Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 marca 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Lublinie, I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 5 marca 2019 r. w Lublinie na rozprawie

sprawy z powództwa J. W.

przeciwko M. S. (1), T. S. (1) i M. S. (2)

o zapłatę

na skutek apelacji powoda od wyroku Sądu Okręgowego w T. I Wydziału Cywilnego z dnia 14 kwietnia 2016 r. sygn. akt I C 358/15

uchyla zaskarżony wyrok w całości i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu
w T. do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego.

I ACa 321/18

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 25 czerwca 2014 roku powód J. W. domagał się zasądzenia od pozwanego M. S. (3) kwoty 85.615,48 zł tytułem naprawienia szkody powstałej na skutek nieuwzględnienia w podziale funduszów masy upadłości Spółki (...) S.A. wierzytelności Spółki (...) Sp. z o.o. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 27 kwietnia 2013r. do dnia zapłaty oraz zasądzenia od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania według norm prawem przepisanych.

Wyrokiem z dnia 14 kwietnia 2016 roku Sąd Okręgowy w T.:

I.  oddalił powództwo,

II.  zasądził od J. W. na rzecz M. S. (3) kwotę 3.617 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia i rozważania Sądu Okręgowego:

Powód w okresie od dnia 1 października 2010 r. do dnia 31 marca 2014 r. zatrudniony był na stanowisku doradcy ds. organizacyjno - prawnych w (...) Sp. z o.o. Dniem rozpoczęcia pracy był 1 października 2011 r. W okresie od października 2011 r. do marca 2013 r. J. W. nie otrzymywał należnego mu wynagrodzenia za pracę, które miało być wypłacane w czasie trwania umowy, a ustalone zostało w wysokości 2.500 z1 netto miesięcznie plus premia uznaniowa . Wyrokiem zaocznym z dnia 12 stycznia 2012 r. sygn. akt (...) Sąd Rejonowy w R. zasądził od (...) Sp. z o.o. w P. na rzecz J. W. kwotę 30.000 zł brutto tytułem zaległego wynagrodzenia za pracę za okres od 1 października 2010 r. do 30 września 2011 r. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 7 października 2011r. do dnia zapłaty tytułu zaległego wynagrodzenia za pracę. Wyrokiem zaocznym z dnia 22 marca 2012r. sygn. akt (...) Sąd Rejonowy w R. zasądził od (...) Sp. z o.o. w P. na rzecz J. W. kwoty: 2.500 z1 netto tytułem zaległego wynagrodzenia za pracę za październik 2011r. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 30 października 2011r. do dnia zapłaty, 2.500 z1 netto tytułem zaległego wynagrodzenia za pracę za listopad 2011r. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 30 listopada 2011r. do dnia zapłaty, 2.500 z1 netto tytułem zaległego wynagrodzenia za pracę za grudzień 2011r. wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 31 grudnia 2011r. do dnia zapłaty. Wyrokiem zaocznym z dnia 17 października 2012r. sygn. akt IV P 627/12 Sąd Rejonowy w R. zasądził od (...) Sp. z o.o. w P. na rzecz J. W. kwotę 15.000 z1 netto wraz z ustawowymi odsetkami od kwot: 2.500 za okres od 31 stycznia 2012r. do dnia zapłaty, 2.500 za okres od 28 lutego 2012r. do dnia zapłaty, 2.500 za okres od 31 marca 2012r. do dnia zapłaty, 2.500 za okres od 30 kwietnia 2012r. do dnia zapłaty, 2.500 za okres od 31 maja 2012r. do dnia zapłaty, 2.500 za okres od 30 czerwca 2012r. do dnia zapłaty . Nakazem zapłaty z dnia 6 maja 2013r. wydanym w postępowaniu upominawczym sygn. akt (...), Sąd Rejonowy w R. nakazał stronie pozwanej (...) Sp. z o.o. w P., aby zapłaciła na rzecz powoda kwotę 22.500 z1 netto wraz z ustawowymi odsetkami od kwot: 2.500 z1 netto od dnia 31 lipca 2012r. do dnia zapłaty, 2.500 z1 netto od dnia 31 sierpnia 2012r. do dnia zapłaty, 2.500 z1 netto od dnia 30 września 2012r. do dnia zapłaty, 2.500 z1 netto od dnia 31 października 2012r. do dnia zapłaty, 2.500 z1 netto od dnia 30 listopada 2012r. do dnia zapłaty, 2.500 z1 netto od dnia 31 grudnia 2012r. do dnia zapłaty, 2.500 z1 netto od dnia 31 stycznia 2013r. do dnia zapłaty, 2.500 z1 netto od dnia 28 lutego 2013r. do dnia zapłaty, 2.500 z1 netto od dnia 31 marca 2013r. do dnia zapłaty .

Powód nigdy nie występował z wnioskami o wszczęcie egzekucji na podstawie w/w tytułów egzekucyjnych zaopatrzonych w klauzulę wykonalności .

Pozwany M. S. (3) pełni funkcję syndyka masy upadłości Spółki Przedsiębiorstwo (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej z/s w R..

W toku prowadzonego przez syndyka postępowania upadłościowego w/w Spółki, Towarzystwo (...) z/s w K. zgłosiło swoją wierzytelność. W Planie częściowego podziału funduszów masy upadłości Przedsiębiorstwa (...) w R." S.A. w kat. III, wierzycielowi została uznana na Liście Wierzytelności Spółki kwota 1.041.026,71 zł. Przedmiotowa wierzytelność była zabezpieczona na majątku Spółki (...)" Sp. z o.o. z/s w P. wpisem hipoteki na nieruchomości położonej w P. przy ul. (...). W wyniku sprzedaży w drodze egzekucji prawa użytkowania wieczystego w/w nieruchomości, obejmującej działkę nr (...) o pow. 1,1785 ha oraz prawa własności budynków, budowli i urządzeń, które przysługiwały spółce (...) Sp. z o.o. i obciążone były hipoteką umowną jako zabezpieczeniem wierzytelności przysługującej Towarzystwu (...) Sp. z o.o. w stosunku do upadłego, wierzyciel otrzymał zgodnie z planem podziału kwotę 919.037,35 zł tytułem zaspokojenia należności głównej. W związku z powyższym wierzyciel ograniczył o w/w kwotę wierzytelność zgłoszoną do masy upadłości. Wobec czego w Planie częściowego podziału funduszów masy upadłości(...) (...) S.A. z dnia 18 marca 2013r., w kat. III na rzecz wierzyciela (...) Sp. z o.o. pozostała kwota 121.989,36 zł .

