Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 października 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w składzie:

Przewodniczący: SSA Mirosław Godlewski

Sędziowie: SSA Dorota Rzeźniowiecka

SSA Beata Michalska (spr.)

Protokolant: sekretarz sądowy Małgorzata Matusiak

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 października 2019 r. w Ł.

sprawy S. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o emeryturę

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

od wyroku Sądu Okręgowego w Kaliszu

z dnia 13 lutego 2019 r. sygn. akt V U 920/18

zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie.

Sygn. akt III AUa 265/19

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy w Kaliszu wyrokiem z dnia 13 lutego 2019 r., w sprawie V U 920/18, zmienił decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

z 16 października 2018r. i przyznał wnioskodawcy S. W. prawo do emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach poczynając od 17 września 2018r. ( punkt 1 wyroku) i zasądził od organu rentowego na rzecz wnioskodawcy 180 zł. tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (punkt 2).

Sąd Okręgowy ustalił, że wnioskodawca, ur. (...), wykazał staż pracy na dzień 1 stycznia 1999 r. wynoszący 25 lat, 2 miesiące i 1 dzień. Organ rentowy uznał odwołującemu okres zatrudnienia w szczególnych warunkach od 16 sierpnia 1976 r. do 6 stycznia 1982 r. i od 2 listopada 1983 r. do 31 grudnia 1985 r. w Krajowym Przedsiębiorstwie (...) w O. w rozmiarze 7 lat, 6 miesięcy i 21 dni. Organ rentowy nie uznał wnioskodawcy, jako okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach, od 2 stycznia 1986 r. do 29 września 1993 r. i od 11 października 1993 r. do 31 maja 1994 r. na stanowisku mechanika samochodowego w kanałach w Przedsiębiorstwie Budownictwa (...) w O. w rozmiarze 8 lat, 4 miesiące i 20 dni. Odwołujący się nie należy do OFE .

Jak ustalił Sąd Okręgowy, w okresie od 2 stycznia 1986r. do 31 maja 1994r. wnioskodawca zatrudniony był w Przedsiębiorstwie Budownictwa (...) w O.. Firma ta zajmowała się budową ciągów wodno- kanalizacyjnych i budową oczyszczalni ścieków. Zatrudniała około 100 osób. Dysponowała ciężkim sprzętem w ilości około 15 sztuk i samochodami ciężarowymi w ilości około 20 sztuk. Baza firmy była w O. na ulicy (...). Były tam warsztaty. W warsztatach było 7 kanałów i 1 kanał najazdowy. Zatrudnionych było około 15-16 mechaników pracujących na jednej zmianie.

Ze świadectwa pracy z dnia 31 maja 1994 r. wynika zatrudnienie odwołującego na stanowisku mechanik maszyn budowlanych, mechanik napraw pojazdów samochodowych. Z datą 31 maja 1994 r. wystawiono odwołującemu zaświadczenie o wykonywaniu pracy w szczególnych warunkach w okresie od 2 stycznia 1986 r. do 31 maja 1994 r. na stanowisku mechanik pojazdów samochodowych – powołano Wykaz A dział XIV punkt 16 przepisów ogólnych – rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Ze świadectwa pracy z dnia 30 listopada 1990 r. wynika zatrudnienie odwołującego w Przedsiębiorstwie Budowlanym (...) w okresie od 2 stycznia 1986 r. do 30 listopada 1990 r. na stanowisku mechanika samochodowego. Z umowy o pracę zawartej z tą firmą w dniu 2 stycznia 1986 r. wynika zatrudnienie na stanowisku mechanika w bazie (...) i (...). Ze świadectwa pracy z dnia 30 listopada 1990 r. wynika zatrudnienie na stanowisku mechanika samochodowego. Z umowy o pracę zawartej z tą firma w dniu 31 grudnia 1990 r. wynika zatrudnienie na czas nieokreślony na stanowisku mechanika samochodowego.

