Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 23 października 2019 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie IX Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 23 października 2019 r. w Olsztynie na rozprawie

sprawy z wniosku Gminy O.

z udziałem B. N., S. N., D. Ł. (1), D. O., W. C., G. G., M. W., B. C., M. H., E. H., T. M. (1), K. Z., A. G., M. R., A. Ł. (1), S. Ż., K. B., S. W., G. B., J. W., B. Ż., S. Ł., K. N., E. B., D. K., T. T. (1), E. T. i Wspólnoty Mieszkaniowej nieruchomości przy ulicy (...) w O.

o ustanowienie drogi koniecznej

na skutek apelacji uczestnika D. K. od postanowienia Sądu Rejonowego w Olsztynie z dnia 22 stycznia 2019 r., sygn. akt I Ns 743/18,

p o s t a n a w i a:

I.  sprostować komparycję i sentencję zaskarżonego postanowienia w ten sposób, że każdorazowo w miejsce wpisanej nazwy ulicy (...) wpisać (...);

II.  uchylić zaskarżone postanowienie:

- w punkcie I, w zakresie ustanowienia służebności drogi koniecznej na nieruchomości położonej przy ulicy (...), dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą numer (...),

- w punkcie II, w zakresie zasądzenia wynagrodzenia za ustanowienie służebności na rzecz uczestników D. K., E. B. oraz T. i E. małżonków T.

i sprawę w tym zakresie przekazać do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Olsztynie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Krystyna Skiepko Jacek Barczewski Mirosław Wieczorkiewicz

Sygn. akt IX Ca 705/19

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni Gmina O. wniosła o ustanowienie na nieruchomościach gruntowych zabudowanych, położonych w O.:

- przy ul. (...), działka nr (...) (KW nr (...))

- przy ul. (...), działka nr (...) (KW nr (...))

służebności drogi koniecznej, polegającej na prawie przechodu i przejazdu przez nieruchomości obciążone, na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości stanowiącej działkę o numerze (...), położoną w O., przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą (...).

Ponadto wnioskodawczyni wniosła o zasądzenie na jej rzecz od uczestników kosztów postępowania.

Uzasadniając żądanie wniosku wskazała, że jest właścicielem działki nr (...), obręb (...), położonej w O. przy ul. (...). Nieruchomość ta nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej. Aby dojechać do drogi publicznej właściciel i użytkownicy wieczyści nieruchomości korzystają z graniczących z nią działki nr (...). Wnioskodawczyni podała, że działka nr (...) stanowi współwłasność właścicieli lokali mieszkalnych znajdujących się na działce nr (...), oznaczonych jako budynek mieszkalny przy ul. (...), tj. E. B. oraz D. K.. Działka nr (...) stanowi natomiast współwłasność właścicieli lokali mieszkalnych znajdujących się w budynku mieszkalnym przy ul. (...), stanowiących Wspólnotę Mieszkaniową ul. (...) w O.. Dotychczas wnioskodawczyni i użytkownicy wieczyści działki nr (...), za zgodą współwłaścicieli działek (...) przechodzili i przejeżdżali przez ich nieruchomości. Pomimo tego wystąpienie wnioskodawczyni do uczestników o wyrażenie zgody na ustanowienie drogi koniecznej spotkało się z odmową. Co więcej w październiku 2015r. uczestnik D. K. postawił na działce nr (...) ogrodzenie, które uniemożliwiało prawidłowe korzystanie z działki należącej do wnioskodawczyni. Zdaniem wnioskodawczyni ustanowienie drogi koniecznej jest niezbędne dla prawidłowego i zgodnego z przeznaczeniem korzystania ze stanowiącej jej własność działki.

W odpowiedzi na wniosek Wspólnota Mieszkaniowa (...) położonej przy ul. (...) w O. wniosła o oddalenie wniosku i ustanowienie służebności drogi koniecznej na przedmiotowej nieruchomości na czas nieograniczony za jednorazowym wynagrodzeniem w kwocie 3000 zł. Dodatkowo wniosła o zasądzenie od wnioskodawczyni na jej rzecz kosztów postępowania.

