani nie nastąpiło inne dramatyczne załamanie ich linii życiowej, uzasadniające przyjęcie znacznego pogorszenia się ich sytuacji życiowej w sferze majątkowej.

Z kolei powodowie E. i P. W. nie wykazali, że doszło do znacznego pogorszenia ich sytuacji życiowej w związku ze śmiercią brata. E. W. wyprowadziła się z domu rodzinnego, wynajmuje mieszkanie i pracuje w W.. P. W. mieszka razem z rodzicami, ale z ustalonego stanu faktycznego nie wynika, że jego sytuacja majątkowa w związku ze śmiercią brata uległa znacznemu pogorszeniu. W związku ze śmiercią brata nie nastąpiło załamanie linii życiowej rodzeństwa zmarłego D. W..

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 100 k.p.c. w zw. art. 108 § 1 k.p.c., pozostawiając ich szczegółowe wyliczenie referendarzowi sądowemu.

Apelację od powyższego wyroku złożyli powodowie, zaskarżając orzeczenie Sądu Okręgowego w części oddalającej powództwa A. W. i Z. W. o zasądzenie odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej co do kwot po 35 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie oraz w części oddalającej powództwa E. W. i P. W. o zasądzenie zadośćuczynienia co do kwot po 25 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie.

Apelacja została oparta na podstawie zarzutów naruszenia przepisów prawa materialnego w postaci:

1.art. 446 § 3 k.c. w wyniku uznania przez Sąd Okręgowy, że odpowiednim odszkodowaniem dla rodziców za znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej spowodowane śmiercią w wypadku komunikacyjnym ich najstarszego dziecka są kwoty po 15 000 zł,

2.art. 446 § 4 k.c. poprzez uznanie, że odpowiednim zadośćuczynieniem pieniężnym za krzywdę spowodowaną śmiercią brata są sumy po 45 000 zł.

W oparciu o powyższe zarzuty skarżący wnieśli o częściową zmianę wyroku Sądu Okręgowego poprzez zasądzenie od (...) spółki akcyjnej w W. na rzecz A. W. i Z. W. tytułem odszkodowania kwot po 35 000 zł, a na rzecz E. W. i P. W. tytułem zadośćuczynienia dalszych kwot po 25 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów zwrotu kosztów procesu za obie instancje.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest częściowo uzasadniona.

Ponieważ skarżący nie sformułowali żadnych zarzutów w zakresie naruszenia przepisów prawa procesowego, dlatego Sąd Apelacyjny ocenę, czy Sąd Okręgowy, wydając zaskarżone orzeczenie, naruszył przepisy prawa materialnego, dokonywał na kanwie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia ustalonej w pierwszej instancji (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 1997 r. II CKN 18/97 , OSNC 1997/8/112).

W złożonej apelacji E. W. i P. W. zarzucili Sądowi Okręgowemu naruszenie art. 446 § 4 k.c. poprzez zaniżenie wysokości należnych im świadczeń z tytułu zadośćuczynień do kwot po 45 000 zł, w sytuacji gdy zdaniem skarżących odpowiednimi zadośćuczynieniami pieniężnymi, za krzywdę spowodowaną śmiercią brata, powinny być świadczenia w wysokości po 70 000 zł.

Zarzucone w apelacji uchybienie należy zakwalifikować jako tzw. błąd w zakresie subsumcji, z którym mamy do czynienia, w szczególności wówczas gdy sąd poprawnie ustalił treść i znaczenie przepisu prawnego, a także słusznie zastosował ten przepis do ustalonego stanu faktycznego, ale niewłaściwe określił zakres skutków prawnych wynikających z tego przepisu w danym wypadku, czyli zastosował poprawnie art. 446 § 4 k.c., ale błędnie określił wysokość należnego stronie powodowej zadośćuczynienia.

