Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 kwietnia 2019r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący SSO Mirosław Wieczorkiewicz (spr.)

Sędziowie SO Jacek Barczewski, Agnieszka Żegarska

Protokolant p.o. sekretarz sądowy Izabela Ważyńska

po rozpoznaniu w dniu 17 kwietnia 2019r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W.

przeciwko (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w T. i (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w T.

z udziałem interwenienta ubocznego M. Z.

o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym

na skutek apelacji powódki od wyroku Sądu Rejonowego w Biskupcu z dnia 27 lipca 2018r., sygn. akt I C 252/18

I. oddala apelację;

II. zasądza od powódki na rzecz pozwanych kwotę po 225,-zł (dwieście

dwadzieścia pięć) tytułem kosztów procesu za instancję odwoławczą;

Jacek Barczewski Mirosław Wieczorkiewicz Agnieszka Żegarska

Sygn. akt IX Ca 1510/18

UZASADNIENIE

Powódka wniosła o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym poprzez dokonanie w dziale III księgi wieczystej nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Mrągowie IX Zamiejscowy Wydział w Biskupcu dla gospodarstwa rolnego wpisu prawa dzierżawy gospodarstwa rolnego położonego w miejscowości T., L. i K., stanowiące działki gruntu nr (...), o łącznym obszarze 337 ha i 50 arów wynikającego z zawartej umowy dzierżawy z dnia 6 czerwca 2002r. przez A. R. z I. R., w miejsce, której, na mocy porozumienia z dnia 26 czerwca 2006r. wstąpiła powódka i wykreślenia prawa dzierżawy gospodarstwa rolnego położonego w miejscowości T., L. i K., stanowiące działki gruntu nr (...), o łącznym obszarze 337 ha i 50 arów, wynikającego z umowy zawartej w dniu 20 listopada 2014r. pomiędzy (...) spółką z o.o. w T. a (...) spółką z o.o. w T.. Ponadto powódka wniosła o zasądzenie od pozwanych kosztów postępowania według norm prawem przepisanych. W uzasadnieniu pozwu powódka podała, że wypowiedzenie dokonane przez M. Z. umowy dzierżawy w stosunku do niej było bezskuteczne, co ma wynikać z twierdzeń uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie z 6 grudnia 2017r. wydanego w sprawie sygn. akt IX Ca 605/17, albowiem zostało dokonane niezgodnie z obowiązującymi przepisami, dlatego umowa z 2006r. zawarta powódką nadal istnieje i wiąże strony. Według powódki umowa dzierżawy zawarta pomiędzy pozwanymi jest nieważna, ponieważ pozwana spółka (...) nie była uprawniona do przeniesienia posiadania zależnego tego gospodarstwa rolnego z uwagi na ważność umowy dzierżawy pomiędzy nią a powódką. Powyższe okoliczności uzasadniają roszczenie powódka o uznanie ujawnionego wpisu do księgi wieczystej prawa dzierżawy z umowy pomiędzy pozwanymi spółkami za niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym.

