Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 listopada 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VII Wydział Gospodarczy w składzie:

Przewodniczący: SSA Jolanta de Heij-Kaplińska

Sędziowie: SA Magdalena Sajur - Kordula (spr.)

SO (del.) Maciej Kruszyński

Protokolant:praktykant absolwencki Magdalena Wójcicka

po rozpoznaniu w dniu 28 listopada 2018 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa J. J.

przeciwko Towarzystwu (...) S.A. z siedzibą we W.

o uznanie postanowienia wzorca umowy za niedozwolone

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

z dnia 19 grudnia 2017 r., sygn. akt XVII AmC 17/16

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od J. J. na rzecz Towarzystwa (...) S.A. z siedzibą we W. kwotę 240 zł (dwieście czterdzieści złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt VII AGa 1542/18

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 13 stycznia 2016 r. J. J. (powód) domagał się uznania za niedozwolone i zakazania Towarzystwu (...) S.A. z siedzibą we W. ( (...), pozwany) wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowienia wzorca umowy zawartego w Tabeli Opłat i Limitów Składek stanowiącej załącznik do Umowy grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) o treści powołanej w pozwie, oraz zasądzenia od pozwanego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 19 grudnia 2017r. Sąd Okręgowy - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oddalił powództwo i zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 137 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd I instancji oparł swe rozstrzygnięcie na podstawie następujących ustaleń i rozważań prawnych:

Towarzystwo (...) S.A. z siedzibą we (...) S.A. z siedzibą w W. zawarły w dniu 24 września 2009 r. Umowę grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z (...) klientów (...) S.A. (...). Z przedstawionego przez powoda dowodu w postaci Certyfikatu nr (...) z dnia 6 sierpnia 2010 r. wynika, że od tego dnia powód był objęty ochroną ubezpieczeniową na warunkach grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z (...) (...). Pismem z dnia 31 października 2014 r. T.U. (...) S.A. powiadomiło ubezpieczonych, że na mocy aneksu zawartego z (...) S.A. z dniem 1 stycznia 2015 r. do Umowy grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z (...) klientów (...) S.A. (...) zostaną wprowadzone zmiany polegające m.in. na dodaniu do Tabeli Opłat i Limitów Składek ograniczenia wysokości Opłaty Likwidacyjnej naliczanej od wysokości Składki Zainwestowanej. W złożonym pozwie powód wnosił o uznanie za niedozwolone postanowienia wprowadzonego do zawartej już umowy w postaci Tabeli Opłat i Limitów Składek w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2015 r.

Powyższe okoliczności Sąd ustalił na podstawie znajdujących się w aktach sprawy dowodów w postaci dokumentów przedstawionych przez powoda.

Sąd I instancji stwierdził, że prowadzone przez Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK) postępowanie o uznanie postanowień wzorca umownego za niedozwolone ma charakter abstrakcyjny. Oznacza to, że w prowadzonym postępowaniu sąd dokonuje oceny kwestionowanych postanowień wzorca umownego pod kątem ich abuzywnego charakteru oderwaniu od łączącej strony umowy, niezależnie od sposobu wykonywania tej umowy przez strony. Zgodnie z art.479 ³⁹ k.p.c. z żądaniem uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolone można wystąpić również wtedy, gdy pozwany zaniechał jego stosowania, jeżeli od tego zaniechania nie minęło 6 miesięcy. Z utrwalonego orzecznictwa i poglądów doktryny wynika, że pojęcie stosowania wzorca umownego w rozumieniu art. 479 ³⁹ k.p.c. należy wiązać z momentem zawierania umów z wykorzystaniem danego wzorca, a nie z wykonywaniem przez strony postanowień umowy zawartej z użyciem wzorca umownego zawierającego kwestionowane postanowienie (tak np. Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyrokach z 29 czerwca 2004 r., sygn.. akt VI ACa 1068/2003, LexPolonica nr 373168, 30 listopada 2004 r., sygn.. akt VI ACa 399/04, 24 września 2010 r., sygn.. akt VI ACa 140/10). Momentem równoznacznym z zaniechaniem stosowania wzorca umownego zawierającego zakwestionowane postanowienie umowne jest wprowadzenie do obrotu (zastosowanie) nowego wzorca umowy, z treści którego wyeliminowane zostało kwestionowane postanowienie umowne ( wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 23 kwietnia 2013 r., sygn. akt VI ACa 1483/12). Powództwo wniesione po upływie sześciomiesięcznego terminu, o którym mowa w art. 479 ³⁹ k.p.c. podlega oddaleniu (G. Jędrejek, Komentarz do art. 479 ³⁹ Kodeksu Postępowania Cywilnego).