Motywując zajmowane w sprawie stanowisko nie zakwestionowała zasadności samego wniosku o ustanowienie drogi koniecznej. Podniosła, że we wskazanym zakresie toczyło się uprzednio postępowanie w sprawie o sygn. I Ns 302/12, które postanowieniem z dnia 3 lipca 2014r. zostało zawieszone ze względu na niemożność ustalenia przez wnioskodawcę kręgu uczestników postępowania.

W piśmie z dnia 1 czerwca 2016r. uczestniczka podała, iż wyraża zgodę na ustanowienie drogi koniecznej za jednorazowym wynagrodzeniem w wysokości 21.231 zł.

Uczestniczka E. B. nie sprzeciwiła się wnioskowi.

Uczestnik D. K. wniósł o oddalenie wniosku w części żądania ustanowienia służebności drogi koniecznej na części nieruchomości – działki nr (...), wskazując, iż odpowiedni dostęp do drogi publicznej zapewni ustanowienie służebności wyłącznie na działce nr (...).

Pozostali uczestnicy nie zajęli stanowiska w sprawie.

Postanowieniem z dnia 22 stycznia 2019r. Sąd Rejonowy w Olsztynie w sprawie I Ns 743/18 w pkt I ustanowił na nieruchomościach gruntowych zabudowanych, położonych w O. przy ul. (...), działka numer (...) (księga wieczysta nr (...)) oraz przy ul. (...), działka numer (...) (księga wieczysta nr (...) służebność drogi koniecznej – prawo przejścia i przejazdu na rzecz każdoczesnego właściciela i użytkownika wieczystego nieruchomości położonej w O. przy ul. (...), działka nr (...) (księga wieczysta nr (...)), o przebiegu wskazanym na mapie sporządzonej przez biegłego sądowego J. K. (1) (k. 419 akt sprawy) i stanowiącej integralną część postanowienia; w pkt II tytułem wynagrodzenia za ustanowienie służebności zasądził od wnioskodawczyni na rzecz uczestników: wspólnoty Mieszkaniowej nieruchomości przy ul. (...) w O. kwotę 27417 zł, D. K. kwotę 2380 zł, E. B. kwotę 2465 zł, małżonków T. i E. T. kwotę 2742zł; w pkt III orzekł, że wydatki związane z opinia biegłego ponosi w całości wnioskodawczyni i pozostawił ich wyliczenie referendarzowi sądowemu po uprawomocnieniu się postanowienia; w pkt IV orzekł, że pozostałe koszty postępowania wnioskodawczyni i uczestnicy ponoszą we własnym zakresie.

Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne:

Wnioskodawczyni Gmina O. jest właścicielem działki nr (...), obręb 23, położonej w O. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w Olsztynie prowadzi księgę wieczystą (...).

Nieruchomość ta w 5/6 części przekazana została w użytkowanie wieczyste. Współużytkownikami wieczystymi nieruchomości gruntowej są: G. B. w 1/6 części, A. B. (1) i A. B. (2) (na prawach współwłasności ustawowej majątkowej małżeńskiej w 1/6 części),T. Ł. i W. Ł. (na prawach współwłasności ustawowej majątkowej małżeńskiej w 1/6 części), W. C. (w 1/6 części) oraz T. M. (2) i A. M. (na prawach współwłasności ustawowej majątkowej małżeńskiej w 1/6 części). Wskazani posiadają przyległe do tej nieruchomości garaże, stanowiące odrębne nieruchomości, położone na 5 działkach o nr: (...). Szósty garaż położony jest na działce nr (...) stanowiącej własność Gminy O..

Wskazana nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej. Aby dojechać do drogi publicznej właściciel i użytkownicy wieczyści tejże nieruchomości korzystają z graniczących z nią bezpośrednio działek nr (...).

Nieruchomość gruntowa, objęta księgą wieczystą KW nr (...), położona w O. przy ul. (...), stanowi działkę oznaczoną numerem ewidencyjnym (...). Nieruchomość ta zabudowana jest budynkiem mieszkalnym wielorodzinnym, w którym znajdują się 4 samodzielne lokale. Współwłaścicielami nieruchomości są: Gmina O. do (...) części, E. B. do (...) części, D. K. do (...) części oraz T. i E. T. na prawach współwłasności ustawowej majątkowej małżeńskiej do (...) części.