Placówka miała warsztaty samochodowe, w których były kanały ziemne do napraw pojazdów. W warsztatach dokonywano wszystkich napraw taboru. Wykonywano prace remontowe przy samochodach dotyczące podwozi, skrzyń biegów, silników, resorów, sprzęgieł, wałów. Te prace dokonywane były w kanałach. Mechanicy wykonywali prace przy naprawach samochodów w kanałach. Część pracy wykonywana była na powierzchni po wyjęciu w kanale silnika czy skrzyni biegów. Naprawy generalne silników wykonywane były przez podmiot zewnętrzny. Pojazdy ciężarowe pracowały na budowach, w trudnych warunkach, i często były naprawiane z uwagi na warunki, w których się poruszały. Wymagały częstej wymiany części oraz elementów zawieszenia, napędu. Wg Sądu Okręgowego, wnioskodawca w okresie co najmniej od 2 stycznia 1986 r. do 29 września 1993 r. i od 11 października 1993 r. do 31 maja 1994 r. wykonywał pracę mechanika samochodów ciężarowych w kanałach w pełnym wymiarze czasu pracy. Jako praca w szczególnych warunkach wymieniona została w wykazie A Dział XIV poz. 16 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 8 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, praca wykonywana w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych lub szynowych.

Możliwość uzyskania emerytury przez mężczyzn przed ukończeniem 65 roku życia przewidywał do 31 grudnia 2008 r. przepis art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018 poz. 1270). Obecnie osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., które osiągnęły wiek wymieniony w art. 32 i pracowały w szczególnych warunkach mogą przejść na emeryturę na warunkach przewidzianych w art. 184 wymienionej ustawy. Muszą, m.in. spełniać warunek wykazania stażu pracy 25 lat dla mężczyzn i 15 lat pracy w szczególnych warunkach na dzień 1 stycznia 1999 r. Przepis ten wymagał także dla spełnienia warunków do świadczenia, rozwiązania stosunku pracy i braku przynależności do OFE. Warunek rozwiązania stosunku pracy nie obowiązuje od 1 stycznia 2013 r.

Dla celów ustalenia uprawnień do wcześniejszej emerytury za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych. Wiek emerytalny takich osób, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie, których osobom przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie ustawy oraz Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 września 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 roku, nr 8, poz. 43 ze zmianami), a także na podstawie przepisów wykonawczych wydanych na podstawie wymienionych aktów.

Pierwszym z warunków jest brak przynależności do OFE i odwołujący ten warunek spełnia. Kolejnym warunkiem jest ukończenie 60 roku życia. Odwołujący osiągnął wymagany przez przepisy wiek w dniu 17 września 2018 r. Następnym warunkiem jest przepracowanie wymaganego okresu zatrudnienia tj. co najmniej 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych. Odwołujący wykazał okresy składkowe i nieskładkowe za okres ponad 25 lat na dzień 1 stycznia 1999 r. Ostatnim warunkiem uzyskania prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest przepracowanie co najmniej 15 lat w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze na dzień 1 stycznia 1999 r.

Aby wykonywaną pracę można było zaliczyć do pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, musi to być rodzaj pracy wskazanej w załączniku A do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 września 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Praca ta, zgodnie z brzmieniem § 2 ust 1 wymienionego rozporządzenia musi być wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wymaganym na danym stanowisku. Stosownie do ustępu 2 § 2 ww. rozporządzenia okresy pracy w szczególnych warunkach stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w świadectwie pracy. Pracodawca odwołującego obecnie nie istnieje. Pracodawca wystawił odwołującemu dokument poświadczający wykonywanie pracy w szczególnych warunkach za sporny okres.

W świetle powołanego wyżej § 2 Rozporządzenia Rady Ministrów zakład pracy wydaje zaświadczenie o zatrudnieniu w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wyłącznie na podstawie posiadanej dokumentacji, natomiast w sądowym postępowaniu odwoławczym możliwe jest ustalenie tych okresów także w oparciu o inne dowody m. in. zeznania świadków (por. uchwała Sądu Najwyższego z 21 września 1984 r., sygn. akt III UZP 48/84 niepublikowana LEX nr 14630).