W judykaturze wskazuje się, że o wysokości przyznanego poszkodowanemu, na podstawie art. 446 § 4 k.c., zadośćuczynienia powinny decydować takie kryteria jak: wstrząs psychiczny i cierpienia wywołane śmiercią osoby bliskiej, poczucie osamotnienia po jej śmierci, rodzaj i intensywność więzi łączącej pokrzywdzonego ze zmarłym, rola w rodzinie pełniona przez osobę zmarłą, wystąpienie zaburzeń będących skutkiem śmierci osoby bliskiej, wiek pokrzywdzonego i jego zdolność do zaakceptowania nowej rzeczywistości oraz umiejętność odnalezienia się w niej (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 3 czerwca 2011 r. III CSK 279/10, Lex nr 898254; z dnia 20 grudnia 2012 r., IV CSK 192/12, Lex nr 1288712; z dnia 10 maja 2012 r., IV CSK 416/11, Lex nr 1212823, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 25 września 2015 r., VI ACa 674/14, Legalis nr 1360959, wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 29 kwietnia 2013 r., V ACa 22/13, LEX nr 1321931, wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 22 lutego 2018 r., I ACa 855/17, Lex nr 2500110 oraz wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 2 lutego 2018 r., I ACa 786/17, Lex nr 2449702).

Zdaniem Sądu Apelacyjnego Sąd Okręgowy, określając wysokość przyznanych E. W. i P. W. zadośćuczynień, uwzględnił wszelkie ujawnione w niniejszym postępowaniu aspekty doznanej przez skarżących krzywdy, dokonał ich starannej oceny, indywidualizując sytuację poszkodowanych. Natomiast zastrzeżenia Sądu Apelacyjnego budzi wysokość przyznanych świadczeń z uwagi na kompensacyjną funkcję zadośćuczynienia z art. 446 § 4 k.c.

Funkcja kompensacyjna jest podstawową funkcją zadośćuczynienia pieniężnego, a zadośćuczynienie, mające wynagrodzić doznaną krzywdę, powinno uwzględniać wszystkie jej aspekty w odniesieniu (indywidualnie) do konkretnego poszkodowanego. Właśnie ze względu na kompensacyjny charakter zadośćuczynienia, jego wysokość powinna być ekonomicznie odczuwalna (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 9 sierpnia 2018 r., V ACa 866/17, Legalis nr 1820269). Śmierć osoby bliskiej to ogromna dolegliwość psychiczna dla członka rodziny zmarłego, a jej skutki rozciągają się na całe jego dalsze życie (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 15 lutego 2018 r., I ACa 372/18, Lex nr 2610077). Zasądzenie adekwatnej kwoty tytułem zadośćuczynienia dla osób, które łączyła silna więź emocjonalna ze zmarłym, może być odczytane również jako dodatkowa dolegliwość dla sprawcy deliktu i wyraz sprawiedliwości społecznej. W tym aspekcie może być uzasadniona konstatacja o przywróceniu równowagi zakłóconej na skutek czynu niedozwolonego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2018 r., I PK 201/17, nr1804777).

Mając powyższe na uwadze Sąd Apelacyjny uznał, iż należne rodzeństwu D. W. zadośćuczynienia powinny wynosić po 60 000 zł na rzecz każdego z poszkodowanych, co skutkowało częściowym uwzględnieniem apelacji E. W. i P. W. i na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmianą zaskarżonego wyroku w punkcie drugim częściowo poprzez zasądzenie od (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz E. W. i P. W. tytułem zadośćuczynienia dalszych kwot po 15 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za czas opóźnienia od dnia 17 września 2015 r. do dnia zapłaty.

Przyznane poszkodowanym zadośćuczynienia w wysokości po 60 000 zł będą z jednej strony przedstawiać ekonomicznie odczuwalną wartość, ale utrzymaną - przy uwzględnieniu krzywdy poszkodowanych - w rozsądnych granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 25 października 2018 r., V ACa 1463/17, Lex nr 2613626). Ponadto będą one pozostawać w odpowiedniej proporcji do zadośćuczynień w wysokości po 100 000 zł przyznanych rodzicom zmarłego D. W.. Sąd, dokonując indywidualizacji doznanej przez osoby bliskie krzywdy spowodowanej śmiercią syna i brata, nie może pominąć okoliczności, iż utrata dziecka przez rodzica jest bardziej piętnująca niż utrata rodzeństwa ze względu na sprzeczność z naturalnym procesem życia. Śmierć dziecka dla rodzica jest tragedią szczególnego rodzaju, gdyż zrywa więzi emocjonalne, które z założenia winny funkcjonować aż do końca życia rodzica, ponieważ naturalną koleją rzeczy jest to, że rodzice umierają jako pierwsi w wyniku naturalnego procesu zastępowania pokoleń. Śmierć dziecka przed rodzicem stanowi zaburzenie naturalnego porządku świata (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 15 listopada 2018 r., I ACa 372/18, Lex nr 2610077).

