Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 lipca 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach

Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 12 lipca 2019 r. w Katowicach

sprawy z odwołania T. S. (T. S.)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o prawo do rekompensaty

na skutek apelacji ubezpieczonego T. S.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Katowicach

z dnia 28 marca 2019 r. sygn. akt XI U 2024/18

oddala apelację.

/-/ Jolanta Pietrzak /-/ Marek Procek /-/ del. Beata Torbus

Sędzia Przewodniczący Sędzia

Sygn. akt III AUa 1124/19

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 28 marca 2019 r. Sąd Okręgowy w Katowicach oddalił odwołania ubezpieczonego T. S. od decyzji organu rentowego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. z dnia 22 sierpnia 2018 r. i z dnia 8 listopada 2018 r., odmawiających prawa do rekompensaty, określonej w art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych.

Według organu rentowego wnioskodawca nie udowodnił 15 lat pracy w warunkach szczególnych, a jedynie 9 lat, 5 miesięcy i 19 dni, gdyż do takiego stażu nie został zaliczony ubezpieczonemu okres zatrudnienia w Okręgowym Urzędzie Górniczym w S. od dnia 1 sierpnia 1983 r. do dnia 28 lutego 1989 r. na stanowisku nadinspektora, zgodnie bowiem z art. 50c ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej, jest to praca równorzędna z pracą górniczą.

W odwołaniach ubezpieczony T. S. domagał się zmiany zaskarżonych decyzji i przyznania świadczenia z uwzględnieniem prawa do rekompensaty, podnosząc,
iż w Okręgowym Urzędzie Górniczym w S. od dnia 1 sierpnia 1983 r. do dnia
28 lutego 1989 r., pracując na stanowisku nadinspektora, kontynuował pracę górniczą,
w rozumieniu wówczas obowiązującego przepisu art. 5 ust.1 pkt 10 ustawy z dnia 1 lutego 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin oraz § 4 ust.1 i 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Wykazanie do dnia 1 stycznia 1999 r. okresu pracy
w warunkach szczególnych, o którym mowa w art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej, wyłącza zaś ponowne ustalenie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego. Zatem ubezpieczony, który na podstawie dotychczasowych przepisów spełnił (poza wiekiem) warunki do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury nabył to prawo wraz z osiągnięciem wieku emerytalnego.

Sąd Okręgowy ustalił, iż ubezpieczony T. S. (urodzony w dniu (...)) na dzień 1 stycznia 1999 r. legitymuje się ponad 25-letnim okresem składkowym
i nieskładkowym, w tym okresem 9 lat, 5 miesięcy i 19 dni pracy górniczej wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na KWK (...) .

Jednocześnie Sąd ten wskazał, że w spornym okresie zatrudnienia od dnia 1 sierpnia 1983 r. do dnia 28 lutego 1989 r. ubezpieczony pracował w Okręgowym Urzędzie Górniczym w S. na stanowisku nadinspektora i wykonywał czynności inspekcyjno-techniczne w kopalniach węgla kamiennego.

W dniu 31 lipca 2018 r. (w wieku 67 lat) ubezpieczony po raz pierwszy wystąpił
z wnioskiem o emeryturę z rekompensatą, a organ rentowy wydał zaskarżone decyzje.

Sąd Okręgowy, przywołując przepisy art. 21 ust. 1 i 2 oraz art. 23 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (tekst jednolity Dz. U. z 2017 roku,
poz. 664 – dalej jako ustawa o emeryturach pomostowych), podniósł, że spór w niniejszej sprawie sprowadzał się zatem nie tylko do kwestii, czy ubezpieczony posiada piętnastoletni okres pracy w warunkach szczególnych na dzień 31 grudnia 2008 r. włącznie, ale również
do tego, czy ubezpieczony utracił możliwość nabycia prawa do wcześniejszej emerytury
z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu przepisów art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2018 roku, poz. 1270 ze zm. – dalej jako ustawa emerytalna) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach
lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43 ze zm.).