W rozpoznawanej sprawie, odwołującemu wystawiono świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach za sporny okres. Przeprowadzone postępowanie dowodowe wykazało, iż odwołujący wykonywał pracę w szczególnych warunkach jako mechanik samochodów ciężarowych w kanałach w okresie od 2 stycznia 1986 r. do 29 września 1993 r. i od 11 października 1993 r. do 31 maja 1994r. Wchodził do kanału, oglądał uszkodzenie, wymontowywał część, wychodził, aby ją wymienić czy naprawić, wchodził do kanału aby zamontować część, a niektóre naprawy wykonywał, będąc cały czas w kanale. Przyjąć należy, iż w wymienionym okresie odwołujący wykonywał w pełnym wymiarze czasu pracy, pracę jako mechanik samochodowy w kanałach. W wyroku z dnia 27 listopada 2012 r. w sprawie III AUa 2001/12 Sąd Apelacyjny w Katowicach stwierdził, iż okoliczność, iż mechanik w czasie obowiązujących go 8 godzin pracy, wychodzi z kanału na przerwę po konieczne do naprawy narzędzia lub w celu zdemontowania części naprawianego pojazdu, poza kanałem po to, aby tę część ponownie zamontować w pojeździe w kanale, nie jest niezgodna z normą przepisu § 2 ust. 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Odwołujący wykazał okres 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Odwołujący spełnił zatem warunki wymienione w art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 KPC Sąd Okręgowy orzekł jak w wyroku o zmianie zaskarżonej decyzji i przyznaniu odwołującemu emerytury od dnia 17 września 2018 r. O kosztach orzeczono w myśl art. 98 KPC.

Apelację od powyższego wyroku wywiódł organ rentowy, zaskarżając go w całości i zarzucając naruszenie:

-prawa materialnego, tj. art. 184 w związku z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS;

-przepisów o postępowaniu, tj. art. 233 § 1 KPC.

Apelujący wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania.

W ocenie apelującego, wnioskodawca nie udowodnił 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Sporną kwestią było, czy w okresie od 2 stycznia 1986 do 29 września 1993 r. oraz od 11 października 1993 do 31 maja 1994 r. (8 lat, 4 miesiące, 20 dni po wyłączeniu okresów nieskładkowych) wykonywał pracę w szczególnych warunkach z tytułu zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Budownictwa (...) O. jako mechanik samochodowy w kanałach remontowych. Pracodawca wystawił zaświadczenie, w którym wskazał okres pracy w szczególnych warunkach od 2 stycznia 1986r. do 31 maja 1994 r. na stanowisku mechanik napraw pojazdów samochodowych - wykaz A dział XIV poz. 16 rozporządzenia RM z 7 lutego 1983 r. Zaświadczenie zawierało braki formalno-prawne i nie zostało uwzględnione przez Zakład. Natomiast ze świadectwa pracy za ten okres wynika, że wykonywał pracę na stanowisku mechanik maszyn budowlanych oraz mechanik napraw pojazdów samochodowych.

Zdaniem apelującego, materiał dowodowy nie potwierdza, że praca w kanałach remontowych odbywała się stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, a więc nie może być zakwalifikowana do prac wykonywanych w szczególnych warunkach. Świadkowie określali, że praca w kanałach i poza kanałami wykonywana była w proporcjach 50:50, bądź 60:40 procent. Było 7 kanałów w ziemi i jeden najazdowy, ale było 14-15 mechaników, którzy pracowali na jednej zmianie. Ponadto świadkowie zeznali, że czasami zdarzały się również naprawy w terenie, na budowach. Ta część zeznań w uzasadnieniu wyroku nie znalazły miejsca, w związku z tym zarzucamy, że zostały pominięte przez Sąd. Z zeznań wynika jednoznacznie, że nie było mechaników pracujących tylko w kanałach, wszyscy wykonywali zarówno pracę w kanałach jak i poza nimi, a czasami pracę wykonywali poza warsztatami bezpośrednio na budowach. W tak ustalonym stanie faktycznym trudno uznać, że praca była wykonywana głównie w kanałach. Apelujący uważa, że w przypadku tak zorganizowanej pracy nie ma możliwości by praca w kanałach stanowiła znaczącą część pracy każdego dnia, a tylko taka jest pracą w szczególnych warunkach i znajduje odzwierciedlenie w rozporządzeniu Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. Pominięcie przez Sąd części informacji o charakterze pracy mechaników w tej firmie bądź umniejszenie ich wartości nie jest uzasadnione, ponieważ mają kluczowe znaczenie i w przypadku tej sprawy pozwalają na stwierdzenie, że nie praca wykonywana przez odwołującego nie była tylko pracą w szczególnych warunkach (a przynajmniej w znaczącej części). Nawet przyjmując, że nie jest możliwa praca tylko w kanale remontowym przez pełne 8 godzin pracy, to w tej konkretnej sprawie sami świadkowie oraz ujawnione okoliczności poświadczają 50-60% takiej pracy dziennie, a w przypadku wyjazdu w teren dalece prawdopodobne, że było to jeszcze mniej.

