Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 listopada 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 15 listopada 2018 r. w Szczecinie

sprawy A. E.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o prawo do emerytury pomostowej

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 8 marca 2018 r. sygn. akt VI U 1722/17

oddala apelację.

SSA Anna Polak SSA Beata Górska SSO del. Gabriela Horodnicka

- Stelmaszczuk

Sygn. akt III AUa 244/18

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. decyzją z dnia 6 września 2017 r. Nr (...) odmówił A. E. prawa do emerytury pomostowej. Uzasadniając powyższe organ rentowy wskazał, iż ubezpieczony udowodnił 25 lat, 6 miesięcy i 6 dni okresów składkowych i nieskładkowych, jednakże ubezpieczony nie osiągnął wieku 60 lat, nadto na dzień 1 stycznia 2009 roku nie udowodnił pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 wynoszącego co najmniej 15 lat.

W odwołaniu od decyzji A. E. wniósł o jej zmianę i orzeczenie co do istoty sprawy poprzez przyznanie prawa do emerytury pomostowej. Ubezpieczony podkreślił, że pracował 16 lat na statkach rybackich dalekomorskich wykonując pracę stewarda oraz rybaka.

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jego oddalenie w całości, z argumentacją jak w zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 8 marca 2018 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie.

Powyższe orzeczenie Sąd Okręgowy oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

A. E. urodził się (...). Wniosek o emeryturę pomostową złożył w organie rentowym 7 sierpnia 2017 roku. Ubezpieczony legitymuje się ponad 25-letnim udowodnionym okresem składkowym i nieskładkowym. Od 27 stycznia 1983 roku do 31 maja 2001 roku A. E. był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) w pełnym wymiarze czasu pracy kolejno na stanowiskach:

- robotnika magazynowego na Wydziale Chłodnictwa od 27 stycznia 1983 roku do 6 maja 1984 roku

- przeładunkowego na Wydziale Intendenta od 7 maja 1984 roku do 28 kwietnia 1985 roku,

- młodszego rybaka przetwórstwa od 29 kwietnia 1985 roku do 30 kwietnia 1987 roku,

- rybaka przetwórstwa od 1 maja 1987 roku do 25 kwietnia 1988 roku,

- starszego rybaka przetwórstwa od 26 kwietnia 1988 roku do 25 kwietnia 1988 roku,

- stewarda gospodarczego od 26 kwietnia 1989 roku do 31 maja 2001 roku.

Ubezpieczony został zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) na podstawie umowy o pracę z dnia 27 stycznia 1983 roku, początkowo na stanowisku robotnika magazynowego w chłodni w Wydziale Chłodnictwa. Na podstawie umowy o pracę z dnia 7 maja 1984 roku A. E. został przeniesiony na stanowisko przeładunkowego. Pismem z dnia 10 listopada 1984 roku ubezpieczony zwrócił się do pracodawcy o zatrudnienie go w charakterze pracownika morskiego na statkach rybackich. Na mocy umowy o pracę z dnia 26 kwietnia 1985 roku A. E. został zatrudniony na stanowisku młodszego rybaka przetwórstwa, z dniem 1 maja 1987 roku ubezpieczonemu powierzono obowiązki rybaka przetwórstwa, natomiast z dniem 26 kwietnia 1988 roku obowiązki starszego rybaka przetwórstwa.

Pismem z dnia 8 sierpnia 1989 roku ubezpieczony zwrócił się do pracodawcy o przekwalifikowanie go ze stanowiska starszego rybaka na stanowisko stewarda. Prośbę swoją ubezpieczony motywował odbyciem pięciu pełnych rejsów oraz zainteresowaniem działem hotelarskim. Wykonując prośbę ubezpieczonego, z dniem 26 kwietnia 1989 roku pracodawca zatrudnił go na stanowisku stewarda. Pracę stewarda ubezpieczony wykonywał już do końca zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...). Jako steward ubezpieczony zajmował się przede wszystkim przygotowaniem posiłków (śniadań, obiadów i kolacji) oraz nakrywaniem do stołu. Do obowiązków ubezpieczonego należało także obsługa mes oraz prace porządkowe. Zdarzało się, że między swoimi podstawowymi obowiązkami, ubezpieczony był kierowany do tzw. podrywek, czyli do pomocy przy połowie ryb. Praca ta nigdy nie zajmowała mu pełnego wymiaru czasu pracy.

Od 23 sierpnia 2004 roku do 31 grudnia 2004 roku oraz od 17 stycznia 2005 roku do 17 kwietnia 2005 roku ubezpieczony był zatrudniony w Akademii (...) w S. na stanowisku stewarda.

Po ustaleniu powyższego stanu faktycznego, Sąd Okręgowy uznał odwołanie A. E. za niezasadne.

