Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 212/09
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 10 lutego 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Beata Gudowska
Protokolant Anna Gryżniewska
w sprawie z powództwa W. P., J. P., K. P.
przeciwko Skarbowi Państwa reprezentowanemu przez Ministra Skarbu Państwa
o zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 10 lutego 2010 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w B.
z dnia 19 marca 2009 r.,
oddala skargę kasacyjną.
Uzasadnienie
Wyrokiem z dnia 19 marca 2009 r., Sąd Okręgowy-Sąd Pracy w B.,
zmienił, na skutek apelacji strony pozwanej – Skarbu Państwa reprezentowanego
2
przez Ministra Skarbu Państwa, wyrok Sądu Rejonowego – Sądu Pracy w Ś. z dnia
14 lipca 2008 r. w sprawie z powództwa W. P., J. P. i K. P., tylko o tyle, że oddalił
powództwo o zapłatę odsetek ustawowych od roszczeń głównych w kwotach po
17784 zł za okres poprzedzający dzień 22 czerwca 2007 r., oddalając apelację w
pozostałym zakresie.
W stanie faktycznym sprawy powodowie […]wystąpili przeciwko Skarbowi
Państwa - Ministrowi Skarbu Państwa w Warszawie z pozwem o zapłatę na rzecz
każdego z nich kwot po 17784 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia
pozwu do dnia zapłaty tytułem odszkodowania za utracone dywidendy od
niewydanych im akcji prywatyzowanego przedsiębiorstwa Zakładów […] w Ś.
Wskazali, iż prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Ś. z dnia 13 marca
2007 r., IV P …/07, orzeczono o przysługującym im prawie do bezpłatnych akcji
prywatyzowanego przedsiębiorstwa jako spadkobiercom G. P. Odszkodowanie za
niewydane akcje wypłacono powodom w 2007 r.
Wyrokiem z dnia 14 lipca 2008 r., IV P …/08, Sąd Rejonowy - Sąd Pracy w
Ś. zasądził od pozwanego na rzecz powodów dochodzone kwoty z ustawowymi
odsetkami od dnia 28 maja 2007 r. do dnia zapłaty. Sąd uznał, że nie ma
wątpliwości co do związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy działaniem
pozwanego, a szkodą poniesioną przez powodów, gdyż niewydanie powodom akcji
spowodowało niemożność uzyskania dywidendy. Wyliczając odszkodowanie z tego
tytułu Sąd Rejonowy posłużył się niezaprzeczonymi w toku postępowania
informacjami M. S.A. w Ś. co do wysokości rocznej dywidendy w latach 1998 -
2006. Suma dywidend wynosi 36 zł od jednej akcji. Powodom przypadłby udział
wynoszący po 1/3 w prawie do 1.482 akcji, stąd należne odszkodowanie za
utracone dywidendy wynosi po 17784 zł.
Powyższy wyrok zaskarżył skargą kasacyjną pełnomocnik strony pozwanej i
zarzucając naruszenie prawa materialnego poprzez błędną wykładnię –
„niewskazanego przez Sąd Okręgowy w B. przepisu mającego stanowić podstawę
prawną odpowiedzialności Skarbu Państwa poprzez przyjęcie, że Skarb Państwa
jest legitymowany biernie w sprawie o odszkodowanie z tytułu niewydania akcji na
podstawie ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji
(jednolity tekst: Dz.U. z 2002 r. Nr 171, poz. 1397 ze zm.) wytoczonej przez osobę,
3
która nie złożyła oświadczenia o zamiarze nieodpłatnego nabycia akcji”,
„niewskazanego przez Sąd przepisu mającego stanowić podstawę prawną
odpowiedzialności Skarbu Państwa poprzez przyjęcie, że w przedmiotowej sprawie
zrealizowały się przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej Skarb Państwa”
oraz niewłaściwe zastosowanie art. 361 § 1 k.c. w związku z „niewskazanym przez
Sąd Okręgowy przepisem stanowiącym podstawę odpowiedzialności Skarbu
Państwa poprzez przyjęcie, że istnieje bardzo wysokie, graniczące z pewnością
prawdopodobieństwo, że osoby występujące po stronie powodowej byłyby
posiadaczami akcji w dniach dywidendy (art. 348 § 2 k.s.h.), dotyczących lat 1997 –
2006”, oraz naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na
wynik sprawy - art. 228 § 2 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie „wyrażające się w
pominięciu faktu, że z uwagi na zaawansowanie procesu nieodpłatnego
udostępniania akcji Zakładów „C." S.A. w Ś. osoby uprawnione nie miały prawnej
możliwości uzyskania dywidendy za rok 2007, gdyż w dniu dywidendy (art. 348 § 2
k.s.h.) proces udostępniania akcji nie został jeszcze zakończony”, art. 382 k.p.c.
