Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 października 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Teresa Suchcicka (spr.)

Sędziowie: SA Bożena Szponar - Jarocka

SA Alicja Sołowińska

Protokolant: Agnieszka Charkiewicz

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 11 października 2017 r. w B.

sprawy z odwołania M. W. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o nauczycielskie świadczenie kompensacyjne

na skutek apelacji wnioskodawcy M. W. (1)

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 18 stycznia 2017 r. sygn. akt V U 721/16

oddala apelację.

SSA Alicja Sołowińska SSA Teresa Suchcicka SSA Bożena Szponar - Jarocka

Sygn. akt III AUa 215/17

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z dnia 24 czerwca 2016 r. odmówił M. W. (1) prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego na podstawie ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz. U. nr 97, poz. 800 ze zm.). Organ rentowy w uzasadnieniu wskazał, że wnioskodawca udowodnił 13 lat, 10 miesięcy i 17 dni okresu pracy w jednostkach, o których mowa w art. 2 pkt 1 ustawy zamiast wymaganych 20 lat. Do ogólnego stażu pracy nie uwzględniono okresu od 09 czerwca 1984 r. do 30 czerwca 1989 r. tj. okresu pozostawania osobą duchowną przed wejściem w życie przepisów o ubezpieczeniu społecznych osób duchownych, gdyż nie zostały opłacone składki na ubezpieczenie społeczne za cały okres bycia osobą duchowną. Jako okresów uprawniających do świadczenia kompensacyjnego nie uwzględniono okresu od 1 września 1990 r. do 24 czerwca 1991 r. nieodpłatnego nauczania religii w Zakładzie (...) w B. oraz od 1 września 1991 r. do 31 sierpnia 1997 r. nieodpłatnego nauczania religii w szkołach. Organ rentowy wyłączył również z okresu pracy okresy zwolnień lekarskich, urlopu dla poratowania zdrowia i urlopów bezpłatnych.

W odwołaniu od powyższej decyzji M. W. (1) domagał się zmiany powyższej decyzji organu rentowego i przyznania mu dochodzonego świadczenia. Zdaniem wnioskodawcy przy ustalaniu prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego winny być uwzględnione dodatkowo następujące okresy:

- od 1 września 1985 r. do 31 czerwca 1988 r. – parafia św. S. B. i M. w D. (punkt katechetyczny),

- od 1 września 1988 r. do 31 sierpnia 1990 r. parafia św. J. A. iE. w K. (punkt katechetyczny),

- od 1 września 1990 r. do 24 czerwca 1991 r. – parafiaś. R. w B.,

- od 1 września 1991 r. do 31 sierpnia 1994 r. – Gimnazjum im. J. P. II w C.,

- od 1 września 1991 r. do 31 sierpnia 1994 r. – Szkoła Podstawowa nr (...) im. R. T. w C.,

- od 1 września1994 r. do 31 sierpnia 1995 r. – Zespół Szkół w C.,

- od 1 września 1995 r. do 31 sierpnia 1998 r. – Zespół Szkół (...) w K. (J.),

- od 1 września 1998 r. do 31 sierpnia 2005 r. - Zespół Szkół Ogólnokształcących i (...) w B.,

- od 1 września 2005 r. do 31 sierpnia 2009 r. – Szkoła Podstawowa w B.,

- od 1 września 2009 r. do 31 sierpnia 2010 r. – Zespół Szkół Ogólnokształcących i Zawodowych w M.,

- od 1 września 2011 r. do 31 sierpnia 2012 r. – Zespół Szkolno-Przedszkolny w K.,

- od 9 lutego 2015 r. do 28 lipca 2015 r. – Szkoła Podstawowa i. K. Z. A. w W.,

- od 1 września 2015 r. do 31 stycznia 2016 r. – Szkoła Podstawowa i. K. Z. A. w W..

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z dnia 18 stycznia 2017 r. oddalił odwołanie.