Na podstawie § 4 ust. 1 wskazanego wyżej rozporządzenia, pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki: osiągnął wiek emerytalny wynoszący 60 lat dla mężczyzn i ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Z kolei zgodnie z § 4 ust. 3 tego rozporządzenia do okresu zatrudnienia
w warunkach szczególnych, o których mowa w ust. 1, zalicza się także okresy pracy górniczej w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin. Obowiązująca uprzednio ustawa z dnia 1 lutego 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin
w art. 5 ust. 1 pkt 10 stanowiła, że za pracę górniczą uważa się zatrudnienie w urzędach górniczych, jeżeli zatrudnienie było związane z wykonywaniem czynności inspekcyjno-technicznych w kopalniach, przedsiębiorstwach i innych podmiotach określonych w pkt 1-4.

Zdaniem Sądu Okręgowego skoro na gruncie tej sprawy nie może być wątpliwości,
że w spornym okresie zatrudnienia od 1 sierpnia 1983 r. do 28 lutego 1989 r. ubezpieczony pracował w Okręgowym Urzędzie Górniczym w S. na stanowisku nadinspektora
i wykonywał czynności inspekcyjno-techniczne w kopalniach węgla kamiennego,
to wykonywał wówczas pracę górniczą, w rozumieniu przepisu art. 5 ust. 1 pkt 10 ustawy
z dnia 1 lutego 1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym górników i ich rodzin. Ponadto –
w ocenie tegoż Sądu - § 4 ust. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. stanowi samodzielną i dodatkowa możliwość zaliczenia do okresów pracy w szczególnych warunkach okresów, które nie są wymienione w wykazie A rozporządzenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28.01.2015 r. sygn. I UK 204/14).

Ponadto Sąd ten podniósł, iż Sąd Najwyższy wielokrotnie przyjmował, iż wykazanie do dnia 1 stycznia 1999 r. okresu pracy w szczególnych warunkach, o którym stanowi art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej, wyłącza ponowne ustalenie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego. Poglądy te są więc zgodne z zasadą wynikającą z art. 184 ustawy emerytalnej. Polega ona na tym, że ubezpieczeni, którzy na podstawie przepisów dotychczasowych spełnili, poza wiekiem, warunki do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury do czasu wejścia w życie ustawy nabywają to prawo wraz z osiągnięciem wymaganego wieku. Według Sądu Okręgowego wynika więc z tego, że w tej sytuacji nie może znaleźć zastosowania
art. 50c ust. 2 pkt 1 obecnie obowiązującej ustawy emerytalnej.

Wobec powyższego, Sąd ten podniósł, że ubezpieczony T. S. spełnił wszystkie przesłanki do przyznania mu wcześniejszej emerytury z tytułu zatrudnienia
w warunkach szczególnych i nabył prawo do wcześniejszej emerytury na podstawie art. 184 ust. 1 ustawy emerytalnej z dniem ukończenia 60 roku życia, czyli w dniu (...) r. Ponadto w sprawie było bezsporne, że ubezpieczony nie zrealizował swojego prawa
do wcześniejszej emerytury , albowiem pracował i nie wystąpił nigdy z wnioskiem do organu rentowego o przyznanie emerytury we wcześniejszym wieku ze względu na pracę
w warunkach szczególnych.

W ocenie Sądu Okręgowego w tej sytuacji nie ma podstaw do przyjęcia,
że ubezpieczony utracił możliwość nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze i zgodnie z wyżej cytowanymi przepisami ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych przysługuje mu rekompensata.

Mając na uwadze przedstawione okoliczności, Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił odwołania.

W apelacji od zaprezentowanego rozstrzygnięcia ubezpieczony zarzucił Sądowi pierwszej instancji naruszenie:

- art. 233 § 1 k.p.c. przez brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego
i dokonania jego oceny z pominięciem istotnej części tego materiału, to jest zeznań odwołującego się, z których wynika, że utracił możliwość nabycia prawa do wcześniejszej emerytury a w konsekwencji błędne ustalenie, iż nie ma podstaw do przyjęcia,
że ubezpieczony utracił możliwość nabycia prawa do wcześniejszej emerytury;

- art. 233 § 1 k.p.c. przez sprzeczne z zasadami logiki i doświadczenia życiowego wyprowadzenie faktu, że odwołujący się nie zrealizował swojego prawa do wcześniejszej emerytury, albowiem pracował i nie wystąpił nigdy z wnioskiem do organu rentowego
o przyznanie emerytury we wcześniejszym wieku ze względu na pracę w warunkach szczególnych, z dowodu w postaci zeznań odwołującego się wniosków z niego niewynikających, a ponadto sprzecznych z zasadami logicznego rozumowania
i doświadczeniem życiowym, skutkiem czego Sąd błędnie ustalił, że nie ma podstaw
do przyjęcia, że ubezpieczony utracił możliwość nabycia prawa do wcześniejszej emerytury;