Postanowieniem z dnia 26 kwietnia 2013r. w sprawie (...) Sędzia Komisarz w Sądzie Rejonowym w R. zatwierdził powyższy plan podziału funduszów masy upadłości obejmującego II i III kategorię zaspokojenia i polecił Syndykowi jego niezwłoczne wykonanie .

Powyższe ustalenia Sąd uznał za bezsporne i dokonał ich w oparciu o wskazane w uzasadnieniu dokumenty.

Sąd uznał powództwo za nieuzasadnione.

Sąd wyjaśnił, że odpowiedzialność syndyka nie jest oparta na reżimie kontraktowym, tylko deliktowym, w którym wyrządzenie szkody stanowi samoistną podstawę jej naprawienia, o ile wyrządzona została na skutek nienależytego wykonania obowiązków (art. 160 ust. 3 puin) (por. wyrok SN z dnia 21 sierpnia 2013r. II CSK 707/12). Powód oparł swoje roszczenie na brzmieniu art. 415 k.c., który stanowi, że ten, kto z winy swojej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Odpowiedzialność syndyka przewidziana w art. 160 ust. 3 puin oparta została na zasadzie winy, którą uzasadnia każdy, nawet najmniejszy jej stopień. Przesłankami tej odpowiedzialności są zatem: szkoda, zawinione nienależyte wykonanie przez syndyka masy upadłości obowiązków wynikających z przepisów prawa upadłościowego lub wymaganych celem tego postępowania oraz adekwatny związek przyczynowy pomiędzy szkodą a nienależytym wykonaniem obowiązków.

Sąd wyjaśnił, że istota sporu sprowadzała się do okoliczności spłaty wierzyciela (...) Sp. z o.o. przez (...) Sp. z o.o. na podstawie art. 518 k.c. a co za tym idzie - ewentualnym obowiązkiem uwzględnienia przez pozwanego syndyka podmiotu trzeciego w miejsce spłaconego wierzyciela z urzędu na liście wierzytelności. Na tym tle sporna pozostawała również możliwość zastosowania art. 254 puin w zw. z art. 518 kc.

Zdaniem Sądu Okręgowego rację ma pozwany twierdząc, że powód nie przytoczył w toku procesu jakichkolwiek okoliczności faktycznych, jak również nie powołał dowodów, które wskazywałyby na istnienie adekwatnego związku, będącego warunkiem sine qua non przypisania pozwanemu odpowiedzialności odszkodowawczej. Powód dysponował tytułami wykonawczymi, na podstawie których zobowiązanym do wypłaty zaległego wynagrodzenia oznaczony został (...) Sp. z o.o. Prowadzone przez pozwanego postępowanie upadłościowe dotyczy zaś Przedsiębiorstwa (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej z/s w R.. Skoro powód pozostawał w stosunku pracy w jednym tylko z w/w podmiotów gospodarczych, a mianowicie (...) Sp. z o.o. i z tego tytułu pobierał wynagrodzenie, to nie sposób dopatrzeć się adekwatnego związku przyczynowo — skutkowego pomiędzy działaniami pozwanego syndyka, a brakiem zaspokojenia wierzytelności powoda z tytułu zaległego wynagrodzenia. Nie można oczekiwać od syndyka, żeby sporządzał on listę wierzytelności według swojej wiedzy — z urzędu, skoro ustawodawca przewiduje ścisłe wymogi formalne i nakłada na syndyka obowiązek działania z należytą starannością. Gdyby powód posiadał roszczenie względem (...) S.A. jego roszczenie byłoby w pełni uzasadnione.

Sąd zauważył, że powód winien wykazać się dbałością o własne interesy i złożyć wniosek o wszczęcie egzekucji do komornika sądowego. Powód podnosił, że został poinformowany przez komornika o bezcelowości wszczynania egzekucji przeciwko Spółce (...) Sp. z o.o. z uwagi na brak aktywów po stronie w/w Spółki, jednak jego twierdzenia nie zostały poparte żadnym dowodem. Skoro powód nie podejmował działań związanych z egzekucją należności, swoją bierną postawą przyczynił się do powstania szkody w swoim majątku.

W świetle powyższego w ocenie Sądu Okręgowego nie budzi wątpliwości, że adekwatny związek przyczynowo — skutkowy między działaniem pozwanego syndyka a brakiem zaspokojenia roszczeń powoda nie nastąpił.