Działka nr (...), obręb (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta KW nr (...), stanowi natomiast współwłasność właścicieli lokali mieszkalnych znajdujących się w budynku mieszkalnym przy ul. (...), stanowiących Wspólnotę Mieszkaniową ul. (...) w O.. Właścicielami nieruchomości są: G. B. do (...) części, B. C. do (...) części, W. C. do (...) części, A. G. do (...) części, E. H. do (...) części, M. H. do (...) części, S. i A. Ł. (2) na prawach współwłasności ustawowej majątkowej małżeńskiej do (...) części, T. M. (1) do (...) części, K. N. do (...) części, B. i S. N. na prawach współwłasności ustawowej majątkowej małżeńskiej do (...) części, D. O. do (...) części, M. R. do (...) części, M. i J. W. na prawach współwłasności ustawowej majątkowej małżeńskiej do (...) części, S. W. do (...) części, G. G. do (...) części, D. Ł. (2) (...) części, T. M. (1) do (...) części, K. Z. do (...) części oraz S. i B. Ż. na prawach współwłasności ustawowej majątkowej małżeńskiej do (...) części.

Dotychczas wnioskodawczyni i użytkownicy wieczyści działki nr (...), za zgodą współwłaścicieli działek (...) przechodzili i przejeżdżali przez ich nieruchomości. Pomimo tego wystąpienie wnioskodawczyni do uczestników o wyrażenie zgody na ustanowienie drogi koniecznej spotkało się z odmową. Co więcej w październiku 2015r. uczestnik D. K. postawił na działce nr (...) ogrodzenie, które uniemożliwiało prawidłowe korzystanie z działki należącej do wnioskodawczyni.

W zakresie ustanowienia służebności drogi koniecznej toczyło się uprzednio postępowanie w sprawie o sygn. I Ns 302/12, które postanowieniem z dnia 3 lipca 2014r. zostało zawieszone ze względu na niemożność ustalenia przez wnioskodawcę kręgu uczestników postępowania. Następnie postępowanie umorzono postanowieniem z dnia 28 sierpnia 2015r.

Obszar służebności drogi koniecznej ustanowionej na działce nr (...) obejmuje powierzchnię 19 m ², zaś obszar służebności na działce nr (...) obejmuje 228 m ².

Wartość służebności drogi koniecznej na działce nr (...), jako jednorazowe wynagrodzenie, wynosi 9.520 zł, zaś na działce nr (...) – 27.417 zł.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny w ocenie Sądu I instancji wniosek zasługiwał na uwzględnienie.

Zdaniem Sądu nie budziło wątpliwości, że stanowiąca własność wnioskodawczyni działka nr (...), obręb (...), położona w O. przy ul. (...), nie posiada innego dostępu do drogi publicznej, jak tylko przez nieruchomości uczestników nr (...). Sąd zwrócił uwagę, iż przez długi czas wnioskodawczyni i użytkownicy wieczyści działki nr (...), za zgodą współwłaścicieli działek (...), przechodzili i przejeżdżali przez ich nieruchomości. Niezależnie jednak od tego wystąpienie wnioskodawczyni o wyrażenie przez uczestników zgody na ustanowienie drogi koniecznej spotkało się z odpowiedzią negatywną. Sąd wskazał, że w październiku 2015r. uczestnik D. K. ustawił na działce nr (...) ogrodzenie, które efektywnie uniemożliwiało prawidłowe korzystanie z działki należącej do wnioskodawczyni.

W ocenie Sądu, jedynie przeprowadzenie służebności drogowej przez obie nieruchomości, tj. (...), zgodnie z projektem biegłego, jawi się jako racjonalne i uwzględniające potrzeby nieruchomości na rzecz której została ustanowiona służebność. Sąd podkreślił, że przez wiele lat uczestnicy takiemu rozwiązaniu nie oponowali.

Celem ustalenia powierzchni służebności drogi koniecznej Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego z zakresu geodezji, kartografii i szacowania nieruchomości J. K. (1).

Również wysokość wynagrodzenia Sąd ustalił w oparciu o opinię biegłego sądowego odnośnie działki nr (...) na kwotę 9.520 zł, zaś na działce nr (...) na kwotę 27.417 zł.

