Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 listopada 2018 r.

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie, I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSO Eliza Nowicka - Skowrońska

Protokolant Aneta Zych

po rozpoznaniu w dniu 25 października 2018 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa B. Z., A. Z., J. Z. i M. Z.

przeciwko C. S.

o odszkodowanie, rentę i zadośćuczynienie

I. zasądza od C. S. na rzecz B. Z.:

a) tytułem zadośćuczynienia kwotę 250.000 (dwieście pięćdziesiąt tysięcy) złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 10 października 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015r. oraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016r. do dnia zapłaty;

b) tytułem odszkodowania kwotę 100.000 (sto tysięcy) złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 10 października 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015r. oraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016r. do dnia zapłaty;

c) tytułem zwrotu kosztów pogrzebu kwotę 30.295 (trzydzieści tysięcy dwieście dziewięćdziesiąt pięć) złotych;

d) tytułem renty kwotę po 600 (sześćset) złotych miesięcznie poczynając od dnia 1 stycznia 2013 roku z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wymagalności każdej z rat,

II. zasądza od C. S. na rzecz A. Z.:

a) tytułem zadośćuczynienia kwotę 300.000 (trzysta tysięcy) złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 10 października 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015r. oraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016r. do dnia zapłaty;

b) tytułem odszkodowania kwotę 100.000 (sto tysięcy) złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 10 października 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015r. oraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016r. do dnia zapłaty;

c) tytułem renty kwotę po 500 (pięćset) złotych miesięcznie poczynając od dnia 1 stycznia 2013 roku z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wymagalności każdej z rat,

III. zasądza od C. S. na rzecz J. Z.:

a) tytułem zadośćuczynienia kwotę 300.000 (trzysta tysięcy) złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 10 października 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015r. oraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016r. do dnia zapłaty;

b) tytułem odszkodowania kwotę 100.000 (sto tysięcy) złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 10 października 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015r. oraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016r. do dnia zapłaty;

c) tytułem renty kwotę po 500 (pięćset) złotych miesięcznie poczynając od dnia 1 stycznia 2013 roku z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wymagalności każdej z rat,

IV. zasądza od C. S. na rzecz M. Z.:

a) tytułem zadośćuczynienia kwotę 300.000 (trzysta tysięcy) złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 10 października 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015r. oraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016r. do dnia zapłaty;

b) tytułem odszkodowania kwotę 100.000 (sto tysięcy) złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 10 października 2015 r. do dnia 31 grudnia 2015r. oraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 1 stycznia 2016r. do dnia zapłaty;

c) tytułem renty kwotę po 500 (pięćset) złotych miesięcznie poczynając od dnia 1 stycznia 2013 roku z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wymagalności każdej z rat,

V. oddala powództwo w pozostałym zakresie;

VI. ustala, że pozwany C. S. ponosi koszty procesu w całości, natomiast szczegółowe wyliczenie tych kosztów pozostawia referendarzowi sądowemu.

Sygn. akt I C 732/15

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 3 lipca 2015 r. (data prezentaty) powodowie B. Z., A. Z., J. Z. i M. Z., reprezentowani przez profesjonalnego pełnomocnika, wnieśli o zasądzenie od C. S.:

1. na rzecz powódki B. Z. :

a)  kwoty 300.000 zł - na podstawie art. 446 § 4 k.c., tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

b)  kwoty 100.000 zł - na podstawie art. 446 § 3 k.c., tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie jej sytuacji życiowej wskutek śmierci K. Z., wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

c)  renty odszkodowawczej w kwocie 600 zł miesięcznie poczynając od dnia 1 stycznia 2013 r. - na podstawie art. 446 § 2 k.c., wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wymagalności każdej z rat,

d)  kwoty 30.295,20 zł - na podstawie art. 446 § 1 k.c., tytułem zwrotu kosztów pogrzebu,

2. na rzecz powoda A. Z.:

a)  kwoty 300.000 zł - na podstawie art. 446 § 4 k.c., tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

b)  kwoty 100.000 zł - na podstawie art. 446 § 3 k.c., tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie jego sytuacji życiowej wskutek śmierci K. Z., wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

c)  renty odszkodowawczej w kwocie 900 zł miesięcznie poczynając od dnia 1 stycznia 2013 r. - na podstawie art. 446 § 2 k.c., wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wymagalności każdej z rat,

- płatnych do rąk matki B. Z., jako jego przedstawiciela ustawowego;

3. na rzecz powódki J. Z. :

a)  kwoty 300.000 zł - na podstawie art. 446 § 4 k.c., tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

b)  kwoty 100.000 zł - na podstawie art. 446 § 3 k.c., tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie jej sytuacji życiowej wskutek śmierci K. Z., wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

c)  renty odszkodowawczej w kwocie 900 zł miesięcznie poczynając od dnia 1 stycznia 2013 r. - na podstawie art. 446 § 2 k.c., wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wymagalności każdej z rat,

-

płatnych do rąk matki B. Z., jako jej przedstawiciela ustawowego;

4. na rzecz powoda M. Z.:

a)  kwoty 300.000 zł - na podstawie art. 446 § 4 k.c., tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, wraz z ustawowymi ^- odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

b)  kwoty 100.000 zł - na podstawie art. 446 § 3 k.c., tytułem odszkodowania za znaczne pogorszenie jego sytuacji życiowej wskutek śmierci K. Z., wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty,

c)  renty odszkodowawczej w kwocie 900 zł miesięcznie poczynając od dnia 1 stycznia 2013 r. - na podstawie art. 446 § 2 k.c., wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wymagalności każdej z rat,

-

płatnych do rąk matki B. Z., jako jego przedstawiciela ustawowego.

Pozwani wnieśli także o zasądzenie od pozwanego zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych ( pozew k. 4-32).

W piśmie z dnia 10 kwietnia 2017 r. (data stempla pocztowego) C. S., reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, wniósł o oddalenie powództwa z dnia 3 lipca 2015 r. w całości, jednocześnie cofając oświadczenie o częściowym uznaniu powództwa zawarte w odpowiedzi na pozew z dnia 30 października 2015 roku, a także wniósł o zasądzenie od powodów na rzecz pozwanego kosztów procesu w tym kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu przez adwokata ustanowionego z urzędu według norm przepisanych, ewentualnie o przyznanie od Skarbu Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu, według norm przepisanych (pismo z dnia 7 kwietnia 2017 r. k. 891-899).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Wyrokiem z dnia 17 kwietnia 2015 r. Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie V Wydział Karny w sprawie sygn. akt V K 139/13, utrzymanym w mocy przez Sąd Apelacyjny w Warszawie II Wydział Karny wyrokiem z dnia 12 października 2015 r. sygn. akt II AKa 236/15, w punkcie 1 uznał C. S. za winnego tego, że w dniu 10 grudnia 2012 roku, w W. w budynku przy ul. (...), w pokoju nr (...) zajmowanym przez (...) Spółka z o.o., działając w zamiarze ewentualny, usiłował dokonać zabójstwa K. Z. oraz A. U. (1) detonując materiał wybuchowy w postaci granatu obronnego, lecz zamierzonego celu nie osiągnął, powodując u K. Z. liczne drobne rany szarpane i otarcia naskórka w tkankach miękkich głowy, szyi, klatki piersiowej i lewej kończyny górnej nie stanowiące zagrożenia dla życia wskazanego, natomiast u A. U. (1) rozległe obrażenia ciała w postaci licznych ran szarpanych szyi, klatki piersiowej, brzucha i kończyn dolnych oraz ran przeszywających brzucha z uszkodzeniami jelit, nerki, trzustki i krwiakiem zaotrzewnowym, powodujących ostrą niewydolność krążeniowo-oddechową, skutkującą chorobą realnie zagrażającą życiu wskazanego i czyn ten zakwalifikował z art. 13 § 1 k.k. w zw. z art. 148 § 2 pkt 4 k.k. w zb. z art. 156 § 1 pkt 2 k.k. w zw. z art. 11 § 2 k.k. i za to na podstawie wskazanych artykułów skazał oskarżonego, a na podstawie art. 148 § 2 pkt 4 k.k. w zw. z art. 11 § 3 k.k. wymierzył mu karę 25 lat pozbawienia wolności. W punkcie 2 niniejszego wyroku Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie uznał C. S. za winnego tego, że w dniu 10 grudnia 2012 roku, w W. na korytarzu budynku przy ul. (...), działając w zamiarze bezpośrednim, dokonał zabójstwa K. Z. w ten sposób, że zadał mu 17 ran kłutych, w tym jedną kłuto-ciętą, w obrębie tułowia, w tym klatki piersiowej i jamy brzusznej, z rozległymi uszkodzeniami wielonarządowymi i masywnym krwotokiem wewnętrznym, złamaniem żeber na przebiegu kanałów, skutkujących zgonem pokrzywdzonego na miejscu zdarzenia, przy czym czynu tego dopuścił się w stanie ograniczonej w stopniu znacznym zdolności rozpoznania znaczenia czynu i pokierowania swoim postępowaniem i czyn ten zakwalifikował z art. 148 § 1 k.k. w zw. z art. 31 § 2 k.k. i za to na podstawie wskazanych przepisów skazał oskarżonego i wymierzył mu karę 15 lat pozbawienia wolności. W punkcie 8 powyższego wyroku Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie na podstawie art. 46 § 1 k.k. zasądził od C. S. tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę na rzecz B. Z. kwotę 50.000 zł.

Dowód : wyrok Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie V Wydział Karny z dnia 17 kwietnia 2015 r. sygn. akt V K 139/13, k. 622-624, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie II Wydział Karny z dnia 12 października 2015 r. sygn. akt II AKa 236/15 k. 516-517.

K. Z., A. U. (1) i C. S. wchodzili w skład trzyosobowego zarządu spółki (...) sp. z o. o. mieszczącej się w W., przy ul. (...), która zajmuje się wydawaniem czasopism o tematyce historyczno-wojskowej. Zgodnie z ustalonym pomiędzy nimi podziałem zadań, zlecaniem drukowania czasopism spółki zajmował się wyłącznie C. S.. W dniu 6 grudnia 2012 r. C. S. zaproponował spotkanie, na którym, chciał omówić problemy z drukarnią, a które odbyło się 10 grudnia 2012 r. K. Z. i A. U. (1) wyrazili swoje oburzenie na to, że pozwany wprowadził pośredników między spółką, a drukarniami bez powiadomienia ich o tym i bez ich akceptacji. W czasie spotkania C. S. zdetonował granat. Następnie K. Z. wyszedł z pokoju, a bezpośrednio za nim udał się C. S.. Kiedy mężczyźni znaleźli się na korytarzu C. S. zaatakował K. Z., zadając mu 17 ciosów nożem. W wyniku obrażeń K. Z. poniósł śmierć na miejscu.

Dowód : karta zgonu K. Z. k. 35-36, uzasadnienie wyroku Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie V Wydział Karny z dnia 17 kwietnia 2015 r. sygn. akt V K 139/13, k. 625-648, umowa spółki (...) sp. z o. o. k. 144-153.

W dniu 10 grudnia 2012 r. do domu B. Z. i jej dzieci przyszli policjanci, którzy powiadomili ich, że w siedzibie spółki (...), gdzie pracował K. Z., nastąpił wybuch oraz że K. Z. nie żyje. B. Z. przeżyła wstrząs, nie mogła uwierzyć, że to się stało. Płakała i krzyczała. Powiedziała starszym dzieciom co się stało, one również bardzo płakały. Potem jeszcze przez długi czas dzieci były smutne, zrozpaczone, pytały dlaczego spotkało je takie nieszczęście. Kiedy wspominali ojca, płakali.

