Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 czerwca 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - SędziaSA Agata Wolkenberg

Sędziowie:SA Małgorzata Borkowska

SA Jolanta Pyźlak (spr.)

Protokolant:Patryk Pałka

po rozpoznaniu w dniu 14 czerwca 2019 roku w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. D.

przeciwko I. S.

o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego Warszawa – Praga w Warszawie

z dnia 9 maja 2017 r., sygn. akt III C 1054/15

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie pierwszym w ten sposób, że uznaje za bezskuteczną w stosunku do M. D. umowę darowizny z dnia 7 lipca 2010 roku zawartą przed notariuszem K. J. w W. (Rep. (...)) między P. S. (1) a I. S. w zakresie udziału (...) w prawie własności nieruchomości położonej w K., przy ul. (...), stanowiącej działkę o numerze ewidencyjnym (...), opisaną w księdze wieczystej (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w W. oraz udziału (...) w prawie własności nieruchomości położonej w R. przy ul. (...), stanowiącej działkę o numerze ewidencyjnym (...), opisaną w księdze wieczystej o numerze (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy w S. – w zakresie wierzytelności przysługującej M. D. w stosunku do dłużnika P. S. (1) stwierdzonej wyrokiem Sądu Okręgowego w T. z 8 lipca 2013 roku, sygn. akt I C 811/13, utrzymującym w mocy nakaz zapłaty z 18 stycznia 2013 roku, wydany przez Sąd Okręgowy w T. pod sygn. akt I Nc 5/13, a w pozostałej części powództwo oddala;

II.  oddala apelację pozwanej w pozostałym zakresie;

I.  znosi wzajemnie pomiędzy stronami koszty postępowania apelacyjnego;

III.  nakazuje pobrać od M. D. na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego Warszawa – Praga w Warszawie kwotę 2029,50 zł (dwa tysiące dwadzieścia dziewięć złotych 50/100) tytułem części nieuiszczonej opłaty od apelacji.

Sygn. akt VI ACa 1684/17

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 02 lipca 2015 r. powód M. D. wniósł o uznanie za bezskuteczną w stosunku do niego umowy darowizny udziału (...)części w zabudowanej nieruchomości położonej w K. przy ul. (...), w powiecie (...), stanowiącej działkę o nr (...) i pow. 0.0939 ha, dla której Sąd Rejonowy w W. prowadzi księgę wieczystą nr (...) oraz udziału (...)części w nieruchomości położonej w miejscowości R. przy ul. (...), w gminie U., w powiecie (...), stanowiącej działkę o nr (...) i pow. 0.0490 ha, dla której Sąd Rejonowy w S. prowadzi księgę wieczystą nr (...), zawartej pomiędzy P. S. (1) a jego żoną I. S. w dniu 7 lipca 2010 r. przed notariuszem K. J. w Kancelarii Notarialnej w W., Rep. (...) – w celu umożliwienia zaspokojenia wierzytelności wynikających z wyroku Sądu Okręgowego w T. z dnia 8 lipca 2013 r., sygn. akt I C 811/13, utrzymującego w mocy w całości nakaz zapłaty wydany na podstawie weksla przez Sąd Okręgowy w T. w dniu 18 stycznia 2013 r., sygn. akt I Nc 5/13 oraz o zasądzenie kosztów procesu.

W piśmie procesowym z dnia 30 listopada 2016 r. powód ostatecznie precyzował żądanie i wniósł o uznanie za bezskuteczną w stosunku do niego:

1.  umowy darowizny udziału wynoszącego (...)część w nieruchomości zabudowanej, położonej w K. przy ul. (...), w powiecie (...), stanowiącej działkę nr (...) o obszarze 0.0939 ha, dla której Sąd Rejonowy w W. prowadzi księgę wieczystą nr (...),

2.  umowy darowizny nieruchomości położonej w miejscowości R. przy ul. (...), w gminie U., w powiecie (...), stanowiącej działkę nr (...) o obszarze 0.0490 ha, dla której Sąd Rejonowy w S. prowadzi księgę wieczystą nr (...),

– która została zawarta w dniu 7 lipca 2010 r. pomiędzy A. S. (1) i I. S. w formie aktu notarialnego (Rep. (...)) przed notariuszem K. J. w Kancelarii Notarialnej w W..

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na jej rzecz zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie wyrokiem z dnia 9 maja 2017 roku w sprawie o sygn. akt III C 1054/15:

I. uznał za bezskuteczną w stosunku do M. D. umowę darowizny z dnia 07 lipca 2010 r. zawartą przed notariuszem K. J. w W. (Rep. (...)), na podstawie której P. S. (1) darował swojej żonie I. S.:

- udział wynoszący (...) części nieruchomości położonej w K., przy ulicy (...), stanowiącej działkę o numerze ewidencyjnym (...), opisanej w Księdze wieczystej o numerze (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w W.,

- nieruchomość położoną w R., przy ulicy (...), stanowiącej działkę o numerze ewidencyjnym (...), opisanej w Księdze wieczystej o numerze (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy w S.,

w zakresie wierzytelności przysługującej M. D. w stosunku do dłużnika P. S. (1) stwierdzonej w wyroku Sądu Okręgowego w T. z dnia 8 lipca 2013 r., sygn. akt I C 811/13 utrzymującym w mocy w całości nakaz zapłaty z dnia 18 stycznia 2013 r. wydany przez Sąd Okręgowy w T. w sprawie pod sygn. akt I Nc 5/13,

II. zasądził od I. S. na rzecz M. D. kwotę 7.676 zł tytułem kosztów procesu, w tym kwotę 3.600 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego;

III. polecił Skarbowi Państwa – Sądowi Okręgowemu Warszawa – Praga

w W. pobrać od I. S. kwotę 73,80 zł tytułem zwrotu wydatków.