Pozwane: (...) spółka z o.o. z siedzibą w T. i (...) spółka z o.o. z siedzibą w T. wniosły o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie na ich rzecz kosztów procesu według norm przepisanych, podnosząc brak kognicji sąd cywilnego w zakresie wniesionego pozwu. W ocenie pozwanych pozew jest źle skonstruowany, ponieważ Sąd orzekający w procesie nie może zamieszczać wpisów bądź ich korygować w księdze wieczystej, w trybie, w jakim o to wnosi powódka. Zdaniem pozwanych, jedynym uprawnionym do tego podmiotem jest sąd wieczystoksięgowy, przed którym jednak nie prowadzi się postępowania opartego na podstawie art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece. Pozwane również wskazały, że żądanie powódki oparte jest na nieprawidłowej podstawie prawnej z tej przyczyny, że umowa dzierżawy jest umową o charakterze obligacyjnym, a zatem ustalenie niezgodności ujawnionym w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym dokonywane na podstawie ww. przepisu dotyczyć może jedynie stosunków prawnorzeczowych. W dalszej części pozwane podały, że M. Z. skutecznie wypowiedział umowę dzierżawy powódce, zaś powódka nie podejmowała żadnych działań, które przeciwstawiłyby się temu wypowiedzeniu, dobrowolnie wydając grunt. Pozwane wskazywały, że miało to zapewne związek z kończeniem przez powódkę działalności na tym terenie, bowiem powódka sprzedała swoje nieruchomości, zmniejszała kadrę, wywoziła maszyny, nie uprawiała w całości dzierżawionej ziemi. Zaś pozostawione zboże, na których skoszenie na zlecenie powódki pozwana ad. 2 nie wyraziła zgody, ostatecznie umową z 6 maja 2014r. zawartą pomiędzy powódką i pozwaną (...) spółką z o.o. z siedzibą w T., zostało rozliczone, jako nakład, i powódka otrzymała z tego tytułu 52.000,13,-zł. Pozwane wskazywały także, że umowa zawarta pomiędzy nimi jest ważna z uwagi na brak przepisów materialnych mówiących, że zawarcie kolejnej umowy obligacyjnej powoduje jej nieważności w sytuacji, w której pierwsza umowa obligacyjna nadal wiąże strony.

Na rozprawie 18 lipca 2018r. pełnomocnik pozwanych podniosła zarzut, że doprecyzowanie pozwu dokonane przez pełnomocnika powódki na rozprawie jest w istocie zmianą powództwa, które prowadzi do wystąpienia z nowym roszczeniem zamiast pierwotnie określonego i powoduje określone obowiązki Sądu w tym przedmiocie.

Wyrokiem z dnia 27 lipca 2018r. Sąd Rejonowy w Biskupcu oddalił powództwo oraz zasądził od powódki na rzecz każdej z pozwanych spółek kwotę po 467,-zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne: - w dniu 6 czerwca 2002r. w W., pomiędzy właścicielem A. R. a I. R. została zawarta umowa dzierżawy gospodarstwa rolnego położonego w miejscowości T., L. i K., stanowiącego działki gruntu o nr (...), o łącznej powierzchni 337 ha 50 arów, dla której Sąd Rejonowy w Biskupcu, V Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w Biskupcu prowadzi księgę wieczystą nr (...), na okres 30 lat, tj. od 6 czerwca 2002r. do 5 czerwca 2032r., w zamian za zapłatę czynszu w wysokości 2.500,-zł rocznie. Umowa została ujawniona w księdze wieczystej nieruchomości,

- za zgodą A. R. zostało zawarte 26 czerwca 2006r. porozumienie pomiędzy powódką a I. R., na mocy którego powódka weszła w miejsce I. R. w prawa strony przedmiotowej umowy dzierżawy. Powódka została ujawniona w księdze wieczystej, jako dzierżawca,

- wobec A. R. – ówczesnego właściciela przedmiotowej nieruchomości – wszczętych zostało szereg postępowań egzekucyjnych z tej nieruchomości,

- postępowanie egzekucyjne w sprawie Km 993/06 zostało zakończone, zaś postępowania egzekucyjne wymienione powyżej w punktach 2, 4-10 zostały zakończone przeprowadzoną w dniu 23 kwietnia 2013r. licytacją komorniczą przedmiotowej nieruchomości,

- postanowieniem z 13 czerwca 2013r. Sąd Rejonowy w Mrągowie V Zamiejscowy Wydział Cywilny w Biskupcu, w sprawie o sygn. akt V Co 2/13, przysądził własność nieruchomości na rzecz M. Z.. Orzeczenie to uprawomocniło się dnia 2 sierpnia 2013r.,

- M. Z. 6 sierpnia 2013r. skierował do zarządu powódki pismo z podpisem notarialnie poświadczonym zawierające wypowiedzenie umowy dzierżawy gospodarstwa rolnego z jednorocznym okresem wypowiedzenia,