W pierwszej kolejności Sąd rozstrzygający wskazał, iż warunki nabywania prawa do emerytury pomostowej określa ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (teks jednolity: Dz. U z 2017 roku poz. 1383 ze zm., dalej jako ustawa), która weszła w życie z dniem 1 stycznia 2009 roku. Stosownie do treści art. 4 ustawy prawo do emerytury pomostowej, przysługuje pracownikowi, który spełnia łącznie następujące warunki:

1) urodził się po dniu 31 grudnia 1948 roku,

2) ma okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wynoszący co najmniej 15 lat,

3) osiągnął wiek wynoszący co najmniej 55 lat dla kobiet i co najmniej 60 lat dla mężczyzn,

4) ma okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i co najmniej 25 lat dla mężczyzn,

5) przed dniem 1 stycznia 1999 roku wykonywał prace w szczególnych warunkach lub prace w szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS,

6) po dniu 31 grudnia 2008 roku wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3,

7) nastąpiło z nim rozwiązanie stosunku pracy.

Dalej Sąd meriti podał, iż w przepisie art. 49 ustawy uregulowano z kolei warunki nabycia prawa do emerytury pomostowej dla osób, które nie wykonywały - tak jak ubezpieczony - po 31 grudnia 2008 r. pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 tej ustawy. Zgodnie z art.49 prawo do emerytury pomostowej przysługuje również osobie, która:

1) po dniu 31 grudnia 2008 r. nie wykonywała pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3;

2) spełnia warunki określone w art. 4 pkt 1-5 i 7 i art. 5-12;

3) w dniu wejścia w życie ustawy miała wymagany w przepisach, o których mowa w pkt 2, okres pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3. Jak wynika z tego przepisu, jeżeli wnioskodawca nie wykonywał pracy w warunkach szczególnych po 31 grudnia 2008 roku, prace w okresach wcześniejszych muszą należeć do prac wymienionych w załączniku do ustawy o emeryturach pomostowych. Przy tym wskazał, że dla niektórych grup zawodowych ustalone są w art. 5 - 11 ustawy odrębne warunki przechodzenia na emeryturę pomostową w wieku niższym niż 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn. Dotyczy to takich rodzajów prac, w przypadku których - ze względu większe obciążenia psychiczne i fizyczne towarzyszące ich wykonywaniu - ustawodawca dopuścił wcześniejsze przejście na emeryturę pomostową. Uprawnienia takie posiadają między innymi pracownicy wykonujący prace rybaków morskich. W art. 3 ustawy wskazano, że prace w szczególnych warunkach, to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiają przed pracownikami wymagania przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku; wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1 do ustawy. Prace o szczególnym charakterze są to natomiast prace wymagające szczególnej odpowiedzialności oraz szczególnej sprawności psychofizycznej, których możliwość należytego wykonywania w sposób niezagrażający bezpieczeństwu publicznemu, w tym zdrowiu lub życiu innych osób, zmniejsza się przed osiągnięciem wieku emerytalnego na skutek pogorszenia sprawności psychofizycznej, związanego z procesem starzenia się; wykaz prac o szczególnym charakterze określa załącznik nr 2 do ustawy (art. 3 ust. 3). Za pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uważa się pracowników wykonujących po dniu wejścia w życie ustawy prace, o których mowa w ust. 1 lub 3 w pełnym wymiarze czasu pracy (art. 3 ust. 4 i 5).

Sąd I instancji podniósł, iż poza sporem w niniejszej sprawie było, że ubezpieczony posiada co najmniej 25-letni okres składkowy i nieskładkowy, ustalony na zasadach określonych w art. 5-9 i art. 11 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, urodził się po 31 grudnia 1948 roku, ukończył 55 lat, nie ukończył 60 lat i na dzień złożenia wniosku oraz wydania zaskarżonej decyzji nie pozostawał w zatrudnieniu. Organ rentowy nie kwestionował również, że ubezpieczony w okresie od 27 stycznia 1983 roku do 31 maja 2001 roku zatrudniony był w Przedsiębiorstwie (...) na stanowiskach robotnika magazynowego, rybaka oraz stewarda. Powyższe okoliczności wynikały bowiem zarówno ze „zwykłego” świadectwa pracy przedłożonego przez ubezpieczonego w organie rentowym, jak i ze świadectwa pracy w szczególnych warunkach. Organ rentowy odmówił jednak ubezpieczonemu zaliczenia spornego okresu do pracy wykonywanej w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 49, wskakując, że pracodawca jako podstawę prawną podał rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku oraz zarządzenie resortowe Ministra Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej, nie potwierdzając tym samym, że w ww. okresach ubezpieczony wykonywał pracę wymienioną w załączniku nr 1 lub 2 ustawy o emeryturach pomostowych.