Dowód: zeznania P. G. (1) k. 995, przesłuchanie informacyjne powódki (k. 718 ) potwierdzone w zeznaniach powódki – k. 1149.

Koszty związane z pogrzebem K. Z. poniosła B. Z.. Składały się na nie następujące wydatki: wykupienie i korzystanie z miejsca na cmentarzu, pokładne, kontrola prawidłowości wymurowania grobu, składowanie ziemi, transport trumny, wywiezienie kwiatów i wieńców - 8.056,80 zł, wykopanie i wymurowanie grobu - 3.200 zł, usługa pogrzebu z trumną - 4.838,40 zł, msza św. i nabożeństwo - 500 zł, wykonanie nagrobka - 13.700 zł. W sumie koszty pogrzebu poniesione przez powódkę B. Z. wyniosły 30.295,20 zł.

Dowód: umowa w sprawie użytkowania grobu murowanego k. 276, faktura VAT nr (...) wystawiona przez Zarząd Cmentarza (...) 278, rachunek nr (...) wystawiony przez „Usługi murarskie” B. P. k. 277, faktura VAT nr (...) wystawiona przez Zakład Usług (...) k. 277, dowód wpłaty nr (...) wystawiony przez Rektora Kościoła (...) k. 279, umowa na wykonanie nagrobka granitowego z „Kamieniarstwo-B., z potwierdzeniem zapłaty k. 280, 287.

B. Z. w związku ze śmiercią męża otrzymała kwotę 4.000 zł zasiłku pogrzebowego z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz kwotę 15.000 zł brutto zapomogi losowej od swojego pracodawcy Towarzystwa (...) w W..

Dowód: decyzja o przyznaniu bezzwrotnej zapomogi losowej k. 690, pismo ZUS o wysokości wypłaconego zasiłku pogrzebowego k. 1024.

B. Z. i K. Z. stanowili udane małżeństwo i z dziećmi tworzyli szczęśliwą rodzinę. Większość czasu spędzali razem, wspólnie podejmowali decyzje dotyczące zarówno życia codziennego, jak i planów na przyszłość. Całą rodziną wyjeżdżali na wakacje. Wspólnie odwiedzali rodzinę i spotykali znajomych. Razem jeździli na zakupy i wykonywali obowiązki domowe.

Dowód: zeznania A. T. (1) k. 799 -800, zeznania A. T. (2) k. 800, zeznania P. G. (1) k. 995, zeznania P. G. (2) k. 997, zeznania D. J. k. 1036-1037, zeznania E. M. k. 1037, zeznania powódki – k. 1149.

K. Z. razem z B. Z. dzielił się opieką nad dziećmi. Czynnie uczestniczył on w ich wychowaniu i życiu szkoły, do której uczęszczali A. Z. i J. Z.. Był obecny na zebraniach rodziców i dniach otwartych organizowanych przez szkołę. Prowadził również indywidualne rozmowy z nauczycielami i dyrektorem dzieląc się troską o dzieci. Bardzo często przyprowadzał dzieci do szkoły i je odbierał, a także był opiekunem na wycieczkach. Pomagał dzieciom w odrabianiu lekcji i przygotowywaniu projektów do szkoły.

Dowód: pismo Zespołu Szkół Ogólnokształcących (...) z dnia 19 lipca 2016 r. k. 74, zeznania M. B. k. 797, zeznania M. S. (1) k. 798-799, zeznania A. T. (1) k. 799 -800, zeznania A. T. (2) k. 800, zeznania Z. J. k. 998, przesłuchanie B. Z. k. 1151.

K. Z. interesował się historią i lotnictwem, szczególnie japońskim lotnictwem z okresu II Wojny Światowej. Był ekspertem w tej dziedzinie w Polsce. Planował wydać kolejną książkę z J. G.. Zainteresowania K. Z. miały wpływ na dzieci, które także polubiły historię. A. Z. dzielił z ojcem zamiłowanie do historii wojskowości. K. Z. zbierał dla syna książki, magazyny i modele, które razem sklejali. Ojciec zaraził swoją pasją syna w takim stopniu, że chłopiec z sukcesami brał udział w konkursach historycznych, rozmawiał z ojcem na temat artykułów wojskowych, a obecnie wybrał także szkolę związaną z jego zainteresowaniami historycznymi.

Dowód : zeznania A. T. (1) k. 799 -800, zeznania A. T. (2) k. 800, zeznania P. G. (1) k. 996, zeznania P. G. (2) k. 997, zeznania Z. J. k. 999, zeznania J. G. k. 1080, zeznania A. K. k. 1081, przesłuchanie B. Z. k. 1151.

A. Z. w chwili śmierci ojca miał 12 lat, a obecnie ukończył 18 lat. Nie mógł się pogodzić ze śmiercią ojca i buntował się przeciwko wykonywaniu pewnych czynności, ponieważ było to dla niego bez sensu w obliczu zaistniałej tragedii. Stał się dużo bardziej zamknięty w sobie niż był przed śmiercią ojca. Został pozbawiony wsparcia, jakie okazywał mu K. Z.. Czuje się odpowiedzialny za rodzinę, przejął na siebie obowiązki ojca jako najstarszy z rodzeństwa. Po śmierci ojca pogorszyły mu się wyniki w nauce. Gdy ma problemy zwraca się do mamy, ale ona nie potrafi mu pomóc w „męskich problemach”.

Dowód : zeznania M. B. k. 797-798, zeznania A. T. (1) k. 799 -800, zeznania D. J. k. 1036, przesłuchanie B. Z. k. 1151, opinia sądowo-psychologiczna k. 1114-1124.

J. Z. w chwili śmierci ojca miała 8 lat. Po jego śmierci była dzieckiem skrytym, wrażliwym i nie okazywała uczuć. Jej problemy z dysleksją pogłębiły się. Szkoła starała się otoczyć ją opieką psychologa i pedagoga. Na początku trudno było jej się skupić, siedziała zamyślona i nie angażowała się w zabawy. Podczas zadania szkolnego napisała, że gdyby miała czarodziejską różdżkę to chciałaby, żeby był z nimi tata. Niecały rok po śmierci K. Z., podczas omawiania w szkole wierszyków ułożonych przez dzieci na dzień ojca, J. Z. popłakała się i musiała wyjść z sali, a nauczycielka poleciła jej udać się do psychologa. Obecnie brakuje jej ojca, bo zawsze mogła na niego liczyć, chciałaby, żeby tata żył, była z nim silnie związana uczuciowo. W domu coraz częściej wspomina, jakich rodziców i ojców mają jej koleżanki i porównuje swoją sytuację rodzinną oraz pragnie, aby był przy niej tata.

Dowód : zeznania M. B. k. 797-798, zeznania M. S. (1) k. 798-799, przesłuchanie B. Z. k. 1151, opinia sądowo-psychologiczna k. 1114-1124.

M. Z. w chwili śmierci ojca miał 1,5 roku, ale już wtedy bardzo przeżywał jego utratę. Był z nim związany emocjonalnie, szukał ojca, budził się w nocy, nadal mu jego brakuje. Jest związany emocjonalnie z matką i rodzeństwem, ma z ich strony wsparcie, niemniej ma poczucie nieadekwatności ze względu na brak ojca. Okoliczności śmierci ojca nie pamięta z racji wieku, ale ma poczucie straty, osamotnienia, zagubienia, zachwianego poczucia bezpieczeństwa.

Dowód : zeznania B. Z. k. 1151, opinia sądowo-psychologiczna k. 1114-1124.

B. Z. na wieść o śmierci K. Z. doznała szoku, była zrozpaczona, niepewna jutra. Płakała z przyjaciółką wieczorami. Teraz pomaga jej w domu mama. Od czasu śmierci męża jej stan psychiczny nie ulega zasadniczej poprawie. W 2017 r. korzystała z pomocy psychologa, miała terapię (10-12 sesji terapeutycznych), bez wyraźnej poprawy. Nadal ma lęki o przyszłość swoją i dzieci, jest jej ciężko będąc samotną matka, często płacze, występują u niej problemy z koncentracją, nie ma poczucia bezpieczeństwa, utraciła radość życia z chwilą śmierci męża. Występuje u niej umiarkowany poziom depresji sytuacyjnej z poczuciem osamotnienia, straty i opuszczenia, izolowaniem się od ludzi, zamrożeniem uczuć, aby nie cierpieć, utratą zainteresowań, bezradnością. Przeżywa utrwalony stan przewlekłej żałoby przechodzącej w stan reakcji depresyjnej o umiarkowanym charakterze na utratę osoby najbliższej, jaką był dla niej zmarły mąż K. Z.. B. Z. ma świadomość, że nie jest w stanie zastąpić dzieciom ojca, nie umie bowiem z synami rozmawiać o „męskich sprawach”, martwi się o przyszłość dzieci i ich półsieroctwo. Dzieci nie miały nikogo, kto byłby dla nich zastępczym ojcem, powódka nie jest w stanie ułożyć sobie życia, pocieszenia szuka w wierze, ma przeświadczenie, że mąż czuwa nad nią i całą rodziną, co pozwala jej funkcjonować w życiu rodzinnym i zawodowym.

Dowód: zeznania A. T. (1) k. 799-800, zeznania A. T. (2) k. 800, zeznania P. G. (1) k. 995-996, zeznania P. G. (2) k. 997, zeznania D. J. k. 1036, opinia sądowo-psychologiczna k. 1114-1124.

Śmierć K. Z. i okoliczności w jakiej do niej doszło miała negatywny wpływ na stan zdrowia psychicznego B. Z. i jej dzieci oraz na ich aktywność życiową: u B. Z. na wystąpienie u niej reakcji depresyjnej sytuacyjnej, u A. Z. na pogorszenie funkcjonowania w szkole oraz wykształcenie się osobowości neurotycznej, u J. Z. na zamrożenie emocjonalne, u M. Z. na reakcje lękowe. Wszyscy utracili poczucie bezpieczeństwa oraz mają poczucie straty, braku wsparcia i pomocy ze strony męża i ojca, a także mieli osłabioną aktywność życiową. Ponadto u powódki B. Z. i A. Z. żałoba po stracie męża i ojca jest nietypowa i ma przedłużony charakter do chwili obecnej. Natomiast u małoletnich J. Z. i M. Z. żałoba trwała kilka miesięcy, ale dzieci nadal mają poczucie półsieroctwa i braku ojca. Rokowania co do powrotu każdego z powodów do poprzedniego stanu mogą być pomyślne, o ile powodowie skorzystają z terapii dla osób, które utraciły bliską osobę w wyniku jej śmierci oraz wszyscy powodowie potrzebują profesjonalnego wsparcia psychologicznego.

Dowód: opinia sądowo-psychologiczna k. 1114-1124.

K. Z. w chwili śmierci miał niespełna 46 lat. Jego udział w utrzymaniu rodziny był zasadniczy. Zapewniał rodzinie wysokie środki utrzymania, które z każdym rokiem rosły. Jego miesięczny dochód netto wynosił średnio około 10.000 zł. Z umowy o pracę w spółce (...) sp. z o. o. K. Z. otrzymywał stały dochód w wysokości 1.830 zł miesięcznie powiększony o honoraria autorskie za artykuły pisane do periodyków wydawanych przez tę spółkę i nie tylko, wynoszące w 2011 r. średnio 1.177 zł miesięcznie. Z jego inicjatywy powstał także magazyn (...) i (...), którego był redaktorem naczelnym. Jego dochody z tych źródeł w trzech ostatnich latach przed śmiercią kształtowały się następująco: 2009 r. – 25.850,31 zł, 2010 r. – 26.200,75 zł, 2011 r. – 26.278,31 zł. Przede wszystkim jednak źródło wysokich dochodów rodziny stanowiła dywidenda z tytułu posiadania udziałów w spółce (...) sp. z o. o., której nie uwzględniają zeznania podatkowe. K. Z. był współzałożycielem spółki, jednym z trzech wspólników i członków zarządu. Spółka ta w przeciągu 5 lat przed jego śmiercią zwiększyła zysk z 182.624,90 zł do 657.576,90 zł. Z tytułu posiadanych 26 ze 102 udziałów otrzymywał dywidendę wynoszącą za lata 2009 - 2011 odpowiednio: 85.250 zł, 83.205 zł i 135.770,29 zł.