„poprzez orzekanie na podstawie materiału procesowego innego, niż zebrany w
postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym”, art. 245 w
związku z art. 382 k.p.c. poprzez „przyjęcie za podstawę rozstrzygnięcia innych
faktów niż wynikające z treści powołanego jako ich źródło dokumentu prywatnego,
tj. zaświadczenia Domu Maklerskiego P. z dnia 2 marca 2009 r.”, art. 233 § 1 k.p.c.
poprzez „zaniechanie wszechstronnego rozważenia zgromadzonego w sprawie
materiału procesowego oraz dokonanie dowolnej, (…) jego oceny z naruszeniem
reguł logicznego rozumowania i doświadczenia życiowego, prowadzące do
ustalenia, że powodowie wykazali bardzo wysoki stopień prawdopodobieństwa”,
art. 365 § 1 k.p.c. poprzez jego błędną wykładnię wyrażającą się w uznaniu, że sąd
a quo jest związany ustaleniami co do faktów, na których oparł się Sąd Rejonowy w
Ś. wydając w dniu 13 marca 2007 r. wyrok w sprawie IV P …/07”, art. 328 § 2 w
związku z art. 391 § 1 k.p.c. poprzez niewskazanie podstawy faktycznej i prawnej
rozstrzygnięcia”. Wskazując na powyższe zarzuty pozwany wniósł o uchylenie w
całości zaskarżonego wyroku i jego zmianę poprzez oddalenie powództwa,
ewentualnie uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy
4
Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania, wraz z orzeczeniem o
kosztach postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna jest nieuzasadniona a zaskarżone orzeczenie odpowiada
prawu.
W pierwszej kolejności rozważeniu podlegają zarzuty natury procesowej,
przy czym wstępnie trzeba podkreślić, że zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c.
przedstawiony w skardze pozostaje poza zakresem rozpoznania, jako że zarzuty
dotyczące ustalenia faktów lub oceny dowodów nie mogą stanowić podstawy skargi
kasacyjnej (art. 3983
§ 3 k.p.c.). Ponadto pozwany przyjmuje, że powodowie nie
posiadaliby akcji w dniu dywidendy (art. 348 § 2 k.s.h.), co ma wykluczać
adekwatny związek przyczynowy pomiędzy niewydaniem im akcji a utratą
dywidendy. Założenie to nie jest uprawnione, nie tylko dlatego, że oparto je na
zarzucie naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., ale także z tego względu, że związek
przyczynowy to kategoria (przesłanka) matrialnoprawna odpowiedzialności
odszkodowawczej. Zatem adekwatna do jego zaprzeczenia jest wskazana w
skardze podstawa matrialnoprawna - art. 361 k.c. Jednak przeczenie faktom, na
których oparto wnioskowanie o istnieniu związku przyczynowego (art. 361 k.c.) na
etapie skargi kasacyjnej nie jest uprawnione, gdyż Sąd Najwyższy w ocenie
zarzutów skargi jest związany ustaleniami faktycznymi stanowiącymi podstawę
zaskarżonego orzeczenia (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Inaczej mówiąc wydanie powodom
akcji pozwoliłoby pewnie ustalić, czy posiadaliby oni je w „dniach dywidendy” w
latach 1998-2006. Sąd ustalił, że sytuacja powodów była dobra i nie było podstaw
do przyjęcia, że zbyliby akcje wcześniej. Skarżący natomiast na podstawie tego
samego materiału dowodowego wyprowadza wniosek przeciwny, jednakże
postępowanie kasacyjne nie jest kolejną instancją i granicę dla ustaleń stanu
faktycznego stanowi dwuinstancyjne postępowanie przed sądami powszechnymi.