- art. 477 ¹⁴ k.p.c. poprzez bezzasadne uznanie, iż nie było podstaw do uwzględnienia złożonego przez wnioskodawcę odwołania od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych;

- art. 21 w zw. z art. 2 ust. 5 ustawy emeryturach pomostowych poprzez jego niewłaściwą wykładnię polegającą na przyjęciu, że prawo do rekompensaty przysługuje wyłącznie tym osobom, które nie nabyły prawa do jakiejkolwiek emerytury z FUS i poprzez wynikające z tego niewłaściwe zastosowanie ww. przepisów , skutkujące błędnym ustaleniem przez Sąd pierwszej instancji, że nie przysługuje odwołującemu się prawo do tej rekompensaty;

- art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych poprzez ustalenie, że odwołujący się ma okres pracy w szczególnych warunkach, w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach
i rentach z FUS, co było między stronami sporne, wynoszący co najmniej 15 lat
i nieprzyznanie rekompensaty ubezpieczonemu;

- art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych poprzez zastosowanie, w sytuacji gdy przepis ten nie powinien mieć w tej sprawie zastosowania; co więcej, owo wadliwe zastosowanie prawa materialnego wiązało się z nie dokonaniem przez Sąd Okręgowy koniecznych ustaleń faktycznych, co do pozostałych przesłanek prawa do rekompensaty,
co z kolei skutkuje brakiem możliwości oceny czy zostały one spełnione.

W oparciu o przedstawione zarzuty apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku
i uwzględnienie odwołania oraz o zwrot kosztów procesu, w tym kosztów radcy prawnego, według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie wyroku i przekazanie sprawy
do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Przyjmując ustalenia poczynione przez Sąd pierwszej instancji jako własne uznał,
że apelacja jest bezzasadna.

Sąd drugiej instancji przypomina, że - jak wynika z definicji ustawowej zawartej
w art. 2 ust. 5 ustawy o emeryturach pomostowych - przewidziana w niej rekompensata stanowi odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury
z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Przy czym, na podstawie art. 21 ust. 1 tej ustawy, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, wynoszący co najmniej 15 lat. Równocześnie, stosownie do art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy emerytalnej. Przepisy te muszą być odczytywane łącznie i rozważając prawo do rekompensaty, nie można tracić z pola widzenia jej odszkodowawczego charakteru określonego powołaną definicją.