Swoje rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych i ich ocenie prawnej:

W dniu 11 maja 2009 r. pomiędzy M. D. a (...) spółką z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji z siedzibą w T., której Prezesem Zarządu był P. S. (1), została zawarta ugoda w postępowaniu mediacyjnym, na podstawie której M. D. pożyczył kwotę 300.000 zł tej spółce. W § 7 i § 8,9 tej ugody zostały określone terminy spłaty należności głównej i odsetek (do 30.05.2010 r. – 50.000 zł, do 30.07.2010 r. – 150.000 zł, do 30.092010 r. – 100.000 zł).

Zabezpieczeniem spłaty tej pożyczki i roszczeń z niej wynikających było poręczenie wekslowe udzielone przez P. S. (1) (dłużnika, wystawcy weksla), na rzecz M. D. (wierzyciela). W dniu 11 maja 2009 r. P. S. (1) podpisał deklarację wekslową i jednocześnie złożył weksel in blanco.

Aneksem nr (...) z dnia 12 listopada 2009 r. strony ugody zmieniły jej treść i uzgodniono kwotę pożyczki na 100.000 zł ze spłatą ratalną w sześciu ratach łącznie z odsetkami umownymi. Ostatnia rata miała być płatna do dnia 30 czerwca 2010 r . W konsekwencji w dniu 30 czerwca 2010 r. była wymagalność ostatniej z rat, zaś wymagalność pierwszej raty była określona na dzień 31 stycznia 2010 r. Powód najpóźniej w dniu 01 lipca 2010 r. był uprawniony do domagania się zwrotu całej pożyczki, z odsetkami. Spółka reprezentowana przez P. S. (1) nie dokonała zapłaty zadłużenia.

W dniu 7 lipca 2010 r. P. S. (1) zawarł umowę darowizny z żoną A. S. (2), wyzbywając się majątku wspólnego i przenosząc jego własność do majątku odrębnego pozwanej I. S., o czym mowa poniżej.

Postanowieniem z dnia 1 grudnia 2010 r. Sąd Rejonowy w T. w sprawie pod sygn. akt I Co 6415/10 nadał klauzulę wykonalności w/w ugodzie . Postępowanie egzekucyjne z wniosku powoda z dnia 10 lutego 2011 r. przeciwko spółce (...) sp. z o.o. z siedzibą w W., prowadzone przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Ś. zostało umorzone postanowieniem z dnia 19 września 2011 r. wobec bezskuteczności egzekucji.

Pismem z dnia 17 października 2012r. powód zawiadomił P. S. (1) o wypełnieniu weksla na kwotę 124.864,89 złotych i wezwał do wykupienia weksla do dnia 25 października 2012 r. Nakazem zapłaty wydanym w postępowaniu nakazowym w dniu 18 stycznia 2013 r. przez Sąd Okręgowy w T., sygn. akt I Nc 5/13, zasądzono od P. S. (1) na rzecz M. D. kwotę 124.864,89 złotych wraz z odsetkami umownymi w wysokości 10 % w stosunku rocznym od dnia 26 października 2012 r. do dnia zapłaty wraz z kosztami sądowymi w kwocie 5.178 złotych. P. S. (1) odebrał osobiście nakaz zapłaty wraz z pozwem w dniu 11 lutego 2013 r. Wyrokiem wydanym w dniu 8 lipca 2013 r. w sprawie pod sygn. akt I C 811/13 Sąd Okręgowy w T. utrzymał w mocy w całości nakaz zapłaty z dnia 18 stycznia 2013 r., sygn. akt I Nc 5/13. Wyrok uprawomocnił się z dniem 30 lipca 2013 r. Postanowieniem z dnia 5 września 2013 r. Sąd Okręgowy w T. nadał w/w tytułowi egzekucyjnemu klauzulę wykonalności na rzecz M. D.. Na podstawie przedmiotowego tytułu wykonawczego wszczęto przeciwko P. S. (1) postępowanie egzekucyjne, prowadzone przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w W. M. Ż. pod sygn. akt Km 52141/13. W związku z innymi toczącymi się postępowaniami egzekucyjnymi, w dniu 17 lutego 2016 r. sporządzony został projekt planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji z nieruchomości – lokalu mieszkalnego położonego w Z. przy ul. (...) blok (...), posiadającego księgę wieczystą nr KW (...), zatwierdzony postanowieniem Sądu Rejonowego w W. z dnia 30 stycznia 2017 r. i w niniejszej sprawie egzekucyjnej kwotę przypadającą wierzycielowi M. D. ustalono na kwotę 1.955,73 zł i 115.120,68 zł. Do dnia 29 marca 2017 r. środki finansowe zgodnie z planem podziału nie zostały rozdysponowane do wierzycieli.

W dniu 7 lipca 2010 r. pomiędzy P. S. (1) a jego żoną I. S. zawarta została przed notariuszem K. J. w Kancelarii Notarialnej w W. umowa darowizny w formie aktu notarialnego, Rep. (...). Na mocy tej umowy P. S. (1) darował swojej żonie I. S., za jej zgodą do jej majątku osobistego:

1.  niezabudowaną nieruchomość, stanowiącą działkę nr (...) z obrębu 91 o obszarze 1305 m ², położoną w J. przy ul. (...), w powiecie (...), województwie (...), objętej księgą wieczystą KW nr (...),

2.  udział stanowiący (...)część w zabudowanej nieruchomości, stanowiącej działkę nr (...) z obrębu (...) o obszarze 939 m ^{( 2)}, położonej w K. przy ul. (...), w powiecie (...), województwie (...), na której znajduje się dom mieszkalny, objętej księgą wieczystą KW nr (...),

3.  zabudowaną nieruchomość, stanowiącą działkę nr (...) o obszarze 490 m ², położoną w miejscowości R. przy ul. (...), w gminie U., powiecie S., województwie (...), na której znajduje się domek letniskowy, objętej księgą wieczystą KW nr (...), a I. S. oświadczyła, że „darowiznę te przyjmuje”.