- powódka i pozwana spółka (...) zawarły umowę przeniesienia własności nieruchomości, umowę przyrzeczoną sprzedaży nieruchomości o numerach ksiąg wieczystych: (...), (...), (...), (...), (...), (...) o łącznej powierzchni 490,7710 ha oraz wydanie depozytu,

- dnia 6 maja 2014r. powódka oraz pozwana spółka (...) zawarły umowę, w której pozwana spółka zobowiązała się do zapłaty 52.000,-zł za obsianie pól zbożem w ilości 170 ha. Powódka 25 sierpnia 2014 r. wystawiła fakturę nr (...),

- pismem z 8 maja 2014r. powódka wezwała M. Z. do zapłaty 1.815.942,-zł w terminie do 15 czerwca 2014r. tytułem zwrotu nakładów i utraconych korzyści za 3 lata, wynikających z dzierżawy przedmiotowej nieruchomości,

- M. Z. w dniu 4 lipca 2014r. zawarł ze spółką (...) umowę sprzedaży prawa własności nieruchomości rolnej, składającej się z działek nr (...), o łącznej powierzchni 337,5 ha w obrębach G., K. i L., gm. K., dla której Sąd Rejonowy w Biskupcu, V Wydział Ksiąg Wieczystych z siedzibą w Biskupcu prowadzi księgę wieczystą nr (...) pod warunkiem, że Agencja Nieruchomości Rolnych działająca na rzecz Skarbu Państwa nie skorzysta z przysługującego jej prawa pierwokupu,

- dnia 18 sierpnia 2014r. została przeniesiona własność przedmiotowej nieruchomości na rzecz pozwanej spółki (...), składającej się z działek nr (...),

- powódka w piśmie z dnia 6 sierpnia 2014r. skierowanym do M. Z. poinformowała o wniesieniu powództwa o ustalenie bezskuteczności wypowiedzenia umowy dzierżawy. W piśmie tym powódka podtrzymała, że jest ona stroną umowy dzierżawy a zaprzestanie korzystania przez powódkę z nieruchomości ma jedynie na celu zabezpieczenie się przed ewentualnymi roszczeniami za bezumowne korzystanie z przedmiotowej nieruchomości,

- w dniu 3 października 2014r. w O. pozwane spółki zawarły między sobą umowę dzierżawy nieruchomości rolnej składającej się z działek o numerach (...) o łącznej powierzchni 337,500 ha. Umowa dzierżawy została wpisana do księgi wieczystej nr (...) i do chwili obecnej jest w niej ujawniona,

- sprawa o ustalenie bezskuteczności wypowiedzenia umowy dzierżawy przez M. Z. w stosunku do powódki zakończyła się wyrokiem oddalającym powództwo wydanym w drugiej instancji przez Sąd Okręgowy w Olsztynie, sygn. akt IX Ca 605/17. Pozwanymi w tej sprawi był M. Z. i spółka (...).

Mając powyższe na uwadze, w ocenie Sądu Rejonowego powództwo nie było zasadne.

Według tego Sądu powódka domagając się uzgodnienia treści księgi wieczystej powołała się na uzasadnienie Sądu Okręgowego w Olsztynie wydane w sprawie IX Ca 605/17, z którego wynikało, że dokonane jej wypowiedzenie umowy dzierżawy było bezskuteczne.

Zdaniem Sądu I instancji, powódka pomija fakt, że powództwo o ustalenie bezskuteczności wypowiedzenia umowy zostało prawomocnie oddalone. W tym zakresie Sąd ten przyjął, że treść tego orzeczenia jest wiążąca, w przeciwieństwie do jego uzasadnienia.

W ocenie Sądu Rejonowego bezzasadnym była ponowna ocena tego samego materiału dowodowego pod kątem istnienia umowy dzierżawy obowiązującej uprzednio pomiędzy powódką a pozwanym, albowiem okoliczność ta została już rozstrzygnięta w postępowaniu zakończonym prawomocnie wyrokiem Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 6 grudnia 2017r. (w sprawie o sygn. IX Ca 605/17).