Dowód: PIT-y za lata 2009-2011 k. 91-99, historia rachunku K. Z. - lista operacji za okres od 6.05.2009 r. do 31.12.2011 r. oraz za okres od 1.01.2012 r. do 31.12.2012 r. k. 100-143, umowa spółki (...) sp. z o. o. k. 144-153, świadectwo pracy K. Z. k. 154, uchwały walnego zgromadzenia wspólników (...) sp. z o. o. o podziale zysku za lata 2006-2011 k. 155-160, zeznania A. U. (1) k. 1078, zeznania J. G. k. 1080, zeznania D. B. k. 1086, zeznania B. Z. k. 1151.

Aktualnie stałe dochody rodziny Z. stanowi wynagrodzenie B. Z. z umowy o pracę, które do 28 lutego 2015 r. wynosiło 3.405,45 zł netto, następnie w związku ze zmianą wymiaru pracy z 3/4 na cały etat opiewało na kwotę 4.517,94 zł netto, a obecnie od lipca 2017 r. kształtuje się na poziomie 5.220 zł netto miesięcznie. B. Z. miała pozostawać na urlopie wychowawczym do grudnia 2014 roku, ale ze względów finansowych przestało to być możliwe i wróciła do pracy po śmierci męża w marcu 2013 r. W roku 2009 B. Z. osiągnęła dochód w kwocie 56.290,22 zł, w 2010 r. - 60.915,38 zł, w 2011 r. - 61.672,72 zł, w 2012 r. - 28.080,83 zł, w 2013 - 65.965,44 zł, w 2014 r. - 67.766,27 zł. Obecnie renta rodzinna dla A. Z., J. Z. i M. Z. wynosi łącznie 1.239,07 zł, co daje po 413,02 zł dla każdego z nich. Ponadto B. Z. otrzymuje 500 zł z programu „500+” oraz uzyskuje dochód z czynszu za wynajem mieszkania w wysokości około 1.027 zł netto miesięcznie.

Dowód: zaświadczenie o zarobkach B. Z. k. 161, decyzja ZUS o przyznaniu renty z dnia 28.02.2013 r. k. 162-164, decyzja ZUS o przeliczeniu renty z dnia 26.04.2014 r. k. 165-168, decyzja ZUS o waloryzacji renty z dnia 1.03.2014 r. k. 169-170, PIT-28 k. 171-174, zeznanie podatkowe za 2009 r. k. 935-973. zeznanie podatkowe za 2010 r. k. 932-934, zeznanie podatkowe za 2011 r. k. 929-931, zeznanie podatkowe za 2012 r. k. 926-928, zeznanie podatkowe za 2013 r. k. 922-925, zeznanie podatkowe za 2014 r. k. 403-406, zeznania B. Z. k. 1149-1151.

Miesięczny koszt utrzymania rodziny powodów wskazany przez B. Z. obejmuje wydatki na: gaz ok. 311 zł, prąd ok. 190 zł, wywóz śmieci 60 zł, woda ok. 117 zł, podatek od nieruchomości 23,33 zł, radio i TV 17,37 zł, telefon stacjonarny 41,08 zł, telefon komórkowy i Internet 96 zł, ubezpieczenie domu 26 zł, paliwo do samochodu ok. 350 zł, ubezpieczenie samochodu 46,75 zł, serwisowanie samochodu ok. 140 zł, polisę na życie A. Z. 28,03 zł, wizyty lekarskie, w tym stomatologiczne ok. 200 zł, odzież ok. 200 zł, książki, w tym podręczniki, kino ok. 150 zł, żywność i środki czystości ok. 2000 zł. Łącznie ok. 4.000 zł.

Dowód: rachunki za gaz k. 176-189, prąd k. 190-203, wywóz śmieci k. 204-214, wodę k. 215- 222, radio i TV k. 233, telefon stacjonarny, telefon komórkowy, Internet k. 244-256, ubezpieczenie domu k. 258-259, ubezpieczenie samochodu k. 257 i 259, ubezpieczenie na życie A. Z. k. 263-264, rachunki za serwisowanie samochodu k. 260-262, przedszkole k. 265- 266, decyzja o wymiarze podatku od nieruchomości k. 267-270.

A. Z. i J. Z. uczęszczali do szkoły społecznej, prywatnej - Zespołu Szkół Ogólnokształcących (...) w W., do momentu ukończenia w 2016 r. -gimnazjum przez A. Z. oraz szkoły podstawowej przez J. Z.. Czesne wynosiło 1090 zł za pierwsze dziecko i 935 zł miesięcznie za drugie oraz było pomniejszone o 100 zł w związku z otrzymywaniem przez dzieci stypendium. Po śmierci K. Z., B. Z. miała problem z regularnymi wpłatami na rzecz szkoły, dlatego zostało przyznane uczniom przez zarząd szkoły stypendium socjalne. Koszt ubezpieczenia szkolnego dzieci równał się 35 zł rocznie.

Dowód : potwierdzenie przelewu czesnego k. 271-274, potwierdzenie przelewu składki za ubezpieczenie k. 275, pismo Zespołu Szkół Ogólnokształcących (...) z dnia 19 lipca 2016 r. k. 749, zeznania Z. J. k. 998, zeznania B. Z. k. 1149.

Obecnie A. Z. i J. Z. chodzą do szkół publicznych. A. Z. wybrał szkołę, która odpowiada jego zainteresowaniom historycznym, a J. Z. nie dostała się do gimnazjum prywatnego. M. Z. rozpoczął naukę w tej samej szkole społecznej, w której uczyło się wcześniej jego rodzeństwo. J. Z. i A. Z. korzystają z korepetycji z matematyki.

Dowód: zeznania B. Z. k. 1149

Zysk spółki (...) sp. z o.o. za lata 2012-2016 uległ zmniejszeniu i pogorszyła się kondycji spółki. Rodzina Z. otrzymuje niższe dochody z działalności spółki w postaci dywidendy. W 2012 r. zysk spółki został wyłączony od podziału pomiędzy wspólników w całości i przeznaczony na fundusz zapasowy. Zabieg ten miał wpływ na zwiększenie zysku w 2013 r., lecz tym samym dywidenda za rok 2012 nie została powodom wypłacona. W 2013 r. zysk opiewał na sumę 761.948,49 zł, z czego dywidenda powodów to 157.319,95 zł. W 2014 r. zysk wyniósł 394.876,96 zł, z czego dywidenda powodów - 81.530,48 zł. W 2015 r. zysk równał się 114.667,85 zł, z czego dywidenda powodów - 23.675,54 zł. W 2016 r. spółka zanotowała stratę w wysokości 389.146,24 zł.

Okoliczności bezsporne , a nadto: rachunek zysków i strat za 2016 r. k. 980, sprawozdanie finansowe za rok 2015 (...) sp. z o.o. k. 767-778, uchwała zwyczajnego zgromadzenia wspólników (...) sp. z o. o. w sprawie zysku spółki za 2015 r. k. 779, uchwała zwyczajnego zgromadzenia wspólników (...) sp. z o. o. w sprawie zysku spółki za 2014 r. k. 790, uchwała zwyczajnego zgromadzenia wspólników (...) sp. z o. o. w sprawie zysku spółki za 2013 r. – k. 298, uchwała zwyczajnego zgromadzenia wspólników (...) sp. z o. o. w sprawie wyłączenia od podziału zysku za 2012 r. pomiędzy wspólników w całości i przeznaczenia na fundusz zapasowy k. 784, zeznania B. Z. k. 1150.

Sąd obdarzył walorem wiarygodności dowody z wyżej wymienionych dokumentów urzędowych, jak i prywatnych, albowiem ich prawdziwość i wiarygodność, w świetle wszechstronnego rozważenia zebranego materiału, nie nasuwa żadnych wątpliwości i nie była kwestionowana przez żadną ze stron. Również Sąd nie znalazł podstaw, by kwestionować ich wartość dowodową.

W związku z tym Sąd oddalił wniosek dowodowy powodów, zawarty w pkt 1 pisma z dnia 4 stycznia 2016 r., powołany na okoliczność przyczyn i przebiegu zdarzenia, w wyniku którego poniósł śmierć K. Z., ponieważ okoliczność ta została już ustalona dowodem z dokumentu urzędowego, jakim jest prawomocny wyrok Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie V Wydział Karny z dnia 17 kwietnia 2015 r. sygn. akt V K 139/13 (k. 622-624).

Sąd oddalił również wnioski dowodowe pozwanego, zawarte w pkt 4, 7 i 8 odpowiedzi na pozew z dnia 30 października 2015 r., z uwagi na nieprzydatność wyżej wymienionych wniosków dowodowych do poczynienia istotnych ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie.

Sąd podzielił wnioski zawarte w opinii biegłego psychologa z dnia 31 sierpnia 2018 r. (k. 1114-1124). Należy wskazać, iż biegły wspiera sąd orzekający w obowiązku wszechstronnego i rzetelnego kształtowania przekonania o prawdziwości twierdzeń i faktów. Opinia biegłego podlega ocenie pod względem zgodności z zasadami logiki i wiedzy powszechnej, poziomu wiedzy biegłego, podstaw teoretycznych opinii, a także sposobu motywowania oraz stopnia stanowczości wyrażonych w niej wniosków. W zakresie niezbędnym do dokonania ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie, biegły umotywował swoje stanowisko w sposób jasny, zrozumiały i wyczerpujący, a Sąd w pełni podzielił wnioski płynące z opinii sądowo-psychologicznej. Nie znalazł także powodów do zakwestionowania wiedzy teoretycznej biegłego, a tym samym opinia mogła być podstawą poczynienia ustaleń faktycznych i ocenił ją jako w pełni wiarygodny materiał dowodowy. W sytuacji uznania, że przedmiotowa opinia jest kompleksowa, brak było podstaw do uwzględnienia wniosku pozwanego o dopuszczenie i przeprowadzenie opinii przez innego biegłego.

Sąd obdarzył także walorem wiarygodności zeznania świadków przesłuchanych w przedmiotowej sprawie, tj. M. B. (k. 797-798), M. S. (1) (k. 798-799), A. T. (1) (k. 799-800), A. T. (2) (k. 800), P. G. (1) (k. 995-997), P. G. (2) (k. 997), Z. J. (k. 998), D. J. (k. 1036) i E. M. (k. 1037). Świadkowie ci mieli wiedzę na temat tego, jak wyglądały relacje rodzinne powodów przed śmiercią K. Z. oraz jak powodowie radzili sobie z nową sytuacją i jakie były jej skutki. Zeznania powyższych świadków korespondowały ze sobą oraz z pozostałym zgromadzonym w sprawie materiałem dowodowym. Za nieprzydatne do poczynienia ustaleń faktycznych Sąd uznał zeznania G. S. (k. 1036), ponieważ świadek ta zeznała, że nie posiada informacji na temat sytuacji rodzinnej powodów po śmierci K. Z..

