Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 lutego 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, (...) Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Mirosław Godlewski (spr.)

Sędziowie: SSA Iwona Szybka

SSO del. Dorota Rzeźniowiecka

Protokolant: st.sekr.sądowy Kamila Tomasik

po rozpoznaniu w dniu 11 lutego 2014 r. w Łodzi

sprawy M. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziałowi w W.

o podjęcie wypłaty renty rodzinnej,

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Płocku

z dnia 13 marca 2013 r., sygn. akt: VI U 1232/12,

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

Sygn. akt (...) AUa 699/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 25 czerwca 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wstrzymał M. K. wypłatę renty rodzinnej po zmarłym w dniu (...)r. ojcu J. K.. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że ubezpieczona ukończyła 25 lat.

W odwołaniu M. K. wniosła o podjęcie wypłaty renty rodzinnej argumentując, że jest studentką II roku studiów niestacjonarnych II stopnia, będącym jednocześnie ostatnim rokiem studiów wyższych.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wnosił o jego oddalenie podtrzymując motywację decyzji.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 13 marca 2013 r. Sąd Okręgowy w Płocku zmienił decyzję ZUS z dnia 25 czerwca 2012 r. w ten sposób, że podjął wypłatę renty rodzinnej na rzecz M. K. od 1 lipca 2012 r. do 30 czerwca 2013 r.

Wydając zaskarżony wyrok sąd pierwszej instancji za podstawę orzeczenia przyjął następujące ustalenia faktyczne:

M. K., urodzona (...), od 1 października 2011 r. jest studentką niestacjonarnych studiów (...) stopnia na Uniwersytecie (...) Wydział E.–Socjologiczny na kierunku (...). Nauka na tym kierunku studiów uzupełniających trwa 2 lata i składa się z 4 semestrów. Planowany termin ukończenia studiów przypada na 31 października 2013 r. Obecnie wnioskodawczyni jest na ostatnim roku studiów.

Decyzją z dnia 22 marca 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. przyznał ubezpieczonej od dnia 8 lutego 2011 r. do dnia (...) r. prawo do renty rodzinnej po zmarłym w dniu 8 lutego 2011 r. ojcu J. K..

Zgodnie z Zarządzeniem nr (...) Rektora (...) z dnia 30 maja 2011 r. w sprawie podziału roku akademickiego 2011/2012 I semestr (zimowy) trwał od 1 października 2011 r. do 19 lutego 2012 r., II semestr (letni) trwał od 20 lutego 2012 r. do 30 września 2012 r. Letnia sesja egzaminacyjna (podstawowa) zaczynała się 11, a kończyła (...) r. Data zaliczenia semestru jest jednocześnie datą ostatniego zaliczenia egzaminu oraz datą złożenia do dziekanatu karty okresowych osiągnięć studenta. W celu uzyskania zaliczenia semestru student jest obowiązany złożyć w dziekanacie kartę okresowych osiągnięć po uzyskaniu wszystkich wpisów wymaganych w danym semestrze lub gdy nie ma już możliwości ich uzyskania najpóźniej w terminie 14 dni od zakończenia sesji poprawkowej. Student, który spełnił warunki zaliczenia semestru zostaje wpisany na kolejny semestr. Zaliczenia semestru lub roku dokonuje dziekan.

Wnioskodawczyni sesję letnią w roku akademickim 2011/2012 ukończyła w terminie podstawowym, tj. do (...) r. Zaliczyła wszystkie 6 przedmiotów z ocenami pozytywnymi, ostatni egzamin – z metodologii nauk społecznych zdała w dniu (...) r. Egzamin z przedmiotu „Procedury badań ewaluacyjnych” zdała w dniu 17 czerwca 2012 r., natomiast wpis w karcie okresowych osiągnięć studenta uzyskała z tego przedmiotu dopiero w dniu 6 września 2012 r. z uwagi na nieobecność egzaminatora. Wpisu o zaliczeniu przez wnioskodawczynię 2 semestru I roku akademickiego 2011/2012 dziekan uczelni dokonał w dniu 6 wrzesnia 2012 r.