Zasadny okazał się także zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 446 § 3 k.c., który uznał, iż odpowiednimi odszkodowaniami dla rodziców, za znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej spowodowanej śmiercią syna, będą kwoty po 15 000 zł, które ubezpieczyciel wypłacił im w postępowaniu likwidacyjnym. Sąd pierwszej instancji stwierdził, iż powodowie w części wykazali, że doszło do znacznego pogorszenia ich sytuacji życiowej, bowiem jak wynikało z zeznań świadków oraz z zeznań rodziców D. W., jako najstarszy syn pomagał im, wykonując znaczą część obowiązków w rodzinnym gospodarstwie rolnym. Po śmierci syna ojciec zdecydował, że nie będzie dalej prowadził gospodarstwa i sprzedał zwierzęta. Równocześnie Sąd Okręgowy zauważył, iż w związku ze śmiercią D. W. rodzice nie zostali pozbawieni możliwości zarobkowania ani nie nastąpiło inne dramatyczne załamanie ich linii życiowej, uzasadniające przyjęcie znacznego pogorszenia się ich sytuacji życiowej w sferze majątkowej.

Sąd Apelacyjny, w składzie rozpoznającym apelację, podziela stanowisko aktualnie wyrażane w judykaturze Sądu Najwyższego (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 2018 r., III PK 46/17, Legalis, nr 1824010 i z dnia 6 lutego 2018 r., IV CSK 76/17, Legalis nr 1772257), że po przywróceniu przez ustawodawcę w art. 446 § 4 k.c. zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę wskutek śmierci osoby najbliższej, nie ma podstaw do uznawania, iż stosownym odszkodowaniem w rozumieniu art. 446 § 3 k.c. objęte są także niekorzystne zmiany w sferze dóbr niemajątkowych najbliższych członków rodziny osoby zmarłej. W konsekwencji przyjąć należy, że roszczenie odszkodowawcze z art. 446 § 3 k.c. kompensuje tylko szkodę majątkową, a szkoda niemajątkowa może w nim znaleźć odbicie jedynie pośrednio, o tyle tylko, o ile wywołuje lub zwiększa zakres szkody majątkowej. Nie ma zatem podstaw, aby w odszkodowaniu uwzględniać uszczerbki niemajątkowe, w tym w postaci obniżenia aktywności życiowej, pogorszenia stanu zdrowia, poczucia pustki, smutku, żalu, uczucia osamotnienia, utraty wsparcia, zaburzenia w prawidłowym funkcjonowaniu rodziny. Jednak pogorszenia sytuacji życiowej nie można sprowadzać wyłącznie do prostego zmniejszenia dochodów lub zwiększenia wydatków członków rodziny zmarłego, bowiem odszkodowanie za pogorszenie sytuacji życiowej, powinno obejmować rozmiary ujemnych następstw natury majątkowej zarówno już istniejących, jak i dających się przewidzieć w przyszłości, w świetle zasad doświadczenia życiowego. Należy do nich między innymi utrata wsparcia ze strony zmarłego syna dla rodziców w przyszłości. Zatem ocena zakresu pogorszenia sytuacji życiowej członka rodziny, nie może się odnosić tylko do stanu z dnia śmierci bezpośrednio poszkodowanego, ale musi prowadzić do porównania hipotetycznego stanu odzwierciedlającego sytuację, w jakiej w przyszłości znajdowałby się bliski zmarłego, do sytuacji w jakiej znajduje się w związku ze śmiercią poszkodowanego.