Według Sądu I instancji, skoro Sąd odwoławczy w sprawie IX Ca 605/17 orzekł o braku interesu prawnego powódki w ustaleniu bezskuteczności wypowiedzenia umowy, albowiem takie ustalenie nie zakończyłoby definitywnie sporu, tym samym trudno uznać, że Sąd orzekający w niniejszej sprawie ponownie będzie badał te same przesłanki i nakaże uzgodnienie treści księgi wieczystej poprzez dokonanie wpisu, choć wpis ten – jak już była mowa powyżej – nie kreuje prawa podmiotowego.

Sąd Rejonowy wskazał ponadto, że gdyby nie było rozstrzygnięcia w kwestii uznania za bezskuteczne wypowiedzenia umowy to Sąd orzekający byłby zobligowany do badania przesłanek skuteczności wypowiedzenia.

Sąd I instancji podkreślił, że powództwo wywiedzione z art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece nie jest „powództwem o świadczenie”, które poprzez ewentualny wpis rozwiąże kwestię obowiązywania umowy, ponieważ wpis taki ma charakter deklaratoryjny, a skoro powództwo o uznanie za bezskuteczne wypowiedzenie dzierżawy zostało oddalone, to brak jest przesłanek określonych w art. 10 cytowanej ustawy pozwalających na jego uwzględnienie.

O kosztach procesu Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 kpc.

Powyższy wyrok zaskarżyła apelacją powódka, zarzucając temu orzeczeniu:

1. naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy, tj.:

a) art. 365 kpc poprzez błędną jego wykładnię, wyrażającą się w uznaniu, iż orzeczenie Sądu oddalające powództwo o ustalenie bezskuteczności oświadczenia o wypowiedzeniu umowy dzierżawy z uwagi na brak interesu prawnego, wyłącza możliwość domagania się uzgodnienia treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym dotyczącym wpisu prawa dzierżawy ze względu na związanie Sądu sentencją wyroku i tzw. prekluzję faktów;

b) art. 626 ² § 5 kpc poprzez błędną jego wykładnię wyrażającą się w uznaniu, iż osoba trzecia uzyskująca wskutek wykreślenia prawa osobistego ujawnionego wcześniej wpis prawa osobistego nie jest legitymowana do złożenia powództwa o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym obejmującego dotyczącego te prawa osobiste.

Wskazując na powyższe zarzuty skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez nakazanie dokonania w dziale III księgi wieczystej nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Mrągowie IX Zamiejscowy Wydział w Biskupcu dla gospodarstwa rolnego położonego w miejscowościach T., L. i K., stanowiące działki gruntu nr (...) o łącznym obszarze 337 ha i 50 arów: a/ wpisu prawa dzierżawy gospodarstwa rolnego położonego w miejscowościach T., L. i K., stanowiące działki gruntu nr (...) o łącznym obszarze 337 ha i 50 arów wynikającego z zawartej umowy dzierżawy dnia 06.06.2002r. przez Pana A. R. z Panią I. R., w miejsce której, na mocy porozumienia z dnia 26 czerwca 2006r. wstąpiła powódka (...) Spółka z o.o. w W.;

b/ wykreślenia prawa dzierżawy gospodarstwa rolnego położonego w miejscowościach T., L. i K., stanowiące działki gruntu nr (...) o łącznym obszarze 337 ha i 50 arów wynikającego z umowy zwartej w dniu 20.11.2014r. pomiędzy (...) spółką z o.o. w T. a (...) spółka z o.o. w T.; i zasądzenie od pozwanych na rzecz powódki kosztów postępowania według norm prawem przepisanych za obie instancje, ewentualnie wniosła o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania wraz z rozstrzygnięciem o kosztach postępowania.

W odpowiedzi na apelację pozwane wniosły od oddalenie apelacji oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanych kosztów procesu za postępowanie apelacyjne według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest bezzasadna.