Sąd ten ustalił, że M. W. (1) urodził się (...) W dniu 3 lutego 2016 r. wystąpił z wnioskiem o nauczycielskie świadczenie kompensacyjne. Sąd podniósł, że warunki uprawniające do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego określone zostały w art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych, zgodnie z którym świadczenie kompensacyjne przysługuje nauczycielom, którzy:

1) osiągnęli wiek, o którym mowa w ust. 3 (55 - w latach 2009-2014);

2) mają okres składkowy i nieskładkowy w rozumieniu ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wynoszący 30 lat, w tym 20 lat wykonywania pracy w jednostkach, o których mowa w art. 2 pkt 1, w wymiarze co najmniej 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć;

3) rozwiązali stosunek pracy.

Natomiast art. 2 pkt 1 ustawy kompensacyjnej stanowi, że użyte w ustawie określenia oznaczają:

1) nauczyciel - nauczycieli, wychowawców i innych pracowników pedagogicznych zatrudnionych w:

a) publicznych i niepublicznych przedszkolach,

b) szkołach publicznych i niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych,

c) publicznych i niepublicznych placówkach kształcenia ustawicznego i placówkach, o których mowa w art. 2 pkt 5 i 7 ustawy z dnia 07 września 1991 r. o systemie oświaty.

Z kolei placówki, o których mowa w art. 2 pkt 5 i 7 ustawy o systemie oświaty, to młodzieżowe ośrodki wychowawcze, młodzieżowe ośrodki socjoterapii, specjalne ośrodki szkolno-wychowawcze oraz specjalne ośrodki wychowawcze dla dzieci i młodzieży wymagających stosowania specjalnej organizacji nauki, metod pracy i wychowania, a także ośrodki umożliwiające dzieciom i młodzieży, o których mowa w art. 16 ust. 7, a także dzieciom i młodzieży z upośledzeniem umysłowym z niepełnosprawnościami sprzężonymi realizację odpowiednio obowiązku, o którym mowa w art. 14 ust. 3, obowiązku szkolnego i obowiązku nauki oraz placówki zapewniające opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem zamieszkania.

Sąd Okręgowy podniósł, że do uzyskania nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego nie wystarczy sam status nauczyciela, lecz konieczne jest wykonywanie pracy w określonych przepisami prawa placówkach oświatowych (por. wyrok Sądu Najwyższego z 03 lutego 2012 r., II UK 126/11, wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 13 sierpnia 2013 r., III AUa 152/13).

W niniejszej sprawie bezsporne jest, iż M. W. (1) spełnia wszystkie ustawowo określone przesłanki do uzyskania prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego za wyjątkiem wymaganego okresu 20 lat wykonywania pracy w jednostkach, o których mowa w art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych.

Odnosząc się do spornych okresów Sąd podniósł, że odwołujący pracował jako katecheta (nauczyciel religii) od 1 września 1985 r. do 31 czerwca 1988 r. w parafii św. S. B. i M. w D. a następnie od 1 września 1988 r. do 31 sierpnia 1990 r. w parafii św. J. A. i E. w K. (k. 8 akt ZUS). M. W. (1) zeznał, że w okresach tych uczył religii na plebanii (w punktach katechetycznych). Natomiast w okresie od 1 września 1990 r. do 24 czerwca 1991 r. jako nauczyciel religii był zatrudniony w Zakładzie (...) w B..

W ocenie Sądu Okręgowego praca wnioskodawcy polegająca na nauczaniu religii w punktach katechetycznych oraz w Zakładzie (...) nie może być zaliczona do szczególnego stażu wymaganego do przyznania spornego świadczenia, ponieważ nie jest pracą w jednostkach wymienionych w art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych. Punkty katechetyczne nie są żadną z wymienionych wyżej jednostek, w szczególności nie są szkołami niepublicznymi o uprawnieniach szkół publicznych (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 8 października 2015 r., III AUa 1048/14; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 6 października 2015 r., III AUa 283/15).