Art. 32 ust 2. ustawy emerytalnej stanowi, że dla celów ustalenia uprawnień, o których mowa w ust. 1, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia. Zaś § 2.1 w/w rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. wskazuje, że okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. 

Należy mieć na uwadze, że wcześniejsza emerytura to pewnego rodzaju uprzywilejowanie dla pracujących w warunkach szkodliwych dla zdrowia. Praca ta nie dość, że jest szkodliwa, to jeszcze musi być wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu.

W odniesieniu do całości apelujący twierdzi, że Sąd wydając zaskarżony wyrok w istotny sposób naruszył dyspozycję art. 233 § 1 KPC, a wniesienie apelacji jest w pełni uzasadnione.

W odpowiedzi na apelację S. W., profesjonalnie zastępowany wniósł o oddalenie apelacji organu rentowego w całości oraz zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującego kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu przed Sądem drugiej instancji według norm przepisanych.

Zarówno zarzuty podniesione w apelacji, jak i argumentacja wspierająca powyższe nie zasługują na uwzględnienie. Apelacja organu rentowego nie spełnia wymogów formalnych wskazanych przez Ustawodawcę w art. 368 § 1 pkt 2 i pkt 3 KPC, albowiem apelant nie przedstawił zwięźle zarzutów ograniczając się wyłącznie do wskazania dwóch przepisów (art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz art. 233 KPC) oraz nie uzasadnił podniesionych zarzutów, ograniczając się jedynie wybiórczego, odpowiadającego organowi opisu stanu faktycznego oraz do powołania się na dwa orzeczenia. Sporządzający apelację nie wskazał w jaki sposób Sąd pierwszej instancji naruszył dany przepis. W ocenie odwołującego zarówno zarzut naruszenia art. 184 ustaw o emeryturach i rentach z FUS jak i zarzut naruszenia art. 233 KPC nie zasługuje na uwzględnienie.W toku przesłuchania zarówno świadków i odwołującego w jasny sposób zostało wykazane, że S. W. wykonywał pracę w szczególnych warunkach jak mechanik samochodów ciężarowych w kanałach w wymaganych okresach, a zatem spełnione zostały warunki wymienione w art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Fakt opuszczania przez odwołującego kanału, celem dokonania demontażu określonej części, wyposażenia się w potrzebne narzędzia czy też części należy uznać za naturalny i wprost wynikający z charakteru pracy mechanika kanałowego, który by dokonać naprawy potrzebuje do tego odpowiednich narzędzi oraz komponentów.

Również twierdzenia organu rentowego, jakoby zdarzały się naprawy w terenie - na budowach uznać należy za absurdalne. Faktycznie, zarówno odwołujący jak i świadkowie wspominali o sprzęcie z terenu, jednakże w zupełnie innym kontekście. Świadkowie oraz odwołujący poruszali tę kwestię w związku z opisem warunków panujących w zakładzie pracy. Nadmieniali iż zakład przyjmował maszyny dostarczane z placów budów, zabrudzone gliną oraz różnymi cieczami, które to z poziomu kanału odwołujący w ramach swojej pracy naprawiał, będąc równocześnie narażonym na zabrudzenie wyżej wymienionymi nieczystościami. Świadkowie i odwołujący, wbrew twierdzeniom organu, nie zeznawali jakoby S. W. opuszczał zakład pracy celem napraw terenowych. Oczywiście nie sposób jednoznacznie stwierdzić, iż w ciągu wielu lat pracy jak wyżej odwołujący S. W. nie udał się jednorazowo poza warsztat mechaniczny, jednakże wysnuwanie z tego wniosku, iż przesądza to o fakcie niewykonywania pracy w szczególnych warunkach uznać należy za absurdalne, tym bardziej, że odwołujący był szeregowym pracownikiem i zobowiązany był do wykonywania poleceń służbowych swoich przełożonych.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja organu rentowego podlega uwzględnieniu, a podniesione zarzuty skutkowały w rezultacie koniecznością zmiany zaskarżonego wyroku i oddaleniem odwołania.