Odnosząc się do działań pozwanego w ramach pełnionej przez niego funkcji syndyka, w kontekście zawinionego nienależytego wykonania przez niego obowiązków wynikających z przepisów prawa upadłościowego lub wymaganych celem tego postępowania Sąd zaznaczył, że bezspornym pozostawał fakt spłaty wierzyciela (...) Sp. z o.o. przez (...) Sp. z o.o. na podstawie art. 518 kc. Natomiast Sąd nie podzielił stanowiska powoda jakoby (...) Sp. z o.o. nie była zobowiązana do ponownego zgłoszenia swojej wierzytelności do planu podziału sporządzonego przez syndyka. Zarówno w doktrynie jak i orzecznictwie wskazuje się, że ze zmianą wierzyciela w świetle art. 254 puin mamy do czynienia w przypadku wstąpienia w prawa zaspokojonego wierzyciela (tzw. cessio legis — z art. 518 kc). W świetle regulacji art. 254 ust. 1 puin zmianę wierzyciela (m.in. przez cessio legis) po zgłoszeniu wierzytelności uwzględnia się na liście wierzytelności tylko wtedy, gdy została stwierdzona dokumentem urzędowym lub niebudzącym wątpliwości dokumentem prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym i gdy zmiana wierzyciela zgłoszona została m.in. syndykowi przed przekazaniem listy wierzytelności sędziemu-komisarzowi. Sędzia-komisarz może uwzględnić zmianę wierzyciela zgłoszoną po przekazaniu mu listy wierzytelności, a przed jej ostatecznym zatwierdzeniem, jeżeli nie spowoduje to opóźnienia w postępowaniu. Z kolei ust. 2 cyt. przepisu stanowi, że nieuwzględnienie zmian, o których mowa w ust. 1, nie pozbawia nabywcy wierzytelności możliwości realizacji jego uprawnień na podstawie przepisów ustawy w toku dalszego postępowania. Skoro lista wierzytelności została zatwierdzona przez sędziego komisarza postanowieniem z dnia 26 września 2007r. sygn. akt (...), a do dnia tego pozwany syndyk nie otrzymał jakiejkolwiek informacji w przedmiocie zmiany wierzyciela, to nieziszczenie choćby tej jednej przesłanki uniemożliwiało mu uwzględnienie wierzytelności (...) Sp. z o.o. na sporządzonej liście wierzytelności. Sąd zaznaczył, że ustawodawca w ust. 2 cyt. przepisu na wypadek nieuwzględnienia zmian na liście wierzytelności, przewidział możliwość dla nabywcy wierzytelności realizację jego uprawnień według przepisów ustawy w toku dalszego postępowania, zastrzegając jednocześnie, że powinien on wykazać w toku postępowania swoje następstwo prawne.

Według Sądu Okręgowego ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, zarówno dokumentów jak i zeznań świadka S. P. jednoznacznie wynika, że (...) Sp. z o.o. z ostrożności zgłaszał wnioski o zmianę wierzyciela na liście wierzytelności, ale zgłoszenia były im zwracane z powodu niewykazania sposobu reprezentacji Spółki i braku środków finansowych na uiszczenie żądanych przez sędziego komisarza zaliczek, a brak ujawnienia przejścia praw z wierzytelności na etapie postępowania upadłościowego — po zatwierdzeniu listy wierzytelności — obciąża reprezentantów Spółki (...) Sp. z o.o., skoro zaniechali oni ujawnienia praw z wierzytelności w przypisany prawem sposób, tj. bez zachowania formalnych wymogów takiego zgłoszenia stawianych przez ustawodawcę. Nie skorzystali oni również z innych środków odwoławczych przewidzianych prawem co do zwrotu, oraz co do ustalenia planu podziału.

Ponadto, jak wynika z zeznań powoda, zatrudniony został on w firmie (...) Sp. z o.o. na etapie sprzedaży w drodze egzekucji prawa użytkowania wieczystego nieruchomości położonej przy ul. (...) w P., która była obciążona hipoteką umowną jako zabezpieczeniem wierzytelności przysługującej Towarzystwu (...) Sp. z o.o. Powód od czasu swojego zatrudnienia uzyskał również od Prezesa Zarządu swojego pracodawcy upoważnienie do wglądu do akt upadłościowych (...) S.A. i powód w swoich zeznaniach kilkakrotnie podkreślał, że wiedział, że jego pracodawca nie był wierzycielem w postępowaniu upadłościowym Spółki (...) S.A.

W ocenie Sądu Okręgowego, skoro powód (co wynika z pełnionej przez niego funkcji w ramach zatrudnienia) doradzał prawnie Prezesowi Zarządu w kwestiach możliwości umieszczenia wierzytelności (...) Sp. z o.o. w sposób wyżej wskazany, to swoim nieudolnym zachowaniem sam przyczynił się do powstania szkody w swoim majątku.

W świetle powyższych uregulowań, Sąd pierwszej instancji uznał, że postawa pozwanego nie nosi znamion umożliwiających przypisanie mu odpowiedzialności za szkodę powstałą w związku z nieuwzględnieniem w podziale funduszów masy upadłości wierzytelności Spółki (...) Sp. z o.o. Ponadto według Sądu w toku prowadzonego postępowania powód nie wykazał rzeczywistej wysokości ewentualnej szkody.

O kosztach Sąd orzekł na mocy art. 98 k.p.c.

Apelację od tego wyroku wniósł powód J. W., który zaskarżył wyrok w całości i zarzucił:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.

a) art. 362 k.c. poprzez jego zastosowanie, skutkujące błędnym przyjęciem, że powód "swoim nieudolnym zachowaniem sam przyczynił się do powstania szkody w swoim majątku" (str. 12 uzasadnienia wyroku), podczas gdy działań bądź zaniechań Spółki (...) Sp. z o. o. nie można utożsamiać z przyczynieniem się powoda do powstania szkody;

b) art. 415 k.c. w zw. z art. 160 ust. 3 ustawy - Prawo upadłościowe i naprawcze (dalej jako: puin) poprzez ich niezastosowanie w wyniku błędnego przyjęcia przez Sąd I instancji, że "powód nie przytoczył w toku procesu jakichkolwiek okoliczności faktycznych, jak również nie powołał dowodów, które wskazywałyby na istnienie owego związku" (str. 7 uzasadnienia wyroku), podczas gdy okoliczności faktyczne szczegółowo przytoczone w pozwie, wsparte stosownymi dowodami, wskazują na adekwatny związek przyczynowy pomiędzy działaniem syndyka, a szkodą, jaką poniósł powód;

c) art. 518 k.c. w zw. z art. 254 pum n poprzez ich błędną wykładnię polegającą na uznaniu przez Sąd I instancji, że "ze zmianą wierzyciela w świetle art. 254 puin mamy do czynienia w przypadku wstąpienia w prawa zaspokojonego wierzyciela (tzw. cessio legis - z art. 518 k.c.)" (str. 9 uzasadnienia wyroku), podczas gdy:

prawidłowa wykładnia zaskarżonych przepisów prowadzi do wniosku, że:

- w przedmiotowym stanie faktycznym nie mamy do czynienia z klasyczną zmianą wierzyciela w rozumieniu art. 254 puin lecz z instytucją ustawowego wstąpienia w prawa zaspokojonego wierzyciela, czyli tzw. subrogacją ustawową, o której mowa wart. 518 k.c.

- zupełnie czym innym jest umieszczenie wierzytelności z urzędu na liście wierzytelności a czym innym jest uwzględnienie w planie częściowego podziału funduszów masy upadłości faktu wstąpienia w prawa spłaconego wierzyciela;

- z zalegającego w aktach niniejszej sprawy pisma pozwanego z dnia 8 stycznia 2013 roku wynika, że z uwagi na spłacenie wierzyciela Spółka (...) Sp. z o. o. zostanie uwzględniona w planie podziału funduszów masy upadłości Przedsiębiorstwa (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej "w miejscu dotychczasowego wierzyciela(...) (...) - co powoduje, że brak było konieczności zgłoszenia wierzytelności przez Spółkę (...) Sp. z o. o.;

d) art. 355 § 2 pum n poprzez jego niezastosowanie w sytuacji, gdy:

- w brzmieniu ówcześnie obowiązującym w/w przepis wprost stanowił, że Spółce (...) Sp. z o. o. należało wydać sumę wydzieloną na zaspokojenie wierzytelności w wysokości dokonanej zapłaty;

- Spółka (...) Sp. z o. o. nigdy nie była poręczycielem, a jedynie współdłużnikiem rzeczowym, a zatem nie odpowiadała za całość zobowiązań Przedsiębiorstwa (...) S.A. w upadłości likwidacyjnej względem Towarzystwa (...) z siedzibą w K., ale jedynie do wartości rzeczy;

- z zaskarżonego przepisu nie wynika, iż Spółka (...) Sp. z o. o. - w celu uzyskania na jego podstawie jakichkolwiek kwot - musiała spełnić jakiekolwiek dodatkowe wymogi formalne, gdyż przedmiotowy przepis stanowi, iż sumę "wydaje się" po wykazaniu jedynie faktu zapłaty, który to fakt wprost wynika z akt sprawy i nie był przez pozwanego kwestionowany;

2. naruszenie przepisów postępowania, tj.:

a) art. 207 § 6 k.p.c. w zw. z art. 217 k.p.c. poprzez oddalenie wniosku dowodowego powoda z dnia 9 października 2015 roku o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego (00:08:31 nagrania rozprawy z dnia 14 kwietnia 2016 roku), podczas gdy:

- zaskarżone przepisy nie uprawniają Sądu do oddalenia wniosku dowodowego z uwagi na prekluzję dowodowa, a jedynie uprawniają Sąd do pominięcia dowodu;

- przedmiotowy wniosek dowodowy złożony został w dniu 9 października 2015 roku, a więc na 5 miesięcy przed zeznaniami świadka A. B., która słuchana w dniu 4 marca 2016 roku nie potrafiła wskazać wysokości zaspokojenia, które powód uzyskałby w toku prowadzonego postępowania egzekucyjnego, gdyby pozwany uwzględnił Spółkę (...) Sp. z o. o. w planie częściowego podziału funduszów masy upadłości - co czyni przedmiotowy wniosek powoda nie spóźnionym, lecz ewentualnie przedwczesnym;

- na rozprawie w dniu 17 grudnia 2015 roku Sąd poinformował strony, że wniosek dowodowy powoda z dnia 9 października 2015 roku rozpozna po przesłuchaniu wszystkich zawnioskowanych świadków (około 00:03:00 nagrania rozprawy);

- okoliczności, na które został zawnioskowany dowód z opinii biegłego sądowego są tożsame z okolicznościami, na które powód zawnioskował w piśmie procesowym z dnia 19 maja 2015 roku dowód z zeznań świadka A. B.;

- Sąd na rozprawie w dniu 14 kwietnia 2016 roku dopuścił zawnioskowany przez powoda pismem z dnia 7 kwietnia 2016 roku dowód z dokumentu, a oddalił wniosek dowodowy powoda zawnioskowany w piśmie procesowym z dnia 9 października 2015 roku, stwierdzając, iż jest on spóźniony;

- w sytuacji oddalenia przez Sąd I instancji wniosku dowodowego powoda o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego sądowego, Sąd winien był samodzielnie ustalić wysokość zaspokojenia, które powód uzyskałby w toku prowadzonego postępowania egzekucyjnego, gdyby pozwany uwzględnił Spółkę (...) Sp. z o. o. w planie częściowego podziału funduszów masy upadłości.

b) art. 233 k.p.c. poprzez zaniechanie dokonania oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego w sposób wszechstronny, tj. zaniechanie dokonania oceny dowodu z pisma pozwanego z dnia 8 stycznia 2013 roku (karty nr 4390 - 4393 akt Sądu Rejonowego R. dotyczących postępowania upadłościowego Przedsiębiorstwa (...) S.A. ,w upadłości likwidacyjnej, sygn. akt: (...)) w sytuacji, gdy na rozprawie w dniu 14 kwietnia 2016 roku Sąd dopuścił dowód z w/w dokumentu a nie ocenił go w żaden sposób, co w konsekwencji doprowadziło Sąd I instancji do ustaleń sprzecznych z zebranym w sprawie materiałem dowodowym.