Dalej Sąd podniósł, że Zakład (...) w B. należy zaliczyć do ośrodków dokształcania i doskonalenia zawodowego, umożliwiających uzyskanie i uzupełnienie wiedzy, umiejętności i kwalifikacji zawodowych, o których mowa w art. 2 pkt 3a ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty. Praca w ośrodku dokształcania i doskonalenia zawodowego nie została wymieniona w art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych. Zakład (...) w B. w latach 1990-1991 nie prowadził szkół publicznych ani szkół niepublicznych o uprawnieniach szkół publicznych.

Sąd odniósł się także do przedstawionego przez M. W. (1) stanowiska (wynikającego z uchwały Sądu Najwyższego z dnia 13 czerwca 2001 r., III ZP 32/00 oraz wyroku Sądu Najwyższego z 03 sierpnia 2000 r., II UKN 661/90), iż nauczanie religii w katechizacji parafialnej w ramach stosunku pracy, przed dniem 25 października 1990 r. jest okresem pracy nauczycielskiej w rozumieniu art. 88 ust. 1 ustawy Karta Nauczyciela – i zauważył, że o ile nauczanie religii w katechizacji parafialnej w ramach stosunku pracy może być oceniane pod kątem art. 88 Karty Nauczyciela w kontekście prawa do emerytury, to nie prowadzi do takiej wykładni prawa materialnego w kontekście prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego. Te ostatnie jest uregulowane odrębną ustawą i zawiera ściśle określone przesłanki do uzyskania świadczenia. Ponadto Sąd podniósł, że przy ustalaniu prawa do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego nie uwzględnia się okresów, za które nie zostały opłacone składki na ubezpieczenie społeczne duchownych. Z art. 4 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych wynika, że okres 20 lat wykonywania pracy w palcówkach wymienionych w art. 2 pkt 1 musi przypadać w ciągu okresów składkowych i nieskładkowych w rozumieniu ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2016 r. poz. 887). M. W. (1) od 1 września 1990 r. do 24 czerwca 1991 r. oraz od 1 września 1991 r. do 31 sierpnia 1997 r. nauczał religii nieodpłatnie i składki na ubezpieczenie społeczne nie zostały opłacone za te okresy. Z tego względu wnioskodawca nie spełnia wszystkich warunków opisanych w treści art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych, bowiem nie legitymuje się 20 letnim okresem wykonywania pracy w jednostkach, o których mowa w art. 2 pkt 1 ustawy o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych.

Wobec tego na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. Sąd oddalił odwołanie.

Powyższy wyrok zaskarżył wnioskodawca, wnosił o jego zmianę i przyznanie prawa do świadczenia kompensacyjnego. Zdaniem skarżącego Sąd Okręgowy niesłusznie nie zaliczył do wymaganego stażu pracy w placówkach oświatowych okresu pracy wykonywanej przez wnioskodawcę w punktach katechetycznych. Punkty te wprawdzie nie są wymienione w ustawie, ale wnioskodawca wykonywał w nich pracę jak każdy nauczyciel, jego zdaniem brak podstaw, aby tę pracę traktować inaczej niż pracę wymienioną w jednostkach, określonych w ustawie. Skarżący kwestionował te ustalenia Sądu Okręgowego, z których wynika iż w okresie od 1.09.1991 r. do 31.08,1997 r. nie odprowadzono składek na ubezpieczenie społeczne. Z decyzji ZUS wynika bowiem, że składki zostały opłacone za okres od 1.07.1993 r. do 31.08.1997 r., podobnie jak za okresy od 1.07.1989 do 31.07.1990 r. oraz od 1.06.1998 r. do 31.12.1998 r. Podobnie apelujący zarzuca błędne nie uznanie do wymaganego okresu zatrudnienia okresu pracy w Zakładzie (...) w B., powołując się na artykuł W. S. ,,Szkolnictwo w Zakładzie (...)”, jako placówki funkcjonującej na podstawie ustawy z dnia 15.07.1961 r. i zezwolenia Ministra Oświaty. Swoje stanowisko apelujący podtrzymał w piśmie procesowym z dnia 25.09.2017 r.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się nieuzasadniona.

Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił stan faktyczny, a swe ustalenia oparł na należycie zgromadzonym materiale dowodowym, którego ocena nie wykraczała poza granice wskazane w art. 233 § 1 k.p.c. Sąd pierwszej instancji wywiódł prawidłowe wnioski z poprawnie dokonanej analizy dowodów stanowiących podstawę rozstrzygnięcia. Stąd też Sąd Apelacyjny ustalenia tego Sądu w całości uznał i przyjął jako własne.

Sąd odwoławczy nie stwierdził przy tym naruszenia przez Sąd Okręgowy prawa materialnego, w związku z czym poparł rozważania tego Sądu również w zakresie przyjętych przez niego podstaw prawnych orzeczenia.

Prawo do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego nie jest tożsame z prawem do emerytury, które wymaga odejścia z rynku pracy, podczas gdy nauczycielskie świadczenie kompensacyjne rekompensuje konieczność wcześniejszego odejścia z zawodu ze względu na szczególne warunki pracy (por. I. Jędrasik-Jankowska, K. Jankowska, Prawo do emerytury. Komentarz do ustaw z orzecznictwem, Warszawa 2011, s. 457). Także w judykaturze podkreśla się, iż celem tego świadczenia nie jest kontynuacja zasad przechodzenia nauczycieli na emeryturę, obowiązujących do końca 2009 r., gdyż nauczyciele generalnie nie uzyskali prawa do emerytury pomostowej. Celem wprowadzenia tego świadczenia, podobnie jak wprowadzenia emerytur pomostowych, było złagodzenie utraty możliwości przechodzenia na emeryturę przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Nauczycielskie świadczenia kompensacyjne są świadczeniami pieniężnymi o charakterze okresowym i przysługują nauczycielom, którzy po osiągnięciu wymaganego okresu zatrudnienia w jednostkach organizacyjnych oświaty rozwiązali stosunek pracy przed osiągnięciem wieku emerytalnego. Świadczenia te mają autonomiczny charakter. Ustawodawca od początku zadecydował bowiem o ich stopniowym wygaszaniu i finansowaniu bezpośrednio z budżetu państwa, a nie z wyodrębnionego funduszu, co może wskazywać, że nie są to już świadczenia o charakterze ubezpieczeniowym. Taki pogląd został wyrażony również w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 4 czerwca 2013 r., SK 49/12 (OTK - A 2013 nr 5, poz. 56), w którym skonstatowano, że nauczycielskie świadczenia kompensacyjne nie należą do istoty prawa do zabezpieczenia społecznego, o którym mowa w art. 67 ust. 1 Konstytucji (por. wyrok z 3 marca 2011 r., K 23/09, OTK ZU nr 2/A/2011, poz. 8). Podobnie jak prawo do emerytury w obniżonym wieku, które przysługiwało na podstawie wcześniejszych przepisów, a także prawo do emerytury pomostowej - również nauczycielskie świadczenia kompensacyjne stanowią szczególne uprawnienia emerytalne. Ich wyjątkowy charakter, wynikający z przełamania obowiązujących zasad nabywania uprawnień do świadczeń emerytalnych, powoduje, że nie można ich uznać za należące do istoty prawa do zabezpieczenia społecznego. Trybunał Konstytucyjny podkreślił nadto, iż nauczycielskie świadczenia kompensacyjne, zgodnie z art. 6 ustawy kompensacyjnej, finansowane są z budżetu państwa, a sama ustawa, jak już wyżej zaznaczono, ma charakter wyjątkowy z punktu widzenia założeń reformy emerytalnej i ustawy pomostowej.

Powyższe argumenty przemawiają za koniecznością dokonywania samodzielnej oceny prawa do świadczenia kompensacyjnego nauczycieli, bez szerszego odwoływania się do wcześniej wypracowanych stanowisk dotyczących nauczycielskich świadczeń emerytalnych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 2012 r., II UK 126/11, OSNP 2013 nr 1-2, poz. 15 i z dnia 10 kwietnia 2013 r., II UK 205/12).