Z przedstawionych w pozwie dowodów wynika, że powód przystąpił do ubezpieczenia na warunkach grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z funduszem kapitałowym (...) w dniu 6 sierpnia 2010 r. Pismem z dnia 31 października 2014 r. (...) poinformowało ubezpieczonych (w tym powoda) o nadaniu od 1 stycznia 2015 r. (...) treści, której uznania za niedozwolone powód domaga się w pozwie.

Zdaniem Sądu podkreślenia wymaga, że zmiany umowy, które weszły w życie od 1 stycznia 2015 r. wprowadzone zostały do treści łączącej już strony umowy. Na skutek wprowadzenia zmian nie doszło więc do zawarcia przez strony nowej umowy ubezpieczenia lecz jedynie do zmiany treści zawartej już umowy w trakcie jej obowiązywania. W pozwie powód nie twierdził i nie wykazał, że w dacie wniesienia pozwu lub w czasie 6 miesięcy przed jego wniesieniem pozwany zawierał umowy z wykorzystaniem wzorca umownego, w którym zamieszczona była Tabela opłat o treści kwestionowanej w pozwie. Powód wywodził, że pozwany od dnia 1 stycznia 2015 r. wprowadził wzorzec umowny zawierający kwestionowaną Tabelę. Mając na uwadze przedstawione powyżej uwagi na temat rozumienia pojęcia stosowania wzorca umownego wskazać należało, że wprowadzenie nawet w formie wzorca umownego (czyli przygotowanego z góry, bez udziału konsumentów tekstu) zmian do łączącej strony umowy w postaci nowych postanowień nie jest równoznaczne z pojęciem stosowania wzorca umownego, rozumianym jako zawieranie umowy z wykorzystaniem wzorca, w którym zamieszczone jest kwestionowane postanowienie. W ocenie Sądu I instancji na podstawie przedstawionych przy pozwie dowodów powód wykazał, że pozwany od dnia 1 stycznia 2015 r. wprowadził zmiany do zawartej już przez strony umowy. Pozwany temu nie zaprzeczał. Jednak przy pomocy tych dowodów powód nie wykazał, że pozwany stosował wzorzec umowny zawierający kwestionowane postanowienie w dacie wniesienia pozwu lub w okresie 6 miesięcy przed jego wniesieniem. Z tego względu, w ocenie Sądu uznać należało, iż powód nie udowodnił, że powództwo zostało wniesione w okresie stosowania wzorca umownego w rozumieniu art. 479 ³⁹ k.p.c., w postaci zawierania nowych umów z wykorzystaniem wzorca, w którym zamieszczone było sporne postanowienie. Wprowadzenie do łączącej strony umowy zmian w okresie jej obowiązywania nie jest równoznaczne ze stosowaniem wzorca umownego w rozumieniu art. 479 ³⁹ k.p.c. W odpowiedzi na pozew strona pozwana wskazywała, że pozew został wniesiony z naruszeniem określonego w art. 479 ³⁹ k.p.c. terminu. Strona powodowa, której odpis odpowiedzi na pozew został doręczony, do dnia wydania wyroku w sprawie nie przedstawiła żadnego dowodu na stosowanie przez pozwanego, w rozumieniu art. 479 ³⁹ k.p.c. wzorca umownego, w którym zamieszczone było kwestionowane postanowienie w dacie wniesienia pozwu lub w czasie 6 miesięcy przed jego wniesieniem.

Z uwagi na niewykazanie przez powoda powyższej okoliczności, zdaniem Sądu, w sprawie nie było podstaw do uznania, że pozew został wniesiony z zachowaniem terminu określonego w art. 479 ³⁹ k.p.c.

Wobec dokonania powyższych ustaleń prowadzenie analizy kwestionowanego postanowienia pod względem jego abuzywnego charakteru było zbędne.

Z tej przyczyny Sąd nie uwzględnił wniosku pozwanego o dopuszczenie dowodów z przesłuchania pracowników (...), opinii biegłego oraz artykułu i opracowania eksperta dotyczących okoliczności wskazanych we wnioskach dowodowych uznając, iż przeprowadzenie tych dowodów w sprawie było zbędne. Sąd dopuścił dowody w postaci złożonych przez powoda przy pozwie odpisów dokumentów jako mających znaczenie dla ustalenia istoty sprawy.