Sąd Rejonowy wskazał, że współwłaścicielami nieruchomości działki nr (...) są: Gmina O., E. B., D. K. oraz T. i E. T.. Zważywszy, że Gmina O. jest inicjatorką niniejszego postępowania, zainteresowaną ustanowieniem służebności drogi koniecznej, wynagrodzenie za ustanowienie drogi koniecznej należało zatem zasądzić wyłącznie na rzecz pozostałych współwłaścicieli nieruchomości nr (...), lecz stosownie do ich udziału w jej prawie własności (E. B. do (...) części, D. K. do (...) części oraz T. i E. T. na prawach współwłasności ustawowej majątkowej małżeńskiej do (...) części). Z tego też względu na rzecz E. B. należało zasądzić kwotę 2.465 zł, na rzecz D. K. kwotę 2.380 zł, zaś na rzecz T. i E. T. kwotę 2.742 zł. Jako że działka nr (...) stanowi natomiast współwłasność właścicieli lokali mieszkalnych znajdujących się w budynku mieszkalnym przy ul. (...), stanowiących Wspólnotę Mieszkaniową ul. (...) w O., na rzecz Wspólnoty zasądzono wyliczoną przez biegłego tytułem wynagrodzenia kwotę 27.417 zł.

W zakresie wydatków związanych z opinią biegłego Sąd rozstrzygnął ona podstawie art. 520 § 2 kpc pozostawiając ich wyliczenie referendarzowi sadowemu.

Orzeczenie dotyczące pozostałych kosztów postępowania Sąd wydał w oparciu o art. 520 § 1 kpc).

Uczestnik D. K. wniósł apelację od powyższego postanowienia, zaskarżając je w części ustanawiającej służebność drogi koniecznej na nieruchomości przy ul (...) nr (...) (Kw nr (...)), zarzucając mu naruszenie prawa procesowego tj. art. 233 § 1 k.p.c. polegające na błędnej ocenie zgromadzonych w sprawie dowodów poprzez uznanie, iż aby dojechać do drogi publicznej właściciel działki nr (...) i jej współużytkownicy wieczyści musza korzystać z graniczącą z nią bezpośrednio działką nr (...), podczas gdy korzystania z działki nr (...) wynika z trudności drogowych w dostępie do drogi publicznej zabudowanych garażami nr (...), które stanowią odrębne od działki nr (...) nieruchomości gruntowe, a nadto uznanie, iż ustanowienie służebności drogi koniecznej przez działkę nr (...) uwzględnia potrzeby działki nr (...), podczas gdy prawidłowa ocena dowodów wskazuje, iż przeprowadzenie służebności drogi koniecznej przez działkę nr (...) podyktowane jest wyłącznie trudnościami manewrowymi przy wjeździe i wyjeździe do garaży znajdujących się na dz. Nr (...)

Uczestnik wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez oddalenie wniosku w zakresie żądania ustanowienia służebności drogi koniecznej na działce nr (...) (KW (...) oraz zmianę pkt II poprzez uchylenie wynagrodzeń na rzecz D. K., E. B. oraz T. i E. T. . Ponadto domagał się zasądzenia od wnioskodawczyni kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie odwoławcze według norm przepisanych.

Wnioskodawczyni wniosła o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Na wstępie wskazać wypada, że uchwałą nr XXXIX/676/16 Rady Miasta O. z dnia 30 sierpnia 2017 r. zmieniono nazwę ulicy (...) na ulicę (...), co czyniło koniecznym sprostowanie komparycji i sentencji zaskarżonego orzeczenia po myśli art. 350 § 1 i 3 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. (pkt I postanowienia).

Apelacja uczestnika zasługiwała na uwzględnienie, prowadząc do wydania orzeczenia kasatoryjnego w zakresie ustanowienia służebności drogi koniecznej na nieruchomości objętej KW (...) i przyznania wynagrodzenia jej współwłaścicielom. Rozstrzygnięcie to nie oznacza bezwarunkowej akceptacji stanowiska apelującego, lecz motywowane jest szeregiem uchybień natury formalnej, które doprowadziły do nierozpoznania istoty sprawy o ustanowienie służebności drogi koniecznej na nieruchomości położonej przy ulicy (...) w O..

Bezspornym pozostawało, że nieruchomość objęta KW (...) nie posiada dostępu do drogi publicznej. Niekwestionowanym jest również, iż omawiana służebność prowadzić musi przez nieruchomość objętą KW (...). Przedmiotem rozbieżności jest natomiast potrzeba objęcia ograniczonym prawem rzeczowym nieruchomości pozostającej we współwłasności D. K., E. B., E. i T. małżonków T. oraz Gminy O..