Sąd I instancji prawidłowo oraz dokładnie przeprowadził postępowanie dowodowe i orzekł na podstawie wszystkich zaoferowanych przez strony dowodów, dokonując trafnej ich oceny. Ocena wiarygodności i mocy dowodów została przeprowadzona w granicach przysługującej Sądowi I instancji z mocy art. 233 § 1 kpc swobody osądu.

Poczynione zostały na podstawie wszechstronnej analizy dowodów, których ocena nie wykazała błędów natury faktycznej, czy logicznej, znajdując swoje odzwierciedlenie w uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia. Sąd Rejonowy wskazał, jakie fakty uznał za udowodnione, na czym oparł poszczególne ustalenia.

Ustalenia te i oceny Sąd Okręgowy przyjmuje za własne, zwracając uwagę, że nie ma wobec tego potrzeby procesowej przeprowadzania na nowo w uzasadnieniu tego orzeczenia oceny każdego ze zgromadzonych dowodów, a wystarczy odnieść się do tych ustaleń i ocen, które zostały zakwestionowane w apelacji (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 1998r., III CKN 792/98, OSNC 1999 nr 4, poz. 83, z dnia 23 lipca 2015r., I CSK 654/14, Legalis nr 1325762, z dnia 11 maja 2016r., z dnia 26 stycznia 2017r., I CSK 54/16, Legalis nr 1591680, z dnia 15 lutego 2018r., I CSK 215/17, Legalis nr 1768192 i z dnia 4 grudnia 2018r., IV CSK 213/18, Legalis nr 1852711 oraz wyroki Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2017r., I CSK 93/17, Legalis nr 1611995 i z dnia 31 stycznia 2018r., I CSK 222/17, Legalis nr 1754802).

Rozpoznając apelację powódki należy przypomnieć, że sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego (por. uchwałę Sądu Najwyższego 31 stycznia 2008r., III CZP 49/07, OSNC 2008/6/55), dlatego powoływanie się w zarzutach na naruszenie prawa procesowego, ma skutek procesowy tylko do wymienionych w odwołaniu konkretnych zarzutów naruszenia procedury, z wyjątkiem powodujących nieważność postępowania.

Analiza akt sprawy nakazuje stwierdzić, że nie zaszły w toku procedowania Sądu pierwszej instancji jakiekolwiek okoliczności, skutkujące nieważnością postępowania według przesłanek tej nieważności, wskazanych w treści przepisu art. 379 kpc.

Przechodząc już do oceny apelacji powódki należy uznać, że oba zarzuty naruszenia prawa procesowego podniesione w apelacji nie są zasadne.

Przede wszystkim jednak należało zwrócić uwagę na sposób sformułowania żądania przez powódkę, który poza przytoczonymi przez Sąd Rejonowy argumentami, nie pozwalał na uwzględnienie powództwa w niniejszej sprawie.

W orzecznictwie przyjmuje się za obowiązujące stanowisko, że w sprawach o usunięcie niezgodności treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym sąd związany jest żądaniem pozwu (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2001r., III CKN 1214/98, OSNC 2001/11/165 i z dnia 5 kwietnia 2013r., III CSK 236/12, Legalis nr 735047). Stwierdzono w nim, że sąd jest związany żądaniem pozwu także w sprawach o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, wskazując, że żądanie przewidziane art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece może być uwzględnione tylko wówczas, gdy ustalony przez sąd stan prawny nieruchomości okaże się tożsamy ze stanem objętym żądaniem pozwu. Jeżeli natomiast stan prawny okaże się inny, co do osób podlegających wpisowi lub co do rodzajów lub rozmiarów praw podlegających wpisowi w miejsce wpisów istniejących, to sąd nie może pozytywnie orzekać, ponieważ orzekłby wówczas o przedmiocie nieobjętym żądaniem.