Zgodnie z treścią art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (j.t.: Dz.U. z 2018r., poz.1270), ubezpieczeni urodzeni, jak wnioskodawca, po dniu 31 grudnia 1948 r., uzyskują prawo do emerytury po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32 cyt. ustawy, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym oraz mają niezbędny okres składkowy i nieskładkowy, o którym stanowi art. 27 ustawy, tj. 25 lat dla mężczyzn. Niezbędnym warunkiem jest również nieprzystąpienie do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenie wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa (niesporne). Zgodnie z § 2 i 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r. Nr 8, poz. 43 z późn. zm.) ubezpieczony winien wykazać co najmniej 15 lat pracy wykonywanej stale i w pełnym wymiarze na stanowiskach wymienionych w załączniku do przedmiotowego rozporządzenia. Jak wynika z cytowanych przepisów rozporządzenia i ukształtowanego na ich tle orzecznictwa Sądu Najwyższego, praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 14 września 2007 r., III UK 27/07, OSNP 2008 nr 21-22, poz. 325; z dnia 22 stycznia 2008 r.,I UK 210/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 75 i z dnia 24 marca 2009 r., I PK 194/08, OSNP 2010 nr 23-24, poz. 281).

W świetle zarzutów apelacji decydujące znacznie dla ustalenia uprawnień emerytalnych wnioskodawcy ma możliwość zakwalifikowania okresu jego zatrudnienia w Przedsiębiorstwie Budownictwa (...) w O. od 2 stycznia 1986r. do 31 maja 1994r. (co daje dodatkowo 8 lat i 5 miesięcy) na stanowisku mechanika napraw pojazdów samochodowych do stażu pracy w warunkach szczególnych , wymienionym w wykazie A, stanowiącym załącznik do cyt. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r., w dziale XIV, poz.16. Powyższy okres wraz z okresem niespornym uwzględnionym przez ZUS w zaskarżonej decyzji w wymiarze 7 lat , 6 miesięcy i 21 dni ( od 16 sierpnia 1976r. do 6 stycznia 1982r. i od 2 listopada 1983r. do 31 grudnia 1985r.) daje bowiem wymagane ustawą co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Za uzasadniony należy uznać w pierwszej kolejności zarzut apelacji naruszenia prawa procesowego art.233§1 KPC przez dokonanie przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych sprzecznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego odnośnie charakteru pracy ubezpieczonego na stanowisku mechanika napraw pojazdów samochodowych. Sąd Okręgowy w sposób dowolny uznał za udowodnione istotne w sprawie fakty, tj. że w ww. spornym okresie wnioskodawca, jako mechanik napraw pojazdów samochodowych, wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracę w warunkach szczególnych na stanowisku wymienionym w wykazie A, stanowiącym załącznik do cyt. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r., dziale XIV, pod poz. 16, mimo iż co innego wynika z treści niespornych i całkowicie zgodnych dowodów z zeznań świadków współpracowników zgłoszonych przez wnioskodawcę. Sprzeczność ustaleń z treścią zebranego materiału zachodzi wtedy, gdy powstaje dysharmonia pomiędzy materiałem zgromadzonym w sprawie a konkluzją, do jakiej dochodzi sąd na podstawie tego materiału. Sprzeczność tak rozumiana obejmuje wszystkie wypadki wadliwości wynikające z naruszenia art. 233 § 1 KPC, a więc i błędy popełnione przy ocenie zebranego materiału.