Sąd uznał za wiarygodne również zeznania świadków A. U. (1) (k. 1078-1079), A. U. (2) (k. 1079-1080), J. G. (k. 1080), A. K. (k. 1081), D. B. (k. 1086), N. B. (k. 1086-1088), R. K. (k. 1088, Z. L. (k. 1089), S. T. (k. 1090-1091), M. S. (2) (k. 1096-1097), M. S. (3) (k. 1097-1098), B. S. (k. 1098-1099) i M. S. (4) (k. 1099-1100). Co do zasady zeznania wyżej wymienionych świadków były spójne i logiczne. W odniesieniu do twierdzeń na temat kondycji finansowej (...) sp. z o.o. po śmierci K. Z., to wskazać należy, że świadkowie N. B., R. K., Z. L., S. T., M. S. (2), M. S. (3), B. S. i M. S. (4), byli w większości pracownikami lub współpracownikami wyżej wymienionej spółki oraz zeznawali nie do końca jednolicie na temat własnych obserwacji co do sytuacji finansowej spółki oraz wprost podawali, że nie mieli oni dostępu do fachowych dokumentów, takich jak sprawozdania finansowe, aby być dobrze zorientowanym w finansach (...) sp. z o.o.

Za wiarygodne Sąd uznał także zeznania powódki B. Z. (k. 1149-1152, w których także potwierdziła informacyjne przesłuchanie). Zeznania te dotyczyły życia powódki oraz małoletnich powodów i A. Z. przed śmiercią K. Z. oraz po jego śmierci. Zeznania powódki były spontaniczne i spójne, nie zawierały w sobie sprzeczności ani nieścisłości, które mogłyby świadczyć o nieprawdzie.

Natomiast za niewiarygodne Sąd uznał zeznania pozwanego C. S.. Wskazywał on, że K. Z. prowadził hulaszczy tryb życia, zdradzał małżonkę oraz nadużywał alkoholu. Jednakże jego twierdzenia w tym zakresie nie potwierdziły się w zebranym materiale dowodowym, ocenionym jako wiarygodny, ponieważ żaden z przesłuchanych świadków nie zeznał, aby w życiu K. Z. pojawiały się inne kobiety i spożywał on alkohol w nadmiernych ilościach. Nawet świadkowie powołani przez pozwanego - M. S. (3) (k. 1097-1098) i B. S. (k. 1098-1099) a także D. B. (k. 1086) czy N. B. (k. 1087), mający potwierdzić powyższe okoliczności wskazane przez pozwanego, zeznali, iż nie mają informacji na temat rozwiązłego (...) i nadużywaniu przez niego alkoholu, nic im nie wiadomo, aby dopuścił się nielojalności małżeńskiej, czy korzystał z usług prostytutek. Zdaniem Sądu taki obraz K. Z. został przedstawiony przez pozwanego na potrzeby niniejszego postępowania. W związku z powyższym Sąd nie obdarzył walorem wiarygodności zeznań pozwanego.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie co do zasady, jednakże nie w pełnej wysokości.

Podstawę odpowiedzialności C. S. stanowi art. 415 k.c., zgodnie z którym kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia. Czyn sprawcy pociągający za sobą odpowiedzialność cywilną musi wykazywać pewne cechy (znamiona) odnoszące się do strony przedmiotowej i podmiotowej. Chodzi o znamiona niewłaściwości postępowania od strony przedmiotowej, co określa się mianem bezprawności czynu, i od strony podmiotowej, co określa się jako winę w znaczeniu subiektywnym. Bezprawność jest kategorią obiektywną. Chodzi o to, czy czyn sprawcy był zgodny, czy też niezgodny z obowiązującymi zasadami porządku prawnego. Źródła tych zasad wynikają z: 1) norm powszechnie obowiązujących - jako reguł postępowania wyznaczonych przez nakazy i zakazy wynikające z norm prawa pozytywnego, w szczególności prawa cywilnego, karnego, administracyjnego, pracy, finansowego itp.; 2) nakazów i zakazów wynikających z zasad współżycia społecznego (dobre obyczaje). Wina jest natomiast pojęciem odnoszącym się do sfery zjawisk psychicznych sprawcy, dlatego też określa się ją jako znamię podmiotowe czynu. Dopiero czyn uznany za bezprawny może być rozważany w kategoriach winy (Gudowski Jacek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz do art. 415. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna, wyd. II, WKP 2018). Przez winę rozumie się naganną decyzję człowieka odnoszącą się do podjętego przez niego bezprawnego czynu (Z. Radwański, Zobowiązania – część ogólna, Warszawa 1997, s. 172).

W niniejszej sprawie stwierdzić należało, iż czyn C. S. był bezprawny – stanowił zbrodnię z art. 148 § 1 k.k. W myśl art. 11 k.p.c. ustalenia wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego co do popełnienia przestępstwa wiążą sąd w tym postępowaniu, a zasada prejudykatu wynikającego z powyższego przepisu ma charakter bezwzględnie obowiązujący. Pozwanemu należy również przypisać winę, pomimo tego, iż dopuścił się on popełnienia wyżej wymienionego czynu w stanie ograniczonej w stopniu znacznym zdolności rozpoznania znaczenia czynu i pokierowania swoim postępowaniem. Wskazać należy, że prawo cywilne nie zna niepoczytalności częściowej lub ograniczonej, powodującej częściowe wyłączenie świadomego lub swobodnego powzięcia decyzji i wyrażenie woli (por. art. 31 § 2 k.k.). Ograniczenie poczytalności – w razie przypisania winy – nie zwalnia więc sprawcy z odpowiedzialności ani jej nie ogranicza (Gudowski Jacek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz do art. 425. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna, wyd. II, WKP 2018). Należy podzielić stanowisko Sądu Apelacyjnego w Warszawie, wyrażone w wyroku z dnia 10 czerwca 2008 r., I ACa 1327/2007, LexisNexis nr 2043741, iż ograniczenie poczytalności sprawcy stwierdzone w prawomocnym skazującym wyroku sądu karnego nie decyduje wprost o wyłączeniu odpowiedzialności cywilnej za szkodę przez nią wyrządzoną ani nie uzasadnia wprost obniżenia wysokości odszkodowania. Aktualny jest również pogląd Sądu Najwyższego wyrażony w wyroku z dnia 8 października 1956 r., 4 CR 520/56, OSNCK 1957, nr IV, poz. 107, w myśl którego odpowiedzialność cywilna za szkodę nie zależy od stopnia winy, a wyłączenie tej odpowiedzialności jest możliwe tylko wtedy, gdy w ogóle winy przypisać nie można. W świetle art. 415 k.c. nawet najmniejszy stopień winy sprawcy szkody wystarcza do obciążenia go odpowiedzialnością cywilną (zob. wyrok SN z dnia 10 października 1975 r., I CR 656/75, LEX nr 7759).

Wobec powyższego, należało uznać, że pozwany ponosi odpowiedzialność za skutki czynu z dnia 10 grudnia 2012 r., w wyniku którego poniósł śmierć mąż powódki B. Z., a ojciec powodów A. Z., J. Z. i M. Z..

Zadośćuczynienie na rzecz powodów

Jako podstawę zadośćuczynienia powodowie wskazali art. 446 § 4 k.c. Zgodnie z treścią tego przepisu, Sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę, gdy śmierć nastąpiła na skutek deliktu.

Zadośćuczynienie jest roszczeniem o charakterze ściśle niemajątkowym, mającym za zadanie kompensację doznanej krzywdy. Celem tego roszczenia nie jest wyrównywanie straty poniesionej przez członków najbliższej rodziny zmarłego, lecz pomoc w dostosowaniu się do nowej rzeczywistości. Zadośćuczynienie, o jakim mowa w art. 446 § 4 k.c. pełni funkcję kompensacyjną, przyznana bowiem suma pieniężna ma stanowić przybliżony ekwiwalent poniesionej szkody niemajątkowej. Powinna wynagrodzić doznane cierpienia fizyczne i psychiczne oraz ułatwić przezwyciężenie ujemnych przeżyć, aby w ten sposób przynajmniej częściowo przywrócona została równowaga zachwiana na skutek popełnienia czynu niedozwolonego przez sprawcę. Ze względu na kompensacyjny charakter zadośćuczynienia jego wysokość musi przedstawiać odczuwalną wartość ekonomiczną adekwatną do warunków gospodarki rynkowej, nie może jednak być nadmierna i prowadzić do wzbogacenia uprawnionego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 7 sierpnia 2018 roku, sygn. akt I ACa 284/18). Wysokość zadośćuczynienia odpowiadająca doznanej krzywdzie powinna być odczuwalna dla poszkodowanego i przynosić mu równowagę emocjonalną, naruszoną przez doznane cierpienia psychiczne, nie może być niska, w szczególności w przypadku tak traumatycznego doświadczenia jak śmierć osoby bliskiej.

Przepisy kodeksu cywilnego nie zawierają żadnych kryteriów, jakie należy uwzględniać przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia pieniężnego. Na rozmiar doznanej krzywdy, wynikającej ze śmierci bliskiej osoby mają przede wszystkim wpływ: dramatyzm doznań osoby bliskiej, poczucie osamotnienia i pustki, cierpienie moralne i wstrząs psychiczny wywołany śmiercią osoby najbliższej, rodzaj i intensywność więzi łączącej pokrzywdzonego ze zmarłym, występowanie zaburzeń psychicznych lub somatycznych po utracie osoby bliskiej, w tym ewentualne leczenie traumy, roli w rodzinie pełnionej przez osobę zmarłą, stopień w jakim pokrzywdzony będzie umiał się znaleźć w nowej rzeczywistości i zdolność jej zaakceptowania, wiek zmarłego oraz poszkodowanego oraz powstałe utrudnienia życiowe, konieczność zasadniczo odmiennego urządzenia sobie życia, ograniczenie sfery korzystania z przyjemności (m. in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 marca 2014 roku, sygn. akt IV CSK 374/13).

Nie ulega przy tym wątpliwości, że powodowie są najbliższymi członkami rodziny zmarłego, tak więc ich legitymacja do dochodzenia zadośćuczynienia nie budzi wątpliwości.

Zadośćuczynienie na rzecz powódki B. Z.

Pomiędzy powódką B. Z. a K. Z. istniała niezwykle silna więź emocjonalna, byli szczęśliwym i zgodnym małżeństwem, z którego mają trójkę dzieci. Gwałtowna śmierć uniemożliwiła powódce pożegnanie się z mężem, a okoliczność, iż nie był to nieszczęśliwy wypadek, ale umyślne działanie pozwanego dodatkowo potęguje poczucie krzywdy. Powódka z odejściem męża straciła perspektywę spokojnego życia przy boku mężczyzny, który był miłością jej życia. Na wstępie trzeba określić jako bezzasadne stanowisko pozwanego, że B. Z. nie należy się zadośćuczynienie w żądanej wysokości ze względu na rzekome zdrady K. Z. i nadużywanie alkoholu, co miało występować w małżeństwie państwa Z. w ostatnim okresie jego trwania. Twierdzenia powyższe nie zostały przez pozwanego udowodnione, a zgromadzony w sprawie materiał dowodowy wskazuje ponad wszelką wątpliwość na to, że małżeństwo państwa Z. było zgodne i szczęśliwe, więź emocjonalna między nimi silna, relacje bardzo bliskie, małżonkowie darzyli się wzajemną miłością i wspierali się w każdym aspekcie ich życia.

