Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 27 czerwca 2019 r.

Sąd Rejonowy w Wieluniu I Wydział Cywilny w następującym składzie:

Przewodniczący SSR Ewelina Puchalska

Protokolant sekr. E. M.

po rozpoznaniu w dniu 17 czerwca 2019 r. w Wieluniu

na rozprawie

sprawy z wniosku E. P.

przy udziale G. G., Z. P. (1), T. P. (1), R. P. (1), E. H., B. H. (1), S. H., Z. Z. (1)

o stwierdzenie nabycia spadku

postanawia:

1.  stwierdzić, iż spadek po C. P., synu S. i M., zmarłym w dniu 15 czerwca 2017 roku w W., którego ostatnim miejscem zwykłego pobytu był P., nabyli na podstawie ustawy:

- siostra Z. Z. (1), córka S. i M., w 2/14 (dwie czternaste) części,

- siostra G. G., córka S. i M., w 2/14 (dwie czternaste) części,

- siostra S. H., córka S. i M., w 2/14 (dwie czternaste) części,

- siostra B. H. (1), córka S. i M., w 2/14 (dwie czternaste) części,

- brat Z. P. (1), syn S. i M., w 2/14 (dwie czternaste) części,

- brat R. P. (1), syn S. i M., w 2/14 (dwie czternaste) części,

- bratanica E. H., córka M. i K., w 1/14 (jedna czternasta) części,

- bratanek T. P. (1), syn M. i K., w 1/14 (jedna czternasta) części,

2.  nakazać pobrać od wnioskodawczyni E. P. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Wieluniu kwotę 658,13 zł (sześćset pięćdziesiąt osiem złotych trzynaście groszy) tytułem wydatków w sprawie,

3.  ustalić iż, pozostałe koszty postępowania sądowego ponoszą zainteresowani
w zakresie dotychczas wydatkowanym.

Sygn. akt I Ns 582/17

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni E. P. wystąpiła o stwierdzenie nabycia spadku po C. P. zmarłym w dniu 15 czerwca 2017 roku na podstawie testamentu allograficznego, sporządzonego w dniu 30 kwietnia 2017 roku przed sekretarzem Gminy P..

Uczestnicy postępowania G. G., Z. P. (1), T. P. (1), R. P. (1), E. H., B. H. (1), S. H., Z. Z. (1) wnieśli o odrzucenie wniosku, kwestionując ważność testamentu
i wskazując, iż stwierdzenie nabycia spadku powinno nastąpić z mocy ustawy na rzecz uczestników, co zostało stwierdzone aktem poświadczenia dziedziczenia (I Ns 676/17).

Sąd Rejonowy ustalił, co następuje:

C. P. zmarł w dniu 15 czerwca 2017 roku w W., a przed śmiercią stale zamieszkiwał w P.. Zmarł jako wdowiec, bezdzietnie. W chwili śmierci jego rodzice już nie żyli. Miał rodzeństwo: G. G., Z. P. (1), R. P. (1), E. H., B. H. (1), S. H., Z. Z. (1). Miał też brata M. P., który zmarł w 2009 roku, pozostawiając dwoje dzieci: E. H. i T. P. (2). Nikt nie zrzekł się po nim dziedziczenia, nie odrzucił spadku, nikt nie został uznany za niegodnego dziedziczenia. (dowód: odpis skrócony aktu zgonu k. 5, akt poświadczenia dziedziczenia k. 3-4 w aktach I Ns 676/17, zapewnienie spadkowe Z. Z. na rozprawie w dniu 28.09.2017 r. min. 00:11:41-00:30:05, płyta k. 41)

C. P. pozostawił testament allograficzny sporządzony
w dniu 30 kwietnia 2017 roku przed sekretarzem Gminy P., który został otwarty i ogłoszony w Sądzie Rejonowym w Wieluniu w dniu 17 lipca 2017 roku w sprawie
o sygn. akt I Ns 583/17. Ostatnią wolę spadkodawca oświadczył w domu wnioskodawczyni przed Sekretarzem Gminy P. K. P. (1)
w obecności dwóch świadków J. P. (1) i J. P. (2), powołując do spadku wnioskodawczynię E. P.. (dowód: testament k. 4 w aktach sprawy I Ns 583/17)