W ocenie Sądu Okręgowego materiał dowodowy zgromadzony w sprawie nie dał podstaw do wzruszenia zaskarżonej decyzji, choć z innych powodów aniżeli wskazane przez organ rentowy. Sąd meriti wskazał, iż w przypadku kiedy osoba ubiegająca się o emeryturę pomostową nie kontynuuje pracy w warunkach szczególnych lub o szczególnym charakterze po wejściu w życie ustawy, a więc po 1 stycznia 2009 roku i legitymuje się w związku z tym jedynie stażem pracy „szczególnej” według poprzednio obowiązujących przepisów, może nabyć prawo do „nowego” świadczenia jedynie wówczas, gdy dotychczasowy staż pracy można kwalifikować jako prace w warunkach szczególnych (art. 3 ust. 1 ustawy) lub o szczególnym charakterze (art. 3 ust. 3 ustawy) w rozumieniu dziś obowiązujących przepisów. Innymi słowy brak podstaw prawnych do przyznania emerytury pomostowej ubezpieczonemu, którego dotychczasowy okres pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, w świetle przepisów ustawy o emeryturach pomostowych nie może być tak kwalifikowany.

Sąd I instancji podniósł, iż na podstawie ustalonego stanu faktycznego nie ma podstaw do przyjęcia, że wnioskodawcy przysługuje prawo do emerytury pomostowej w oparciu o art. 49 w zw. z art. 4 ustawy o emeryturach pomostowych, albowiem nie legitymuje się on wymaganym w tych przepisach wiekiem emerytalnym wynoszącym 60 lat w przypadku mężczyzn. Ubezpieczonemu nie przysługuje również prawo do emerytury pomostowej w oparciu o art. 8 ustawy przewidujący możliwość przyznania świadczenia mężczyznom po ukończeniu 55 roku życia, albowiem z materiału dowodowego nie wynika, aby ubezpieczony pracował przez wymagany okres 10 lat w zawodzie rybaka morskiego (pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych). Z akt sprawy wynika, iż A. E. jako rybak przepracował jedynie niewiele ponad 4 lata, natomiast przez przeszło 12 lat zatrudnienia w (...) wykonywał obowiązki stewarda. Tymczasem, z załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych, jednoznacznie wynika, że prawo do nabycia emerytury w wieku 55 lat uzasadniają tylko prace rybaków morskich jako prace wymagające szczególnie wysokiej sprawności psychofizycznej oraz jako prace wykonywane w trudnych warunkach atmosferycznych, na pokładzie statku, przy połowie ryb. Zauważył również, iż wraz z wejściem w życie ustawy o emeryturach pomostowych pojawił się problem, jak należy rozumieć prace rybaków morskich w ujęciu tego aktu prawnego. Rodziło się pytanie czy chodzi o wszystkich rybaków morskich bez względu na rodzaj stanowiska, na którym wykonywali pracę, czy też także na gruncie tej ustawy istotny jest podział na prace rybaków morskich w służbie pokładowej i prace rybaków morskich w innych służbach (np. mechanicznej, elektrycznej, obsługi chłodni itd.). Przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze prace rybaków morskich zaliczają do prac w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do niższego wieku emerytalnego. Akt ten zawiera dwa wykazy prac w szczególnych warunkach: wykaz A oraz wykaz B. Oba te wykazy wymieniają prace rybaków morskich: w wykazie A w dziale VIII pod poz. 9, zaś w wykazie B w dziale IV pod poz. 4. Przypisanie danej pracy do wykazu A albo do wykazu B, różnicuje przesłanki nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym na podstawie przepisów tego rozporządzenia. Wykonywanie prac zawartych w wykazie A uprawnia do nabycia emerytury ubezpieczonego, który osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach (§ 4 ust. 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku). Z kolei wykonywanie pracy wymienionej w dziale IV wykazu B uprawnia do nabycia prawo do emerytury ubezpieczonego, który osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 50 lat dla kobiet i 55 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 10 lat wykonywał prace wymienione w dziale IV wykazu B. Ponieważ prace rybaków morskich zostały ujęte zarówno w wykazie A jak i wykazie B załącznika do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku przed orzecznictwem stanęło zadanie doprecyzowania, jakie konkretnie prace rybaków morskich zaliczane są do prac rybaków morskich zaliczonych do wykazu A, które z nich zaś należy zaliczać do prac zaliczonych do wykazu B. Rozstrzygając tę kwestię, wskazano, że dla takiego ustalenia konieczne jest posłużenie się resortowym wykazem stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach. Na podstawie zarządzenia nr 24 Ministra - Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 15 sierpnia 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu gospodarki morskiej (Dz. Urz. Urzędu Gospodarki Morskiej nr 3, poz. 26) stwierdzano, iż do wykazu B zostały zaliczone prace rybaków morskich w