W tym miejscu trzeba przypomnieć, że postępowanie apelacyjne ma charakter merytoryczny, w związku z czym sąd drugiej instancji nie może ograniczać się do oceny zarzutów apelacyjnych, lecz musi - niezależnie od ich treści - dokonać ponownych własnych ustaleń, a następnie poddać je ocenie pod kątem prawa materialnego (zob. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07, OSNC 2008, Nr 6, poz. 55). Może także przeprowadzić ponowną ocenę dowodów zgromadzonych w pierwszej instancji. Jednak, na co Sąd Najwyższy zwrócił uwagę w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 23 marca 1999 r. (III CZP 59/98, OSNC 1999/7-8/124), nieistnienie ograniczeń w odniesieniu do możliwości zmiany podstawy faktycznej rozstrzygnięcia sprawy przez sąd drugiej instancji prowadzi do wniosku, iż mimo obowiązywania zasad bezpośredniości i instancyjności, sąd ten zasadniczo może dokonywać ustaleń faktycznych sprzecznych z ustaleniami stanowiącymi podstawę zaskarżonego wyroku, nawet na podstawie zeznań świadków lub stron przesłuchanych wyłącznie w trakcie postępowania pierwszoinstancyjnego, jednak każdorazowo musi tak stosować przepisy kodeksu postępowania cywilnego, ażeby nie doszło do uszczerbku w prawidłowości merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy. Musi więc w swojej działalności harmonizować ogólne (art. 227-315 KPC) i szczególne (art. 381-382 KPC) reguły postępowania dowodowego ( por. też postanowienie Sądu Najwyższego z 21 maja 2014r., II CZ 21/14). Zgodnie z postanowieniem Sądu Najwyższego z 28 stycznia 2009r., IV CSK 341/08, Sąd drugiej instancji nie narusza art. 386 § 1 KPC, jeżeli zmieni zaskarżone orzeczenie i orzeknie co do istoty sprawy na podstawie oceny, że apelacja jest zasadna. W uzasadnieniu postanowienia podkreślono, że sąd drugiej instancji może zmienić ustalenia faktyczne stanowiące podstawę orzeczenia sądu pierwszej instancji, ma jednak obowiązek dokonać własnej oceny wyników postępowania dowodowego i objąć nią wszystkie przeprowadzone dowody. Również w wyroku z 12 grudnia 2008r., II CSK 387/08, Sąd Najwyższy wskazał, że Sąd drugiej instancji może wydać orzeczenie reformatoryjne po dokonaniu własnych ustaleń na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym. Sąd ten ma jednak nie tylko uprawnienie, ale wręcz obowiązek rozważenia na nowo całego zebranego w sprawie materiału, oraz dokonania jego własnej, samodzielnej i swobodnej oceny, w tym oceny zgromadzonych w postępowaniu przed sądami obu instancji dowodów. Ponadto w wyroku z 4 czerwca 2008r., II PK 323/07, wskazano, że Sąd drugiej instancji może zmienić wyrok sądu pierwszoinstancyjnego, mimo braku własnych ustaleń faktycznych, odmiennych od ustaleń Sądu pierwszej instancji. Może to być następstwem odmiennej oceny przez Sąd odwoławczy przeprowadzonych dowodów, może jednak być również konsekwencją dokonania przez sąd drugiej instancji odmiennej oceny materialnoprawnej ustalonych faktów. Sąd drugiej instancji musi więc samodzielnie dokonać jurydycznej oceny dochodzonego żądania i skonfrontowania jej z zaskarżonym orzeczeniem oraz stojącymi za nim motywami; zarzuty mają charakter pomocniczy i nie ograniczają swobody sądu.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy , Sąd Apelacyjny dokonał odmiennej oceny zgromadzonych dowodów, albowiem sąd meriti ustalając zasadnicze w sprawie okoliczności pracy wnioskodawcy w spornym okresie na stanowisku mechanika napraw podjazdów samochodowych , pominął zasadniczy fragment zgodnych zeznań dwóch obcych świadków, które to dowody zostały jednocześnie uznane przez ten sąd za całkowicie wiarygodne oraz są dodatkowo niesprzeczne z wersją samego wnioskodawcy.