Zadośćuczynienie zasądzane na podstawie art. 446 § 4 k.c. ma zrekompensować krzywdę wywołaną utratą bliskiej osoby i wszystkie konsekwencje zaistniałe wobec nagłego zerwania więzi. Z tych względów Sąd zasądził na rzecz powódki kwotę 250.000 zł przyjmując, że kwota ta, łącznie z kwotą 50.000 zł zasądzoną wyrokiem Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie V Wydział Karny z dnia 17 kwietnia 2015 r. sygn. akt V K 139/13, jest adekwatna do rozmiaru bólu i cierpienia B. Z. po śmierci męża oraz okoliczności, że nie będzie jej dane spędzić z nim reszty życia. Ustalając wysokość przyznanego zadośćuczynienia Sąd wziął pod uwagę wystąpienie u powódki reakcji depresyjnej sytuacyjnej, a także bliskość więzi małżonków, rolę, jaką zmarły pełnił w jej życiu – zapewniał jej poczucie bezpieczeństwa, zaspokajał jej potrzeby psychiczne i emocjonalne, a także czynnie uczestniczył w wychowywaniu dzieci i pomagał w wielu sferach życia codziennego. Zasądzając powyższą kwotę, Sąd miał również na uwadze, że od chwili śmierci męża nieustannie powódce towarzyszy poczucie osamotnienia, lęku i bólu, konieczność leczenia traumy poprzez terapię psychologiczną, występują u niej trudności w odnalezieniu się w nowej rzeczywistości oraz konieczność pomocy ze strony osób trzecich, w tym matki powódki. Ponadto u B. Z. żałoba po stracie męża jest nietypowa i ma przedłużony charakter do chwili obecnej. Powódka nie jest w stanie ułożyć sobie życia na nowo, pocieszenia szuka w wierze, ma przeświadczenie, że mąż czuwa nad nią i całą rodziną, co pozwala jej funkcjonować w życiu rodzinnym i zawodowym.

Zatem w związku z przyznaniem powódce zadośćuczynienia w procesie karnym, Sąd oddalił żądanie powódki o zadośćuczynienie ponad kwotę 250.000 zł, uznając tym samym że łącznie kwota 300.000 zł jest adekwatną do rozmiaru cierpień i krzywdy powódki po stracie męża.

Zadośćuczynienie na rzecz powodów A. Z., J. Z. i M. Z.

W pierwszej kolejności wskazać należy, że pomimo, iż A. Z., J. Z. i M. Z. w różny sposób odczuwali konsekwencje śmierci ojca, inne były reakcje dzieci na nową sytuację życiową oraz że byli oni w różnym wieku w dacie jego śmierci, to jednak Sąd doszedł do przekonania, że taka sama kwota zadośćuczynienia winna być przyznana od pozwanego na rzecz każdego z nich z powodu utraty ojca i krzywdy jaką swoim działaniem wyrządził im pozwany. Nie ulega wątpliwości, iż śmierć ojca była dla każdego z jego dzieci przeżyciem traumatycznym, choć o innym przebiegu i różnych skutkach w sferze ich emocji, to jednak rozmiar krzywdy u każdego z dzieci był ogromny i zasługiwał na takie samo wyrównanie. Ból i cierpienie po jego stracie będą im towarzyszyły jeszcze przez bardzo długi czas, a może nawet do końca życia.

Zadośćuczynienie na rzecz powoda A. Z.

Jak zostało ustalone w toku postępowania dowodowego, A. Z. był silnie związany emocjonalnie ze swoim ojcem. Dzielił z nim zamiłowanie do historii wojskowości. W dacie śmierci ojca miał 12 lat. Nagła śmierć rodzica była dla powoda zdarzeniem traumatycznym. Nie mógł się pogodzić z jego śmiercią i stał się zamknięty w sobie. Rozłąka z ojcem obniżyła jego poczucie bezpieczeństwa i wyzwoliła w nim negatywne emocje. W efekcie tych trudnych przeżyć, u chłopca wystąpiło pogorszenie wyników w nauce. Obecnie, po kilku latach od jego odejścia, A. Z. podtrzymuje swoje pasje, które zaszczepił w nim ojciec i wybrał także szkolę związaną z jego zainteresowaniami historycznymi. Śmierć K. Z. wywołała u A. Z. pogorszenie funkcjonowania w szkole oraz wykształcenie się osobowości neurotycznej.

Ponadto u powoda żałoba po stracie ojca jest nietypowa i ma przedłużony charakter do chwili obecnej. Wobec śmierci rodzica doszło do zerwania naturalnej więzi rodzinnej łączącej zmarłego z synem. Powód bezpowrotnie utracił prawo do życia w pełnej rodzinie razem z ojcem. Został pozbawiony możliwości opieki, starań, troski i wychowania przez niego i to poczucie krzywdy będzie towarzyszyć mu przez najbliższe lata, a nawet do końca życia, albowiem nie będzie mógł on liczyć na pomoc ojca w „męskich sprawach” oraz w sytuacjach, w których należałoby jej oczekiwać. Obecnie A. Z. czuje się odpowiedzialny za rodzinę i przejął na siebie obowiązki ojca jako najstarszy z rodzeństwa.

Z tych względów, biorąc pod uwagę bliskość więzi A. Z. z ojcem, niezwykle ważną rolę, jaką pełnił zmarły w życiu powoda (opiekun, przewodnik, towarzysz zabawy), poczucie straty i cierpienia, Sąd zasądził na rzecz A. Z. kwotę 300.000 zł, przyjmując, że kwota ta jest najbardziej adekwatna do rozmiaru krzywdy i pozwoli zrekompensować ból powoda po jego stracie.

Zadośćuczynienie na rzecz powódki J. Z.

Jak zostało ustalone w toku postępowania dowodowego, również powódka J. Z. była silnie związana emocjonalnie z K. Z., który również przekazał jej zainteresowanie historią. W dacie śmierci ojca miała 8 lat. Jego nagła śmierć była dla niej zdarzeniem traumatycznym i przerwane zostało beztroskie dzieciństwo powódki. Po śmierci ojca była dzieckiem skrytym, wrażliwym i nie okazywała uczuć. Szkoła starała się otoczyć ją opieką psychologa i pedagoga.

Śmierć K. Z. spowodowała u J. Z. zamrożenie emocjonalne. Utraciła ona bowiem poczucie bezpieczeństwa oraz do chwili obecnej towarzyszy jej poczucie straty, braku wsparcia i pomocy ze strony ojca. U J. Z. żałoba trwała kilka miesięcy, ale nadal ma poczucie półsieroctwa. Najbardziej chciałaby, by jej ojciec żył. W domu coraz częściej wspomina, jakich rodziców i ojców mają jej koleżanki i porównuję swoją sytuację rodzinną oraz pragnie, aby był przy niej tata.

Z tych względów, biorąc pod uwagę bliskość więzi małoletniej z ojcem, niezwykle ważną rolę, jaką pełnił zmarły w życiu powódki (opiekun, przewodnik, towarzysz zabawy), poczucie straty i krzywdy, Sąd zasądził na rzecz powódki J. Z. kwotę 300.000 zł, przyjmując, że kwota ta jest adekwatna do odniesionej krzywdy i pozwoli zrekompensować ból i cierpienie małoletniej po stracie ojca.

Zadośćuczynienie na rzecz powoda M. Z.

Materiał dowodowy wskazuje, że powód w chwili śmierci ojca miał zaledwie 1,5 roku, ale już wtedy bardzo przeżywał utratę ojca. Był z nim związany emocjonalnie, szukał ojca, budził się w nocy, nadal mu jego brakuje. Śmierć K. Z. miała negatywny wpływ na stan zdrowia psychicznego M. Z., ponieważ pojawiły się u niego reakcje lękowe. U M. Z. żałoba trwała kilka miesięcy, ale nadal utrzymuje się poczucie półsieroctwa i braku ojca.

Obecnie M. Z. ma jedyne życzenie, żeby tata żył, często płacze, bo nie ma ojca i jest mu z tego powodu smutno. Powód czuje się związany emocjonalnie z matką i rodzeństwem, może liczyć z ich strony na wsparcie, niemniej ma poczucie nieadekwatności ze względu na brak ojca. Okoliczności śmierci ojca nie pamięta z racji wieku, ale występuje u niego poczucie straty, osamotnienia, zagubienia, zachwianego poczucia bezpieczeństwa.

Wobec śmierci ojca doszło do zerwania naturalnej więzi rodzinnej łączącej zmarłego z synem. Małoletni powód bezpowrotnie utracił prawo do życia w pełnej rodzinie razem z ojcem, a z uwagi na śmierć rodzica w jego wczesnych latach dzieciństwa nawet nie miał możliwości lepszego jego poznania i poczucia jego obecności w swoim późniejszym życiu. W wyniku śmierci ojca został on bezpowrotnie pozbawiony możliwości opieki, starań, troski i wychowania przez ojca i to poczucie krzywdy będzie towarzyszyć jej przez najbliższe lata, a nawet do końca życia, albowiem nie będzie on mógł liczyć na pomoc ojca w sytuacjach, w których należałoby jej oczekiwać. To poczucie krzywdy nie może być w pełni zrekompensowane, albowiem nikt i nic nie jest w stanie zastąpić dziecku ojca, którego znało się tak krótko.

Z tych względów, biorąc pod uwagę więź małoletniego z ojcem, niezwykle ważną rolę, jaką miał pełnić zmarły w życiu powoda, poczucie osamotnienia i braku możliwości lepszego poznania swojego ojca, Sąd zasądził na rzecz M. Z. kwotę 300.000 zł, przyjmując, że kwota ta jest odpowiednia do rozmiaru poniesionej przez niego krzywdy i pozwoli zrekompensować ból i cierpienie małoletniego nie tylko po stracie ojca, ale także z uwagi na odebranie mu możliwości jego lepszego poznania i świadomego poczucia z jego strony miłości oraz opieki.

Roszczenie odsetkowe przy zadośćuczynieniu

Rozstrzygnięcie w przedmiocie odsetek ustawowych za opóźnienie w zakresie zadośćuczynienia zasądzonego na rzecz wszystkich powodów opiera się na treści art. 481 § 1 i 2 k.c. Choć roszczenie o zadośćuczynienie ma charakter bezterminowy, rozstrzygnięcie w zakresie odsetek należało oprzeć na regulacji zawartej w art. 455 k.c., który stanowi, że jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony, ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. W dniu 9 października 2015 r. został pozwanemu doręczony odpis pozwu (k. 549), zatem od tej chwili – zdaniem Sądu – pozwany dysponował wszelkimi danymi pozwalającymi na wypłatę roszczeń żądanych przez powodów. Wobec powyższego, od dnia następnego po dniu otrzymania odpisu pozwu, tj. od dnia 10 października 2015 r. pozwany pozostawał w zwłoce, wobec czego od tej daty Sąd zasądził odsetki ustawowe oraz od dnia 1 stycznia 2016 r. odsetki ustawowe za opóźnienie.

Wobec powyższego, Sąd orzekł jak w punktach I lit. a, II lit. a, III lit. a, IV lit. a sentencji wyroku.

Zwrot koszów pogrzebu na rzecz powódki B. Z.

Zgodnie z treścią art. 446 § 1 k.c. jeżeli wskutek uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia nastąpiła śmierć poszkodowanego, zobowiązany do naprawienia szkody powinien zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł.

Osoba odpowiedzialna za śmierć poszkodowanego zobowiązana jest do zwrotu kosztów pogrzebu osobie, która je poniosła w granicach kosztów przyjętych w grupie społecznej, do której należał zmarły. Koszty pogrzebu obejmują nie tylko koszty samej ceremonii (zakup trumny, wieńców, kwiatów, mszy żałobnej), ale także nagrobka oraz miejsca na cmentarzu. Obowiązek zwrotu kosztów pogrzebu na podstawie art. 446 § 1 k.c. obejmuje zwrot kosztów bezpośrednio z pogrzebem związanych (jak przewóz zwłok, nabycie trumny, zakup miejsca na cmentarzu itp.), jak również zwrot wydatków, odpowiadających zwyczajom danego środowiska. Do tych wydatków zalicza się m. in. koszt postawienia nagrobka, wydatki na wieńce i kwiaty, koszty zakupu odzieży żałobnej.