Wartość darowizny na rzecz I. S. strony określiły na łączną kwotę 1.500.000 złotych.

Jednocześnie I. S. darowała mężowi P. S. (1), za jego zgodą, do jego majątku osobistego, samodzielny lokal mieszkalny nr (...), stanowiący odrębną nieruchomość, znajdujący się w Z. przy ul. (...) blok (...), w powiecie (...), województwie (...), a P. S. (1) oświadczył, że darowiznę tę przyjmuje. Do tego składnika majątkowego (nieruchomość w Z.) było skierowane przez powoda postępowanie egzekucyjne w sprawie Km 52141/13, jednakże uzyskana kwota z licytacji nie wystarczyła na zaspokojenie roszczenia powoda.

W dacie zawierania umowy darowizny małżonkowie P. S. (1) i I. S. pozostawali w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej. Wspólność ta została wyłączona umową małżeńską majątkową zawartą w formie aktu notarialnego z dnia 4 lutego 2011 r.

W dacie zawierania umowy darowizny P. S. (1) nie był już prezesem zarządu spółki (...), złożył rezygnację z pełnienia tej funkcji, z której został odwołany uchwałą z dnia 29 czerwca 2010 r. P. S. (1) był także udziałowcem w spółkach (...) sp. z o.o. w siedzibą w (...) sp. z o.o. z siedzibą w W.. W w/w spółkach oraz w spółce (...) sp. z o.o. z siedzibą w T., pozwana I. S. była członkiem rad nadzorczych.

Małżonkowie P. i I. S. mieszkają wspólnie, prowadzą wspólne gospodarstwo domowe. Relacje między nimi są dobre.

Powyższych ustaleń Sąd Okręgowy dokonał w oparciu o dokumenty złożone do akt sprawy oraz dokumenty z akt spraw: I C 811/13, Km 52141/13 i Km 152/11, zeznania stron i zeznania świadka P. S. (1). Sąd ten wskazał, iż odmówił wiarygodności zeznaniom świadka P. S. (1) w zakresie w jakim twierdził, że był wypłacalny i, że powód został spłacony na skutek egzekucji z nieruchomości w J., albowiem twierdzenia te pozostawały gołosłowne. Wiarygodne są zeznania tego świadka odnośnie jego udziałów w organach innych spółek o podobnych profilach, które zostały założone po zrezygnowaniu przez świadka z funkcji prezesa zarządu w spółce (...), i odnośnie udziału jego żony w organach tych spółek. W tym zakresie zeznania świadka znalazły odzwierciedlenie w zebranym materiale dowodowym. Sąd I instancji wskazał też, iż przyznał walor wiarygodności zeznaniom powoda w szczególności w zakresie jego twierdzeń o bezskuteczności postępowania egzekucyjnego prowadzonego przeciwko spółce (...) sp. z o.o. z siedzibą w T., nieuzyskania środków finansowych z przeprowadzonej egzekucji z nieruchomości przeciwko P. S. (1) oraz odnośnie okoliczności uzyskania przez niego informacji na temat zawartej umowy darowizny, albowiem zeznania w tym zakresie znalazły potwierdzenie w materiale dowodowym zgromadzonym w sprawie.

W ocenie tego Sądu wiarygodne w części są zeznania pozwanej, która przyznała, że wiedziała o toczącym się wobec męża postępowaniu w Sądzie Okręgowym w T. i odebrała korespondencję adresowaną do męża, której nadawcą był powód. Sąd nie dał jednak w całości wiary zeznaniom pozwanej o braku jego wiedzy odnośnie zadłużenia spółki, w której mąż pełnił funkcję prezesa. Pozwana zasłaniała się niewiedzą, ale mając na uwadze wspólne długotrwałe zamieszkiwanie z mężem i bliskie z nim relacje oraz kierując się zasadami doświadczenia życiowego, było nielogiczne i zaprzeczało jej wcześniejszym zeznaniom. Pozwana w latach 2009 r. - 2016 r. była członkiem Rady Nadzorczej w spółkach, w którym jej mąż P. S. (1) był wspólnikiem, niewiarygodne są więc twierdzenia pozwanej, że nie miała wiedzy o działaniach męża, jego zadłużeniu oraz odnośnie przyczyny zawarcia umowy darowizny i podziału majątku akurat tydzień po wymagalności całej należności wynikającej z umowy pożyczki, zmienionej aneksem.

Na rozprawie w dniu 20 stycznia 2017 r. Sąd oddalił wniosek pozwanej o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadka P. S. (1) na okoliczności wydania nakazu zapłaty i kondycji (...) spółki (...) uznając, że w tym zakresie stan faktyczny wynikał z dokumentów zawartych w aktach sprawy I C 811/13 prowadzonej przed Sądem Okręgowym w T., a okoliczności związane z kondycją spółki nie miały znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.