Mając na uwadze powyższe zarzuty powód wniósł o: zmianę w całości zaskarżonego wyroku Sądu I instancji oraz zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kwoty 85.615,48 z1 tytułem naprawienia szkody powstałej na skutek nieuwzględnienia w podziale funduszów masy upadłości wierzytelności Spółki (...) Sp. z o. o., wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia 27 kwietnia 2013 roku do dnia zapłaty, zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych, ewentualnie o: uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Postanowieniem z dnia 7 lipca 2016 roku Sąd Apelacyjny w R. zawiesił postępowanie na podstawie artykułu 174 § 1 pkt 1 k.p.c. z uwagi na śmierć pozwanego M. S. (3). Postanowieniem z dnia 9 lutego 2018 roku Sąd Apelacyjny w R. podjął postępowanie zawieszone postanowieniem Sądu Apelacyjnego w R. z dnia 7 lipca 2016 roku z udziałem po stronie pozwanej następców prawnych pozwanego M. S. (3): M. S. (1), M. S. (2) i T. S. (1).

Postanowieniem z dnia 13 kwietnia 2018 roku Sąd Najwyższy wyznaczył do rozpoznania sprawy Sąd Apelacyjny w Lublinie.

Pozwani M. S. (1), M. S. (2) i T. S. (2) w pismach procesowych wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie od powoda na ich rzecz kosztów postępowania odwoławczego.

Na rozprawie odwoławczej pełnomocnik powoda popierał apelację, zaś pełnomocnicy pozwanych wnieśli o jej oddalenie.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Zaskarżony wyrok podlega uchyleniu a sprawa przekazaniu do Sądu Okręgowego w T. do ponownego rozpoznania, a to z tego względu, że Sąd Okręgowy nie rozpoznał istoty sprawy.

Nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi gdy rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, gdy zaniechał on zbadania materialnej podstawy powództwa albo merytorycznych zarzutów pozwanego bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie. Tego rodzaju sytuacja ma miejsce w niniejszym przypadku.

O przedmiocie sprawy decyduje żądanie powoda i powołane przez niego okoliczności faktyczne, co pociąga za sobą zastosowanie określonej podstawy prawnej i ocenę żądania powoda w kontekście tej podstawy.

Nie ulega wątpliwości, że podstawą żądania powoda był art. 160 ust. 3 prawa upadłościowego i naprawczego z 2003 roku (dalej jako pun), według którego: syndyk odpowiada za szkodę wyrządzoną na skutek nienależytego wykonywania obowiązków. Powszechnie przyjmuje się, że odpowiedzialność ta opiera się na zasadzie winy (art. 415 k.c.). Dlatego też należało ocenić wystąpienie przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej syndyka w postaci: szkody, zawinionego nienależytego wykonania przez syndyka masy upadłości obowiązków wynikających z przepisów prawa upadłościowego lub wymaganych celem tego postępowania oraz adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy szkodą a nienależytym wykonaniem obowiązków.

Sąd Okręgowy co do zasady uznał, że postawa pozwanego nie nosi znamion umożliwiających przypisanie mu odpowiedzialności za szkodę i nie nastąpił adekwatny związek przyczynowo-skutkowy między działaniem syndyka a brakiem zaspokojenia powoda, ale stwierdzeń tych nie odniósł w ogóle do okoliczności powoływanych przez stronę powodową, w tym co do zarzucanych syndykowi zaniechań.

Mianowicie Sąd Okręgowy przeprowadził zbędny wywód co do odrębności podmiotów (...) spółki z o.o. od (...) S.A. i braku roszczeń powoda do upadłej Spółki Akcyjnej (...) w R., podczas gdy powód w ogóle nie opierał na tym swojego żądania. Ponadto Sąd Okręgowy błędnie wskazał, że istota sporu sprowadzała się do okoliczności obowiązku uwzględnienia przez pozwanego Syndyka podmiotu trzeciego (C. P." Sp. z o.o.) w miejsce spłaconego wierzyciela ( (...) Sp. z o.o.) z urzędu na liście wierzytelności i możliwości zastosowania art. 254 pun w zw. z art. 518 k.c.

Natomiast faktycznie istota sporu był inna. Mianowicie, według powoda pozwany winien uwzględnić z urzędu (...) spółkę z o.o. w miejsce spłaconego wierzyciela - (...) spółki z o.o., ale nie na liście wierzytelności, a w planie podziału funduszy masy upadłości, jako ten podmiot, który wstąpił w prawa spłaconego wierzyciela hipotecznego już po sporządzeniu listy wierzytelności. Jednocześnie powód wskazywał że art. 254 ust. 1 pun nie miał zastosowania, a podstawy upatrywał w art. 355 pun, gdyż zgodnie z art. 254 ust. 2 pun: nieuwzględnienie zmian, o których mowa w ust. 1 (czyli zmiany wierzyciela na liście wierzytelności), nie pozbawia nabywcy wierzytelności możliwości realizacji jego uprawnień na podstawie przepisów ustawy w toku dalszego postępowania. Natomiast w uzasadnieniu Sądu Okręgowego nie można dopatrzeć się ustosunkowania się do tego stanowiska, które było trafne.

Sąd wprawdzie zawarł w jednym miejscu uzasadnienia stwierdzenie, że postawa pozwanego nie nosi znamion umożliwiających przypisanie mu odpowiedzialności za szkodę powstałą w związku z nieuwzględnieniem w podziale funduszów masy upadłości wierzytelności Spółki (...) Sp. z o.o., ale w ogóle nie wyjaśnił dlaczego. Podobnie zauważył istnienie przepisu art. 254 ust. 2 pun, ale w dalszym ciągu przeprowadzał jedynie analizę odnośnie zmiany listy wierzytelności. Natomiast z uwagi na treść art. 254 ust. 2 pun kwestia zasadności braku umieszczenia C. P. na liście wierzytelności i tego po czyjej stronie spoczywały przyczyny braku tego umieszczenia były bez znaczenia dla rozstrzygnięcia.