W dniu 25 czerwca 2012 r. organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd pierwszej instancji uznał odwołanie ubezpieczonej za uzasadnione. Przywołując przepis art. 68 ust. 1 pkt. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a także orzecznictwo Sądu Najwyższego i sądów powszechnych skonstatował, że ocena uprawnień wnioskodawczyni do renty rodzinnej uzależniona jest od ustalenia, czy w dniu osiągnięcia wieku 25 lat była studentem ostatniego roku studiów na uczelni wyższej. Stwierdzając powyższe Sąd Okręgowy zauważył, że wnioskodawczyni zdała praktycznie wszystkie egzaminy (cztery) z przedostatniego roku studiów przed ukończeniem 25 lat. Jeden egzamin zdała w dacie urodzin, a ostatni w dniu (...) r. Formalnie studentką ostatniego roku studiów wnioskodawczyni stała się w dniu (...) r. po zdaniu ostatniego egzaminu objętego programem studiów. Sąd Okręgowy podkreślił, że okoliczność dokonania przez dziekana uczelni wpisu o zaliczeniu przedostatniego roku studiów w dniu 6 września 2012 r. nie decyduje o zaliczeniu danego roku studiów, lecz jedynie stwierdza jego zaliczenie na podstawie dokonanych w karcie okresowych osiągnięć studenta wpisów o zaliczeniu poszczególnych przedmiotów, gdyż wpis dziekana ma charakter czynności technicznej z uwagi na masowość tego typu czynności. Mając na względzie stanowisko wyrażone przez Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 23 lutego 1989 r. sygn. (...) UZP 3/89 Sąd Okręgowy uznał, że wnioskodawczyni, która zdała wszystkie wymagane egzaminy w czerwcu 2012 r. i 25–ty rok życia ukończyła przed rozpoczęciem nowego roku akademickiego, zachowuje prawo do renty rodzinnej do zakończenia ostatniego roku studiów. Zdaniem Sądu I instancji okoliczność, że 25 lat wnioskodawczyni ukończyła w trakcie sesji nie może pozbawiać jej prawa do renty rodzinnej do zakończenia ostatniego roku studiów, tym bardziej w sytuacji, że organ rentowy wstrzymał wypłatę świadczenia od 1 lipca 2012 r., a więc od momentu kiedy zaliczyła już przedostatni rok. Stwierdzając powyższe Sąd Okręgowy wziął pod uwagę, że celem przepisu art. 68 ust. 2 jest umożliwienie dobrym studentom, a taką niewątpliwie jest wnioskodawczyni biorąc pod uwagę jej dotychczasowy przebieg nauki, dokończenia nauki w szkole wyższej bez troski o zdobycie środków niezbędnych do zaspokojenia minimalnych potrzeb materialnych.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego złożył organ rentowy. Zaskarżył wyrok w całości wnosząc o jego zmianę i oddalenie odwołania, ewentualnie o jego uchylenie i skierowanie sprawy do sądu I instancji celem ponownego rozpoznania.

Apelujący zarzucił wyrokowi naruszenie przepisów prawa materialnego, to jest art. 68 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, poprzez jego błędną interpretację i niewłaściwe zastosowanie, oraz przepisu art. 233 § 1 k.p.c. poprzez zbyt swobodną ocenę materiału dowodowego polegającą na ustaleniu, że ubezpieczona 25 rok życia ukończyła będąc na ostatnim roku studiów. W uzasadnieniu apelacji organ rentowy zaznaczył, że jego zdaniem uchwała Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 1989 r., na podstawie której Sąd Okręgowy oparł swoje orzeczenie nie ma zastosowania w sprawie niniejszej gdyż dotyczy zgoła innego stanu faktycznego. Podniósł, iż z bezspornie ustalonego stanu faktycznego wynika, że ostatni egzamin z przedostatniego roku studiów ubezpieczona zdała w dniu (...)r. a zatem już po ukończeniu 25 lat życia. W ocenie organu rentowego nie ma w tej sytuacji podstaw do stwierdzenia, że 25 rok życia wniskodawczyni ukończyła będąc na ostatnim roku studiów. Miało to bowiem miejsce gdy była jeszcze studentką przedostatniego roku skoro ostatni egzamin zdała w dniu (...)r. czyli po ukończeniu 25 lat.