Powódka wniosła pozew przeciwko pozwanym spółkom (...) i (...) o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym poprzez dokonanie w dziale III księgi wieczystej nr (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Mrągowie IX Zamiejscowy Wydział w Biskupcu dla gospodarstwa rolnego wpisu prawa dzierżawy gospodarstwa rolnego położonego w miejscowości T., L. i K., stanowiące działki gruntu nr (...), o łącznym obszarze 337 ha i 50 arów wynikającego z zawartej umowy dzierżawy z dnia 6 czerwca 2002r. przez A. R. z I. R., w miejsce której, na mocy porozumienia z dnia 26 czerwca 2006r. wstąpiła powódka i wykreślenia prawa dzierżawy gospodarstwa rolnego położonego w miejscowości T., L. i K., stanowiące działki gruntu nr (...), o łącznym obszarze 337 ha i 50 arów, wynikającego z umowy zawartej w dniu 20 listopada 2014r. pomiędzy (...) spółką z o.o. w T. a (...) spółką z o.o. w T..

Istotne w niniejszej sprawie jest to, że treść żądania powódki odnosząca się do wykreślenia z księgi wieczystej prawa dzierżawy gospodarstwa rolnego odnosi się do umowy zawartej pomiędzy (...) spółką z o.o. w T. a (...) spółką z o.o. w T. w dniu 20 listopada 2014r.

Tymczasem w księdze wieczystej (...), której dotyczy pozew wpisane jest prawo dzierżawy, na warunkach określonych w umowę dzierżawy z dnia 30 października 2014r., a zatem oznaczoną inną datą niż treść żądania powódki.

Nie jest wiadome Sądowi odwoławczemu, aby była inna umowa dzierżawy ww. podmiotów dotycząca spornej nieruchomości niż zawarta w dniu 30 października 2014r., co wynika z zaoferowanych przez strony dowodów, dlatego nie można odnieść się do tak sformułowanego żądania i przytoczonych okoliczności.

W konsekwencji związanie sądu żądaniem pozwu czyniło niedopuszczalnym orzeczenie zgodnie z żądaniem pozwu, gdyż powódka domagała się wykreślenia umowy, która nie jest wpisana w księdze wieczystej.

Zaznaczyć trzeba, że powódka reprezentowana przez zawodowego pełnomocnika nie zmodyfikowała w tym zakresie żądania, a nawet zostało ono powtórzone we wnioskach apelacji.

W związku z tym należało uznać, że powództwo już tylko z tej przyczyny podlegało oddaleniu.

Niezależnie od powyższej przyczyny leżącej u podstaw oddalenia apelacji, Sąd Okręgowy podziela także wskazane przez Sąd Rejonowy przesłanki oddalenia powództwa.

Podstawą prawną roszczenia powódki w niniejszej sprawie jest art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2018 r., poz. 1916 ze zmianami) w razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym osoba, której prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie albo jest dotknięte wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunięcia niezgodności.

W świetle powyższego przepisu w sprawie o uzgodnienie stanu prawnego nieruchomości ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym przedmiotem ustalenia jest stan zgodny z prawem materialnym. Jeżeli stan ten jest odmienny niż ujawniony w księdze wieczystej, podlega ona zmianie w kierunku likwidującym rozbieżność w obu tych stanach. Dla przyjęcia, że istnieje stan prawny nieruchomości ujawniony w księdze wieczystej niezgodny z rzeczywistym stanem prawnym konieczne jest wykazanie, że rzeczywisty stan prawny jest inny i jednocześnie zgodny z żądaniem powoda.

W niniejszej sprawie powódka, jak to było już wskazane, wniosła uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym poprzez dokonanie w dziale III księgi wieczystej nr (...) dla gospodarstwa rolnego wpisu prawa dzierżawy gospodarstwa rolnego położonego w miejscowości T., L. i K., stanowiące działki gruntu nr (...), o łącznym obszarze 337 ha i 50 arów wynikającego z zawartej umowy dzierżawy z dnia 6 czerwca 2002r. przez A. R. z I. R., w miejsce, której, na mocy porozumienia z dnia 26 czerwca 2006r. wstąpiła powódka i wykreślenia prawa dzierżawy gospodarstwa rolnego położonego w miejscowości T., L. i K., stanowiące działki gruntu nr (...), o łącznym obszarze 337 ha i 50 arów, wynikającego z umowy zawartej „w dniu 20 listopada 2014r.” pomiędzy pozwanymi spółkami.