Natomiast znaczenie miało zastosowanie art. 355 pun, według którego (w obowiązującym pierwotnym brzmieniu):

1. Sumę wydzieloną na zaspokojenie wierzytelności, za którą poręczyła osoba trzecia, wydaje się wierzycielowi w wysokości należnej mu w dniu sporządzenia planu podziału, poręczycielowi zaś do wysokości dokonanej zapłaty;

2. Sumę wydzieloną na zaspokojenie wierzytelności, za którą upadły odpowiada solidarnie lub niepodzielnie z osobą trzecią, wydaje się wierzycielowi w wysokości należnej mu w dniu sporządzenia planu, współdłużnikowi zaś w wysokości dokonanej zapłaty.

Trafnie podnosi strona skarżąca, że w niniejszym wypadku zachodziły podstawy do zastosowania tego przepisu, gdyż unormowanie to ma zastosowanie właśnie wówczas gdy osoba odpowiadająca za dług upadłego, która zaspokoiła ten dług, nabywa prawo do zaspokojenia się w planie podziału mimo, że nie figuruje na liście wierzytelności, a figuruje na niej pierwotny wierzyciel. Chodzi o sytuacje, gdy np. poręczyciel, czy też dłużnik hipoteczny zaspokoił wierzyciela upadłego umieszczonego na liście wierzytelności już po ustaleniu tej listy, a przed sporządzeniem planu podziału. Wówczas, mimo, że sam nie był umieszczony na liście wierzytelności, to winien być uwzględniony w planie podziału, jako, że na mocy art. 518 § 1 pkt 1 k.c. wszedł w prawa spłaconego wierzyciela.

Poza sporem jest, że w niniejszym postępowaniu wystąpiła taka sytuacja – Widniejąca na liście wierzytelności wierzytelność (...) była zabezpieczona hipoteką na (...) spółki (...) i już po zatwierdzeniu listy wierzytelności w ramach egzekucji komorniczej doszło do zbycia tej nieruchomości i do częściowego zaspokojenia wierzytelności (...). Dlatego też (...) spółka z o.o. zyskała w świetle art. 355 ust. 1 pun uprawnienie do zaspokojenia się w ramach postępowania upadłościowego w planie podziału w części, w jakiej zaspokoiła dług upadłego. Jednocześnie nie ulega wątpliwości, że w postępowaniu upadłościowym podejmowała czynności wskazujące, że chce uzyskać należności z tego tytułu.

Należy wyjaśnić, że jeżeli chodzi o podstawy do zastosowania art.355 pun, to nie wymaga to zmian na liście wierzytelności, jak też nie jest w tym względzie konieczne spełnienie wymogów formalnych takich, jakie są niezbędne do zmiany na liście wierzytelności, tj. złożenia dokumentów w ściśle określonej formie. Można tego rodzaju okoliczności wykazywać wszelkimi dowodami i sposobami.

W niniejszym przypadku Syndyk M. S. (3) dysponował pełną wiedzą o powyższym częściowym zaspokojeniu (...) przez C. P., jak też dokumentami to potwierdzającymi i to takimi, że sam uznawał je za miarodajne. Mianowicie wynika to choćby z pisma z dnia 7 stycznia 2013 roku (k.272-274), które sam wystosował do Sędziego komisarza (skarżący słusznie zarzuca, że Sąd Okręgowy całkowicie pominął ten dowód), w którym wprost przytacza powyższe okoliczności i wskazuje, że przy sporządzeniu planu podziału Syndyk uwzględni część wierzytelności C. P. w miejscu dotychczasowego wierzyciela (...) w określonych kategoriach (k.273v). Z pisma tego wynika także, że prokurent Spółki (...) jako dowód istnienia wierzytelności złożył pismo Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w P. A. B. informujące o zatwierdzeniu planu podziału sum uzyskanych ze sprzedaży nieruchomości i zasądzeniu na rzecz (...) kwoty 927031, 35 zł (k.272). Nie ulega wątpliwości, że był to wystarczający dowód na potwierdzenie uprawnień C. P.. Ponadto sam pierwotny wierzyciel (...) spółka z o.o. w K. powoływała i przyznawała tę okoliczność.

Natomiast niezrozumiałe jest z jakich przyczyn Syndyk nie zastosował art. 355 pun i nie uwzględnił praw C. P. w miejsce częściowo spłaconej wierzytelności (...), uznanej na liście wierzytelności, tym bardziej, że w samym planie podziału jeszcze odwoływał się do zaspokojenia (...) z nieruchomości C. P. (k.158). Świadczy to o zawinionym, nienależytym wykonaniu obowiązków przez Syndyka M. S. (3) polegającym na braku zastosowania art. 355 ust. 1 pun i oznacza, że co do zasady zaistniała przesłanka jego odpowiedzialności z art. 160 ust. 3 pun.

Również uzasadnione są zarzuty apelacji co do tego, że Sąd Okręgowy niesłusznie i niezrozumiale wskazał jakoby ”powód nie przytoczył w toku procesu jakichkolwiek okoliczności faktycznych, jak również nie powołał dowodów, które wskazywałyby na istnienie adekwatnego związku, będącego warunkiem sine qua non przypisania pozwanemu odpowiedzialności odszkodowawczej”. Wbrew temu stwierdzeniu, powód przytoczył w tym względzie i okoliczności i dowody, do których Sąd Okręgowy się nie odniósł. Już w pozwie powoływał się na to, że gdyby pozwany M. S. (3) należycie wykonał swoje obowiązki i uwzględnił (...) spółkę z o.o. w planie podziału, to biorąc pod uwagę proporcję zaspokojenia wierzytelności w kategorii III - 21,48 % otrzymałaby ona na swój rachunek kwotę 190000 zł, z której powód jako wierzyciel C. P. uzyskałby zaspokojenie jego roszczeń ze stosunku pracy (k.3). Było to niewątpliwie wskazanie jaki występuje związek przyczynowy pomiędzy zaniedbaniem pozwanego a szkodą powoda w postaci braku zaspokojenia i należy stwierdzić, że taki logiczny i adekwatny związek występuje.