Stan faktyczny sprawy jest o tyle skomplikowany, że wnioskodawczyni jest właścicielką nie tylko nieruchomości władnącej, ale również współwłaścicielką nieruchomości składającej się m.in. z działki gruntu nr (...). Okoliczność ta sama z siebie nie czyni jeszcze wniosku niezasadnym, gdyż nieruchomość można obciążyć służebnością gruntową także w sytuacji, w której jej współwłaścicielem jest właściciel nieruchomości władnącej (postanowienie SN z 20.10.2005 r., IV CK 65/05).

Jednakowoż nieruchomość władnąca stanowi własność Gminy O. oraz przedmiot współużytkowania wieczystego A. i A. małżonków B., W. C., A. i T. małżonków M., G. B. oraz W. Ł. i P. Ł. (dokumenty w aktach KW (...)). Z wymienionych osób w sprawie udział biorą jedynie W. C. i G. B., przy czym ich uczestnictwo nie wynika z posiadania przymiotu współużytkowników wieczystych nieruchomości władnącej, lecz właścicieli lokali mieszkalnych położonych przy ulicy (...) w O..

Analiza wniosku Gminy O., uwzględnionego zaskarżonym postanowieniem wskazuje, iż domaga się ona ustanowienia służebności drogi koniecznej na rzecz każdoczesnego właściciela i użytkownika wieczystego nieruchomości objętej KW (...). Z przedstawionych wcześniej danych wynika, że nie wszyscy użytkownicy wieczyści tejże nieruchomości biorą udział w postępowaniu dotyczącym ochrony ich prawa.

W doktrynie wyrażono bliżej nieumotywowany pogląd, zgodnie z którym choć właściciel nie jest osobą zainteresowaną w postępowaniu o ustanowienie służebności, to może wystąpić o ustanowienie służebności na rzecz każdoczesnego użytkownika wieczystego jego gruntu (tak G. Karaszewski, w: M. Balwicka-Szczyrba, G. Karaszewski, A. Sylwestrzak, Sąsiedztwo nieruchomości. Komentarz. Warszawa 2014, s. 68).

Inne grono komentatorów wskazuje na wyłączną legitymację właściciela gruntu do wystąpienia z żądaniem ustanowienia służebności drogowej, działającego jednak „za zgodą” użytkownika wieczystego ( J. Rudnicka, G. Rudnicki, S. Rudnicki, w: Gudowski, Komentarz, 2016, Ks. II, art. 145, s. 111, Nb 2).

W nauce prawa neguje się również legitymację właściciela gruntu do żądania ustanowienia służebności, gdyż w tym zakresie przejmuje ją użytkownik wieczysty (art. 233 § 1 zd. 1 k.c. wyłącza "inne osoby", w tym właściciela, z korzystania z nieruchomości władnącej) – por. G. Matusik w: K. Osajda, Komentarz do art. 145 k.c., Nb 19, Legalis).

Jak wcześniej podniesiono, stan faktyczny sprawy jest o tyle specyficzny, że Gmina O. jest nie tylko właścicielką nieruchomości, lecz oddała ją w użytkowanie wieczyste do 5/6 części. Niezależnie od podzielenia któregokolwiek z poglądów doktryny, nie może budzić zatem wątpliwości istnienie po jej stronie legitymacji czynnej do wystąpienia z wnioskiem o ustanowienie służebności na rzecz właściciela nieruchomości władnącej.

Należało jednak ustalić, czy mogła ona wystąpić z takim żądaniem odnoszącym się do każdoczesnego użytkownika wieczystego w sytuacji, gdy nie wszyscy posiadający to prawo brali udział w postępowaniu.

W orzecznictwie wskazuje się, że wieczysty użytkownik nieruchomości jest zainteresowanym i powinien brać udział w postępowaniu o ustanowienie drogi koniecznej, także wtedy, gdy wniosek nie dotyczy jego prawa (art. 510 § 1 i 2 k.p.c.). Prawnorzeczowy charakter wieczystego użytkowania uzasadnia stosowanie w sprawach o ustanowienie drogi koniecznej do użytkownika wieczystego przez analogię art. 626 § 1 k.p.c., bo wynik postępowania ma bezpośredni wpływ na zakres wykonywania uprawnień wynikających z jego prawa. Uprawnienia procesowe użytkownika wieczystego, w tym prawo zgłoszenia wniosków, są równoważne uprawnieniom uczestnika - właściciela nieruchomości i limitowane jedynie treścią przysługującego mu prawa (por. uchwała SN z 29.06.2016 r., III CZP 31/16).

