Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 października 2019r.

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 2 października 2019r. w Warszawie

sprawy K. T. i M. T.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W.

o odpowiedzialność spadkobierców za zobowiązania z tytułu nieopłaconych składek

na skutek odwołania K. T. i M. T.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych(...)Oddział w W.

z dnia 25 stycznia 2019 roku, numer (...)

1.  oddala odwołania;

2.  zasądza solidarnie od K. T. i M. T. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych(...) Oddział w W. kwotę 3.600 zł (trzy tysiące sześćset złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

UZASADNIENIE

W dniu 4 marca 2019r. K. T. złożył odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...)Oddział w W. z dnia 25 stycznia 2019r., numer (...), i wniósł o jej zmianę, a w uzasadnieniu odwołania wskazał, że zgodnie z protokołem złożenia wykazu inwentarza koszty pogrzeby przekroczyły wartość przedmiotów majątkowych wchodzących w skład spadku, zaś zgodnie z art. 1025 k.p.c. koszty pogrzebu zaspokaja się w pierwszej kolejności. Odwołujący wskazywał także, iż ma wątpliwości co do wyliczenia kwoty zobowiązań zmarłego, które w dużej części, w jego ocenie, uległy przedawnieniu. Odwołujący podniósł, że przez ostatnie 2 lata życia ojca opłacał mu składkę zdrowotną i dysponuje dokumentem z ZUS-u za 2016r., który to potwierdza. Nie jest to jednak uwzględnione w wykazie (odwołanie K. T. z dnia 28 lutego 2019r., k. 5 a.s.).

W dniu 6 marca 2019r. odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 25 stycznia 2019r., numer (...), złożył również M. T.. Zawarł w odwołaniu takie same wnioski i argumentację, jaką przedstawił K. T. (odwołanie M. T. z dnia 2 marca 2019r., k. 3 a.s.).

W odpowiedzi na odwołania z dnia 3 kwietnia 2019r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o oddalenie obu odwołań na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., a także o zasądzenie od odwołujących na rzecz organu rentowego zwrotu kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu odpowiedzi na odwołania organ rentowy wskazał, że zgodnie z art. 31 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych do należności z tytułu składek stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. Ordynacja podatkowa, w tym przepisy dotyczące odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe zmarłego podatnika. Natomiast w myśl art. 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych do składek na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i Fundusz Emerytur Pomostowych oraz na ubezpieczenie zdrowotne w zakresie ich poboru, egzekucji, wymierzania, odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika, odpowiedzialności osób trzecich i spadkobierców oraz stosowania ulg i umorzeń stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenie społeczne. Zgodnie z przepisami Ordynacji podatkowej spadkobiercy płatnika przejmują majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy (art. 97 § 1 Ordynacji podatkowej). Do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe spadkodawcy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe (art. 98 § 1 Ordynacji podatkowej). Odsetki za zwłokę od zaległości spadkodawcy naliczane są do dnia otwarcia spadku (art. 101 Ordynacji podatkowej).

W dalszej części organ rentowy podkreślił, że z aktu poświadczenia dziedziczenia sporządzonego w dniu 11 lipca 2017r. przez notariusza M. F. (repertorium A nr 2172/2017) wynika, że spadek po zmarłym w dniu 19 grudnia 2016r. W. T., na podstawie ustawy, nabyli po połowie: K. T. i M. T.. W związku z faktem, że nie złożyli oni w terminie sześciu miesięcy oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku, to nabyli spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Z protokołu złożenia wykazu inwentarza sporządzonego w dniu 23 czerwca 2017r. przez notariusza M. F. (repertorium A nr 1824/2017) wynika, że wartość stanu czynnego spadku wynosi 12.527,00 zł. Mając na uwadze powyższe Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. w zaskarżonej decyzji orzekł, że K. T. i M. T., jako spadkobiercy W. T., ponoszą solidarną odpowiedzialność za wymienione w decyzji zobowiązania zmarłego do wysokości stanu czynnego spadku, określonego w protokole wykazu inwentarza, a więc do kwoty 12.527,00 zł.