W tym miejscu należy zaznaczyć, że o braku takiego związku przyczynowego nie świadczy to, że powód nie wszczął egzekucji przeciwko C. P., gdyż okoliczności wskazują, że gdyby Komornik prowadząca egzekucję przeciwko C. P. uzyskała z masy upadłości środki (co do których dokonała zajęcia), to niewątpliwie by to uczynił. Poza sporem jest, że J. W. dysponował w marcu 2013 roku (gdy był sporządzany plan podziału funduszy masy upadłości) tytułami wykonawczymi przeciwko Spółce (...) i wykazywał zainteresowanie prowadzonymi przeciwko niej postępowaniami egzekucyjnymi.

W tym względzie nie jest słuszne stanowisko Sądu Okręgowego jakoby powód nie udowodnił, że zaniechał składania wniosku egzekucyjnego tylko wobec dotychczasowej bezskuteczności wszystkich egzekucji wobec C. P.. Z zeznań A. B. (Komornika prowadzącego egzekucje przeciwko C. P.) wynika, że prowadziła rozmowę z powodem co do złożenia wniosku i prowadzonych przez nią postepowań i udzielała mu informacji, że są bezskuteczne wobec braku majątku (k. 268). Nawet jeśli Komornik wprost nie wskazała, że w tej sytuacji składanie wniosku jest niecelowe, a taką decyzję podjął sam powód w oparciu o udzielone przez Komornika informacje , to nie zmienia faktu, że gdyby jakieś kwoty zostały przyznane C. P. w ramach masy upadłości (...) Spółki Akcyjnej w R., to powód wystąpiłby ze stosownymi wnioskami i przyłączyłby się do egzekucji z tych należności. Czy i w jakim zakresie rzeczywiście uzyskałby zaspokojenie nie zostało to zbadane przez Sąd Okręgowy.

Także nieskorzystanie przez (...) Spółkę z o.o. ze środków odwoławczych (zarzutów do planu podziału i w konsekwencji zatwierdzenie planu podziału przez Sąd) nie zwalnia i nie wyłącza automatycznie odpowiedzialności Syndyka, gdyż nie zmienia faktu, że bez wadliwego postępowania Syndyka szkoda by nie powstała. Może jedynie świadczyć o współprzyczynieniu się do powstania szkody. Co od zasady należy wyjaśnić, że C. P., choć nie był wierzycielem umieszczonym na liście wierzytelności, to jako podmiot pominięty w planie podziału był uprawniony do wniesienia zarzutów do tego planu, czego nie uczynił, a co umożliwiłoby naprawę zaistniałej sytuacji.

Kwestia przyczynienia innych osób do powstania szkody nie prowadzi jednak do wyłączenia odpowiedzialności głównego sprawcy, a może wpływać na zmniejszenie obowiązku jej naprawienia na podstawie art. 362 k.c. Jednakże należy mieć na uwadze, że następuje to pod warunkiem przyczynienia się przez poszkodowanego. Dlatego dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie może mieć znaczenie nie tyle przyczynienie C. P., co samego powoda.

Biorąc pod uwagę powyższe należy stwierdzić, że Sąd Okręgowy bezzasadnie uznał, iż nie zachodziły przesłanki odpowiedzialności pozwanego Syndyka (tj. że nie doszło z jego strony do nienależytego wykonania obowiązków) i w konsekwencji nie analizował kwestii samej szkody, w szczególności wysokości szkody pozostającej w związku z zaniedbaniem Syndyka, co oznacza brak rozpoznania istoty sprawy. Skutkowało to uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.

Sąd Okręgowy wprawdzie ogólnikowo wskazał, że powód nie wykazał rzeczywistej wysokości ewentualnej szkody, ale w ogóle nie poczynił w tym przedmiocie ustaleń, nie odniósł się do twierdzeń powoda, ani zebranego w tej kwestii materiału dowodowego. Sąd ograniczył się do stwierdzenia, że powód odpowiadając na pytanie swojego pełnomocnika, nie był w stanie skonkretyzować jaką kwotę uzyskałby jego pracodawca na wypadek uwzględnienia jego wierzytelności w miejsce spłaconego (...), ale pominął całkowicie, że powód czynił to w pozwie i innych pismach wskazując, że Spółka (...) Sp. z o.o. (przy uwzględnieniu proporcji zaspokojenia wierzytelności w kategorii III w wysokości 21,48%) otrzymałaby kwotę 190000 zł, z której to kwoty powód zaspokoiłby swoje roszczenia z tytułu zaległego wynagrodzenia za pracę. Tego twierdzenia Sąd Okręgowy nie zweryfikował.

Sąd Okręgowy oddalił wniosek dowodowy w zakresie dowodu z opinii biegłego zmierzający do określenia wysokości szkody, ale nie odniósł się w ogóle do pozostałego zaoferowanego materiału dowodowego w tym przedmiocie.

Jeżeli chodzi o dowód z opinii biegłego, to w ocenie Sądu Apelacyjnego, pomijając kwestię zasadności zastosowania art. 207 § 6 k.p.c., był to dowód zbędny, jako, że określenie jaka kwota przypadłaby C. P. z funduszów masy upadłości C. R. oraz to w jakiej wysokości powód uzyskałby zaspokojenie z tej kwoty nie wymagało wiedzy specjalnej. Sąd winien przeprowadzić wyliczenia w tym zakresie na podstawie określonych danych i przy zastosowaniu przepisów pun i kpc co do zasad podziału uzyskanych kwot.