Z kolei zarzut naruszenia art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c. może
stanowić usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej tylko wtedy, gdy
uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie posiada wszystkich koniecznych
elementów bądź zawiera tak oczywiste braki, które uniemożliwiają kontrolę
kasacyjną (por. np. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 10 listopada 1998 r., III
5
CKN 792/98, OSNC 1999 r. Nr 4, poz. 83, oraz z dnia 8 października 1997 r., I CKN
312/97, z dnia 19 lutego 2002 r., IV CKN 718/00, z dnia 18 marca 2003 r., IV CKN
11862/00, z dnia 20 lutego 2003 r., I CKN 65/01, z dnia 22 maja 2003 r., II CKN
121/01, z dnia 9 marca 2006 r., I CSK 147/2005). Takich zrzutów uzasadnieniu
wyroku Sądu Okręgowego postawić nie można w odniesieniu do przyjętej
(aczkolwiek nie podanej wprost) podstawy prawnej i faktycznej odpowiedzialności
pozwanego na podstawie art. 471 k.c. Co więcej, badanie czy Skarb Państwa
ponosi odpowiedzialność za utracone korzyści i na jakiej podstawie, było w
niniejszym postępowaniu niedopuszczalne z uwagi na treść art. 366 k.p.c. (powaga
rzeczy osądzonej). Z prawomocnego wyroku Sądu Rejonowego w Ś. z dnia 13
marca 2007 r., IV P …/07, wynika odpowiedzialność Skarbu Państwa za
pozbawienie prawa do nieodpłatnego nabycia akcji, które doprowadziło do
zasądzenia odszkodowania stanowiącego równowartość akcji (wyrównania
rzeczywistej straty).
Tym samym przesądzone zostały prejudycjalne - dla rozstrzygnięcia tej
sprawy, kwestie, iż powodowie, w drodze nabycia spadku, uprawnieni byli do akcji,
oraz że podstawę odpowiedzialności strony pozwanej za utratę prawa do
nieodpłatnego nabycia akcji stanowił art. 471 k.c. Stanowisko to jest zgodne z
wyrażanym w orzecznictwie Sądu Najwyższego poglądem, że skutkiem zasady
mocy wiążącej prawomocnego wyroku, o której mowa w art. 365 § 1 k.p.c, jest to,
że przesądzenie we wcześniejszym wyroku kwestii o charakterze prejudycjalnym
oznacza, iż w procesie późniejszym kwestia ta nie może być już badana, a w
konsekwencji zachodzi ograniczenie dowodzenia faktów, objętych prejudycjalnym
orzeczeniem, natomiast w procesie o dalszą - ponad prawomocnie uwzględnioną -
część świadczenia z tego samego stosunku prawnego, sąd nie może w
niezmienionych okolicznościach odmiennie orzec o zasadzie odpowiedzialności
pozwanego (por. przytoczony przez Sąd drugiej instancji wyrok z dnia 15 lutego
2007 r., II CSK 452/06, OSNC-ZD 2008 nr 1, poz. 20 oraz wyroki: z dnia 8 stycznia
2002 r., I CKN 730/99, Lex nr 515437; z dnia 25 listopada 2004 r., III UK 151/04,
OSNP 2005 nr 12, poz. 177; z dnia 21 października 2005 r., III CK 139/05, Lex nr
187050; z dnia 28 marca 2006 r., I UK 213/05, Lex nr 277891; z dnia 4 marca 2008
r., IV CSK 441/07, Lex nr 376385; z dnia 3 czerwca 2008 r., I PK 301/07, Lex nr
6
494122). Również w wyroku z dnia 23 czerwca 2009 r., II PK 302/08 (Lex nr
513001) stwierdzono, że treść prawomocnego orzeczenia, o którym stanowi art.
365 § 1 k.p.c., a więc treść wyrażonej w nim indywidualnej i konkretnej normy
prawnej, w tym zwłaszcza zakres jej obowiązywania (związania stron i sądów),
często nie jest i z obiektywnych względów nie może być w pełni wysłowiona w
sentencji orzeczenia. Z tego względu ustalenie tej treści, a przede wszystkim
zakresu związania prawomocnym wyrokiem, wymaga niejednokrotnie wykładni
orzeczenia w świetle sporządzonego do niego uzasadnienia, a w braku pisemnego
uzasadnienia w świetle odtworzonego (np. na podstawie akt sprawy) rozumowania
sądu, który wydał badane rozstrzygnięcie, a sama możliwość sięgania do
okoliczności sprawy w celu sprecyzowania zakresu mocy wiążącej orzeczenia sądu
nie może ulegać wątpliwości. Odnośnie zagadnienia biernej legitymacji Skarbu
Państwa, w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że pracownikiem
uprawnionym do nieodpłatnego nabycia akcji jest osoba wymieniona w art. 2 pkt 5
ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji, a nie osoba, która
złożyła w terminie oświadczenie o zamiarze ich nabycia (art. 38 ust. 1 tej ustawy).