Z treści art. 446 § 1 k.c. nie wynika, by wysokość kosztów, których zwrotu można się domagać, była ograniczona kwotowo, wobec czego przyjąć należy, że ciężar udowodnienia, iż koszty te są nadmierne, spoczywa na zobowiązanym do ich pokrycia. Osoba żądająca zwrotu kosztów pogrzebu udowodnić musi jedynie fakt poniesienia tych kosztów.

W przedmiotowej sprawie powódka B. Z. domagała się zasądzenia na jej rzecz kwoty 30.295 zł tytułem zwrotu kosztów pogrzebu. Zasądzając na rzecz powódki B. Z. kwotę 30.295 zł Sąd uwzględnił kwoty, które zostały udowodnione stosownym materiałem dowodowym w postaci dokumentów – rachunków i faktur.

W tym miejscu Sąd pragnie wskazać, iż kwestia tego, jak dana rodzina podchodzi do wydarzeń w sferze religijnej jest rzeczą indywidualną. Wbrew twierdzeniom pozwanego, każdy z wymienionych składników, które złożyły się na koszty pogrzebu odpowiada zwyczajom panującym w środowisku, do którego zmarły należał. Pozwany nie wykazał żadnymi okolicznościami, aby któryś z kosztów był nadmierny lub nie pozostawał w związku przyczynowo – skutkowym pomiędzy zdarzeniem, a wydatkiem. Przede wszystkim koszt nagrobka dla K. Z. w kwocie 13.700 zł w świetle zasad doświadczenia życiowego nie jawi się jako wydatek wygórowany, czy nieodpowiadający zwyczajom panującym w środowisku zmarłego. Pozostałe pozycje - wykupienie i korzystanie z miejsca na cmentarzu, pokładne, kontrola prawidłowości wymurowania grobu, składowanie ziemi, transport trumny, wywiezienie kwiatów i wieńców - 8.056,80 zł, wykopanie i wymurowanie grobu - 3.200 zł, usługa pogrzebu z trumną - 4.838,40 zł, msza święta i nabożeństwo – 500 zł, to koszty ustalane przez podmioty zajmujące się profesjonalnie czynnościami związanymi z pogrzebem, na ceny których powódka nie miała wpływu, a były koniczne do przeprowadzenia ceremonii pogrzebowej.

W odniesieniu do wypłaconego B. Z. zasiłku pogrzebowego w kwocie 4.000 zł, wskazać należy, że Sąd w pełni podzielił stanowisko Sądu Najwyższego, wyrażone w uchwale z dnia 15 maja 2009 r., sygn. akt III CZP 140/08, OSNC 2009/10/132, zgodnie z którym zasiłek pogrzebowy przewidziany w art. 77 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jedn. tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.) nie podlega uwzględnieniu przy ustalaniu odszkodowania dochodzonego na podstawie art. 446 § 1 k.c. Również otrzymanie przez powódkę zapomogi losowej od pracodawcy w kwocie 15.000 zł nie może wpłynąć na zmniejszenie kwoty należnej jej tytułem zwrot koszów pogrzebu czy odszkodowania należnego od sprawcy szkody (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 grudnia 1962 r., sygn. akt I PR 244/62, OSNC 1964/1/11). W związku z powyższym nie można więc było ograniczyć kwotowo zakresu odpowiedzialności pozwanego o wyżej wymienione kwoty.

Rozstrzygnięcie w przedmiocie odsetek ustawowych za opóźnienie w zakresie odszkodowania za koszty pogrzebu opiera się – jak już zostało to wcześniej, szerzej omówione – na treści art. 481 § 1 i 2 k.c. W ocenie Sądu, zasadnym było przyznanie odsetek od dnia następnego po dniu otrzymania odpisu pozwu, tj. od dnia 10 października 2015 r.

Z tych powodów Sąd orzekł jak w punkcie I lit. c wyroku.

Odszkodowanie za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej powodów

W myśl art. 446 § 3 k.c. Sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego stosowne odszkodowanie, jeżeli wskutek jego śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej.

Przepis ten nie wyznacza kryteriów, jakie należy mieć na względzie przy ocenie tego, czy wspomniane znaczne pogorszenie sytuacji życiowej wystąpiło. W szczególności przepis ten nie precyzuje, czy ustalając kwotę stosownego odszkodowania Sąd winien brać pod uwagę jedynie tzw. czynniki materialne czy też inne, dodatkowe czynniki. Odszkodowanie przewidziane w art. 446 § 3 k.c. obejmuje szkody, które nie ulegają uwzględnieniu przy zasądzeniu renty (Gudowski Jacek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom III. Zobowiązania. Część ogólna, wyd. II, WKP 2018).

Określając wysokość odszkodowania przyznanego najbliższym członkom rodziny osoby zmarłej z powodu czynu zawinionego przez inną osobę, jeżeli wskutek śmierci nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej, Sąd jest obowiązany wziąć pod uwagę różnicę między stanem, w jakim znaleźli się członkowie rodziny zmarłego po jego śmierci, a przewidywanym stanem materialnym, gdyby zmarły żył. Powyższa trudność w szacowaniu kwoty szkody stała się powodem, dla którego sąd ma przyznać "stosowne odszkodowanie", a więc odpowiednie w danej sytuacji, w świetle zdrowego rozsądku i względów słuszności. Świadczenie to nie ma tym samym charakteru pełnego odszkodowania, nie powinno być zatem kształtowane przez rachunkowe wyliczenie części nieotrzymanych zarobków zmarłego, która przypadałaby poszkodowanemu w okresie jego życia, chociaż należy brać ją także po rozwagę (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 29 grudnia 2017 r., sygn. akt I ACa 545/17, LEX nr 2460076).

Zdaniem Sądu, przez znaczne pogorszenie sytuacji życiowej należy rozumieć nie tylko pogorszenie się sytuacji materialnej osoby bliskiej zmarłego, ale także pogorszenie sytuacji takiej osoby w zakresie pozaekonomicznym. Szczególnie, że chodzi w tym wypadku o naprawienie szkód majątkowych niekiedy trudnych do uchwycenia i wymierzenia. Pogorszenie sytuacji życiowej polega nie tylko na pogorszeniu obecnej sytuacji materialnej, ale także na utracie rzeczywistej możliwości uzyskania stabilnych warunków życiowych oraz ich realnego polepszenia (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 28 marca 2013 roku, I ACa 20/13, LEX nr 1294773). W ramach ustalenia rozmiaru szkody uwzględnia się również takie czynniki niewymierne jak chociażby: utrata oczekiwanego wsparcia na przyszłość (nie tylko materialnego), cierpienie związane z utratą osoby bliskiej i związane z tym osłabienie aktywności życiowej oraz motywacji do przezwyciężania trudności życia codziennego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 4 lutego 2013 roku, I ACa 982/12, LEX nr 1289426).

Odszkodowanie za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej powódki B. Z.

Śmierć K. Z. była dla powódki zdarzeniem traumatycznym, żałoba po stracie męża jest nietypowa i do chwili obecnej ma przedłużony charakter. Porównując sytuację życiową B. Z. sprzed 10 grudnia 2012 r., jak i po tym dniu i to nie tylko w aspekcie czystko ekonomicznym, uznać należy, że w jej przypadku doszło do znacznego pogorszenia sytuacji życiowej.

Ustalając kwotę przyznanego B. Z. odszkodowania, Sąd wziął pod uwagę fakt, że powódka straciła męża, partnera życiowego, który - zważywszy na przeprowadzone postępowanie dowodowe - dawał jej gwarancję tego, że dalsze życie rodziny byłoby udane i szczęśliwe. Co więcej, to właśnie K. Z. przejął na siebie główny ciężar zapewnienia rodzinie środków utrzymania, wobec czego należy przypuszczać, że gdyby żył, to byłoby tak w dalszym ciągu. Jak wynika z materiału dowodowego, K. Z. był osobą bardzo pracowitą i zaradną, wobec czego rodzinie nie brakowało środków na życie. Dzieci uczęszczały do szkoły prywatnej, powódka mogła przebywać na urlopie wychowawczym, zajmując się najmłodszym synem bez potrzeby zdobywania przez nią większych dochodów, rodzina mieszkała w domu, posiadała również wynajmowane mieszkanie. K. Z. otrzymywał dochód z różnych źródeł – umowy o pracę w spółce (...) sp. z o.o., honorariów autorskich za artykuły pisane do periodyków wydawanych przez tę spółkę i nie tylko, a przede wszystkim jednak źródło wysokich dochodów rodziny stanowiła dywidenda z tytułu posiadania udziałów w spółce (...) sp. z o.o., w której był on członkiem zarządu, a zatem prowadził sprawy spółki, mając na celu wypracowanie przez nią coraz to wyższych dochodów. K. Z. był osobą ambitną i dążył do rozwijania swojej działalności zawodowej poprzez uczestnictwo w różnych projektach biznesowych. Był cenionym w Polsce specjalistą w dziedzinie japońskiego lotnictwa z okresu II Wojny Światowej oraz planował wydać kolejną książkę. Po śmierci K. Z. miesięczny dochód rodziny uległ znacznemu obniżeniu w porównaniu do średniego miesięcznego dochodu rodziny przed zdarzeniem, w wyniku którego K. Z. poniósł śmierć. Wprawdzie na przestrzeni ostatnich lat również była wypłacana powodom dywidenda, jednakże zysk spółki (...) sp. z o.o. za lata 2012-2016 uległ zmniejszeniu i pogorszyła się kondycji spółki, a tym samym dochód z dywidendy jest odpowiednio mniejszy, a w 2016 r. spółka zanotowała stratę w kwocie 389.146,24 zł. Należy również wskazać, że znacznego pogorszenia sytuacji życiowej powodów należy upatrywać w tym, że biorąc pod uwagę zaradność i pracowitość K. Z., która mogła skutkować dalszym zwiększaniem zysków spółki (...), a także uzyskiwaniem dochodów z pisanych artykułów i książek, niewykluczonym jest, że sytuacja finansowa powodów – przy założeniu, że K. Z. by żył – mogła być z każdym rokiem coraz lepsza. Wprawdzie B. Z. również osiąga obecnie dochody, to jednak jej miesięczne zarobki są zdecydowanie niższe niż te osiągane wspólnie z zarobkami K. Z.. Na okoliczność znacznego pogorszenia sytuacji życiowej powódki zaraz po śmierci męża wpłynęło też to, że musiała zrezygnować z urlopu wychowawczego i od razu powrócić do pracy, aby zapewnić rodzinie utrzymanie. O ciężkiej sytuacji świadczy również fakt, że po śmierci męża nie była w stanie płynnie finansować czesnego za szkolę A. Z. i J. Z.. Dzieci w związku z tym otrzymały ze szkoły stypendium socjalne. M. Z. ze względów finansowych nie mógł uczęszczać do prywatnego przedszkola. Powódka przeżywała po śmierci męża nie tylko jego utratę, ale także niepewność do przyszłości finansowej rodziny. Nie można tracić z pola widzenia faktu, że powódka ma troje dzieci, jedno już wprawdzie pełnoletnie, jednakże konieczność sprawowania nad młodszymi opieki wymaga udzielenia jej pomocy przez osoby trzecie, aby mogła ona wypełniać swoje obowiązki zawodowe i poprawiać swoją sytuację finansową. Wcześniej razem z mężem dzielili się opieką i troską nad dziećmi.