W chwili sporządzenia testamentu C. P. miał 91 lat. Od czterech miesięcy mieszkał w domu wnioskodawczyni, która zabrała go do siebie po pobycie
w szpitalu w W., do którego trafił w grudniu 2016 roku z rozpoznaniem organicznego naczyniowego uszkodzenia mózgu i zespołu psychoorganicznego.
W 2011 roku stwierdzono u C. P. głuchotę, a w 2014 roku zaburzenia pamięci, objawy psychotyczne(omamy wzrokowe), przemijające mózgowe napady niedokrwienia (zespół tętnicy szyjnej), zaburzenia mowy, nawracające zaburzenia depresyjne, zaburzenia naczyń mózgowych. Po wyjściu ze szpitala
w marcu 2017 roku rozpoznano obecność omamów wzrokowych i słuchowych – zespół otępienny naczyniowy. (dowód: opinia biegłego sądowego lekarza geriatry M. W. k. 196-205, opinia biegłego sądowego lekarza geriatry W. M. k. 255-261, zeznania świadka P. M. na rozprawie w dniu 02.04.2019 r. min. 00:10:17-00:21 płyta k. 298)

W marcu 2017 roku na prośbę wnioskodawczyni do jej domu przybyła notariusz M. M. (3), która poświadczyła złożenie odcisku kciuka C. P. pod treścią pełnomocnictwa udzielonego przez niego wnioskodawczyni do reprezentowania przed bankami i innymi instytucjami, dysponowania środkami pieniężnymi i innych. C. P. był wówczas leżący, schorowany, zestresowany obecnością notariusza. Notariusz tłumaczyła mu treść dokumentu, a on przytakiwał. (dowód: pełnomocnictwo wraz z poświadczeniem k. 152-153, zeznania świadka M. M. (3) min. 00:01:26-00:20:52 płyta k. 190)

W kwietniu 2017 roku wnioskodawczyni zorganizowała czynności związane ze sporządzeniem testamentu przez C. P.. Umówiła sekretarza Urzędu Gminy w P., który przybył do jej domu. Świadkami zaś były krewne synowej wnioskodawczyni. Wnioskodawczyni przywiozła z domu spadkodawcy konieczne dokumenty do sporządzenia testamentu. W chwili sporządzenia testamentu C. P. znajdował się w łóżku w pozycji półsiedzącej, mówienie i słuch sprawiały mu trudność, mówił prostym językiem, odpowiadał twierdząco na pytanie, czy przepisuje swój majątek wnioskodawczyni, mówił, że przepisuje dom, stodołę
i działkę „na po śmierci”. Na widok świadków, które weszły do domu spadkodawca wystraszył się, mówił, że „nie chce do starców”. Uspokoiło go wejście do pokoju wnioskodawczyni. Dokładne dane dotyczące spadku zostały podane do testamentu przez wnioskodawczynię, która dysponowała dokumentami własności. Spadkodawca nie był w stanie podpisać się imieniem i nazwiskiem pod testamentem, złożył jedynie odcisk palca. (dowód: częściowo zeznania świadka K. P. na rozprawie w dniu 16.11.2017 r. min. 00:15:18-00:49:35 płyta k. 76, częściowo zeznania świadka J. P. na rozprawie w dniu 16.11.2017 r. min. 00:49:35-01:07:56, częściowo zeznania świadka J. P. na rozprawie w dniu 16.11.2017 r. min. 01:07:56-00:01:32:34 płyta k. 76)

W chwili sporządzenia testamentu w dniu 30 kwietnia 2017 roku C. P. z uwagi na stan zdrowia nie mógł w sposób świadomy i swobodny podjąć decyzji w zakresie rozrządzenia testamentowego. (dowód: opinia biegłego sądowego lekarza geriatry M. W. k. 196-205, opinia biegłego sądowego lekarza geriatry W. M. k. 255-261, nagranie cd k. 69)

W ostatnich 5-ciu lat swojego życia C. P. miał problemy
z pamięcią, zapominał się, był nieufny wobec innych osób. Nie dzielił się z innymi swoimi planami co do jego majątku po śmierci. (dowód: zeznania świadka R. G. na rozprawie w dniu 16.11.2017r. min. 01:32:34-01:47:03 płyta k. 76, zeznania świadka L. G. na rozprawie w dniu 16.11.2017r. min. 01:47:03-01:58:33 płyta k. 76, zeznania świadka Z. J. na rozprawie w dniu 16.11.2017r. min. 01:58:33-02:22:30 płyta k. 76, częściowo zeznania uczestników postępowania na rozprawie w dniu 17.06.2019 r. płyta k. 320: Z. Z. min. 00:36:15-00:52:39, G. G. 00:52:39-00:52:40, S. H. min. 00:52:40-01:01:22, B. H. min. 01:01:22-01:09:18, Z. P. min. 01:09:18-01:14:27, R. P. min. 01:14:27-01:17:57, E. H. min. 01:17:57-01:19:50, T. P. min. 01:19:50-01:22)