Z poczynionych w sprawie ustaleń wynika, że D. W. wiązał swoją przyszłość z przejęciem gospodarstwa rolnego stanowiącego własność jego rodziców i inwestowaniem w jego rozwój. Zamierzał także zamieszkiwać w domu rodzinnym, co oznacza, iż rodzice mogliby w przyszłości liczyć na jego regularne wsparcie nie tylko w prowadzeniu gospodarstwa, ale także w życiu codziennym, a na starość na opiekę młodszego domownika (osobiste starania). Utrata możliwości uzyskania pomocy przy prowadzeniu gospodarstwa rolnego niewątpliwie przełożyła się na sytuację materialną rodziny. Jak wynika bowiem z zeznań Z. W. wobec braku pomocy syna w pracach gospodarskich zaniechał on hodowli inwentarza (bydła), co spowodowało utratę zysków. Zauważyć należy jednak, iż powodowie nie przedstawili żadnego materiału dowodowego, w oparciu o który możliwe byłoby oszacowanie szkody doznanej z tego tytułu.

Dlatego za wykazaną przez nich szkodę z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej można uznać jedynie odszkodowanie służące naprawieniu szkody polegającej na pozbawieniu rodziców możliwości korzystania przez nich w przyszłości z faktycznego wsparcia zmarłego, polegającego na wykonywaniu przez niego różnego rodzaju świadczeń niepieniężnych na rzecz rodziny. Świadczenia te, jakkolwiek trudno wyliczalne, mają bowiem niewątpliwie swój wymiar majątkowy, bowiem zwalniają uprawnionych z konieczności pokrywania ich kosztów. Chodzi tu np. o wykonywanie różnych prac, w tym fizycznych, na rzecz rodziny, opiekę, pomoc, załatwianie spraw urzędowych itd.

Prawidłowa wykładnia określenia „stosowne odszkodowanie” w rozumieniu art. 446 § 3 k.c. powinna uwzględniać okoliczności konkretnej sprawy, ale także wartość ekonomiczną odszkodowania. Musi ono wyrażać taką kwotę, która odczuwalna jest jako realne, adekwatne przysporzenie zarówno przez uprawnionego, jak i z obiektywnego punktu widzenia. Określenie stosownego odszkodowania za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej rodziców, w okolicznościach faktycznych rozpoznawanej sprawy, na poziomie 15.000 zł wymogu tego, w ocenie Sądu Apelacyjnego, nie realizuje.

Stosownym odszkodowaniem w okolicznościach sprawy, uwzględniającym zasadę pełnego odszkodowania i jego funkcję kompensacyjną, a także wszystkie kryteria brane pod uwagę przy ocenie pogorszenia sytuacji życiowej osoby najbliższej, w tym trudno wymierzalne wartości ekonomiczne, będzie kwota 30 000 zł (w toku postępowania likwidacyjnego zakład ubezpieczeń wypłacił na rzecz A. W. i Z. W. kwoty po 15 000 zł). Uzasadniało to zatem uwzględnienie częściowe apelacji i dokonanie, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., zmiany zaskarżonego wyroku w punkcie drugim częściowo poprzez zasądzenie od (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz A. W. i Z. W. tytułem odszkodowania kwot po 15 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami za czas opóźnienia od dnia 17 września 2015 r. do dnia zapłaty.

Konsekwencją częściowego uwzględnienia apelacji była zmiana rozstrzygnięcia o kosztach postępowania za pierwszą instancję. A. W. wygrała proces w pierwszej instancji w 68% (w.p.s. wyniosła 125 000 zł, a ostatecznie zasądzono na jej rzecz 85 000 zł), Z. W. wygrał proces w pierwszej instancji w 71% (w.p.s. wyniosła 137 900 zł, a ostatecznie zasądzono na jego rzecz 97 900 zł), E. W. i P. W. wygrali w pierwszej instancji w 53% - każe z nich (w.p.s. wyniosła po 85 000 zł, a ostatecznie zasądzono na ich rzecz po 45 000 zł).