Mając na uwadze powyższe, Sąd doszedł do przekonania, że kwota, jaka powinna być zasądzona na rzecz B. Z. z tytułu znacznego pogorszenia jej sytuacji życiowej wynosi 100.000 zł i dlatego Sąd orzekł jak w punkcie I lit. b sentencji.

Odszkodowanie za znaczne pogorszenie sytuacji życiowej powodów A. Z., J. Z. i M. Z.

Dla A. Z., J. Z. i M. Z. śmierć ich ojca była zdarzeniem traumatycznym. Powodowie bezpowrotnie utracili prawo do życia w pełnej rodzinie razem z ojcem. Zostali pozbawieni możliwości opieki, starań, troski i wychowania przez ojca i to poczucie krzywdy będzie towarzyszyć im do końca życia, albowiem nie będą oni mogli liczyć na pomoc ojca w sytuacjach, w których należałoby jej oczekiwać.

Nie ulega wątpliwości, iż rolą rodzica jest wsparcie i pomoc dzieciom, nie tylko w dzieciństwie, ale również w wieku dorosłym, jeśli dzieci tej pomocy potrzebują. Powodowie zostali bezpowrotnie pozbawieni możliwości skorzystania ze wsparcia swojego ojca zarówno obecnie, jak i w przyszłości. W świetle zgromadzonego materiału dowodowego Sąd doszedł do przekonania, że gdyby ojciec małoletnich żył, to z pewnością wspierałby ich w życiu codziennym oraz w przyszłości zarówno emocjonalnie, jak i finansowo, zwłaszcza, że jak wynika z zeznań świadków był on człowiekiem zaradnym i pracowitym, oddanym rodzinie, wobec czego z pewnością chciałby zapewnić swoim dzieciom dobry start życiowy. Istotnym jest również to, że okoliczność ta wynika z materiału dowodowego zebranego w sprawie i K. Z. dbał o dzieci, czynnie uczestniczył w ich życiu szkolnym, rozwijał ich pasje, kupował książki, modele do składania.

Zdaniem Sądu, zasadnym było zatem przyznanie na rzecz A. Z., J. Z. i M. Z. kwoty po 100.000 zł z tytułu znacznego pogorszenia ich sytuacji życiowej. Zdaniem Sądu, kwoty te będą stanowiły zabezpieczenie finansowe powodów, które zostanie wykorzystane w chwili, gdy będą tego potrzebowali (np. koszty związane z edukacją czy start życiowy).

Należy także wskazać, że utrata przez dziecko osobistych starań ojca o jego utrzymanie i wychowanie stanowi przede wszystkim pogorszenie sytuacji życiowej, uzasadniające odszkodowanie na podstawie art. 446 § 3 k.c. Jeżeli zaś utrata ta dotyczy także świadczonych przez ojca dziecka usług, które nie wymagają jej osobistych starań, to powstała w ten sposób szkoda podlega wyrównaniu w drodze renty (wyrok SN z dnia 6 lutego 1968 r., I CR 654/67, OSNCP 1969, nr 1, poz. 14, z omówieniem A. S. i W. W., Przegląd orzecznictwa, NP 1969, nr 11–12, s. 1725). Zdaniem sądu dzieci zmarłego K. Z. zostały pozbawione osobistych starań ojca o ich utrzymanie i wychowanie, które to do chwili śmierci było przez niego osobiście realizowane np. w postaci uzyskiwania wyższych zarobków, aby zapewnić dzieciom możliwość uczenia w szkole prywatnej, czy poświęcania czasu na przekazywanie pasji i odrabianie z nimi lekcji, w tym z matematyki, z której teraz potrzebują korepetycji, co stanowi obecnie o ich pogorszeniu sytuacji życiowej i wystąpieniu realnej utrata możliwości polepszenia ich warunków na przyszłość, ponieważ obecnie tylko jeden rodzić zapewnia im wychowanie.

Wobec powyższego, Sąd orzekł jak w punktach II lit. b, III lit. b, IV lit. b sentencji wyroku.

Roszczenie odsetkowe przy odszkodowaniu

Rozstrzygnięcie w przedmiocie odsetek ustawowych za opóźnienie w zakresie odszkodowania zasądzonego na rzecz wszystkich powodów, jak już zostało to wcześniej, szerzej omówione, opiera się na treści art. 481 § 1 i 2 k.c. W ocenie Sądu, zasadnym było przyznanie odsetek od dnia następnego po dniu otrzymania odpisu pozwu przez pozwanego, tj. od dnia 10 października 2015 r.

Renta na rzecz powodów

Zgodnie z treścią art. 446 § 2 k.c. osoba, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, może żądać od zobowiązanego do naprawienia szkody renty obliczonej stosownie do potrzeb poszkodowanego oraz do możliwości zarobkowych i majątkowych zmarłego przez czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Takiej samej renty mogą żądać inne osoby bliskie, którym zmarły dobrowolnie i stale dostarczał środków utrzymania, jeżeli z okoliczności wynika, że wymagają tego zasady współżycia społecznego.

Pierwszą grupę osób uprawnionych do uzyskania renty stanowią osoby, względem których ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny. Jest to tzw. renta obligatoryjna. Obowiązki takie przewidują art. 23, 27, 60, 128 i n. k.r.o. Do osób uprawnionych do uzyskania renty, względem których ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny, należy w szczególności małżonek, który z mocy art. 27 k.r.o. korzysta z uprawnienia do domagania się od współmałżonka przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Również Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 grudnia 2010 r., sygn. akt I PK 88/10, OSNP 2012/3-4/37, potwierdził, iż wdowa jest osobą, względem której ciążył na zmarłym ustawowy obowiązek alimentacyjny w rozumieniu art. 446 § 2 zdanie pierwsze k.c. Zatem B. Z. należy do kręgu osób uprawnionych do uzyskania renty odszkodowawczej z art. 446 § 2 zdanie pierwsze k.c. i przepis powyższy jest podstawą zasądzenia na jej rzecz renty odszkodowawczej.

Zgodnie z art. 133 § 1 k.r.o., rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania, a zatem do kręgu osób uprawnionych do uzyskania renty odszkodowawczej z art. 446 § 2 zdanie pierwsze k.c. zaliczyć należy również A. Z., J. Z. i M. Z., który to przepis również jest podstawą zasądzenia na ich rzecz renty odszkodowawczej.

Celem omawianego świadczenia jest naprawienie szkody polegającej na tym, że uprawniony do alimentów nie może ich uzyskać wobec śmierci zobowiązanego. Renta stanowi zatem wynagrodzenie straty, jakiej doznała osoba uprawniona do alimentacji przez niemożność uzyskania świadczenia zezwalającego na zaspokojenie jej wszystkich potrzeb. Zmierza zatem do restytucji, w granicach możliwych do zrealizowania, stanu rzeczy, jaki istniał w chwili zdarzenia wywołującego szkodę. Przy ustalaniu zakresu zobowiązania zmarłego, który był obciążony obowiązkiem alimentacyjnym, sąd musi dokonać oceny nie tylko rzeczywiście uzyskiwanych przez niego dochodów, ale jego możliwości zarobkowych i majątkowych. Wyznaczenie tych możliwości winno być oparte na realnych podstawach przemawiających za tym, że z dużym prawdopodobieństwem zmarły osiągnąłby oznaczone dochody.

Wskazać należy, że roszczenie przewidziane w art. 446 § 2 k.c. ma charakter odszkodowawczy, a nie alimentacyjny, niemniej jednak jego przesłanki wyraźnie nawiązują do przesłanek obowiązku alimentacyjnego, gdyż roszczenie to powstaje w jego miejsce i w celu skompensowania uprawnionemu do alimentów tego, że utracił osobę, na której ten obowiązek wobec niego spoczywał i która go spełniała albo mogła być przymuszona do spełniania. Jednak kwestia potrzeb uprawnionego nie powinna być, w związku z charakterem odszkodowawczym tego roszczenia, wiązana z regulacją obowiązku alimentacyjnego. To oznacza, że w rozumieniu przepisu art. 446 § 2 k.c. omawiana przesłanka potrzeb poszkodowanego może obejmować wszystkie potrzeby uprawnionego, których został on pozbawiony w wyniku czynu niedozwolonego, rzeczywiście zaspokajane przez zmarłego, niezależnie od tego, czy mieściły się w granicach usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego w rozumieniu art. 135 k.r.o., czy też wykraczały poza nie.

Osoba zobowiązana do naprawienia szkody ma obowiązek pokryć tę szkodę, w zakresie przewidzianym w omawianym przepisie, który jednoznacznie wskazuje czasowy zakres renty odszkodowawczej: renta należy się przez cały czas prawdopodobnego trwania obowiązku alimentacyjnego. Użycie określenia "prawdopodobnego" dotyczy końcowego terminu świadczeń rentowych, który zależy od chwili finansowego usamodzielnienia się uprawnionego, nie dłużej jednak niż określony moment, gdy uprawniony miał możliwość usamodzielnienia się. Moment ten jest przyszły i nieokreślony, dlatego renta, podobnie jak alimenty, zasądzana jest bez wskazania końcowego terminu jej płatności (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2009 r., sygn. akt IV CNP 42/09, LEX nr 603794).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy, na wstępie wskazać należy, że w zakresie ustalenia rzeczywiście uzyskiwanych przez K. Z. dochodów Sąd oparł się na jego średniomiesięcznych dochodach w latach 2009-2011, które to według obliczeń Sądu wyniosły około 10.000 zł miesięcznie. Sąd wziął pod uwagę dochody K. Z. z tytułu umowy o pracę w spółce (...) sp. z o. o. oraz z honorariów autorskich za artykuły pisane do periodyków branżowych, które w trzech ostatnich latach przed jego śmiercią kształtowały się następująco: 2009 r. – 25.850,31 zł, 2010 r. – 26.200,75 zł, 2011 r. – 26.278,31 zł, a także wysokość dywidendy z tytułu posiadania udziałów w spółce (...) sp. z o. o., która wynosiła za lata 2009 - 2011 odpowiednio: 85.250 zł, 83.205 zł i 135.770,29 zł., dzieląc każdą z podanych wartości przez liczbę 12, odpowiadającą liczbie miesięcy w roku, następnie dodając uzyskane wartości w obrębie danego roku do siebie, następnie sumując średnie miesięczne dochody za rok 2009, 2010 i 2011 i dzieląc uzyskaną sumę przez 3, otrzymując w ten sposób średni miesięczny dochód na przestrzeni lat 2009-2011 w kwocie około 10.000 zł.

Ustalając dochód rodziny w latach 2009-2011 Sąd powiększył kwotę 10.000 zł o wartość miesięcznych dochodów powódki B. Z. i miesięczną kwotę uzyskiwaną z tytułu wynajmu mieszkania – około 1.027 zł rocznie. W obliczeniu średniego miesięcznego dochodu B. Z. Sąd wziął pod uwagę, iż w roku 2009 powódka osiągnęła dochód w kwocie 56.290,22 zł, w 2010 r. - 60.915,38 zł, w 2011 r. - 61.672,72 zł. Podane wartości zostały podzielone przez liczbę 12, odpowiadającą liczbie miesięcy w roku, a następnie uzyskane kwoty zostały zsumowane i podzielone przez trzy, otrzymując w ten sposób średni miesięczny dochód powódki na przestrzeni lat 2009-2011 w kwocie około 5.000 zł, a więc był on o połowę mniejszy niż dochód jej męża K. Z.. W ten sposób Sąd ustalił, że średni miesięczny dochód rodziny w tych latach wynosił około 16.027 zł i na jednego członka rodziny, po urodzeniu się trzeciego dziecka, przypadała więc kwota 3.205,40 zł (16.027 zł/ 5 osób). Nie można przy tym uznać, aby taki dochód przekraczał potrzeby rodziny i jej poszczególnych członków.