Organ rentowy wskazał także - ze względu na fakt, że w złożonych odwołaniach spadkobiercy płatnika składek powołali się na art. 1025 § 1 pkt 3 k.p.c. oraz zgłosili zastrzeżenia co do wysokości wyliczonej kwoty zobowiązań, w tym do zaległości z tytułu wpłat na ubezpieczenie zdrowotne za 2016r. - że określenie wysokości znanych w dniu otwarcia spadku zobowiązań składkowych spadkodawcy oraz orzeczenie o solidarnej odpowiedzialności spadkobierców za te zobowiązania, nie oznacza, że poniosą oni odpowiedzialność za długi spadkowe ponad wartość czynną spadku (wbrew treści art. 1031 § 2 k.c.). Spłata długów spadkowych jest kwestią następczą, a decyzja orzekająca o odpowiedzialności spadkobierców „porządkuje” jedynie zakres ich odpowiedzialności. Jeżeli określone w niej kwoty stanowić będą przedmiot postępowania egzekucyjnego, w jego toku dokonana zostanie weryfikacja, czy istnieje jeszcze spadek (majątek) pozwalający na zaspokojenie zobowiązania spadkodawcy - dłużnika. Organ rentowy podniósł przy tym, że przepis kodeksu postępowania cywilnego, na jaki powołali się odwołujący, dotyczy podziału sumy uzyskanej z egzekucji nieruchomości i nie ma zastosowania na etapie wydawania przez organ rentowy decyzji o odpowiedzialności spadkobierców płatnika za jego zaległości składkowe (odpowiedź na odwołania z dnia 3 kwietnia 2019r., k. 8 – 9 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W. T. – ojciec odwołujących M. T. i K. T. – prowadził pozarolniczą działalność gospodarczą. W dacie śmierci, która nastąpiła w dniu 19 grudnia 2016r., posiadał zaległości z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, które łącznie z odsetkami i kosztami upomnienia wynoszą 119.537,05 zł (odpis zupełny aktu zgonu W. T., k. 18 akt ZUS, zestawienie należności składkowych, k. 87 – 92v. a.s.).

Koszty pogrzebu spadkodawcy wyniosły łącznie 21.008,00 zł. Syn K. T. opłacił ceremonię kościelną, wpłacając w Parafii Katolickiej p.w. św. B. kwotę 1.650 zł (zaświadczenie z dnia 30 grudnia 2016r., k. 31 a.s.). Natomiast matka spadkodawcy - J. T., która kilka lat przed śmiercią syna, na cmentarzu przy ulicy (...) w W., wykupiła miejsce na grób dla siebie i go wymurowała, przekazała je w celu pochowania tam W. T.. Koszty, które w związku z wykupem miejsca i wymurowaniem grobu poniosła to: koszt wymurowania pomnika w wysokości 2.500,00 zł, koszty nagrobku granitowego w wysokości 6.860,00 zł oraz koszt zezwolenia na wykupienie miejsca na cmentarzu w wysokości 6.848,00 zł. Poza tym – wobec tego, że jej wnukowie nie posiadali wystarczających środków finansowych – opłaciła dodatkowe koszty pogrzebu w zakładzie pogrzebowym w wysokości 1.164,40 zł (pozostała z tym związana kwota wynosząca 4.000,00 zł została pokryta z zasiłku pogrzebowego), a już po pochówku syna pokryła koszty zdjęcia w wysokości 250,00 zł oraz koszty położenia kostki wokół nagrobku, a także wykonania ławki i napisów w łącznej wysokości 1.750,00 zł (pismo z 27 grudnia 2016r., k. 22 a.s., oświadczenie z dnia 29 grudnia 2016r., k. 23 a.s., faktura z dnia 4 listopada 2013r., k. 24 a.s., usługa wykonania nagrobka, k. 25 a.s., dowód wpłaty, k. 26 a.s., faktura VAT z dnia 30 czerwca 2010r., k. 27 a.s., dowód wpłaty, k. 28 a.s., zaświadczenie z dnia 12 czerwca 2017r., k. 29 a.s., faktura VAT z dnia 29 listopada 2012r., k. 30 a.s.).

(...) W. M. T. i K. T. w dniu 27 grudnia 2016r. sporządzili wraz z J. T. oświadczenie, w którym zostało wskazane, jakie koszty związane z pochówkiem pokryła J. T. oraz, że K. T. będzie je zwracał sukcesywnie płacąc rachunki, zaś brat M. T. rozliczy się z nim w późniejszym terminie (oświadczenie z dnia 27 grudnia 2016r., k. 32 – 33 a.s.).