Sąd Okręgowy uznał, iż powództwo zasługiwało na uwzględnienie. Wskazał, iż okolicznością bezsporną jest fakt istnienia wierzytelności stwierdzonej nakazem zapłaty z dnia 18 stycznia 2013 r. Sądu Okręgowego w T. (sygn. akt I Nc 5/13), utrzymanym w mocy wyrokiem tego Sądu z dnia 8 lipca 2013 r. (sygn. akt I C 811/13), zaopatrzonym w klauzulę wykonalności przez ten Sąd postanowieniem z dnia 5 września 2013 r. Poza sporem był także fakt, iż powód skierował przeciwko P. S. wniosek egzekucyjny, ale w wyniku postępowania egzekucyjnego prowadzonego w sprawie Km 52141/13 powód nie uzyskał całości należnej kwoty wynikającej z powyższego tytułu wykonawczego. Nadto poza sporem było to, że pozwana wraz z mężem P. S. (1) byli stronami umowy darowizny objętej aktem notarialnym Rep.(...).

Spór pomiędzy stronami dotyczył pokrzywdzenia wierzyciela wskutek zawarcia umowy darowizny z dnia 07 lipca 2010 r., dokonania przez dłużnika czynności ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela oraz wiedzy pozwanej, iż czynność prawna miała na celu pokrzywdzenie wierzyciela i że dłużnik działał z taką świadomością. Ponadto pozwana podniosła zarzut dotyczący wygaśnięcia roszczenia powoda oraz nieskutecznego rozszerzenia powództwa.

Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutu wygaśnięcia roszczenia na skutek przedawnienia roszczenia, Sąd Okręgowy uznał zarzut ten za niezasadny. Zgodnie z art. 534 k.c. uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie można żądać po upływie lat pięciu od daty tej czynności. W terminie tym wierzyciel musi wnieść pozew lub podnieść zarzut, w przeciwnym wypadku jego uprawnienie wygasa tzn. nie można go już skutecznie dochodzić. Bieg terminu zawitego określonego w art. 534 k.c. rozpoczyna się w dniu dokonania czynności prawnej. W niniejszej sprawie zaskarżona czynność w postaci umowy darowizny dokonania została w dniu 7 lipca 2010 r., zaś powództwo wytoczono w dniu 2 lipca 2015 r., a zatem jeszcze przed upływem 5-letniego terminu przewidzianego w cytowanym wyżej przepisie. W ocenie tego Sądu, nietrafnie pozwana podnosi zarzuty dotyczące zmiany powództwa polegające na rozszerzeniu żądania w piśmie z dnia 30 listopada 2016 r. W okolicznościach sprawy, biorąc pod uwagę przedmiot i charakter niniejszego powództwa oraz fakt, że powód, jako osoba niebędąca stroną czynności prawnej, nie miał wiedzy i dostępu do treści umowy darowizny zawartej w formie aktu notarialnego, dlatego pismo procesowe powoda z dnia 30 listopada 2016 r. zawiera sprecyzowanie żądania pozwu poprzez dokładnie sprecyzowanie udziałów w nieruchomościach opisanych z umowie darowizny. Powód już w pozwie powołując się na umowę darowizny z dnia 7 lipca 2010 r. wskazywał, że domaga się przeprowadzenia egzekucji z nieruchomości (pkt 3 pozwu). Zdaniem Sądu Okręgowego - rozszerzenie powództwa (zmiana ilościowa polegająca na rozszerzeniu zakresu przedmiotu procesu) może dotyczyć równocześnie zmiany żądania i podstawy faktycznej powództwa albo też rozszerzenia tylko żądania (powiększenie wartości dochodzonej należności), zaś zmianą powództwa nie są czynności procesowe mające charakter czystej rektyfikacji, a mianowicie takie, jak sprostowanie lub uzupełnienie podstawy faktycznej powództwa. Także w orzecznictwie wskazuje się, że nawet rozszerzenie powództwa polegające na żądaniu zasądzenia kwoty wyższej niż uprzednio podawanej ze wskazanego już tytułu i podstaw faktycznych nie stanowi przedmiotowej zmiany powództwa w rozumieniu art. 193 § 3 k.p.c. (zob. uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 17.07.2013 r., I ACa 388/13). W ocenie Sądu I Instancji, wbrew twierdzeniom pozwanej, nie doszło do uchybienia 5-letniego terminu do wystąpienia z żądaniem, określonego w art. 534 k.c. W konsekwencji, nie było podstaw do uwzględnienia podniesionego przez pozwaną zarzutu w zakresie wygaśnięcia roszczenia.

Sąd Okręgowy uznał, iż powód udowodnił, że jest wierzycielem P. S. (1). Jego wierzytelność została stwierdzona prawomocnym wyrokiem utrzymującym nakaz zapłaty z weksla. Jakkolwiek wynikająca z weksla wierzytelność stała się wymagalna dopiero po jego wypełnieniu i upływie terminu, w jakim P. S. (1) został wezwany do jego wykupu czyli w dniu 26 października 2012 r., to jednak wierzytelność istniała już w momencie zawarcia przez dłużnika umowy darowizny. P. S. (1) wiedział o wystawieniu weksla i miał świadomość możliwości dochodzenia zapłaty sumy wekslowej przed sądem. Z punktu widzenia wniesionej przez powoda skargi pauliańskiej, powód jako wierzyciel nie musi ponownie udowadniać istnienia swojej wierzytelności, która została już stwierdzona prawomocnym wyrokiem sądowym wydanym w innej sprawie i zgodnie z art. 365 § 1 k.p.c. to orzeczenie wiąże także pozwaną w niniejszym procesie. Zatem powód należycie wykazał podstawową przesłankę skargi pauliańskiej w postaci istnienia wierzytelności przysługującej mu od dłużnika P. S. (1).