Sąd Apelacyjny podkreśla w związku z tym, że z przytoczonej definicji rekompensaty jednoznacznie wynika, że ratio legis wprowadzenia tego rozwiązania było dążenie do wyrównania szkody poniesionej przez osoby legitymujące się piętnastoletnim stażem pracy w warunkach szczególnych, a niespełniające innych warunków do przyznania im emerytury
z tytułu takiego zatrudnienia, czyli zarówno emerytury w trybie art. 184 ustawy emerytalnej, jak i emerytury pomostowej. Inaczej mówiąc, można przyjąć, że fakt wykonywania przez
15 lat pracy w warunkach szczególnych (niezależnie od innych warunków ustawowych) może skutkować uzyskaniem prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym lub zastępującej ją emerytury pomostowej lub rekompensaty, gdy nie ma się prawa do żadnego
z tych świadczeń ze względu na zapisy ustawowe. Otóż bowiem z definicji rekompensaty wynika, że jest ona kierowana do tych ubezpieczonych, którzy wskutek wejścia w życie ustawy o emeryturach pomostowych - zawężającej krąg uprawnionych do tego świadczenia w stosunku do zakresu podmiotowego poprzedniej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze - i następnie braku możliwości skutecznego ubiegania się o emeryturę w wieku obniżonym, przy wykazaniu spełnienia warunku wykonywania pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze zawartej
w art. 32 i 46 ustawy emerytalnej - wobec wygaszania powyższego świadczenia - utracili możliwość ubiegania się o emeryturę z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze, jak i dodatkowo nie nabędą uprawnień
do emerytury pomostowej. Sąd drugiej instancji zauważa ponadto, że ustawodawca, ustanawiając prawo do rekompensaty, wprost wprowadził wynikającą z art. 21 ust. 2 ustawy przesłankę negatywną, jaką jest nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W tym kontekście należało zatem stwierdzić, że o nabyciu prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego stanowi
art. 100 ust. 1 ustawy emerytalnej, przewidujący powstanie prawa do świadczeń z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa. Nabycie prawa
do świadczeń, w tym do emerytury, należy zaś wiązać ze spełnieniem ustawowych warunków nabycia tego prawa i równocześnie nie można nabycia prawa utożsamiać
z przyznaniem i wypłatą świadczenia, którą to kwestię reguluje art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej, nakazujący wypłacanie świadczenia od dnia powstania prawa, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego uzasadniony jest więc pogląd, że rekompensata nie przysługuje każdemu ubezpieczonemu, który nabył prawo do emerytury w wieku obniżonym niezależnie od realizacji takiego uprawnienia. Teza ta ma zaś swoją wagę dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Otóż, przyjmując nawet jako zasadne za Sądem pierwszej instancji,
że wnioskodawca wykazał fakt wykonywania pracy w warunkach szczególnych przez okres ponad 15 lat w całości mieszczący się przed dniem 1 stycznia 1999 r. oraz dodatkowo
na dzień 1 stycznia 1999 r. posiadanie przez ubezpieczonego okresu składkowego
i nieskładkowego w wymiarze ponad 25 lat - co wynikało chociażby z akt emerytalnych
i decyzji o ustaleniu kapitału początkowego - należałoby wskazać, iż tym samym ubezpieczony (w wieku przekraczającym 60 rok życia) mógłby skutecznie ubiegać się
o emeryturę z tytułu pracy w warunkach szczególnych, przy odpowiednim zastosowaniu
art. 184 w związku z art. 32 ustawy emerytalnej. Tego typu konstatacja jednoznacznie wskazuje natomiast - po przyjęciu za uzasadnione stanowiska Sądu pierwszej instancji, co do świadczenia i rozmiaru oraz okresu wykonywania przez ubezpieczonego pracy w warunkach szczególnych - że w stosunku do wnioskodawcy nie można stanowczo stwierdzić, że utracił on możliwość nabycia prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Jeśli bowiem wykazał posiadanie 15 lat pracy w warunkach szczególnych do dnia 1 stycznia
1999 r. w sytuacji spełnienia pozostałych warunków wyżej opisanego świadczenia emerytalnego, to nawet hipotetyczny brak dotychczasowej realizacji tego prawa (czyli rozwiązanie stosunku pracy) jest dla warunku negatywnego rekompensaty bez znaczenia. Trzeba mieć przy tym na względzie, iż w treści art. 184 ustawy emerytalnej (w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2013 r.) ustawodawca zrezygnował z - warunkującego nabycie prawa do przedmiotowej emerytury – rozwiązania stosunku pracy (Dz. U. z 2012 r., poz. 637).

Słusznie zatem Sąd pierwszej instancji uznał, że ubezpieczony nie poniósł szkody przez działania ustawodawcy zmieniającego system emerytalny i stąd brak podstaw
do przyznania mu rekompensaty.