Sąd Okręgowy ustalił w oparciu o zeznania dwóch świadków: M. Ł. i B. K. oraz przesłuchania wnioskodawcy, że w (...) w latach 1986-1994 „w warsztatach dokonywano wszystkich napraw taboru. Wykonywano prace remontowe przy samochodach dotyczące podwozi, skrzyń biegów, silników, resorów, sprzęgieł, wałów. (…) Część pracy wykonywana była na powierzchni po wyjęciu w kanale silnika czy skrzyni biegów.”

Jak wynika przy tym z zeznań wskazanych wyżej świadków, w (...) był warsztat z siedmioma kanałami i dodatkowo był jeden kanał na zewnątrz. Na jednej zmianie pracowało około 15 mechaników. Na kanale nr 11 pracowały 3 osoby: wnioskodawca i obaj świadkowie. Wymienieni naprawiali duży sprzęt, głównie silniki, skrzynie biegów, hamulce, zawieszenia. M. Ł. zeznał, że wykonywał takie same prace, jak wnioskodawca. Mechanik pracował w kanale średnio 4 godziny dziennie – jak się wyraził: „pól na pół”. Nie było podziału pracy między mechanikami, specjalizacji, wszyscy wykonywali takie same prace. Identyczne w treści zeznania złożył B. K.. Na pytanie sądu swobodnie wyjaśnił, że część prac na stanowisku mechanika napraw była wykonywana z kanału, część z powierzchni – „pół na pół”. W kanale spędzali około połowy czasu pracy. Świadek B. K. nie otrzymał od pracodawcy świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach. Pominięcie istotnego fragmentu uznanych przez sąd meriti za wiarygodne zeznań dwóch obcych świadków, którzy szczegółowo i swobodnie opisali warunki pracy wnioskodawcy na stanowisku mechanika napraw i sprecyzowali czasowy zakres prac wykonywanych przez niego i pozostałych współpracowników w kanale remontowym, stanowi przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i czyni tę ocenę dowolną, wybiórczą, ponieważ pozostaje w sprzeczności z treścią całokształtu zgromadzonych w sprawie osobowych źródeł dowodowych. Jednocześnie pominięcie powyższych dowodów z zeznań świadków i oparcie ustaleń faktycznych na dowodach z dokumentów nie daje podstaw do stwierdzenia w sposób niebudzący wątpliwości, że wnioskodawca w spornym okresie (lub w jego części ) wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązki przy naprawie pojazdów w kanałach remontowych. Odwołujący legitymuje się bowiem świadectwem pracy z 31 maja 1994r. z adnotacją ,że w spornym okresie był zatrudniony na stanowiskach mechanika maszyn budowlanych i mechanika napraw pojazdów samochodowych oraz zaświadczeniem z tej samej daty wystawionym przez kierownika D. Administracyjno-Pracowniczego (...) w likwidacji potwierdzającym, że praca na stanowisku mechanika napraw pojazdów samochodowych stanowiła zatrudnienie w szczególnych warunkach - wykaz A, dział XIV, poz.16. Sąd Apelacyjny ma tu na względzie, że zaświadczenie i świadectwo pracy jest dokumentem prywatnym w rozumieniu art. 245 KPC, który stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie i jak każdy dokument prywatny świadectwo takie podlega ocenie sądu pod względem formalnym i materialnym, zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów. Zaświadczenie powyższe wydane przez kierownika D. Administracyjno-Pracowniczego (...) w likwidacji nie znajduje żadnego potwierdzenia w zapisach oryginalnych dokumentów pracowniczych, zgromadzonych w aktach osobowych wnioskodawcy, albowiem żaden dokument nie potwierdza faktu wykonywania stale i w pełnym wymiarze prac w kanale remontowym. Zarówno umowa o pracę z 2 stycznia 1986r., jak i umowa o pracę z 31 grudnia 1990r. dotyczą zatrudnienia na stanowisku odpowiednio mechanika w (...) oraz mechanika samochodowego w PB – warsztat. Karta obiegowa zmiany z 13 grudnia 1985r. i wpis w legitymacji ubezpieczeniowej z 2 stycznia 1986r. również odnoszą się tylko do stanowiska mechanika i mechanika samochodowego. A zatem, ponieważ opisane wyżej zaświadczenie wydane przez kierownika D. Administracyjno-Pracowniczego (...) w likwidacji nie ma potwierdzenia w zapisach oryginalnych dokumentów pracowniczych z akt osobowych, słusznie Sąd Okręgowy uznał, że nie może być wystarczającym dowodem potwierdzającym fakt wykonywania przez wnioskodawcę w spornym okresie stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szczególnych warunkach wymienionej w wykazie A, dział XIV, poz.16, stanowiącym załącznik do cyt. rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. Jednakże całościowa ocena wszystkich zgromadzonych w sprawie dowodów, zarówno dowodów z dokumentów, jak i osobowych źródeł dowodowych również nie pozwala na ustalenie powyższej okoliczności, albowiem wiarygodne i niekwestionowane przez żadną ze stron zeznania świadków współpracowników wnioskodawcy przesądzają o tym ,że wnioskodawca w trakcie zatrudnienia na stanowisku mechanika pojazdów samochodowych w warsztacie w trakcie zatrudnienia w (...) w O. wykonywał szereg różnych napraw pojazdów zarówno z poziomu kanału remontowego, jak i z poziomu zero, a prace w kanale remontowym zajmowały mu przeciętnie około połowy dniówki, tj. 4 godzin dziennie. Przy takich całkowicie niespornych ustaleniach, opartych na ww. zgodnych zeznaniach dwóch wiarygodnych świadków, nie można uznać, jak przyjął to sąd meriti, że prace wykonywane poza kanałem remontowym w wymiarze połowy czasu pracy miały charakter wyłącznie pomocniczy bądź incydentalny, albowiem zajmowały równoważną część dobowego wymiaru czasu pracy. Cytowany przez Sąd Okręgowy wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 27 listopada 2012r., w sprawie III AUa 2001/12, zapadł w odmiennym stanie faktycznym, albowiem ustalono tam, że ubezpieczony pracując w okresie ponad 24 lat jako mechanik samochodowy przy naprawie samochodów ciężarowych w Zakładach (...), pracował w pełnym wymiarze czasu pracy, wykonując prace w kanałach remontowych przy naprawie pojazdów mechanicznych. W niniejszej sprawie nie ma podstaw faktycznych , aby w oparciu o całokształt zgromadzonych dowodów takie ustalenia poczynić.