Na podstawie przepisu art. 527 § 1 k.c., jedną z przesłanek udzielenia ochrony pauliańskiej jest także dokonanie przez dłużnika czynności prawnej ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli czyli wykazanie przez wierzyciela stanu świadomości działania z pokrzywdzeniem wierzycieli istniejącego w chwili czynności zarówno po stronie samego dłużnika, jak i po stronie osoby trzeciej – tu pozwanej.

W czasie zawierania umowy z dnia 7 lipca 2010 r. pozwana pozostawała z dłużnikiem w związku małżeńskim, a wspomniana umowa była umową darowizny, czyli czynnością prawną nieodpłatną. W odniesieniu do takich okoliczności ustawodawca ustanowił domniemania prawne, które zwalniają wierzyciela z obowiązku udowodnienia kolejnych przesłanek skargi pauliańskiej. Przepis art. 527 § 3 k.c. stanowi mianowicie, że jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. W sytuacji, gdy stroną wskazanej wyżej umowy darowizny z dnia 7 lipca 2010 r. była pozwana jako małżonka dłużnika, za jej wiedzą jako osoby trzeciej uzyskującej korzyść majątkową ze spornej czynności, co do stanu świadomości dłużnika, przemawia zatem powyższe domniemanie prawne. Tym samym w ocenie Sądu I Instancji, spełniona zostaje dalsza przesłanka przewidziana w art. 527 § 1 k.c., to jest wiedzy osoby trzeciej o działaniu dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela.

Art. 528 k.c. stanowi, że jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Powyższe domniemanie prawne wzmacnia zatem pozycję powoda jako wierzyciela w przedmiotowym procesie ze skargi pauliańskiej w sposób jeszcze dalej idący, bowiem poprzez nieodpłatny charakter zaskarżonej czynności prawnej, wiedza osoby trzeciej - w tym wypadku pozwanej - o stanie świadomości dłużnika P. S. (1), co do działania z pokrzywdzeniem wierzycieli w chwili dokonywania tej czynności prawnej, całkowicie traci znaczenie. Z tego względu za nieistotne z punktu widzenia rozstrzygnięcia niniejszego sporu, w ocenie Sądu Okręgowego, uznać należy argumenty strony pozwanej o braku orientacji co do zadłużenia męża wobec wierzycieli.

Dla skuteczności wniesienia skargi pauliańskiej nie jest ważny cel dokonania zaskarżonej czynności prawnej deklarowany przez dłużnika i osobę trzecią, a jedynie obiektywne pogorszenie perspektywy zaspokojenia się wierzyciela wskutek czynności prawnej oraz świadomość, że skutkiem czynności będzie wyzbycie się przez dłużnika określonego składnika majątkowego mogącego podlegać egzekucji. Mimo tych uwag, P. S. (1), zeznając w charakterze świadka, przyznał, że dokonanie przez niego i małżonkę czynności prawnej w postaci umowy darowizny miało na celu zapewnieniem małżonkom poczucia bezpieczeństwa wobec ryzyka gospodarczego, które podjął.

Sąd Okręgowy zwrócił uwagę na fakt, iż kwestię stanu pokrzywdzenia wierzycieli przez dłużnika zaskarżoną czynnością prawną reguluje przepis art. 527 § 2 k.c. Dowodem niewypłacalności dłużnika może być nieskuteczność egzekucji prowadzonej przeciwko dłużnikowi, wykazana postanowieniem o jej umorzeniu. Z art. 529 k.c. wynika przy tym kolejne domniemanie prawne w sytuacji dokonania darowizny przez dłużnika. Zgodnie z powołanym przepisem, jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny. W świetle zebranego w sprawie materiału dowodowego Sąd I Instancji przyjął, że dłużnik powoda – P. S. (1), w chwili dokonywania zaskarżonej czynności w dniu 7 lipca 2010 r., miał świadomość działania z pokrzywdzeniem powoda. W przekonaniu tego Sądu występował związek przyczynowy pomiędzy darowaniem pozwanej przedmiotowych nieruchomości a niewypłacalnością dłużnika w stosunku do jego sytuacji przed dokonaniem spornej czynności prawnej. Domniemanie takie należało wyprowadzić z innych faktów ustalonych w sprawie. Okolicznością przemawiającą za powyższą tezą jest wystawienie przez dłużnika w dniu 11 maja 2009 r. i wręczenie powodowi oraz niewykupienie weksla in blanco na kwotę 124.864,89 złotych, która zgodnie z treścią tego weksla miała być zapłacona do dnia 25 października 2012 r. Poza tym, zgodnie z treścią ugody z dnia 11 maja 2009 r., termin zapłaty ostatniej raty pożyczki zaciągniętej przez reprezentowaną przez P. S. (1) spółkę przypadał na dzień 30 czerwca 2010 r. Kilka dni po tej dacie dłużnik i jego żona (pozwana) wyzbyli się z majątku wspólnego na rzecz majątku odrębnego pozwanej składniki majątku w postaci: udziału (...)części w zabudowanej domem mieszkalnym nieruchomości położonej w K. przy ul. (...) i zabudowanej nieruchomości położonej w R. przy ul. (...). Wierzytelność wynikająca z faktu wystawienia weksla, obciążająca P. S. (1), istniała w chwili dokonywania spornej czynności prawnej tj. w dniu 7 lipca 2010 r. P. S. (1) jako wystawca weksla z datą płatności w dniu 25 października 2012 r. musiał zdawać sobie sprawę z tego, że istnieje zaciągnięte przez niego zobowiązanie wekslowe.