Na poparcie przedstawionego stanowiska przywołać należy motywy zawarte
w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2018 r. (III UK 88/17). I tak, Sąd Najwyższy
w uzasadnieniu powołanego wyroku stwierdza, iż - co już wcześniej zostało podniesione - zgodnie z ustawową definicją zawartą w art. 2 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej. Gramatyczna wykładnia ustawowej definicji rekompensaty jednoznacznie wskazuje, że świadczenie to dotyczy takich ubezpieczonych, którzy nie mogą nabyć prawa do emerytury pomostowej i którzy równocześnie utracili możliwość nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,
to znaczy takich ubezpieczonych, którzy nie spełnili łącznie wyżej określonych warunków przewidzianych w art. 32, art. 46 lub art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Potwierdzeniem tej tezy jest wykładnia art. 2 pkt 5 dokonywana
z uwzględnieniem reguł funkcjonalnych (celowościowych). Celem tego przepisu – jak słusznie podnosi Sąd Najwyższy - jest bowiem przyznanie odszkodowania za rzeczywistą utratę określonych uprawnień, co oznacza, że musi on dotyczyć tylko tych ubezpieczonych, którzy ze względu na niespełnienie choćby jednego ustawowego warunku (wieku, ogólnego stażu emerytalnego) nie mogli skorzystać z dotychczasowych regulacji i nabyć prawa
do emerytury w wieku niższym niż powszechny wiek emerytalny, a także nie mogą skorzystać z regulacji nowych, przewidzianych ustawą o emeryturach pomostowych. Nie dotyczy on natomiast ubezpieczonych, którzy po spełnieniu wszystkich ustawowych warunków wcześniejszego przejścia na emeryturę nie zrealizowali tego uprawnienia. Sąd Najwyższy trafnie wskazał, że również regulacja art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych potwierdza taki sposób rozumienia omawianej rekompensaty. O ile bowiem w ust. 1 przewiduje on pozytywną przesłankę nabycia prawa do rekompensaty, którą stanowi legitymowanie się co najmniej piętnastoletnim okresem pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, które przy spełnieniu pozostałych warunków dawałoby przecież podstawę do nabycia prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym według dotychczas obowiązujących przepisów, o tyle w ust. 2 wymienia także przesłankę negatywną, stanowiąc, że rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy emerytalnej. Łączne odczytanie art. 2 pkt 5 oraz art. 21 ust. 2 ustawy jednoznacznie wskazuje więc, że w drugim z wymienionych przepisów nie chodzi o nabycie prawa do jakiejkolwiek emerytury, ale do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym
z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na jednej z podstaw przewidzianych w ustawie emerytalno-rentowej. Niemożność wcześniejszego skorzystania
z uprawnień emerytalnych na podstawie dotychczas obowiązujących przepisów – w ocenie Sądu Najwyższego - stanowi bowiem ową szkodę, którą rekompensata ma naprawić przez przyznanie odpowiedniego dodatku do kapitału początkowego (art. 23 ust. 2 ustawy
o emeryturach pomostowych). Sąd Najwyższy trafnie przy tym podkreśla, że zarówno art. 2 pkt 5, jak i art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych posługują się tym samym pojęciem nabycia prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy emerytalnej, przy czym pierwszy z nich mówi o utracie możliwości nabycia tego prawa jako jednym
z (pozytywnych) elementów definicji rekompensaty, natomiast drugi z tych przepisów uznaje nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emerytalnej za negatywną przesłankę prawa do rekompensaty. Kluczowa dla rozstrzygnięcia kwestii, kto może skutecznie ubiegać się o prawo do rekompensaty, a kto tego prawa zostanie pozbawiony, jest zatem – według Sądu Najwyższego - prawidłowa wykładnia pojęcia „nabycie prawa do emerytury”, przy dokonywaniu której bez wątpienia pomocne będą odnoszące się do tego pojęcia wypowiedzi doktryny oraz orzecznictwa. Tak w doktrynie jak i w judykaturze wyodrębnia się zaś nabycie prawa in abstracto (w wyniku kształtującego działania norm prawnych na sferę prawną ich adresatów, którego istota wyraża się w tym, że spełnienie warunków określonych hipotezą normy prawnej w sposób konkretny, sprawdzalny
i pozytywny sprawia, iż dyspozycja normy znajduje zastosowanie jako czynnik automatycznie kształtujący sferę prawną określonych podmiotów) oraz nabycie prawa in concreto (na podstawie decyzji administracyjnych dotyczących osób indywidualnie chronionych).
W ubezpieczeniach społecznych regułą jest przy tym kształtowanie sfery prawnej ubezpieczonych i instytucji ubezpieczeniowej z mocy prawa. Dlatego też, prawa do świadczeń emerytalnych i rentowych powstają z zastosowaniem mechanizmu ich nabywania in abstracto (por. R. Babińska: Wzruszalność prawomocnych decyzji rentowych, Warszawa 2007,
s. 13-44 oraz K. Ślebzak: Ochrona emerytalnych praw nabytych, Warszawa 2009, s. 74-95
i powołana tam literatura oraz orzecznictwo). Generalną zasadę, zgodnie z którą prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do jego nabycia, ustanawia art. 100 ust. 1 ustawy emerytalnej. Regulację tę rozumie się natomiast w ten sposób, że jeżeli wszystkie przesłanki nabycia prawa do emerytury (lub renty) zostały spełnione, to prawo do świadczenia powstaje, nawet gdy nie został złożony wniosek o jego przyznanie (por. np. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia
4 listopada 2014 r., I UK 100/14, oraz z dnia 18 lutego 2015 r., I UK 225/14, OSNP 2016 nr 11, poz. 141). Nabycie prawa in abstracto nie aktualizuje natomiast obowiązku instytucji ubezpieczeniowej do ustalenia i realizacji świadczenia, bez uprzedniego podjęcia przez ubezpieczonego stosownej czynności, tj. złożenia wniosku emerytalnego (rentowego), przez którą to czynność wnioskodawca ujawnia się jako uprawniony do świadczenia
i zainteresowany jego realizacją. Przewidziany w art. 116 ust. 1 ustawy emerytalnej wniosek o świadczenie nie jest zatem elementem układu warunkującego nabycie prawa do emerytury, gdyż ten jest zawarty w przepisach ustawy określających warunki do przyznania tego świadczenia. Jak zauważył Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 20 grudnia 2000 r. (III ZP 2/00), wniosek o przyznanie świadczenia stanowi jedynie żądanie realizacji powstałego ex lege prawa. Moment złożenia wniosku ma natomiast znaczenie dla określenia początkowej daty uruchomienia wypłaty emerytury lub renty. Zgodnie z art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej, świadczenia wypłaca się bowiem poczynając od dnia powstania prawa do nich, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu. Ukształtowana tym przepisem relacja między nabyciem prawa do świadczenia a jego realizacją wyklucza możliwość wstecznego wypłacania emerytury lub renty, tj. za okres po nabyciu prawa do świadczenia a przed złożeniem wniosku o jego realizację, co ma zapobiegać zjawisku kapitalizacji świadczeń (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia
6 września 2011 r., I UK 86/11). Skoro nabycie prawa do świadczenia emerytalno-rentowego następuje z mocy ustawy, z chwilą spełnienia przez ubezpieczonego wszystkich warunków wymaganych do jego powstania, decyzja organu rentowego ustalająca to prawo ma charakter deklaratoryjny (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 7 kwietnia 2010 r., II UZP 3/11). Ani data złożenia wniosku, ani data wydania decyzji nie przesądza więc o stanie prawnym mającym zastosowanie do oceny istnienia po stronie wnioskodawcy prawa do dochodzonego świadczenia. Zatem istnienia prawa do świadczeń, wiążącego się
ze spełnieniem warunków nabycia tego prawa nie można utożsamiać z przyznaniem świadczenia. Przyznaniem świadczenia jest ustalenie prawa do jego pobierania, a więc do wypłaty (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2006 r., III UK 95/06). Podsumowując ten wątek rozważań, Sąd Najwyższy zasadnie podniósł, iż rekompensata,
o której mowa w art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych, nie przysługuje osobie, która
ex lege nabyła prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, chociażby nie złożyła wniosku o to świadczenie
i nie uzyskała prawa do niego potwierdzonego decyzją organu rentowego.