Ubezpieczona w odpowiedzi na apelację wniosła o jej oddalenie, podnosząc że data (...) r. jest datą zdania przez nią ostatniego egzaminu, a jednocześnie ostatnim dniem, w którym przysługiwała jej renta rodzinna. Stwierdziła nadto, że data 1 lipca 2012 r. jest dniem od którego została wstrzymana wypłata renty rodzinnej, a jednocześnie pierwszym dniem ostatniego roku studiów. Przywołując się na powyższe ubezpieczona stwierdziła, że oragn rentowy przy wydawaniu decyzji stosuje cykl miesięczny, czego przykładem jest przysługiwanie renty rodzinnej do ostatniego dnia miesiąca, w którym ukończyła 25 lat, a nie do dnia urodzenia. Wobec powyższego ubezpieczona uznała, że stosując się do cyklu miesięcznego w wydawaniu decyzji spełnione zostały wszelkie wymogi do tego aby uznać, że wyrok Sądu Okręgowego jest prawidłowy.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna, skutkuje zmianą zaskarżonego wyroku.

Ma rację apelujący i zasadnie wskazuje na niemożność zaakceptowania w okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy oraz paradygmatów oceny dowodów zawartych w przepisie art. 233 § 1 k.p.c. twierdzenia sądu pierwszej instancji, iż odwołująca się ukończyła 25 rok życia będąc na ostatnim roku studiów. Fakty ustalone przez tenże sąd były jednoznaczne w ich świetle oczywistym było, że 25 rok życia odwołująca się ukończyła przed zakończeniem sesji letniej, przed zdaniem ostatniego egzaminu przypisanego do tej sesji oraz przed formalnym, zgodnym z postanowieniami regulaminu studiów uzyskaniem wpisu na drugi, ostatni rok studiów.

Akceptując i przyjmując za własne wskazane niesporne okoliczności faktyczne, poza przywołanym nieakceptowanym wnioskiem wyprowadzonym przez sąd pierwszej instancji, stwierdzić należy, że spór na etapie postępowania apelacyjnego w istocie sprowadzał się do ustalenia czy pobierająca rentę rodzinną ubezpieczona, po ukończeniu w dniu (...) r. 25–go roku życia jest uprawniona do świadczenia na ostatnim roku studiów, a jego istotą było rozstrzygnięcie czy w dacie osiągnięcia 25 lat życia ubezpieczona była studentką ostatniego roku studiów w szkole wyższej.

Prawidłowo apelujący wskazując na treść art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2013 r. poz. 1440 z późn. zm.) wywodzi, iż renta rodzinna przysługuje dzieciom do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 rok życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia.

Zasadnym jest zatem twierdzenie, że po osiągnięciu wskazanego wieku prawo do renty rodzinnej ustaje bez względu na okres, jaki pozostał do zakończenia nauki w szkole, jeżeli jest ona odbywana w szkole nie będącej szkołą wyższą. Jedyny wyjątek – w odniesieniu do odbywania studiów w szkole wyższej – ustanowiony został w art. 68 ust. 2 ustawy, dopuszczając dalsze, maksymalne przedłużenie okresu pobierania renty rodzinnej przez dziecko, które osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, do zakończenia tego ostatniego roku studiów.