W ocenie Sądu I Instancji - dobrej sytuacji majątkowej dłużnika przeczyły złożone do akt sprawy dokumenty dotyczące postępowań egzekucyjnych oraz wysokość innych zobowiązań dłużnika wobec innych wierzycieli. Poza tym z ustaleń Sądu wynika, że poza prawem do nieruchomości w Z. przy ul. (...) blok (...), z której prowadzona była egzekucja w sprawie Km 52141/13, dłużnik nie posiadał ani nie posiada innego majątku, co potwierdziły dokumenty z akt postępowania egzekucyjnego, których wiarygodności i mocy dowodowej pozwana nie podważyła dowodami przeciwnymi. Pozwana nie wskazała także innego mienia dłużnika, które nadawałoby się do egzekucji i mogłoby zaspokoić roszczenie powoda. Wydzielona na podstawie planu podziału sumy uzyskanej z egzekucji nieruchomości należność powoda w kwocie 115.120,68 zł nie została dotąd zapłacona powodowi i nie stanowi pokrycia całości wierzytelności powoda wynikającej z tytułu wykonawczego. P. S. (1) ma bowiem innych wierzycieli, których wierzytelności korzystają z prawa pierwszeństwa. Wierzytelność powoda została zaliczona do kategorii IX, co skutkowało tym, że nie została zaspokojona w całości.

Sąd Okręgowy wskazał, iż z zeznań pozwanej złożonych na rozprawie wynika, że nie wyrażała ona zgody na czynności męża, dlatego w dniu 4 lutego 2011 r. w formie aktu notarialnego ustanowili umownie ustrój rozdzielności majątkowej. Kwestia ta nie ma znaczenia w świetle art. 527 § 1 k.c. Sąd Okręgowy podzielił w tej kwestii pogląd, w myśl którego możliwość żądania uznania za bezskuteczną czynności prawnej dokonanej przez obojga małżonków i dotyczącej ich majątku wspólnego, istnieje także wówczas, gdy małżonek dłużnika nie wyraził zgody na zaciągnięcie zobowiązania w myśl art. 41 § 1 k.r.o. (zob. wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 6 grudnia 2013 r., I ACa 560/13). W okolicznościach niniejszej sprawy, w ocenie Sądu I Instancji, pozwana wiedziała o działaniach męża, skoro w okresie od 2009-2016 r. wspólnie prowadziła z mężem gospodarstwo domowe, ich relacje były dobre, a nadto pozwana pełniła funkcję członka w radach nadzorczych w trzech spółkach, w których jej mąż P. S. (1) był wspólnikiem tych spółek. Okoliczność ta w świetle art. 527 § 1 i § 3 k.c. jest niewątpliwa. Twierdzenie pozwanej, że w zasadzie tylko figurowała w dokumentach jest niewiarygodne.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo w całości na podstawie art. 527 § 1, § 2 i § 3 k.c. w zw. z art. 531 § 1 k.c. , a o kosztach orzekł na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od powyższego orzeczenia wniosła pozwana, zaskarżając je w całości i podnosząc następujące zarzuty:

1. naruszenie przepisów postępowania, które miały wpływ na treść orzeczenia, tj.:

a) art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie oceny dowodów w sposób dowolny, nie zaś swobodny, oraz w sposób sprzeczny z zasadami doświadczenia życiowego oraz z zasadami logicznego rozumowania, a polegający na:

- nieobdarzeniu wiarą zeznań świadka P. S. (1) w zakresie, w jakim twierdził, że był wypłacalny i, że powód został spłacony na skutek egzekucji z nieruchomości z J., podczas gdy w wyniku umowy darowizny z dnia 7 lipca 2010 r. pozwana darowała mu samodzielny lokal mieszkalny znajdujący się w Z. o wartości 200.000,00 zł, a tym samym istniał majątek umożliwiający zaspokojenie wierzyciela;

- przyjęciu, że dłużnik P. S. (1) działał z zamiarem pokrzywdzenia wierzyciela, podczas gdy wierzytelność stała się wymagalna dopiero po wypełnieniu weksla i upływie terminu, w jakim P. S. (1) został wezwany do jego wykupu, tj. w dniu 26 października 2012 r., a umowa darowizny miała miejsce w dniu 7 lipca 2010 r., zaś dłużnikiem głównym jest (...) Sp. z o.o. i to w stosunku do niego winna być w pierwszej kolejności skierowana egzekucja;

- uznaniu, że w wyniku umowy darowizny dłużnik P. S. (1) stał niewypłacalny, podczas gdy w wyniku umowy darowizny z dnia 7 lipca 2010 r. pozwana darowała mu samodzielny lokal mieszkalny znajdujący się w Z. o wartości 200.000,00 zł;

- przyjęciu, że istnieje związek przyczynowy pomiędzy darowaniem pozwanej przedmiotowych nieruchomości a niewypłacalnością dłużnika w stosunku do jego sytuacji przed dokonaniem spornej czynności prawnej, podczas gdy wierzytelność stała się wymagalna dopiero po wypełnieniu weksla i upływie terminu, w jakim P. S. (1) został wezwany do jego wykupu, tj. w dniu 26 października 2012 r., a umowa darowizny miała miejsce w dniu 7 lipca 2010 r., zaś dłużnikiem głównym jest (...) Sp. z o. o., i to w stosunku do niego winna być w pierwszej kolejności skierowana egzekucja;

b) art. 193 § 3 k.p.c. poprzez przyjęcie, że sprecyzowanie żądania pozwu pismem z dnia 30 listopada 2016 r. stanowiło jedynie czynność procesową o charakterze czystej rektyfikacji, podczas gdy taka modyfikacja żądania była zmianą powództwa, wywierającą skutki w zakresie przedawnienia.