Wskazać również należało, że na podstawie powyższych danych, obrazujących dochody K. Z., jego możliwości zarobkowe i majątkowe stale rosły. Widać to wyraźnie na podstawie rosnących dochodów z umowy pracę, honorariów autorskich, a przede wszystkim z dywidendy. K. Z. miał także plany wydać kolejną książkę, był osobą stale pogłębiającą swoją wiedzę i rozwijającą się w swojej dziedzinie, co za tym mogło to przekładać się na uzyskiwanie przez niego wyższych dochodów. Po śmierci męża B. Z. zmuszona była do rezygnacji z urlopu wychowawczego i powrotu do pracy, ponieważ sytuacja finansowa rodziny nie pozwoliła jej na kontunuowanie wychowywania w domu najmłodszego dziecka. Uszczupleniu uległy również dochody rodziny z dywidendy, na co niewątpliwy wpływ miały wydarzenia z 10 grudnia 2012 r. i niestabilność w (...) sp. z o.o. z uwagi na to, że wszyscy trzej członkowie zarządu brali udział w wydarzeniu z tego dnia, dwoje z nich odniosło obrażenia ciała, w tym C. S. odbywa karę pozbawienia wolności, a K. Z. nie żyje. W 2012 r. zysk spółki został wyłączony od podziału pomiędzy wspólników w całości i przeznaczony na fundusz zapasowy, co miało wpływ na zwiększenie zysku w 2013 r., lecz tym samym dywidenda za rok 2012 nie została powodom wypłacona. Natomiast w 2016 r. spółka zanotowała stratę w kwocie – 389.146,24 zł.

Zarówno B. Z., mimo pracy zarobkowej, jak i A. Z., J. Z. i M. Z. korzystali ze środków dostarczanych przez zmarłego w wykonywaniu jego obowiązku zaspokajania potrzeb rodziny i tym samym spełniają przesłanki do żądania renty odszkodowawczej.

Renta na rzecz powódki B. Z.

Utracone przez B. Z. środki dostarczane przez zmarłego Sąd zindywidualizował, uznając, że nie są wygórowane i zasadnym jest żądanie przez nią kwoty po 600 zł miesięcznie poczynając od dnia 1 stycznia 2013 r. Wskazać należy, iż jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 24 sierpnia 1990 r., I CR 422/90, OSNCP 1991, nr 10–12, poz. 124 (zob. też glosa A. Szpunara, OSP 1992, z. 1, poz. 7), istnienia obowiązku alimentacyjnego między małżonkami pozostającymi we wspólnym pożyciu – jako przesłanki renty odszkodowawczej – nie przesądza okoliczność, czy pozostały przy życiu małżonek pracuje zarobkowo. Jeśli występuje różnica między hipotetycznymi dochodami, którymi dysponowałaby pozostała przy życiu małżonka, a tymi które ona osiąga, to różnica ta powinna być zniwelowana poprzez rentę wyrównawczą. Szkoda, którą kompensuje renta wyrównawcza wobec wdowy, nie musi polegać na utracie wszelkich środków utrzymania wskutek śmierci małżonka. Podjęcie przez nią pracy zarobkowej, jak i osiągnięcie samodzielności gospodarczej przez dzieci nie są zdarzeniami powodującymi utratę prawa do renty. Okoliczności te należy natomiast uwzględniać przy ustalaniu wysokości szkody, którą kompensuje renta (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2010 r., sygn. akt I PK 88/10, OSNP 2012/3-4/37). Obowiązek wypłaty renty wyrównawczej na rzecz wdowy na podstawie art. 446 § 2 k.c. istnieje tak długo, dopóki nie osiągnie ona zdolności zarobkowych, umożliwiających pełną kompensatę utraconych zarobków męża (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 1990 r., sygn. akt II PR 61/90, LEX nr 14937). W związku z powyższym, mimo iż B. Z. podjęła pracę, a jej zarobki od 2015 r. wzrosły, to została jednak ona pozbawiona dochodów, które otrzymywałby jej mąż, gdyby pozostawał przy życiu i nie są one równe dochodom, jakie miała do dyspozycji, gdy jej mąż żył z uwagi na małżeńską wspólność ustawową. Z tych względów Sąd zasądził na jej rzecz od pozwanego kwotę 600 zł miesięcznie tytułem renty odszkodowawczej poczynając od dnia 1 stycznia 2013 r. wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wymagalności każdej z rat, jak w punkcie I lit. d wyroku.

Renta na rzecz powodów A. Z., J. Z. i M. Z.

W odniesieniu do renty odszkodowawczej na rzecz A. Z., J. Z. i M. Z. nie ulega wątpliwości, że na K. Z. ciążył obowiązek alimentacyjny wobec dzieci. Sąd przyjął, w oparciu o zasady wiedzy i doświadczenia życiowego, że żądana przez nich kwota po 900 zł miesięcznie jest kosztem wykazanym oraz adekwatnym do potrzeb i wieku każdego z powodów w zakresie ich utrzymania, a kwotę taką po ustaleniu możliwości zarobkowych zobowiązanego, był on w stanie w pełni zaspakajać. Świadczy o tym chociażby to, że samo miesięczne czesne dla dwójki dzieci wynosiło łącznie ok. 2.000 zł. Zostało wykazane, że na koszty utrzymania dzieci składają się wydatki na wyżywienie, opłaty za media, odzież, edukację, w tym czesne za szkołę M. Z.. Wskazać również należy, że renta na rzecz dziecka w związku ze śmiercią jednego z rodziców powinna być zasądzona do czasu uzyskania przez niego zdolności do pracy zarobkowej (aż do ukończenia studiów, jeżeli zostały podjęte bezpośrednio po ukończeniu szkoły średniej), niezależnie od tego, czy drugie z rodziców jest w stanie je utrzymać (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 grudnia 1962 r., sygn. akt I PR 244/62, OSNCP 1964, nr 1, poz. 11) i ma stanowić ekwiwalent świadczeń otrzymywanych bezpośrednio od poszkodowanego, w tym wypadku zmarłego K. Z., w związku z tym mimo osiągnięcia przez A. Z. pełnoletności, to z uwagi na kontynuowanie nauki przysługuje mu roszczenie o rentę odszkodowawczą.

Przy zasądzaniu na rzecz powodów A. Z., J. Z. i M. Z. renty odszkodowawczej Sąd miał na względzie otrzymywaną przez nich rentę rodzinną z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, która wynosi po 413,02 zł dla każdego z nich i z uwagi na tę okoliczność żądanie powodów w tym zakresie zostało odpowiednio pomniejszone i oddalone ponad kwotę 500 zł miesięcznie. Na potwierdzenie powyższego należy przytoczyć wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 30 października 2015 r., sygn. akt III APa 68/13, LEX nr 2094632, w którym to wskazano, że określenie wysokości należnego uprawnionemu świadczenia uwzględniać powinno kwotę, jaką zobowiązany alimentowałby go oraz otrzymywaną z tytułu ubezpieczenia społecznego z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych rentę rodzinną. Wobec powyższego Sąd zasądził na rzecz A. Z., J. Z. i M. Z. kwotę po 500 zł miesięcznie poczynając od dnia 1 stycznia 2013 r. wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od dnia wymagalności każdej z rat tytułem renty odszkodowawczej. Szacując wartość renty pomniejszonej o rentę rodzinną Sąd posłużył się przepisem art. 322 k.p.c., uznając, że dochodzone renty są uzasadnione w wysokości 500 zł. Nie ulega wątpliwości, że w sytuacji, w której istnienie szkody jest niewątpliwe, a ścisłe jej ustalenie w zakresie zmiennych elementów np. opłaty za media jest niemożliwe lub nader utrudnione Sąd może przyjąć odpowiednią sumę według swej oceny, opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2008 r. III CSK 386/07, LEX nr 442529).

Termin początkowy powstania prawa uprawnionego do renty

W zakresie terminu początkowego powstania podmiotowego prawa uprawnionego do renty z art. 446 § 2 k.c. i odpowiadającemu jemu momentowi powstania zobowiązania do jej świadczenia osoby odpowiedzialnej, podzielić należy pogląd Sądu Najwyższego, który w wyroku z dnia 17 września 2009 r., sygn. akt IV CNP 42/09, LEX nr 603794, wskazał, że w świetle regulacji zawartej w przedmiotowym przepisie oraz odszkodowawczego charakteru takiej renty terminem tym jest chwila powstania szkody, to jest chwila, gdy z powodu śmierci zobowiązanego do alimentacji, przestaje on świadczyć alimenty na rzecz uprawnionego. Powstaje wówczas szkoda, którą zobowiązana jest pokryć osoba odpowiedzialna, przejmując obowiązek alimentacyjny w postaci przewidzianej w art. 446 § 2 k.c. renty. Taka wykładnia wynika z samego brzmienia przepisu oraz charakteru przewidzianej w nim renty i jest jednolicie oraz powszechnie przyjmowana w doktrynie i orzecznictwie (por. między innymi orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 7 września 1960 r. 2 CR 629/59, OSPiKA 1961/12/343, z dnia 5 stycznia 1968 r. I PR 424/67, nie publ., z dnia 21 stycznia 1969 r. II PR 597/68, OSNC 1970/2/30, z dnia 5 marca 1969 r. III PZP 65/68, OSNC 1969/11/196, z dnia 5 stycznia 1970 r. I PR 390/69, nie publ., z dnia 16 grudnia 1986 r. IV CR 442/86, OSNC 1988/4/49, z dnia 7 listopada 2002 r. II CKN 975/00, nie publ., z dnia 20 stycznia 2004 r. II CK 360/02, nie publ., z dnia 11 lutego 2005 r. III CK 318/04, nie publ. i z dnia 16 maja 2008 r. III CSK 386/07, nie publ.). Prawo do renty przewidzianej w omawianym przepisie powstaje zatem z chwilą powstania szkody polegającej na utracie przez uprawnionego alimentów, w wyniku śmierci zobowiązanego, co w rozpoznawanej sprawie miało miejsce w dniu 10 grudnia 2012 r. Od tej też daty, a ściśle od pierwszego dnia następnego miesiąca, w którym w wyniku śmierci ustał obowiązek alimentacyjny zmarłego, a zatem w niniejszej sprawie będzie to dzień 1 stycznia 2013 r. powstaje obowiązek strony pozwanej do świadczenia renty z art. 446 § 2 k.c. Od tej więc daty B. Z. miała prawo do renty po 600 zł miesięcznie, a A. Z., J. Z. i M. Z. po 500 zł miesięcznie. Rozstrzygnięcie w przedmiocie odsetek ustawowych w zakresie renty przyznanej na rzecz wszystkich powodów opiera się natomiast na treści art. 481 § 1 i 2 k.c.

W związku z powyższym Sąd orzekł jak w punkcie I lit. d, II lit. c, III lit. c i IV lit. c wyroku.

W pozostałym zakresie natomiast Sąd oddalił powództwo powodów jako wygórowane (punkt V sentencji wyroku).

O kosztach procesu Sąd orzekł w oparciu o zasadę wyrażoną w art. 100 k.p.c., która stanowi, że w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Sąd może jednak włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu. Uznając, że roszczenie powodów zostało oddalone tylko co do nieznacznej części żądania zasadnym było w punkcie VI wyroku ustalić, iż C. S. ponosi koszty procesu w całości, natomiast szczegółowe wyliczenie tych kosztów pozostawiono referendarzowi sądowemu na podstawie art. 108 § 1 k.p.c..

Mając na uwadze powyższe, Sąd orzekł jak w sentencji.