Analiza poglądów doktryny i judykatury pozwala zdaniem Sądu Okręgowego na przyjęcie, że w okolicznościach przedmiotowej sprawy Gmina O. jako właścicielka nieruchomości mogła wystąpić z żądaniem ustanowienia służebności drogi koniecznej również na rzecz każdoczesnego użytkowania wieczystego, jednak ich udział w postępowaniu był nieodzowny, albowiem wydane orzeczenie mieć będzie niewątpliwe przełożenie na zakres ich praw i obowiązków.

Świadczy o tym choćby wytoczenie przez jednego z nich A. B. (1) powództwa o ochronę naruszonego posiadania w sprawie I C 347/16 (IX Ca 1087/17), którego adresatem był m.in. apelujący. Sąd odwoławczy z urzędu dopuścił dowód z dokumentów w aktach tejże sprawy (art. 382 w zw. z art. 391 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c.), gdyż nie tylko wskazują one na konieczność udziału wszystkich współużytkowników wieczystych w toczącej się sprawie o ustanowienie drogi koniecznej, ale dotykają także problemu potrzeby jej przeprowadzenia przez działkę nr (...).

Jak wynika z postępowania dowodowego przeprowadzonego w przytoczonej sprawie, jej przedmiotem była m.in. konieczność korzystania z nieruchomości apelującego przez użytkownika wieczystego nieruchomości władnącej. W uzasadnieniu wyroku Sądu Okręgowego z dnia 7 marca 2018 r. (IX Ca 1087/17) podniesiono m.in., że A. B. (1) posiadał dostęp do drogi bez konieczności korzystania z działki nr (...), co wynikało m.in. z opinii biegłego. Stwierdzenie to nie przesądza oczywiście o niezasadności wniosku złożonego w niniejszej sprawie, gdyż dotyczy sfery okoliczności faktycznych, nie objętych prawomocnością materialną wyroku przywracającego naruszone posiadanie. Kreuje jednak wątpliwość co do konieczności ustanowienia służebności na nieruchomości apelującego, która nie została przez Sąd I instancji w jakikolwiek sposób wyjaśniona.

W szczególności Sąd Rejonowy zaniechał przeprowadzenia dowodu z oględzin nieruchomości, do czego zobowiązany był na mocy art. 626 § 2 k.p.c., skoro stanowiska stron były sporne, zaś okoliczności sprawy wątpliwe. Już z pisma pełnomocnika uczestnika D. K. z dnia 6 czerwca 2016 r. (k. 132 – 133) wynikało, iż podważa on potrzebę ustanowienia służebności na działce nr (...) choćby ze względu na możliwość wyjazdu z sześciu garaży stanowiących odrębne nieruchomości jedynie przez działki (...).

Faktem jest, iż Sąd Okręgowy jako merytorycznie rozpoznający sprawę, posiadał kognicję do samodzielnego przeprowadzenia oględzin. Zasadniczo dopuszczalne było również wezwanie do udziału w sprawie pozostałych współużytkowników wieczystych w trybie art. 510 k.p.c. na etapie postępowania apelacyjnego. Jednakże potencjalne poczynienie odmiennych ustaleń faktycznych i prawnych przed Sądem II instancji, odbierałoby im możliwość skorzystania z konstytucyjnej zasady dwuinstancyjnego postępowania sądowego.