W początkowym okresie pobytu C. P. w szpitalu w grudniu 2016 roku jego stan był ciężki, nie było z nim kontaktu. Po kilkunastu dniach leczenia jego stan zdrowia na tyle się poprawił, że można było nawiązać z nim kontakt. Nie był jednak w stanie po opuszczeniu szpitala funkcjonować samodzielnie. Ponieważ rodzeństwo C. P. nie było w stanie zapewnić mu całodobowej opieki w ich miejscu zamieszkania, pracownik socjalny B. S. podjęła starania umieszczenia pacjenta w zakładzie opiekuńczo-leczniczym szpitala w W.,
o czym informowała C. P.. Ten jednak nie chciał zgodzić się na pobyt w tym szpitalu. Wówczas wnioskodawczyni, która jest pielęgniarką oraz dalszą krewną C. P., i często odwiedzała go na oddziale podjęła decyzję, że spróbuje się nim zaopiekować, weźmie go do siebie. C. P. był zadowolony z tej decyzji i wyraził zgodę na pobyt u wnioskodawczyni w W.. (dowód: zeznania świadka B. S. na rozprawie w dniu 20.02.2018r. min. 00:04:26-00:39:01 płyta k. 76, zeznania świadka E. K. na rozprawie
w dniu 02.04.2019r. min. 00:02:14-00:10 płyta k. 298, częściowo zeznania wnioskodawczyni na rozprawie w dniu 17.06.2019 r. min. 00:12:27 – 00:36:15 płyta k. 320 oświadczenie k. 55)

Ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie w zakresie zdolności testatora C. P. do sporządzenia testamentu Sąd dokonał na podstawie pisemnych opinii biegłych sądowych lekarzy geriatrów M. W. (2) oraz W. M. (2), uznając je za wiarygodne, logiczne, wynikające z fachowej wiedzy, jaką biegli dysponują. Każda z opinii zawiera analizę dokumentacji medycznej leczenia testatora, a także zeznań świadków, wyjaśnień wnioskodawczyni oraz uczestników oraz pozostałych nieosobowych dowodów. W obu opinii wynika jasno, że już od 2014 roku u C. P. występowały zaburzenia pamięci oraz głuchota. Zdiagnozowane wówczas otępienie naczyniowe, lub mieszane znalazło potwierdzenie w wyniku badania tomografii komputerowej, gdzie stwierdzono zaniki korowo-podkorowe. Podobnie w badaniu usg doppelra rozpoznano krytyczne zwężenie na wysokości podziału (...) prawej, które mogło być przyczyną przemijającego niedokrwienia mózgu i przejściowej afazji. Dane z dokumentacji medycznej z 2016 roku potwierdzają pogłębianie się otępienia, kwalifikowane przez geriatrów jako głębokie. Jak szczegółowo wskazał biegły W. M. dochodzi wówczas do ciężkich deficytów wyższych czynności korowych takich jak pamięć, myślenie, orientacja, rozumienia, liczenie, zdolność uczenia się, język i ocena. Równolegle obecne były przy tym zaburzenia myślenia, kojarzenia oraz deficyty
w zakresie funkcji wykonawczych takich jak planowanie, wdrażanie wykonania pomysłów, korzystanie z informacji z korzyścią dla siebie.

Z tego też względu zeznania świadków, wnioskodawczyni oraz uczestników postępowania Sąd uznał za wiarygodne w części jakiej korespondowały ze sobą
w zakresie sytuacji osobistej C. P., jego zachowania, sposobu życia w ostatnich latach. Osoby te nie mają jednak wiedzy specjalistycznej i nie były
w stanie ocenić, czy jego zdolność do testowania była w pełni swobodna i świadoma. Dodatkowo w przypadku wnioskodawczyni oraz uczestników ich ocena stanu zdrowia C. P. jest subiektywna, wynika z interesu jakim kierują się strony
w niniejszej sprawie. Sąd pominął w ustaleniach faktycznych, jako nieistotne dla sprawy relacje między wnioskodawczynią i uczestnikami w zakresie związanym
z opieką nad C. P..

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy (art. 924 k.c.). Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku (art. 925 k.c.).

Powołanie do spadku, czyli dziedziczenie, może być testamentowe, jeżeli spadkodawca wyraził swą wolą w testamencie odpowiadającym wymaganiom formalnym, bądź ustawowe, w sytuacji gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał nie chce lub nie może być spadkobiercą (art. 926 k.c.).

Zgodnie z podstawową zasadą prawa spadkowego wyrażoną w art. LI przepisów wprowadzających k.c., o nabyciu spadków przez spadkobierców decyduje stan prawny istniejący w chwili otwarcia spadku.

Zgodnie z treścią art. 951 k.c. spadkodawca może sporządzić testament
w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego. Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola została oświadczona, oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy to zaznaczyć
w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu. Osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testamentu w sposób przewidziany w artykule niniejszym.