Odnosząc ten pogląd do okoliczności faktycznych niniejszej sprawy, Sąd Apelacyjny uznaje, że rozstrzygnięcie zawarte w zaskarżonym wyroku jest efektem przyjęcia przez Sąd pierwszej instancji prawidłowej wykładni przepisów powołanych w podstawach zaskarżenia oraz właściwego zastosowania ich w odniesieniu do skarżącego. Jeśli bowiem, jak ustalił Sąd pierwszej instancji, skarżący faktycznie legitymował się wynoszącym 15 lat okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach w całości przypadającym w czasie przed dniem
1 stycznia 1999 r. i w okresie tym miał także ponad dwudziestopięcioletni łączny okres składkowy i nieskładkowy, to po osiągnięciu 60 lat życia, nabył on prawo do emerytury
na podstawie art. 184 w zw. z art. 32 ustawy emerytalnej. To powodowało zaś, że spełnił negatywną przesłankę prawa do rekompensaty, przewidzianą w art. 21 ust. 2 ustawy
o emeryturach pomostowych. Ewentualne nieuznanie spornego w sprawie okresu jego zatrudnienia za pracę w szczególnych warunkach powodowałoby, z kolei, niespełnienie przez niego przesłanki pozytywnej określonej w art. 21 ust. 1 ustawy.

Mając na uwadze przedstawione okoliczności, Sąd Apelacyjny orzekł na mocy
art. 385 k.p.c.

/-/ Jolanta Pietrzak /-/ Marek Procek /-/ del. Beata Torbus

Sędzia Przewodniczący Sędzia