służbie pokładowej, a do wykazu A prace wykonywane na wszystkich stanowiskach zajmowanych przez pracowników wpisanych na listę członków załogi statku. Oceniając powyższą regulację w aspekcie prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 maja 2011 r., II UK 356/10, wyraził pogląd, że w świetle omówionych przepisów nie można utożsamiać wszystkich prac rybaków morskich z pracą na stanowisku rybaka morskiego ujętą w wykazie B załącznika do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r., gdyż wykaz B dotyczy prac niewymienionych w wykazie A, zaś prace zaliczone do obu tych wykazów nie mogą być traktowane zamiennie. Takie samo stanowisko zaprezentował Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów, podjętej w dniu 17 września 2015 roku, sygn. III UZP 7/15, rozstrzygając tym samym wątpliwości co do interpretacji pojęcia „prace rybaków morskich”. Stosownie do tej uchwały członkom załogi statku rybackiego wykonującym prace w służbie pokładowej przysługuje prawo do emerytury pomostowej na podstawie art. 8 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych (jednolity tekst: Dz. U. z 2015 r., poz. 965) w związku z punktem 22 załącznika nr 1 do tej ustawy. Sąd Najwyższy w uchwale tej pojęcie „pracy rybaków morskich”, wymienione w punkcie 22 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych zawęża do prac wykonywanych tylko w służbie pokładowej, uznając że tylko osoby, których podstawowym zadaniem jest służba pokładowa narażone są stale na niesprzyjające, często ekstremalne warunki pogodowe, działanie morskiej wody oraz wysiłek fizyczny związany z pełnionymi czynnościami. Choć więc pozostali członkowie załogi (mechanicy, stewardzi, elektrycy, kucharze), niezależnie od posiadania kwalifikacji rybackich pełnili funkcje niezbędne do prawidłowego wykonywania podstawowego zadania statku rybackiego (połowu/przetwórstwa ryb), to nie wykonywali stale i w pełnym wymiarze pracy rybaków morskich, a więc pracy określonej w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy, a jedynie w chwilach wolnych od własnych obowiązków zajmowali się tego rodzaju czynnościami. Oznacza to, że chwile spiętrzenia pracy, gdy wszyscy członkowie załogi wykonywali pracę przy połowach, czy przetwórstwie ryb, nie mogą być uznane za zmianę zakresu obowiązków i wykonywanie w pełnym wymiarze pracy rybaków morskich, a jedynie wynikały ze spontanicznej potrzeby, nierozerwalnie związanej z charakterem pracy na jednostce zajmującej się połowem ryb. Ustalając zakres pojęcia „prace rybaków morskich”, o którym mowa w ustawie o emeryturach pomostowych, w ocenie Sądu Najwyższego w składzie powiększonym, nieuprawnione jest odwoływanie się do wykładni językowej, w tym do potocznego, językowego znaczenia terminu rybak morski, ani do definicji zamieszczonej w art. 3 pkt 3 ustawy z dnia 2 maja 1991 roku o pracy na morskich statkach handlowych, w myśl której marynarzem lub rybakiem jest osoba posiadająca morskie kwalifikacje zawodowe, stwierdzone zgodnie z przepisami wydanymi na podstawie ustawy z dnia 9 listopada 2000 roku o bezpieczeństwie morskim (obecnie na podstawie ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 roku o bezpieczeństwie morskim; jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 611) oraz definicji rybaka morskiego zawartej w art. 3 lit. b rozporządzenia Rady /WE/ nr 1198/2006 z dnia 27 lipca 2006 r. w sprawie Europejskiego Funduszu Rybackiego. Wbrew odmiennemu stanowisku wyrażonemu przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 11 kwietnia 2014 r., III UK 124/13, ustawodawca nie pozbawił rybaków w służbie mechanicznej prawa do emerytury pomostowej. Ustawa o emeryturach pomostowych za prace w szczególnych warunkach uznaje w pkt 23 załącznika nr 1 także prace na statkach żeglugi morskiej, a ustawa z dnia 18 września 2001 roku - Kodeks morski (jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 758 ze zm.) w art. 2 § 1 stanowi, że statkiem morskim jest każde urządzenie pływające przeznaczone lub używane do żeglugi morskiej, zwane dalej statkiem. A zatem ustawodawca w ustawie o emeryturach pomostowych nie pozbawił pozostałych członków załogi statku rybackiego uprawnień do tego świadczenia, umożliwiając zakwalifikowanie wykonywanej przez nich pracy jako „prace na statkach żeglugi morskiej”, o czym stanowi pkt 23 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych. Oznacza to, że przyznano im uprawnienia emerytalne po spełnieniu tożsamych warunków, jakie wynikały z rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 roku, czyli po osiągnięciu wieku 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz wykazania wymaganego 15 letniego okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach.