Testament allograficzny, o jakim mowa w tym przepisie podlega także rygorom określonym w art. 945 k.c. Przyczynami nieważności testamentu, zgodnie z art. 945
§ 1 k.c. są: stan testatora wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji
i wyrażenie woli, błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści, bądź działanie testatora pod wpływem groźby.

W postanowieniu z dnia 14 grudnia 2011 r. Sąd Najwyższy uznał, iż nieważny jest testament sporządzony przez spadkodawcę, który z powodu wieku i chorób osłabiających jego aktywność i siłę woli, nie jest w stanie przeciwstawić się naciskom i sugestiom osób trzecich, pod których opieką pozostaje (I CSK 115/11, Legalis nr 429215).

Podobnie z postanowieniu z dnia 07 września 2016 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że o działaniu swobodnym można mówić przy założeniu nieupośledzonego działania funkcji psychicznych, czyli wtedy, gdy proces podejmowania decyzji
i uzewnętrznienia woli nie był zakłócony przez destrukcyjne czynniki, wyłączające autonomię danej osoby, a spadkodawca nie kierował się motywami mającymi charakter chorobliwy. W nowszym piśmiennictwie trafnie podnosi się brak dostatecznych podstaw do daleko idącego zawężania pojęcia „swobody" testowania
i całkowitego odrzucenia a priori znaczenia czynników zewnętrznych (IV CSK 702/15).

Oceniając zgromadzony w sprawie materiał dowodowy Sąd uznał, iż testament allograficzny sporządzony przez C. P. w dniu 30 kwietnia 2017 roku jest nieważny z powodu braku świadomości i swobody podjęcia przez testatora decyzji
w zakresie rozrządzenia testamentowego. W ocenie Sądu stan zdrowia testatora przejawiający się wówczas głęboką fazą otępienia spowodował u C. P. deficyty w pamięci, myśleniu, orientacji i rozumieniu. Nie był on
w stanie zatem w sposób w pełni świadomy podjąć decyzji dotyczących jego majątku. Zależny był od sugestii osób postronnych i je akceptował. Pamiętać też należy, że
w chwili sporządzenia testamentu spadkodawca znajdował się w swego rodzaju sytuacji przymusowej. Nikt z rodzeństwa nie zaoferował mu opieki, on chciał być
w swoim domu, ale nie było to możliwe. Zdany był więc na dobrą wolę wnioskodawczyni, ale też od niej całkowicie zależny. Jak wynika z okoliczności sprawy jego wola testowania nie była całkowicie zależna od niego, bo ze względu na stan zaawansowania choroby jego aktywność przy przygotowaniach i uczestnictwie
w tej czynności praktycznie określić należy jako znikomą, a faktycznie wynikała
ona z sugestii i zaangażowania wnioskodawczyni.

Mając na uwadze powyższe, wobec stwierdzenia nieważności testamentu przyjąć należy, że spadek po zmarłym w dniu spadek po C. P., synu S. i M., zmarłym w dniu 15 czerwca 2017 roku w W., którego ostatnim miejscem zwykłego pobytu był P., nabyli na podstawie ustawy:

- siostra Z. Z. (1), córka S. i M., w 2/14 części,

- siostra G. G., córka S. i M., w 2/14 części,

- siostra S. H., córka S. i M., w 2/14 części,

- siostra B. H. (1), córka S. i M., w 2/14 części,

- brat Z. P. (1), syn S. i M., w 2/14 części,

- brat R. P. (1), syn S. i M., w 2/14 części,

- bratanica E. H., córka M. i K., w 1/14 części,

- bratanek T. P. (1), syn M. i K., w 1/14 części,

na podstawie art. 932 § 4 i 5 k.c.

Nadmienić przy tym należy, że wbrew wnioskowi uczestników o odrzucenie wniosku wobec wydania aktu poświadczenia dziedziczenia, wniosek o stwierdzenie nabycia spadku złożony do sądu spadku musi zostać merytorycznie rozpoznany, pomimo wydanego aktu poświadczenia dziedziczenia, co wynika to z art. 669 ^1. Wydanie przez sąd postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku powoduje bowiem uchylenie zarejestrowanego aktu poświadczenia dziedziczenia, sporządzonego przez notariusza. Bez znaczenia jest, czy postanowienie zostało wydane przed sporządzeniem notarialnego aktu poświadczenia dziedziczenia, czy też po.

O kosztach Sąd orzekł w pkt. 2 i 3 postanowienia, na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. Wydatki w sprawie wyniosły 1 658,13 zł, z czego do kwoty 1 000 zł pokryte zostały z zaliczki wnioskodawczyni. Zatem o obowiązku zwrotu pozostałej części orzeczono jak w pkt. 2 postanowienia.