W konsekwencji pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanej kosztów postępowania odwoławczego według norm prawem przepisanych.

Powód wnosił o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanej jest częściowo uzasadniona, aczkolwiek z nieco innych powodów niż w niej wskazane.

Odnosząc się jednak w pierwszej kolejności do zarzutów naruszenia prawa procesowego należy wskazać, iż nie są one zasadne.

W szczególności nie jest zasadny zarzut naruszenia art. 233§1 k.p.c. zgodnie z tym przepisem Sąd ocenia wiarogodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Jak się wskazuje w orzecznictwie: jeśli z materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dawały się wysnuć wnioski odmienne. Jedynie gdy brak jest logiki w wysnuwaniu wniosków ze zgromadzonego materiału dowodowego lub gdy wnioskowanie sądu wykracza poza reguły logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo-skutkowych, to przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona.

W niniejszej sprawie pozwana zarzut naruszenia ww. przepisu odnosi do oceny dowodu z zeznań świadka P. S. (2). W ocenie Sądu Apelacyjnego ocena tego dowodu dokonana przez Sąd I Instancji nie została jednak skutecznie zakwestionowana. Już sam fakt, iż wskutek umowy darowizny zawartej między świadkiem a pozwaną, do jego majątku odrębnego przeniesiono lokal o wartości 200 000 zł, a do majątku żony nieruchomości o wartości 1 500 000 zł, wskazuje, iż znacznie zmniejszyła się jego wypłacalność. Ponadto postępowanie dowodowe wykazało, iż powód nie był jedynym wierzycielem P. S. (2), na co wskazuje liczba osób uczestniczących w egzekucji z tej nieruchomości i fakt nie uzyskania przez powoda zaspokojenia jego roszczeń w całości.

Prawidłowo również ustalił Sąd Okręgowy, iż wierzytelność z weksla istniała już w chwili zawarcia umowy darowizny, natomiast bez znaczenia dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy jest fakt, iż nie była jeszcze wymagalna. Jak się wskazuje w orzecznictwie: „ Zobowiązanie wekslowe powstaje nie w momencie wypełnienia weksla, a w momencie podpisania weksla i wręczenia go remitentowi. Wypełnienie weksla niezupełnego nie jest koniecznym warunkiem powstania zobowiązania wekslowego, a jest tylko warunkiem realizowania wierzytelności wekslowej. Weksel in blanco zawiera już zobowiązanie wekslowe, gdyż uważa się, że dokument wydany został w zamiarze takiego zobowiązania się przez podpisującego weksel. Wprawdzie dokument powinien być wypełniony, aby mógł być uważany za weksel, lecz wypełnienie nie jest koniecznym warunkiem powstania zobowiązania wekslowego, a jest tylko warunkiem realizowania wierzytelności wekslowej. Zobowiązanie wekslowe powstaje już na skutek podpisu na dokumencie, przeznaczonym z woli wyraźnej podpisującego, do stania się wekslem pod warunkiem, by podpisującym była osoba zdolna do działań prawnych. Dokonanie prawidłowego wypełnienia nadaje dokumentowi zupełną moc wekslową od chwili podpisania dokumentu. Odpowiedzialność wekslowa istnieje, a tylko realizacja wierzytelności jest uzależniona od wypełnienia dokumentu istotnymi warunkami weksla, zgodnymi z wolą podpisującego (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 8 września 2015 r. I ACa 242/15). Pogląd ten Sąd Apelacyjny w obecnym składzie podziela.

Jak wynika z ustaleń Sądu I Instancji, wierzyciel skierował egzekucję przeciwko spółce (...) sp. z o.o. z siedzibą w W. i okazała ona się bezskuteczna, a zatem zarzuty z tym związane są niezasadne, a ponadto wierzyciel może dochodzić roszczenia od poręczyciela niezależnie od dochodzenia od dłużnika głównego, może też do dłużnika solidarnego skierować egzekucję w pierwszej kolejności.

Sąd Apelacyjny podziela również ocenę Sądu I Instancji, iż istnieje związek przyczynowy między darowizną a pokrzywdzeniem wierzyciela, bowiem powód nie uzyskał zaspokojenia całej swojej wierzytelności z jedynej nieruchomości lokalowej, jaka pozostała w majątku osobistym dłużnika. Również w toku postępowania apelacyjnego nie wykazano, aby wierzyciel uzyskał w pełni zaspokojenie w ramach dotychczas prowadzonych egzekucji z nieruchomości, ani z innych składników majątku dłużnika. Gdyby nie została zawarta umowa darowizny, to powód mógłby skierować egzekucję do składników majątku wspólnego, przy czym – nawet w przypadku braku uzyskania klauzuli przeciwko małżonkowi dłużnika mógłby skorzystać z uprawnienia przewidzianego w art. 52 § 1 a k.r.o. i uzyskać zaspokojenie z całego udziału dłużnika w majątku wspólnym.