Zdaniem Sądu I instancji z powyższego jednoznacznie wynika, iż wyłącznie członkom załogi statku rybackiego wykonującym prace w służbie pokładowej przysługuje prawo do emerytury pomostowej na podstawie art. 8 ustawy o emeryturach pomostowych w związku z punktem 22 załącznika nr 1 do tej ustawy. Tymczasem, z przeprowadzonego w sprawie postępowania dowodowego wprost wynika, że praca ubezpieczonego na stanowisku stewarda nie należała do prac wykonywanych w służbie pokładowej na statkach dalekomorskich. Wprawdzie zdarzało się, że ubezpieczony spornym w okresie zatrudnienia również pracował w służbie pokładowej, lecz była to praca dodatkowa, niewykonywana w pełnym wymiarze czasu pracy.

W związku z powyższym, ubezpieczony zatrudniony przede wszystkim na stanowisku stewarda na statkach rybackich, nie spełnił warunków wskazanych w przepisach art. 8 w zw. z art.49 ustawy o emeryturach pomostowych niezbędnych do przyznania mu prawa do emerytury pomostowej, nie wykazał bowiem 10-letniego okresu pracy na stanowisku rybaka morskiego. Z kolei wykazanie przez A. E. 15-letniego okresu pracy na statkach żeglugi morskiej nie mogło spowodować przyznania mu spornego świadczenia z uwagi na niespełnienie przez niego przesłanki osiągnięcia wymaganego wieku emerytalnego, o którym mowa w art. 4 pkt 3 ustawy o emeryturach pomostowych, tj. wieku 60 lat.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Okręgowy, oddalił odwołanie jako niezasadne.

Z powyższym wyrokiem w całości nie zgodził się ubezpieczony, który wskazał, iż został skrzywdzony podnosząc, iż nie może przejść na emeryturę, co więcej firma, w której był zatrudniony tzn. Przedsiębiorstwo (...) w S. nie oddała mu zaległych pieniędzy. Dodał, iż ilość godzin wypracowanych w ciągu całego okresu na morzu jest tak duża, iż powinna być zaliczona na poczet brakujących lat. Podał, iż długość pracy w szkodliwych warunkach to 19 lat.

S ąd Apelacyjny rozważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonego nie zasługuje na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji jest prawidłowe. Sąd Okręgowy właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe,
w żaden sposób nie uchybiając przepisom prawa procesowego oraz dokonał trafnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, w konsekwencji prawidłowo ustalając stan faktyczny sprawy. Sąd Apelacyjny podzielił ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu Okręgowego przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., sygn. akt I PKN 339/98, OSNAP 1999/24/776 i z dnia 22 lutego 2010 r., sygn. akt I UK 233/09, LEX nr 585720).