Analizując zasadność wniosku M. W. (2) o przyznanie przedmiotowego świadczenia należałoby rozważyć, do której kategorii pracodawców wymienionych w art. 2 pkt 1 ustawy można zaliczyć (i z jakich powodów) przykościelne punkty katechetyczne, o jakich mowa w art. 19 ust. 1 ustawy z dnia 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1169 ze zm.), a w których to placówkach wnioskodawca nauczał religii w spornym okresie czasu. W grę wchodzą zaś: 1) publiczne i niepubliczne przedszkola, o jakich mowa w art. 6 ustawy o systemie oświaty; 2) szkoły publiczne i niepubliczne o uprawnieniach szkół publicznych wymienione w art. 7 ust. 1 i 3 ustawy o systemie oświaty, a nadto 3) publiczne i niepubliczne placówki kształcenia ustawicznego oraz placówki zapewniające opiekę i wychowanie uczniom w okresie pobierania nauki poza miejscem stałego zamieszkania, o których mowa w art. 2 pkt 5 i 7 ustawy o systemie oświaty. Jest to katalog zamknięty, znacznie węższy od wykazu jednostek organizacyjnych objętych systemem oświaty w rozumieniu art. 2 tej ustawy. Wbrew zarzutom apelującego tylko zakwalifikowanie przykościelnych punktów katechetycznych do jednej z wymienionych w art. 2 pkt 1 ustawy kategorii jednostek organizacyjnych, w których wykonywanie pracy przez okres co najmniej 20 lat w wymiarze nie mniejszym niż połowa wymiaru zajęć uprawnia do nauczycielskiego świadczenia kompensacyjnego.

Sąd Apelacyjny w pełni podziela pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego - Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych z dnia 29 września 2016 r. (III UK 232/15 L., www.sn.pl), że w świetle art. 4 ust. 1 w związku z art. 2 pkt 1 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych (Dz.U. Nr 97, poz. 800), do ubiegania się o świadczenie kompensacyjne nie uprawniają okresy pracy nauczycielskiej wykonywanej w innych jednostkach organizacyjnych niż wymienione w drugim z powołanych przepisów. Ograniczenie to obejmuje zatem miejsce wykonywania pracy nauczycielskiej, a nie jej przedmiot. Jeśli więc ubiegająca się o świadczenie osoba nie pracuje w określonej kategorii jednostek, to nie uzyskuje prawa do tego świadczenia, nawet gdy zatrudniona jest w charakterze nauczyciela, wychowawcy czy innego pracownika pedagogicznego (podobnie SN w wyroku z dnia z dnia 6 kwietnia 2017 r. III UK 127/16). Słusznie zatem Sąd I instancji przyjął, że decyduje zatrudnienie w określonej jednostce, a nie to, czy skarżący wykonywał taką samą pracę jak nauczyciel w szkole. Z tą wykładnią należy się zgodzić, to zaś powoduje, iż argumenty podniesione w apelacji, a szeroko uzasadnione w piśmie procesowym z dnia 25.09.2017 r. nie mogą odnieść zamierzonego skutku.

Reasumując, słuszne należało ocenić stanowisko Sądu Okręgowego, iż w spornym okresie wnioskodawca nie pracował w jednostkach wskazanych w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2009 r. o nauczycielskich świadczeniach kompensacyjnych. Skoro zaś świadczenie kompensacyjne przysługuje jedynie w przypadku łącznego spełnienia przesłanek wymienionych w art. 4, to zbędne jest zatem odnoszenie się do pozostałych zarzutów apelacji, w szczególności, czy za sporne okresy były odprowadzone składki na ubezpieczenia społeczne - nie ma to bowiem wpływu na rozstrzygnięcie przedmiotowej sprawy.

Kierując się powyższymi względami Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.

SSA Bożena Szponar - Jarocka SSA. Teresa Suchcicka SSA Alicja Sołowińska