W aktach sprawy znajduje się sporny plan podziału funduszów masy (...) Spółki Akcyjnej w R. wraz ze szczegółowym wykazem wierzytelności uczestniczących w podziale (k. 155 – 166), co umożliwiało ustalenie jaka kwota byłaby wydzielona na zaspokojenie wierzytelności (...) w III kategorii (przy czym przy uwzględnieniu jej pełnej wysokości, także w części spłaconej), a następnie jaka kwota z tego przypadłaby C. P.. Natomiast Sąd Okręgowy nie odniósł się do tego dokumentu.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy ustali w oparciu o analizę znajdującego się w aktach planu podziału jaka kwota byłaby wydana C. P. (a tym samym przekazana Komornikowi), gdyby Syndyk postąpił prawidłowo i uwzględnił ten podmiot w trybie art. 355 ust. 1 pun.

Kolejną kwestią wymagającą ustalenia jest to, jaka część z tej kwoty przypadłaby na zaspokojenie powoda w postępowaniu egzekucyjnym, gdyż nie ulega wątpliwości, że w podziale tej należności uczestniczyliby także inni wierzyciele dysponujący wówczas tytułami wykonawczymi przeciwko pracodawcy powoda C. P..

Aktualnie brak jest w aktach danych do dokonania tych ustaleń, ale strona powodowa zgłaszała stosowne wnioski w tym przedmiocie, do których Sąd się w ogóle nie odniósł. Mianowicie w piśmie z dnia 9 października 2015 roku powód wniósł o zobowiązanie A. B. – Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w P. o nadesłanie lub przedłożenie biegłemu akt spraw prowadzonych przeciwko C. P. (k.212v).

Można się zgodzić, że wniosek ten był złożony po terminie zakreślonym na zgłoszenie wniosków dowodowych (k.131, 136, 138), który upłynął w dniu 19 maja 2015 roku, ale należy mieć na względzie, że art. 207 § 6 k.p.c. przewiduje możliwość uwzględnienia także spóźnionych twierdzeń i dowodów, gdy nie spowoduje to zwłoki w rozpoznaniu sprawy albo że występują inne wyjątkowe okoliczności. W niniejszym przypadku od wniosku powoda do zakończenia sprawy upłynęło jeszcze 6 miesięcy, w tym odbyło się jeszcze 2 terminy rozprawy i przesłuchanie świadka w C., a tym samym zażądanie wnioskowanych akt w październiku 2015 roku niewątpliwie nie spowodowałoby zwłoki w postępowaniu.

Niemniej jednak w ocenie Sądu Apelacyjnego do rozstrzygnięcia nie ma potrzeby gromadzenia akt wszystkich postępowań egzekucyjnych, a wystarczające jest zażądanie od Komornika niezbędnych informacji co do tego jakie toczyły się wówczas postępowania egzekucyjne, czy i które obejmowały roszczenia pracownicze, korzystające z wyższej kolejności zaspokojenia oraz jakie były w nich niezaspokojone kwoty z tytułu należności głównej, odsetek i kosztów procesu na dzień, kiedy doszłoby do hipotetycznego sporządzania planu podziału kwoty uzyskanej z postępowania upadłościowego (którą to datę Sąd określi m.in. z uwzględnieniem czasu niezbędnego do wykonania planu podziału przez Syndyka i podjęcia czynności przez Komornika).

Dlatego przy ponownym rozpoznaniu Sąd wystąpi o te informacje (zestawienie znajdujące się w aktach na k. 265 nie zawiera wszystkich niezbędnych danych) na hipotetyczną datę, kiedy Komornik dokonywałaby podziału otrzymanych środków. Na tej podstawie Sąd ustali czy i jaka część przekazanej kwoty należnej C. P. przypadałaby powodowi (pamiętając o pierwszeństwie zaspokojenia kosztów egzekucyjnych), chyba, że dojdzie do przekonania, że choćby z uwagi na znaczną ilość wierzytelności lub niemożność uzyskania niezbędnych danych od Komornika i konieczność ustalania wielkości niezaspokojonego zadłużenia, wyliczenie w jakim stopniu powód uzyskałby zaspokojenie swoich roszczeń wymaga wiedzy specjalnej i udziału biegłego, to przeprowadzi ten dowód.

Po ustaleniu wielkości szkody powoda pozostającej w związku przyczynowym z nienależytym wykonywaniem obowiązków przez Syndyka Sąd ustali czy zachodzą podstawy do zastosowania art. 362 k.c., tj. czy doszło do przyczynienia się powoda do powstania szkody.

Poza sporem jest, że powód pełnił pewne funkcje doradcze w Spółce (...), wobec czego z uwagi na treść art. 362 k.c. istotnym jest ustalenie czy i jaki konkretnie miał wpływ na podjęcie przez Zarząd decyzji o braku zgłoszenia zarzutów co do planu podziału. Po ustaleniu jaki był udział powoda w tym zaniechaniu Sąd oceni czy uzasadnia to zmniejszenie obowiązku naprawienia szkody.

Przerzucenie ciężaru dokonania powyższych czynności na sąd odwoławczy skutkowałoby faktycznym ograniczeniem rozpoznania sprawy do jednej instancji i pozbawieniem stron możliwości poddania oceny rozstrzygnięcia właściwej kontroli instancyjnej.

Z uwagi na treść rozstrzygnięcia i to, że postępowanie będzie się ponownie toczyć przed Sądem I instancji szczegółowe odnoszenie się do pozostałych zarzutów byłoby przedwczesne.

Z uwagi na powyższe na mocy art. 386 § 4 k.p.c. i art. 108 Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.