Sąd I instancji słusznie uznał na podstawie zebranych w sprawie dowodów, iż ubezpieczony udowodnił ogólny staż pracy wynoszący ponad 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, nie wykazał jednak co najmniej 10 letniego stażu pracy w warunkach szczególnych.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, sąd a quo trafnie argumentował, że nie można było utożsamiać pracy stewarda z pracą rybaka morskiego tylko dlatego, że steward pracował na statku rybackim i był członkiem załogi pływającej. Dla uzasadnienia tej tezy należy przypomnieć, co bezsprzecznie nie budzi wątpliwości orzeczniczych, że w wyniku reformy systemu ubezpieczeń społecznych, zgodnie z regulacjami ustawy z 17.10.1998 r. o emeryturach i rentach, uległa stopniowej likwidacji możliwość wcześniejszego przejścia na emeryturę. Tym samym ustawodawca odszedł o rozbudowanego dotychczas systemu świadczeń społecznych. Natomiast cel ustawy o emeryturach pomostowych był dalej idący. W zamierzeniu ustawodawca dążył do zawężenia grona uprawnionych do emerytur z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, do ściśle zamkniętego kręgu podmiotów, zdefiniowanych charakterem wykonywanej pracy, i tym samym odstąpienie od szerokiego katalogu prac zamieszczonych w dotychczasowych wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8 poz. 43). Zgodnie z zapisem art. 3 ust. 1, 2 i 3 ustawy z 19.12.2008 r. o emeryturach pomostowych: Prace w szczególnych warunkach to prace związane z czynnikami ryzyka, które z wiekiem mogą z dużym prawdopodobieństwem spowodować trwałe uszkodzenie zdrowia, wykonywane w szczególnych warunkach środowiska pracy, determinowanych siłami natury lub procesami technologicznymi, które mimo zastosowania środków profilaktyki technicznej, organizacyjnej i medycznej stawiając przed pracownikami wymaganie przekraczające poziom ich możliwości, ograniczony w wyniku procesu starzenia się jeszcze przed osiągnięciem wieku emerytalnego, w stopniu utrudniającym ich pracę na dotychczasowym stanowisku; wykaz prac w szczególnych warunkach określa załącznik nr 1 do ustawy. Przy czym, w myśl ust. 2. art. 3 w każdym przypadku są to prace determinowane siłami natury pod ziemią, na wodzie, pod wodą i w powietrzu. Celowo ustawodawca nie definiował stanowisk pracy, lecz położył nacisk na charakter wykonywanej pracy, którą określił bardziej lub mniej ogólnie, ale też zamieścił prace określone precyzyjnie. Nie sformułował jednak ustawowych definicji poszczególnych prac. Wydaje się to oczywiste, bowiem w przypadku definiowania poszczególnych rodzajów prac, konieczne byłoby załączenie kolejnego wykazu, wyjaśniającego treść zapisów załączników, analogicznego do dotychczasowych wykazów resortowych. W ocenie Sądu Apelacyjnego, odstąpienie ustawodawcy od prawnego definiowania poszczególnych prac, w nawiązaniu do celu ustawy pozwala przyjąć, że prace te, jako pojęcia prawne powinny być interpretowane zgodnie ze wskazaniami wynikającymi z art. 3 ust. 1 i 2 ustawy i nie mogą prowadzić do rozszerzenia kręgu beneficjentów poza ten, wyznaczony brzmieniem przepisów. To oznacza, że w drodze interpretacji prawnych nie powinno dochodzić do sytuacji, że beneficjentem ustawy zostaje pracownik nie wykonujący pracy oznaczonej w zamkniętym katalog prac, kwalifikowanej jako wykonywana w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, lecz pracę zbliżoną rodzajowo. W judykaturze aprobowany jest przecież pogląd, że charakter emerytur w niższym wieku z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze i emerytur pomostowych jest odrębny, a zatem nie wszyscy uprawnieni do emerytur w niższym wieku z racji wykonywania tego rodzaju prac nabyliby obecnie prawo do emerytur pomostowych (wyrok SN, 13.03.2012, II UK 164/11). Również w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego podkreśla się, że w ustawie o emeryturach pomostowych nastąpiła zasadnicza zmiana konstrukcyjna określenia wykazów prac szczególnych, której celem było ich zobiektywizowanie; w wykazach stanowiących załączniki do ustawy o emeryturach pomostowych zostały wskazane jedynie te prace, które spełniają kryteria zawarte w art. 3 ust.1 i 2 ustawy (wyroki TK: 3.03.2011, K 23/09 OTK 2011.2A.8; 25.11.2010, K 27/09 , OTK 2010.9A.109)

Warunki nabycia prawa do emerytury pomostowej określa art. 4 ustawy z 19.12.2008 r. m. in. wskazując na wymóg okresu pracy w warunkach szczególnych co najmniej 15 lat. Kwalifikowanym, w stosunku do art. 4 ustawy, rozwiązaniem prawnym jest natomiast art. 8 ustawy, zgodnie z którym pracownicy wykonujący prace wymienione w punkcie 20, 22 i 32 załącznika nr 1 do ustawy, czyli prace nurka lub kesoniarza, prace w komorach hiperbarycznych, parce rybaków morskich i prace bezpośrednio przy przetwórstwie materiałów zawierających azbest lub prace rozbiórkowe związane z ich usuwaniem, nabywają prawo do emerytury pomostowej - po spełnieniu warunków z art. 4 pkt 1, 4-7 ustawy - jeżeli osiągnęli wiek co najmniej 55 lat mężczyzna i posiadają okresy ww. pracy wynoszące co najmniej 10 lat. Prawo do emerytury pomostowej na podstawie art. 8 ustawy jest więc swoistym uprzywilejowaniem w sytuacji już uprzywilejowanej w odniesieniu do uregulowań powszechnego systemu emerytalnego. Prawo to zatem winno być gwarantowane tylko tym pracownikom, którzy rzeczywiście wykonują opisany rodzaj prac, które to prace, sądząc po ich charakterystyce są wyjątkowo dotkliwe dla organizmu i nie sprzyjają zachowaniu sprawności.