Mając na uwadze, że w toku postępowania powód nie wykazał, iż w dacie wniesienia pozwu lub w okresie 6 miesięcy przed jego wniesieniem pozwany stosował wzorzec umowny zawierający kwestionowane postanowienie, Sąd Okręgowy oddalił powództwo wobec braku podstaw do jego uwzględnienia.

O zasądzeniu od powodów na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. stosownie do wyniku sporu.

Za koszty celowe Sąd przyjął wynagrodzenie pełnomocnika procesowego w wysokości 120 zł, ustalone na podstawie § 14 ust. 2 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawych ( Dz.U. z 2015 r., poz. 1804 ze zm.) oraz opłatę skarbową wysokości 17 zł.

Apelację od powyższego wyroku wniósł powód, zaskarżając go w całości.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

1/ błąd w ustaleniach faktycznych, mogący mieć wpływ na wynik sprawy, polegający na ustaleniu iż powód nie wykazał że pozwana w dacie wniesienia pozwu lub w czasie 6 miesięcy przed jego wniesieniem stosuje zaskarżone postanowienia umowne, podczas gdy 3 miesiące przed datą wniesienia pozwu, przedmiotowy wzorzec został zastosowany poprzez pobranie opłaty likwidacyjnej przez pozwaną.

2/ naruszenie art. 233 §1 k.p.c. polegające na przekroczeniu granic swobodnej oceny dowodów poprzez ustalenie wyłącznie na podstawie oświadczenia przedsiębiorcy, iż wycofał on z obrotu kwestionowane postanowienie, pomimo iż nie przedstawił na to żadnych dowodów.

3/ naruszenie art. 479 ³⁹ w zw. z art. 6 k.c. poprzez uznanie iż to konsument miał wykazać że pozwany nie zaniechał stosowania wzorca, podczas gdy to na przedsiębiorcy spoczywa ciężar udowodnienia faktów z których wywodzi skutki prawne.

Powołując się na wyżej wskazane zarzuty wniósł o:

1/ zmianę wyroku, poprzez uwzględnienie powództwa w całości oraz zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania] w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

2/ zasądzenie od pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwany w odpowiedzi na apelację wniósł o jej oddalenie i zasądzenie na swoją rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja powoda jako bezzasadna podlegała oddaleniu.

Wbrew zarzutowi apelacji, Sąd I instancji dokonał wszechstronnej i właściwej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego i poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, które Sąd Apelacyjny podziela i uznaje za swoje. Przede wszystkim zasadnie uznano, że pozwany nie stosował wzorca w postaci Tabeli opłat i limitów składek, stanowiącej załącznik do Umowy grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z (...) (...) ani w dacie wniesienia pozwu ani w okresie 6 miesięcy przed wniesieniem pozwu.

Powód dołączył do pozwu (wniesionego w dniu 18 stycznia 2016r.) Certyfikat potwierdzający objęcie go ochroną ubezpieczeniową na warunkach grupowego ubezpieczenia na życie i dożycie z (...) (...) z dnia 6 sierpnia 2010r. (k.8). Wynika stąd, że w powyższej dacie przystąpił do umowy ubezpieczenia. Załącznik do w/w Umowy (...) został wprowadzony aneksem obowiązującym od dnia 1 stycznia 2015r. (k.72) i obowiązywał jedynie w stosunku do osób dotychczas ubezpieczonych (okoliczność niezaprzeczona przez powoda - art. 230 k.p.c.). Brak jest jakichkolwiek dowodów na okoliczność, że przedmiotowy załącznik był wykorzystywany przez pozwanego do zawierania nowych umów z konsumentami. Zasadny okazał się więc wniosek Sądu I instancji, że zmiany umowy, który weszły w życie 1 stycznia 2015r. wprowadzone zostały do treści łączącej już strony umowy. Z tych względów zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. jest chybiony.

Sąd I instancji nie naruszył również art. 479 ³⁹ k.p.c. (w brzmieniu obowiązującym do dnia 17 kwietnia 2016r.), dokonując prawidłowej jego wykładni, a następnie poprawnie stosując w stanie faktycznym sprawy. Z tych względów właściwa jest konkluzja, że pozwany nie ma legitymacji biernej w niniejszym procesie oraz, że nie stosował wzorca Tabela opłat… w dacie wniesienia pozwu oraz 6 miesięcy przed wytoczeniem powództwa.