Na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 100 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w punkcie trzecim i kosztami procesu pomiędzy A. W. a (...) spółką akcyjną z siedzibą w W. obciążył A. W. w 32%, zaś (...) spółkę akcyjną z siedzibą w W. w 68%; kosztami procesu pomiędzy Z. W. a (...) spółką akcyjną z siedzibą w W. obciążył Z. W. w 29%, zaś (...) spółkę akcyjną z siedzibą w W. w 71%; kosztami procesu pomiędzy E. W. i P. W. a (...) spółką akcyjną z siedzibą w W. obciążył E. W. i P. W. po 47%, zaś (...) spółkę akcyjną z siedzibą w W. po 53%.

W pozostałej części apelacja jako bezzasadna, na podstawie art. 385 k.p.c., podlegała oddaleniu.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono w oparciu o art. 100 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c., zasądzając od (...) spółki akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz A. W. i Z. W. kwoty po 1333 zł, a na rzecz E. W. i P. W. kwoty po 1560 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Apelacja A. W. i Z. W. została uwzględniona w 43% (w.p.z wynosiła po 35 000 zł, a apelację uwzględniono co do kwot po 15 000 zł), z kolei apelację E. W. i P. W. uwzględniono w 60% (w.p.z. wyniosła po 25 000 zł, a apelację uwzględniono co do kwot po 15 000 zł). Zatem pozwany powinien zwrócić powodom część kosztów postępowania w zakresie, w jakim przegrał w drugiej instancji.

Poniesione przez powodów koszty obejmowały opłatę od apelacji oraz koszty zastępstwa procesowego. Wszyscy apelujący reprezentowani byli przez jednego profesjonalnego pełnomocnika – radcę prawnego. Współuczestnictwo po stronie powodów ma charakter formalny, a nie materialny, ponieważ dochodzone w procesie roszczenia są oparte na jednakowej, a nie na tej samej podstawie faktycznej i prawnej (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 3 marca 2016 r., II CZ 112/15,.Lex nr 2010234). Współuczestnikom formalnym (art. 72 § 1 pkt 2 k.p.c.), reprezentowanym przez jednego pełnomocnika, będącego adwokatem lub radcą prawnym, należy się zwrot kosztów procesu obejmujących jego wynagrodzenie ustalone odrębnie w stosunku do każdego współuczestnika. Sąd powinien jednak obniżyć to wynagrodzenie, jeżeli przemawia za tym nakład pracy pełnomocnika, podjęte przez niego czynności oraz charakter sprawy (art. 109 § 2 k.p.c.) (por. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 8 października2015 r., III CZP 58/15, OSNC 2016/10/113 i z dnia 10 lipca 2015 r., III CZP 29/15, OSNC 2016/6/69).

Ponieważ apelacja została oparta wyłącznie na dwóch zarzutach - naruszenia prawa materialnego, w postępowaniu apelacyjnym nie zachodziła konieczność uzupełnienia postępowania dowodowego, ponadto strona przeciwna nie złożyła nawet odpowiedzi na apelację, dlatego Sąd Apelacyjny uznał, iż nakład pracy pełnomocnika skarżących był istotnie mniejszy i dlatego ustalił należne mu wynagrodzenie na poziomie ½ stawki minimalnej, czyli po 1750 zł (stawka minimalna wyniosła 2700 zł - § 2 pkt 5 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności radców prawnych z dnia 22 października 2015 r.). Nadto skarżący uiścili opłaty od apelacji – A. W. i Z. W. w kwotach po 1350 zł , a E. W. i P. W. w kwotach po 1250 zł. Łącznie poniesione przez A. W. i Z. W. koszty wyniosły więc po 3100 zł (1750 zł plus 1350 zł = 3100 zł). Ponieważ pozwany nie złożył wniosku o zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania w drugiej instancji a przegrał postępowanie apelacyjne w 43%, to powinien zwrócić skarżącym kwoty po 1333 zł (3100 zł x 43% = 1333 zł). Łącznie koszty poniesione przez E. W. i P. W. wyniosły po 2600 zł (1250 zł plus 1350 zł = 2600 zł). Ponieważ pozwany nie złożył wniosku o zasądzenie na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania a przegrał postępowanie apelacyjne w 60%, to powinien zwrócić skarżącym kwoty po 1560 zł (2600 zł x 60% = 1560 zł).

Edyta Jefimko Marcin Strobel Ewa Klimowicz-Przygódzka