W orzecznictwie sądowym ustabilizowany jest pogląd, że ustalenie daty w której dziecko pobierające rentę rodzinną było na ostatnim roku studiów w rozumieniu art. 68 ust. 2 ustawy o FUS następuje na podstawie wpisu na ostatni rok studiów dokonanego w oparciu o regulamin obowiązujący daną uczelnię, a osoba która ukończyła wiek 25 lat życia po ukończeniu nauki na przedostatnim roku studiów a przed rozpoczęciem zajęć na ostatnim roku nie traci uprawnienia do renty rodzinnej /por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 2003 r., sygn. II UK 138/03, opubl: OSNAPiUS rok 2004, Nr 15, poz. 271; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2003 r. sygn. II UK 138/03, opubl: Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych rok 2004, Nr 15, poz. 271; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 kwietnia 2006 r. sygn. I UK 265/05, opubl: Prawo Pracy rok 2006, Nr 7–8, str. 53; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 sierpnia 2007 r. sygn. II UK 15/07, opubl. OSNP 2008/19–20/295/.

Z ustalonego przez Sąd Okręgowy stanu faktycznego wynika, że wnioskodawczyni urodzona (...) uprawnienia do renty rodzinnej po zmarłym ojcu miała ustalone na okres od dnia 8 lutego 2011 r. do dnia (...) r. Od dnia 1 października 2011 r. wnioskodawczyni była studentką niestacjonarnych studiów (...) stopnia na Uniwersytecie (...). Planowany termin ukończenia studiów, trwających 2 lata i obejmujących cztery semestry, przypada na 31 października 2013 r. Wnioskodawczyni letnią sesję egzaminacyjną w roku akademickim 2011/2012 ukończyła w terminie do dnia (...) r. Zaliczyła wszystkie 6 przedmiotów z ocenami pozytywnymi, przy czym ostatni egzamin – z metodologii nauk społecznych – zdała w dniu (...) r. W dniu 6 września 2012 r. wnioskodawczyni uzyskała wpis w karcie okresowych osiągnięć z przedmiotu, z którego egzamin zdała jeszcze w dniu 17 czerwca 2012 r., i w tym samym dniu (6 września 2012 r.) dziekan uczelni dokonał wpisu o zaliczeniu przez wnioskodawczynię 2 semestru I roku akademickiego 2011/2012.

W stanie faktycznym ponad wszelką wątpliwość ustalono zatem, że ubezpieczona nie zdała wszystkich egzaminów z pierwszego, będącego zarazem przedostatnim, roku studiów. Ostatni egzamin z przedostatniego roku studiów ubezpieczona zdała w dniu (...) r. to jest już po ukończeniu 25–tego roku życia. Wobec ustalonej (niespornej) organizacji studiów, w której zaliczenie wszystkich egzaminów w sesji letniej, a także złożenie do dziekanatu karty okresowych osiągnięć studenta, warunkowało zaliczenie semestru, a tym samym wpis na kolejny (ostatni) rok studiów, nie można stwierdzić, że ubezpieczona w chwili ukończenia 25 lat była na ostatnim roku studiów. Sąd Okręgowy, mimo tak dokonanych ustaleń, w tym przeprowadzenia dowodu z Regulaminu studiów w Uniwersytecie (...) oraz z zarządzenia nr (...) Rektora (...) z dnia 30 maja 2011 r. w sprawie podziału roku akademickiego 2011/2012, z których treści jednoznacznie wynika przedstawiona powyżej organizacja studiów, uznał, że okoliczność, że 25 lat wnioskodawczyni ukończyła jeszcze w trakcie sesji nie może pozbawiać jej prawa do renty rodzinnej.