Sąd Rejonowy wyjaśnił w treści pisemnego uzasadnienia, że sprawa o ustalenie bezskuteczności wypowiedzenia umowy dzierżawy przez M. Z. w stosunku do powódki zakończyła się powódki wyrokiem oddalającym powództwo wydanym w drugiej instancji przez Sąd Okręgowy w Olsztynie, sygn. akt IX Ca 605/17.

Nie ulega wątpliwości, że umowa dzierżawy, której wpisu domaga się powódka nie obowiązuje, skoro została wypowiedziana, a powództwo o ustalenie bezskuteczności jej wypowiedzenia zostało prawomocnie oddalone.

Podkreślić należy, że stan prawny wynikający z powyższego wyroku, tj. w zakresie ustalenie bezskuteczności wypowiedzenia powódce umowy dzierżawy, z uwagi na jego prawomocność jest dla sądów orzekających w niniejszej sprawie wiążący stosownie do art. 365 kpc.

Związanie prawomocnym wyrokiem oznacza w przypadku sądu – zakaz dokonywania ustaleń sprzecznych z uprzednio osądzoną kwestią, a nawet niedopuszczalność prowadzenia w tym zakresie postępowania dowodowego (por. wyroki Sądu Najwyższego z 8 marca 2010r., II PK 249/09 oraz z 10 lutego 2010r., II PK 212/09, Legalis nr 356555).

W konsekwencji nie można pominąć wniosków zawartych w uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 6 grudnia 2017r. (sygn. akt IX Ca 605/17), ponieważ okoliczności faktyczne ustalone w tej sprawie odnoszą się do tych samych przytoczonych przez strony faktów, tj. oświadczenia powódki, że zwraca przedmiot dzierżawy, żądania zwrotu nakładów, brak domagania się wydania przedmiotu dzierżawy, co może wskazywać, że stosunek dzierżawy w istocie wygasł za porozumieniem stron przez czynności faktyczne, za pomocą których powódka wyraziła swoje oświadczenie woli.

W tej sytuacji powtórne wskazywanie tych samych okoliczności związanych z wypowiedzeniem powódce umowy dzierżawy na poparcie nowego, odmiennego powództwa nie dają skutecznej podstawy do skutecznego wystąpienia z powództwem o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym.

Taki wniosek wynika z tego, że do orzeczeń korzystających z prawomocności materialnej należy zaliczyć w pierwszym rzędzie wyroki rozstrzygające sprawę, co do istoty w procesie, niezależnie od sposobu ustosunkowania się sądu do powództwa i bez względu na zakres rozstrzygnięcia.

Z prawomocności materialnej, bowiem korzystają wyroki uwzględniające i oddalające powództwo. Prawomocność materialna orzeczenia powoduje skutek prekluzyjny polegający na tym, że wyłączone zostaje w przyszłości powoływanie faktów należących do podstawy faktycznej prawomocnie osądzonego roszczenia w celu uzyskania odmiennego lub sprzecznego z nim rozstrzygnięcia.

W stosunku do jednej z pozwanych zachodzi bezsprzecznie taka sytuacja. Ponadto zarzut bezskuteczności wypowiedzenia umowy został prawomocnie rozstrzygnięty na niekorzyść strony powodowej.

Na koniec tej części należy wskazać, że Sąd Okręgowy podziela przytoczone przez Sąd Rejonowy orzecznictwo, z którego wynika, że powództwo, którego dotyczy roszczenie wypływające z art. 10 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, nie jest powództwem o świadczenie, a powództwem o ustalenie. Natura prawna tego powództwa jest zbliżona do charakteru powództwa wynikającego z art. 189 kpc. Oba powództwa należą do tej samej kategorii procesowej (zob. wyroki Sądu Najwyższego z 10 października 1985r., II CR 281/85, OSNCP 1986, nr 7-8, poz. 125 i z 20 sierpnia 1996r., II CKU 18/96, Lexis.pl nr 353369 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z 10 października 1997r., II CZ 120/97, Lexis.pl nr 326421 ).