Co do zarzutu naruszenia art. 534 k.c., to przede wszystkim należy wskazać, iż termin przewidziany w tym przepisie ma charakter terminu zawitego, a nie terminu przedawnienia (tak SN w wyroku z 30 stycznia 2018r. III CSK 394/16 LEX nr 2475045, SA w Białymstoku w wyroku z 6 lutego 2018r. I ACa 956/17 LEX nr 2516267). Zgodnie z art. 534 k.c. uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie można żądać po upływie lat pięciu od daty tej czynności (art. 534 k.c.). Zwrot „nie można żądać po upływie"; wskazuje na to, że jest to termin zawity (prekluzyjny) prawa materialnego. Upływ terminu zawitego oznacza wygaśnięcie uprawnienia do żądania uznania za bezskuteczną czynności dłużnika dokonanej przez niego z pokrzywdzeniem wierzyciela. Rygoryzm terminów zawitych powoduje, że nie mają do nich zastosowania przepisy o biegu i przerwaniu przedawnienia. Powód zakwestionował w terminie wskazanym w tym przepisie jedynie przeniesienie udziału w nieruchomościach wspólnych należących do dłużnika, a dopiero w wyniku rozszerzenia pozwu objął całość rozporządzenia majątkiem wspólnym dokonanych przedmiotową umową. Jednak zarzut naruszenia art. 193 k.p.c. nie może odnieść skutku, bowiem w ocenie Sądu Apelacyjnego, określenie udziału w pozwie było prawidłowe i wystarczające do uwzględnienia powództwa w realiach niniejszej sprawy.

Należy zwrócić uwagę na fakt, iż przedmiotowa umowa darowizny została zawarta między małżonkami, których obwiązywała wówczas wspólność majątkowa małżeńska, a opisane w tej umowie składniki majątkowe wchodziły w skład tej wspólności, a nie majątku osobistego małżonków. Sformułowania zawarte w tej umowie mogą wprowadzać w błąd, nie mniej jednak, skutkiem tej umowy jest przeniesienie przez obydwoje małżonków (a nie tylko przez jednego z małżonków) poszczególnych składników majątkowych z majątku wspólnego do majątków osobistych tych małżonków (por. uchwała SN z 10 kwietnia 1991r. III CZP 76/90 OSNC 1991/10-12/117). Nie można uznać, iż dłużnik tj. P. S. (1) dokonał samodzielnie darowizny całej nieruchomości na rzecz pozwanej I. S., gdyż nie był jej wyłącznym właścicielem, nie mógł też wówczas przenieść na nią udziału w tej nieruchomości, bowiem wspólność majątkowa małżeńska jest bezudziałowa. Była to wspólna czynność małżonków.

W sytuacji jeśli obydwoje małżonkowie, z których tylko jeden był dłużnikiem, dokonali czynności np. w postaci umowy darowizny składnika majątku wspólnego, prowadzącej do pokrzywdzenia wierzyciela, sądy dotychczas przyjmowały zgodnie, iż wierzycielowi przysługuje skarga pauliańska, nawet jeśli nie posiada klauzuli przeciwko małżonkowi dłużnika (np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2003 r. IV CKN 204/01 OSNC 2004/9/138; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2011 r. III CZP 19/11 OSNC 2011/12/132 wraz z glosą P. Bieżuńskiego). W takiej sytuacji Sąd Najwyższy wskazywał, iż nawet jeśli małżonek dłużnika nie wyraził zgody na dokonanie czynności, której zaspokojenia domaga się wierzyciel, wskutek czego wierzyciel nie może uzyskać klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika, to wierzycielowi przysługuje roszczenie z art. 52 § 1a k.r.o. o ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami. Jednak w niniejszej sprawie pozwana i jej mąż już znieśli wspólność majątkową małżeńską. W tej sytuacji, skoro wierzyciel nie uzyskał klauzuli przeciwko małżonkowi dłużnika i jej nie uzyska, gdyż jak wynika z postępowania dowodowego, małżonka dłużnika nie wyrażała zgody na zaciągnięcie zobowiązania, to zasadne jest uwzględnienie skargi pauliańskiej jedynie w zakresie udziału, jaki przysługiwał dłużnikowi, bez konieczności kierowania wierzyciela na drogę procesu opartego na treści art. 52 § 1a k.r.o. Taki pogląd wyraził też Sąd Apelacyjny w Gdańsku w wyroku z dnia 24 lipca 2012 r. V ACa 576/12 (...): „ Tenor wyroku uwzględniającego skargę pauliańską, uznającego za bezskuteczną czynność prawną dokonaną przez obu małżonków i dotyczącą ich majątku wspólnego, w sytuacji, gdy dłużnikiem jest jeden z małżonków, a małżonek dłużnika nie wyraził zgody na zaciągnięcie zobowiązania (art. 41 § 1 k.r.o.), winien zawierać sformułowanie odnoszące się do potencjalnego udziału dłużnika w prawie, stanowiącym przedmiot rzeczonej czynności prawnej, który może mu przypaść wskutek ustania ustroju majątku wspólnego i dokonania jego podziału.”

W konsekwencji apelację pozwanej należało uwzględnić częściowo ograniczając rozstrzygnięcie uwzględniające skargę pauliańską do udziału dłużnika w składnikach majątku wspólnego, prawidłowo pierwotnie określonych w pozwie. Przy czym wobec faktu, iż skarga pauliańska była uzasadniona co do zasady, rozszerzenie żądania nastąpiło z inicjatywy sądu, przy czym wartość przedmiotu sporu nie ulegała zmianie (wartość tę stanowi wysokość wierzytelności podlegającej ochronie), rozstrzygnięcie co do kosztów wyrażone w wyroku tego sądu należało uznać za prawidłowe, z tym, że oparte na treści art. 100 zdanie drugie k.p.c.

Natomiast o kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 100 zdanie pierwsze k.p.c., znosząc koszty procesu między stronami wobec częściowego uwzględnienia apelacji. Sąd nakazał też pobrać od powoda na podstawie art. 113 ust. 1 u.k.s.c. połowę opłaty od apelacji, od której uiszczenia pozwana była zwolniona.