Sąd Apelacyjny argumentacji Sądu Okręgowego nie podzielił. Stwierdzić należy, że przy prawidłowo poczynionych ustaleniach Sąd I instancji dokonał całkowicie nieprawidłowej i niezrozumiałej subsumcji, która nie mieści się w ramach bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa. Przede wszystkim niezrozumiałe jest powołanie się przez Sąd Okręgowy na cel przepisu art. 68 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, w sytuacji gdy jest to przepis o charakterze wyjątku, a żadnego przepisu o charakterze wyjątkowym nie można wykładać w sposób rozszerzający albowiem wyjątki od zasady są właśnie po to aby je stosować restrykcyjnie. Zważyć należy, że przepis art. 68 ust. 2 – w odniesieniu do odbywania studiów w szkole wyższej – dopuszcza dalsze, ale jednocześnie maksymalne przedłużenie okresu pobierania renty rodzinnej przez dziecko, które osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, najwyżej do zakończenia tego ostatniego roku studiów. Przy czym prawo do przedłużenia, o którym mowa w przywołanym powyżej przepisie nie jest uzależnione od wyników osiąganych w trakcie studiów. Z prawidłowych ustaleń Sądu Okręgowego ewidentnie wynika, że wnioskodawczyni ukończyła 25 lat życia przed zdaniem w dniu (...) r. ostatniego egzaminu na tym przedostatnim roku studiów w szkole wyższej. Przenosząc te miarodajne ustalenia na grunt normatywny art. 68 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach nie podlega żadnej kwestii, że wnioskodawczyni nie wypełniła określonego w tym przepisie koniecznego warunku, skoro osiągnęła 25 lat życia w trakcie zdawania egzaminów przedostatniego roku studiów, a ostatni egzamin z tego roku studiów zdała już po ukończeniu 25 roku życia. Orzeczenie Sądu Okręgowego można by tłumaczyć jedynie z powołaniem się na zasady współżycia społecznego czego stosowanie, jako podstawy nabycia prawa do świadczenia z ubezpieczeń społecznych, nie jest dopuszczalne. Szczególna (wyjątkowa) regulacja normatywna określona w art. 68 ust. 2 nie poddaje się bowiem wykładni rozszerzającej, także przez pryzmat zasad współżycia społecznego, które mogłyby wpływać na stosowanie lub wykładnię imperatywnych przepisów prawa ubezpieczeń społecznych jedynie wówczas, gdyby taka zależność wynikała z konkretnej regulacji tego prawa, co w rozpoznawanej sprawie nie ma miejsca.

W związku z powyższym, jedynie obocznie należy przypomnieć, że w systemie prawa ubezpieczeń społecznych istnieje także instytucja świadczeń wyjątkowych (art.83 ustawy o emeryturach i rentach z FUS) instytucja, która może mieć zastosowanie również w odniesieniu do studenta, który przed zakończeniem nauki utracił prawo do renty rodzinnej wobec niespełniania przesłanek ustawowych przysługiwania świadczenia, instytucja, która powoduje, że w systemie mimo braku przesłanek do stosowania klauzul generalnych jako podstawy nabycia świadczenia i konieczności restryktywnej wykładni bezwzględnie obowiązujących przepisów należących do kategorii prawa publicznego, nie ma luk, które winny być wypełnione poprzez właściwą interpretację przepisów przez orzecznictwo.

W świetle powyższego organ rentowy słusznie zarzucił Sądowi pierwszej instancji naruszenie art. 68 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Ubezpieczona nie mogła nabyć prawa do przedłużenia renty rodzinnej skoro nie spełniła koniecznego, wynikającego z jego treści, warunku ukończenia 25 roku życia na ostatnim roku studiów. Wyrok Sądu Okresowego w tym zakresie jest oczywiście błędny i przy zasadnej apelacji organu rentowego widzącego także wykładnie tego przepisu zawartą w orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 23 lutego 1989 r. sygn. (...) UZP 3/89, która w przedmiotowej sprawie także nie mogła mieć zastosowania, nie mógł się ostać. Tym samym uznać trzeba, że decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odmawiająca ubezpieczonej świadczenia była prawidłowa, a odwołanie od niej powinno być oddalone.

Kierując się wskazaną argumentacją, podzielając zasadności apelacji, Sąd drugiej instancji na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i orzekł jak w sentencji.