Dla rozstrzygnięcia mniejszej sprawy wystarczające jest zawężenie oceny do zdefiniowania pojęcia prawnego wykonywanie pracy rybaka morskiego. Sąd Apelacyjny rozważył bowiem, że prawo do emerytury pomostowej w myśl art. 8 ustawy z 19.12.2008 r. nabywa pracownik wykonujący prace w szczególnych warunkach wymienione w pkt 20, 22 i 32 załącznika 1 do ustawy (..). Przy czym ustawodawca w analizowanym punkcie 22 załącznika 1 do ustawy posługuje się liczbą mnogą ponieważ odwołuje się do prac zakwalifikowanych w trzech kategoriach, w tym prac rybaków morskich. Natomiast w odniesieniu do pojedynczego podmiotu dochodzącego prawa do emerytury pomostowej wymóg pracy w warunkach szczególnych nie będzie sprowadzał się do wykazania wykonywania prac rybaków morskich, lecz do wykazania wykonywania pracy rybaka morskiego. Należy zatem w konkretnej sprawie odczytać znaczenie pojęcia prawnego wykonywanie pracy rybaka morskiego, nie zaś w liczbie mnogiej - wykonywanie prac rybaków morskich. Zdaniem Sądu odwoławczego pojęcie prawne wykonywanie pracy rybaka morskiego jest semantycznie zdefiniowane przez potoczne rozumienie pojęcia rybak. Słownik języka polskiego definiuje: rybak «człowiek trudniący się zawodowo łowieniem ryb» (http://sjp.pwn.pl/ ). Zatem prosta interpretacja językowa prowadzi do wniosku, że wykonywanie pracy rybaka morskiego polega na zawodowym łowieniu ryb na morzu. Tak zdefiniowana praca rybaka morskiego, wykonywana na wodzie w warunkach determinowanych siłami przyrody, jest niewątpliwie wyjątkowo uciążliwa, i jako taka uzasadnia uznanie ustawodawcy jej szczególnej kwalifikacji prawnej; kwalifikowana forma uprzywilejowania sprowadza się do skrócenia okresu pracy w warunkach szczególnych z 15 do 10 lat, jak też obniżenia wieku emerytalnego o dalsze 5 lat, z 60 lat do 55.

W ocenie Sądu Apelacyjnego w rozpoznawanym przypadku nie ma podstaw do dalej idącej wykładni pojęcia prawnego wykonywanie pracy rybaka morskiego. Znaczenie zapisu art. 8 w zw. z punktem 22 załącznika 1 do ustawy z 19.12.2008 r. nie budzi wątpliwości i wprost umożliwia ustalenie treści normy prawnej zawartej w tym przepisie, mianowicie prawo do emerytury pomostowej kwalifikowanej z uwagi na wiek i staż pracy w warunkach szczególnych przysługuje tylko pracownikowi, który wykonywał wyjątkowo uciążliwą pracę polegającą na zawodowym połowie ryb na morzu. W powszechnym odbiorze każdy stwierdza, że praca rybaka to łowienie ryb. Zdaniem Sądu Apelacyjnego pojęcie wykonywanie pracy rybaka morskiego nie jest więc ogólne, ponieważ zawiera konkretny przekaz semantyczny, który ustawodawca wprowadził do języka prawnego na potrzeby i dla realizacji celów ustawy o emeryturach pomostowych. Nie można przy tym stwierdzić, że pojęcie to ma swoje szczególne znaczenie przypisane w języku prawnym, odmienne od języka potocznego. Jakkolwiek pojęciem tym - w bardzo szerokim rozumieniu, bo uznawał, że prace rybaków morskich wykonują pracownicy wpisani na listę członków załogi statku - posługiwał się akt prawa resortowego, czyli Zarządzenia Nr 24 Ministra Kierownika UGM z 15.08.1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu gospodarki morskiej (wykaz A, dział VIII pkt 9, wykaz B, dział IV, pkt 4), to jednak nie jest to wiążący akt prawny; nie może więc wprowadzać do języka prawa definicji prawnych. Natomiast przepisy Rozporządzenia Rady Ministrów z 7.02.1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze posługują się tożsamą treścią: prace rybaków morskich, bez dalej idącej definicji (Wykaz B, Dział IV pkt 4, Wykaz A Dział VIII pkt 9). Brak zatem wiążących prawnie aktów, które pozwałaby uznać, że ustawodawca nadał pojęciu wykonywanie pracy rybaka morskiego znaczenie inne od potocznego. W takiej sytuacji - gdy brak dostatecznego uzasadnienia dla nadania słowom języka prawnego szczególnego znaczenia - dyrektywy wykładni nakazują przyjąć znaczenie, jakie wynika z języka potocznego. Zatem, to potoczne rozumienie pojęcia wykonywanie pracy rybaka morskiego powinno wyznaczać jego rozumienie prawne.