Jak wskazuje się bowiem w orzecznictwie, przepis art. 510 § 1 k.p.c. umożliwia wezwanie zainteresowanego do udziału w sprawie toczącej się w trybie nieprocesowym nawet na etapie postępowania apelacyjnego. Ustawodawca nie przewidział przy tym, aby w takiej sytuacji sąd drugiej instancji był zobowiązany z tego powodu do uchylenia zaskarżonego apelacją postanowienia sądu pierwszej instancji. Zgodnie z uchwałą z dnia 20 kwietnia 2010 r., III CZP 112/09 podjętą w składzie siedmiu sędziów Sądu Najwyższego, niewzięcie przez zainteresowanego udziału w sprawie rozpoznawanej w postępowaniu nieprocesowym nie powoduje nieważności postępowania, co dotyczy także postępowania przed sądem pierwszej instancji, gdy zainteresowany w sprawie został wezwany do jego udziału dopiero w postępowaniu apelacyjnym. Mimo braku przepisu procesowego przewidującego w takiej sytuacji konieczność uchylenia przez sąd drugiej instancji zaskarżonego apelacją postanowienia sądu pierwszej instancji, każdorazowo należy ocenić ze względu na normy zawarte w Konstytucji (art. 78 i 176 ust. 1) z uwzględnieniem okoliczności danej sprawy, czy jednak wezwany do udziału w sprawie na etapie postępowania apelacyjnego uczestnik postępowania nieprocesowego nie został pozbawiony prawa do zaskarżenia orzeczenia sądu pierwszej instancji, a tym samym prawa do rozpoznania sprawy w postępowaniu dwuinstancyjnym. Do takiego ograniczenia może dojść w szczególności wówczas, gdy na skutek wezwania zainteresowanego do udziału w sprawie na etapie postępowania apelacyjnego został on pozbawiony lub ograniczony w możliwości podniesienia określonych zarzutów w stosunku do zaskarżonego postanowienia sądu pierwszej instancji bądź możliwości zgłoszenia i wykazywania faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy (por. postanowienie SN z 16.11.2018 r., I CSK 752/17).

Przenosząc powyższe założenia na grunt rozpoznawanej sprawy uznać należy, że wezwani na etapie postępowania apelacyjnego zainteresowani pozbawieni byliby możliwości dwuinstancyjnego rozpoznania sprawy w sytuacji ustalenia, iż droga konieczna na działce nr (...) nie powinna zostać ustanowiona. Oddalenie wniosku złożonego przez Gminę O. niejako w ich imieniu mogłoby stać na przeszkodzie wytoczeniu kolejnej sprawy z inicjatywy współużytkowników wieczystych, co do żądania których prawomocnie orzeczono, a którzy nie brali udziału w zasadniczej części postępowania dowodowego. Nie sposób również wykluczyć, że ich stanowisko będzie odmienne od prezentowanego przez właściciela nieruchomości władnącej. Gdyby bowiem założyć, iż właściciele garaży na działkach (...), będący współużytkownikami wieczystymi nieruchomości władnącej nie muszą korzystać z działki nr (...), wniosek dotyczący uprawnień osoby innej niż Gmina O. mógłby być bezprzedmiotowy.

Z tych przyczyn należało orzec jak w punkcie II postanowienia na podstawie art. 386 § 4 w zw. z art. 108 § 2 i art. 13 § 2 k.p.c.

Sąd Okręgowy nie dostrzegł konieczności uchylenia zaskarżonego postanowienia w zakresie ustanowienia służebności na nieruchomości objętej KW (...). Po pierwsze bowiem postanowienie w omawianej części nie zostało zaskarżone, a po drugie, konieczność przeprowadzenia drogi koniecznej przez tę nieruchomość nie może budzić wątpliwości.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy uwzględni dokonaną wyżej ocenę prawną, zaś procedując wykona następujące wskazania:

- wezwie do udziału w sprawie niebiorących w niej udziału współużytkowników wieczystych nieruchomości władnącej, doręczając im odpisy dotychczas złożonych pism, orzeczeń i opinii,

- zwolni od udziału w sprawie Wspólnotę Mieszkaniową nieruchomości przy ulicy (...) w O. oraz właścicieli położonych w niej lokali (poza osobami będącymi współużytkownikami wieczystymi nieruchomości władnącej),

- odbierze od współużytkowników wieczystych nieruchomości władnącej oświadczenia odnośnie popierania bądź negowania wniosku Gminy O. i przesłucha ich w charakterze uczestników,

- dopuści dowód z oględzin nieruchomości władnącej i obciążonej,

- orzeknie o potrzebie ustanowienia drogi koniecznej na nieruchomości objętej KW (...) w oparciu o całokształt zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, nie wykluczając zasięgnięcia opinii kolejnych biegłych odpowiednich specjalności.

Mirosław Wieczorkiewicz Jacek Barczewski Krystyna Skiepko