W konsekwencji ponowne badanie kwestii odnoszących się do skuteczności wypowiedzenia umowy dzierżawy w niniejszej sprawie jest niedopuszczalne.

Powódka zaś odnośnie ewentualnej nieważności umowy zawartej pomiędzy pozwanymi (pomijając datę tej umowy wskazywaną przez powódkę) nie zaoferowała żadnych dowodów, oprócz swojego stanowiska (art. 6 kc i art. 232 kpc).

Apelacja w tym zakresie nie zawiera żadnego zarzutu i wywody, zaś ustne wystąpienie pełnomocnika było tylko jego stanowiskiem w sprawie niepopartym odpowiednią inicjatywą dowodową.

W tym miejscu należy podkreślić, że postępowanie cywilne rządzi się zasadą kontradyktoryjności, w którym obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa na stronach zgodnie z art. 3 kpc, a ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie spoczywa na stronie, która z tych faktów wywodzi skutki prawne (art. 6 kc). Sąd Najwyższy już w wyroku z dnia 17 grudnia 1996r. w sprawie sygn. akt I CKU 45/96, OSNC 1997, nr 5 - 6, poz. 76, wskazał, że przy rozpoznawaniu sprawy na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego rzeczą sądu nie jest zarządzenie dochodzenia w celu uzupełnienia lub wyjaśnienia twierdzeń stron i wykrycia środków dowodowych pozwalających na ich udowodnienie, ani też sąd nie jest zobowiązany do przeprowadzenia z urzędu dowodów zmierzających do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 232 kpc) /por. wyrok Sądu Najwyższego z 23 lipca 2003r., II CK 320/01, LEX nr 1129330/.

Za niezasadny należy uznać zarzut dotyczące naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 626 ² § 5 kpc.

Sąd Okręgowy w pełni podziela stanowisko Sądu I instancji, zgodnie, z którym wykreślenie prawa osobistego i roszczenia ujawnionego wcześniej, z mocy ustawy powoduje skutek w postaci uzyskania prawa pierwszeństwa przez prawo osobiste wpisane później, a więc osoba trzecia uzyskująca wskutek wykreślenia prawa osobistego i roszczenia ujawnionego wcześniej wpis prawa osobistego z pierwszeństwem, jest w rozumieniu art. 626 ² § 5 kpc osobą, na rzecz, której wpis ma nastąpić.

W konsekwencji osoba trzecia, której przysługuje prawo osobiste lub roszczenie ujawnione w księdze wieczystej, ma legitymację czynną do wytoczenia powództwa z art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece o wykreślenie prawa osobistego lub roszczenia wyprzedzającego w pierwszeństwie jej prawo. Jednakże w odwrotnej sytuacji, a zatem takiej, jaka miała miejsce w niniejszej sprawie, gdy roszczenie z art. 10 ustawy o księgach wieczystych i hipotece dotyczy ponownego ujawnienia prawa wpisanego wcześniej, wyprzedzającego późniejsze wpisy praw osobistych i roszczeń, to taki podmiot nie ma uprawnienia do żądania wykreślenia wpisu późniejszego, albowiem późniejszy wpis nie ma wpływu na jego prawa.

Z powyższych względów Sąd odwoławczy orzekł jak w sentencji wyroku na podstawie art. 385 kpc.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy rozstrzygnął na podstawie art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 391 § 1 kpc uwzględniając, że powódka przegrała sprawę w związku, z czym powinna zwrócić pozwanym koszty niezbędne do celowej obrony.

Jacek Barczewski Mirosław Wieczorkiewicz Agnieszka Żegarska