W ocenie Sądu Apelacyjnego wykaz prac określonych w art. 3 ust. 1 i 3 jest zamknięty i nie podlega uzupełnieniu, a to co oznacza, że cech pracy o szczególnym charakterze lub w szczególnych warunkach nie mogą posiadać inne prace, chociażby zbliżone rodzajowo, których sposób wykonania i jakość mogły obniżyć się z wiekiem. Natomiast prawo do emerytury pomostowej w myśl art. 8 ustawy z 19.12.2008 r. nabywa pracownik wykonujący pracę wymienioną w punkcie 22 załącznika 1 do ustawy tj. pracę rybaka morskiego. Nie można zatem wnioskować, że praca stewarda, zasadniczo polegająca na obsłudze pasażerów statku (przygotowywanie posiłków, obsługa mes, czy też prace porządkowe) wiązały się z połowem ryb i jako taka powinna być zakwalifikowana jako praca rybaka morskiego. Nawet jeżeli zdarzało się ubezpieczonemu dodatkowo pracować w służbie pokładowej. W ocenie Sądu Apelacyjnego ponieważ w przepisie mowa o wykonywaniu pracy rybaka morskiego, a nie wykonywaniu pracy na jednostkach pływających w wielomiesięcznych rejsach jako członek załogi, to jednoznaczne z dyspozycji tej normy należy wyłączyć wszystkie inne rodzajowo prace. Należy też zauważyć, że praca stewarda nie została również ujęta w rozporządzeniu Rady Ministrów z 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43). Niemniej wymaga podkreślenia, że dla osób mieszczących się w tej drugiej kategorii, do których niewątpliwie należy zaliczyć ubezpieczonego, przepisy gwarantują inne świadczenie; mianowicie, pracami w szczególnych warunkach niezależnymi od rodzaju wykonywanych prac i zajmowanych stanowisk, przy zastosowaniu jedynie kryterium miejsca świadczenia pracy, są prace na statkach żeglugi morskiej, wymienione w punkcie 23 załącznika 1 do ustawy. Zestawienie tych zapisów, z punktu 22. i 23. pozwala na wniosek, że ustawodawca rozmyślnie z prac na statkach żeglugi morskiej wyłączył i szczególnie sklasyfikował, poprzez dalej idące uprawnienia, prace rybaków morskich. Jest to podstawa do uznania, że treść pojęcia wykonywane pracy rybaka morskiego powinna być odczytana w języku potocznym, a nie w drodze wykładni historycznej odwołującej się do ww. regulacji resortowej. Zatem ubezpieczony mógłby uzyskać prawo do emerytury pomostowej uwagi na fakt świadczenia pracy na morskich jednostkach pływających (niezależnie od zajmowanego stanowiska pracy) na podstawie pkt 23 załącznika nr 1 do ustawy, niemniej musi wylegitymować się wiekiem co najmniej 60 lat.

Sąd Apelacyjny stoi na stanowisku, że nie można dowolnie przyjmować określonych rodzajów prac do kategorii prac wykonywanych w szczególnych warunkach i to tylko dlatego, że ubezpieczony rzeczywiście pracował na statku, tak jak rybacy morscy. Ubezpieczony, jako steward, miał określony zakres obowiązków, do których niewątpliwie nie należały tak uciążliwe prace rybaków, którzy zajmowali się łowieniem ryb, wyciąganiem sieci z rybami, czy pozostałymi czynnościami w ładowni, czy chłodni. Sąd Najwyższy w licznych orzeczeniach podkreślał, że przepisy regulujące system zabezpieczenia społecznego ze względu na swoją istotę i konstrukcję podlegają wykładni ścisłej (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia: 16 sierpnia 2005 r., I UK 378/04, OSNP 2006 nr 13 - 14, poz. 218; 23 października 2006 r., I UK 128/06, OSNP 2007 nr 23 - 24, poz. 359; 29 stycznia 2008 r., I UK 239/07, OSNP 2009 nr 7 - 8, poz. 103; 4 marca 2008 r., II UK 129/07, OSNP 2009 nr 11 - 12, poz. 155; 19 maja 2009 r., III UK 6/09, LEX nr 509028).

W ocenie Sądu Apelacyjnego w oparciu o zgromadzony materiał dowodowy przyjąć należało, że ubezpieczony nie wykazał, aby spełnił przesłankę legitymowania się według stanu na dzień wejścia w życie ustawy pomostowej, tj. 1 stycznia 2009 roku, okresem co najmniej 10 lat pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 8 pkt 2 w zw. z art. 49 ustawy pomostowej. Prawo do emerytury pomostowej jest przywilejem i spełnienie wszystkich warunków jego przyznania nie może budzić żadnych wątpliwości.

Reasumując, ubezpieczony nie spełnił przesłanki wykonywania pracy w warunkach szczególnych, jako rybak morski, co wyklucza przyznanie prawa do emerytury pomostowej. Świadczona przez niego praca nie była bowiem wykonywaniem pracy rybaka morskiego w rozumieniu regulacji z pkt 22 załącznika 1 do ustawy pomostowej. Dodatkowo wskazać należy, że wobec faktu, iż ubezpieczony obecnie nie spełnia jeszcze przesłanki osiągnięcia wymaganego wieku emerytalnego, o którym mowa w art. 4 pkt 3 ustawy pomostowej, tj. wieku 60 lat, nie mogło spowodować przyznania ubezpieczonemu spornego świadczenia.

Mając na uwadze przedstawioną ocenę prawną, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację ubezpieczonego, jako nieuzasadnioną.

SSA Anna Polak SSA Beata Górska SSO del. Gabriela Horodnicka- Stelmaszczuk