Wskazać należy, że wykładania art. 479 ³⁹ k.p.c. w doktrynie i judykaturze jest tożsama i nie wzbudza żadnych wątpliwości. Co do zasady zaprzestanie przez przedsiębiorcę stosowania wzorca umowy nie stoi na przeszkodzie wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. Jednakże po upływie 6 miesięcy od chwili zaniechania stosowania wzorca umowy przedsiębiorca traci legitymację procesową bierną i wniesione przeciwko niemu powództwo powinno zostać oddalone (por.: wyrok SA w Warszawie z dnia 26 lipca 2017 r., sygn. akt VI ACa 533/16, wyrok SA w Warszawie z dn. 29 czerwca 2004 r., sygn. VI ACa 1068/03; wyrok SA w Warszawie z dn. 20 lutego 2014 r., sygn. VI ACa 962/13; wyrok SA w Warszawie z dn. 3 lutego 2016 r., sygn. VI ACa 14/15). Dla ustalenia chwili utraty legitymacji procesowej biernej przez przedsiębiorcę podstawowe znaczenie ma więc ustalenie momentu zaniechania przez niego stosowania wzorca umowy. Stosowanie danej umowy z użyciem wzorca umownego rozpoczyna się z momentem zawarcia takiej umowy, nie zaś z chwilą jej realizacji.

W konsekwencji pojęcie stosowania wzorców umów należy wiązać z momentem zawierania umów z użyciem danego wzorca, nie zaś z samym wykonywaniem przez strony postanowień umowy zawartej z jego użyciem. W przypadku przyjęcia odmiennego poglądu ustalenie momentu zaniechania stosowania zakwestionowanego wzorca, stanowiącego początek biegu 6-miesięcznego terminu prowadzącego do wygaśnięcia roszczenia, byłoby niemożliwe bądź znacznie utrudnione. Należałoby bowiem badać wszystkie umowy zawarte z użyciem tego wzorca oraz stan ich wykonania przez strony, a nawet po ich wygaśnięciu, rozwiązaniu bądź odstąpieniu od tych umów, czy nadal którejś ze stron przysługują roszczenia wynikające z tych umów, których mogłaby dochodzić przed sądem bądź egzekwować w postępowaniu egzekucyjnym.

Tym samym w świetle niebudzącego żadnych wątpliwości ustalenia faktu, że powód został objęty ubezpieczeniem w dniu 6 sierpnia 2010r., zaś przedmiotowa Tabela opłat… została wprowadzona do powyższej umowy w drodze aneksu, którego obowiązywanie rozpoczęło się w dniu 1 stycznia 2015r., brak podstaw by przyjąć, że pozwany zawierał nowe umowy przy użyciu wzorca w terminie wynikającym z art. 479 ³⁹ k.p.c.

Stosownie do fundamentalnej zasady postępowania dowodowego, ciężar dowodu spoczywa na tym kto twierdzi, a nie kto zaprzecza (ei incumbit probatio qui dicit, non qui negat - por. wyrok SN z dn. 18 lutego 2010 r., sygn. II CSK 449/09). Natomiast zgodnie z art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. W konsekwencji, należy uznać, że ciężar udowodnienia okoliczności zaprzestania posługiwania się spornym wzorcem umowy spoczywa na przedsiębiorcy, a nie na stronie domagającej się uznania postanowień wzorca za niedozwolone. Zgodnie z powołaną zasadą postępowania dowodowego w procesie cywilnym, pozwany wykazał, że zaprzestał posługiwania się kwestionowanym w sprawie wzorcem umowy, co pozbawiło podmiot legitymacji biernej. Twierdzenia powoda, że pozwany zastosował wzorzec w dniu 3 września 2015r. pobierając od powoda opłatę likwidacyjną, nie mogą być uznane za okoliczność świadczącą o posługiwaniu się nim w obrocie konsumenckim w okresie konstytuującym legitymację czynną powoda do wytoczenia powództwa. Pobranie opłaty likwidacyjnej stanowiło bowiem przejaw wykonania umowy zawartej w 2010r. i zmienionej w 2015r., nie zaś zawarcie nowej umowy z wykorzystaniem wzorca. Jedynie zawieranie nowych umów z wykorzystaniem wzorca stanowi „stosowanie wzorca” w rozumieniu art. 479 ³⁹ k.p.c.

Z powyższych względów wyrok Sądu I instancji jest prawidłowy, zaś apelacja jako bezzasadna podlegała oddaleniu na mocy art. 385 k.p.c.

Rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego oparto na mocy art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 98 § 1 i 3 k.p.c. Wynagrodzenie pełnomocnika pozwanego ustalono na mocy § 10 ust. 1 pkt 2 w zw. z § 14 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. z 2018r. poz. 265).