Z przywileju przejścia na emeryturę w niższym wieku emerytalnym, przysługującego pracownikom zatrudnionym w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, mogą skorzystać wyłącznie pracownicy, który byli rzeczywiście zatrudnieni stale i w pełnym wymiarze czasu pracy w szkodliwych warunkach pracy, tj. wykonywanych w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, ze znacznym przy tym stopieniem uciążliwości owych czynników oraz wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne i otoczenia, kwalifikują pracę jako wykonywaną w szczególnych warunkach. Znaczące są przy tym są stopień uciążliwości owych czynników oraz wymagania wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne i otoczenia. Jeżeli takie szkodliwe dla zdrowia czynniki ( w tym wypadku praca w kanale remontowym przy naprawie pojazdów) oddziałują na pracownika najwyżej w połowie wymiaru obowiązującego czasu pracy, nie można uznać, że została spełniona przesłanka z cyt. § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. W rezultacie brak podstaw do stwierdzenia ,że wnioskodawca w trakcie zatrudnienia w (...) stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na jego stanowisku wykonywał pracę określoną w załączniku do rozporządzenia RM z 7 lutego 1983 roku w wykazie A, dziale XIV poz. 16, czyli pracę w kanale remontowym przy naprawach pojazdów, albowiem w ramach dobowego wymiaru czasu pracy w rozmiarze około połowy tego wymiaru wykonywał też inne prace niemające takiego charakteru.

W rezultacie należało uznać za uzasadnione zgłoszone w apelacji zarzuty naruszenia prawa materialnego, ponieważ ostatecznie wnioskodawca nie legitymuje się wymaganym ustawą 15-letnim stażem pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze i z tych względów nie mógł nabyć prawa do emerytury na podstawie art.184 ust.1 w związku z art.32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Uwzględniając zasadność omówionych wyżej zarzutów apelacji organu rentowego, na podstawie art.386§ 1 KPC konieczną była zmiana zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania przy uwzględnieniu art.477 ¹⁴§1 KPC.