Niezłożenie oświadczenia w terminie powoduje utratę prawa do nieodpłatnego
nabycia akcji, nie oznacza natomiast braku odpowiedzialności odszkodowawczej
Skarbu Państwa na podstawie art. 471 k.c., jeżeli ta utrata nastąpiła wskutek
niewłaściwego wykonania obowiązków nałożonych na podmiot zobowiązany do
przeprowadzenia procesu nieodpłatnego zbycia akcji (por. wyroki z dnia 22
stycznia 2008 r., II PK 131/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 63 oraz dnia 11 marca
2008 r., II PK 198/07, OSNP 2009 nr 11-12, poz. 142), oraz że utrata przez
uprawnionego prawa do nieodpłatnego nabycia akcji (art. 38 ust. 1 ustawy o
komercjalizacji i prywatyzacji) wskutek naruszenia przez Skarb Państwa obowiązku
wskazania uprawnionych pracowników, powoduje na podstawie art. 471 w związku
z art. 361 k.c. odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa z tytułu utraty
dywidend wypłaconych do czasu naprawienia szkody wynikającej z niewydania
akcji, jeżeli poszkodowany wykaże z odpowiednio wysokim prawdopodobieństwem,
że byłby posiadaczem akcji w dniu dywidendy (por. uchwałę składu siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 15 października 2008 r., II PZP 10/08, OSNP
2009 nr 9- 10, poz. 112 oraz wyrok z dnia 11 marca 2008 r., II PK 198/07). W
7
uzasadnieniu powołanej wyżej uchwały Sąd Najwyższy stwierdził, że utrata
dywidendy wynika wprawdzie bezpośrednio z utraty prawa do akcji, ale związek
przyczynowy między utratą prawa do nieodpłatnego nabycia akcji a utratą prawa
do akcji jest oczywisty. Często jest on też objęty powagą rzeczy osądzonej, gdy
zostało już prawomocnym wyrokiem zasądzone odszkodowanie za utratę akcji (ich
wartość). Nie jest także zasadny zarzut naruszenia art. 228 § 2 k.p.c. poprzez jego
niezastosowanie „wyrażające się w pominięciu faktu, że z uwagi na
zaawansowanie procesu nieodpłatnego udostępniania akcji Zakładów „C." S.A. w
Ś. osoby uprawnione nie miały prawnej możliwości uzyskania dywidendy za rok
2007” (błąd w skardze kasacyjnej, w rzeczywistości chodzi zapewne o rok 1997),
„gdyż w dniu dywidendy (art. 348 § 2 k.s.h.) proces udostępniania akcji nie został
jeszcze zakończony”. Należy jednak wskazać, że chociaż w pozwie o zapłatę
wskazano roszczenie tytułem odszkodowania za utracone dywidendy za lata 1997-
2006 wraz z odsetkami, to Sądy orzekające w sprawie przyznały powodom
należne im odszkodowania za utracone dywidendy w latach 1998-2006. Powyższe
znajduje potwierdzenie w uchwale siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 15
października 2008 r. (II PZP 10/08), według której „utrata przez uprawnionego
prawa do nieodpłatnego nabycia akcji (art. 38 ust. 1 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996
r. o komercjalizacji o prywatyzacji (...), wskutek naruszenia przez Skarb Państwa
obowiązku wskazania uprawnionych pracowników, powoduje na podstawie art. 471
w związku z art. 361 k.c. odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa z
tytułu utraty dywidend wypłaconych do czasu naprawienia szkody wynikającej z
niewydania akcji, jeżeli poszkodowany wykaże z odpowiednio wysokim
prawdopodobieństwem, że byłby posiadaczem akcji w dniu dywidendy (art. 348 § 2
k.s.h.)”.
Tym sie kierując orzeczono jak sentencji, stosownie do art. 39814
k.p.c.