Zgodnie z podpisanym oświadczeniem K. T. dokonywał wpłat ze swojego rachunku bankowego, regulując rachunki J. T. za telefon, internet, telewizję, energię elektryczną, użytkowanie lokalu. M. T. rozliczył się z bratem w zakresie kwoty ok. 500 zł w ten sposób, że zrzekł się na rzecz brata udziału w samochodzie, który wszedł w skład spadku. Pozostałe rozliczenia zostaną dokonane, kiedy M. T. będzie posiadał środki finansowe (wyciągi z rachunku bankowego K. T., k. 34 – 70 a.s., zeznania świadka J. T., k. 134 – 135 a.s., zeznania M. T., k. 136 a.s., zeznania K. T., k. 136 – 137 a.s.).

Spadek po W. T. nabyli na podstawie ustawy po połowie K. T. i M. T.. Przyjęli go z dobrodziejstwem inwentarza (akt poświadczenie dziedziczenia, k. 25-26 akt ZUS, protokół dziedziczenia, k. 40-41 akt ZUS).

Zgodnie z protokołem złożenia wykazu inwentarza, sporządzonym w dniu 23 czerwca 2017r. przed notariuszem M. F., wysokość aktywów wchodzących w skład masy spadkowej określono na kwotę 12.527,00 zł. Wśród nich znalazły się:

1.  udział w wysokości 1/2 części w prawie własności do nieruchomości gruntowej oznaczonej jako działka ewidencyjna o numerze (...), o obszarze 623 m ², dla której Sąd Rejonowy w Legionowie IV Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą (...), o wartości 11.527,00 zł;

2.  samochód osobowy M. (...) o numerze VIN (...) o wartości 1.000,00 zł;

Po stronie pasywów wskazano natomiast:

1.  dług względem spółki pod (...) Bank (...) S.A. z siedzibą w W. z tytułu zadłużenia na karcie kredytowej w wysokości 5.984,78 zł,

2.  dług względem D. T. dotyczący opłat eksploatacyjnych w budynku mieszkalnym położonym na opisanej powyżej nieruchomości gruntowej w wysokości 4.214,37 zł,

3.  nieopłacone należności na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne i na Fundusz Pracy wobec Zakładu Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w W. Inspektorat w L. w łącznej wysokości 23.500,04 zł, w tym:

- nieopłacone należności na ubezpieczenia społeczne określone decyzją nr (...) z dnia 12 kwietnia 2013 roku w kwocie 11.107,40 zł,

- nieopłacone należności na ubezpieczenie zdrowotne określone decyzją nr (...) z dnia 12 kwietnia 2013 roku w kwocie 2.926,28 zł,

- nieopłacone należności na Fundusz Pracy określone decyzją nr (...) z dnia 12 kwietnia 2013 roku w kwocie 885,35 zł,

- nieopłacone należności na ubezpieczenia społeczne określone decyzją nr (...) z dnia 25 marca 2014 roku w kwocie 2.032,77 zł,

- nieopłacone należności na ubezpieczenie zdrowotne określone decyzją nr (...) z dnia 25 marca 2014 roku w kwocie 812,19 zł,

- nieopłacone należności na ubezpieczenie zdrowotne określone decyzją nr (...) z dnia 25 marca 2014 roku w kwocie 163,74 zł,

- nieopłacone należności na ubezpieczenia społeczne określone decyzją nr (...) z dnia 4 września 2013 roku w kwocie 4.050,54 zł,

- nieopłacone należności na ubezpieczenie zdrowotne określone decyzją nr (...) z dnia 4 września 2013 roku w kwocie 1.194,29 zł,

- nieopłacone należności na Fundusz Pracy określone decyzją nr (...) z dnia 4 września 2013 roku w kwocie 327,48 zł,

4.  koszty pogrzebu spadkodawcy w wysokości 21.008,00 zł, na które składają się koszty wymurowania pomnika w wysokości 2.500,00 zł, koszty nagrobku granitowego w wysokości 6.860,00 zł, koszty kostki wokół nagrobku, ławki i napisów w łącznej wysokości 1.750,00 zł, koszty zdjęcia w wysokości 250,00 zł, koszt zezwolenia wykupienia miejsca na cmentarzu w wysokości 6.848,00 zł i koszt ceremonii pogrzebowej w wysokości 2.800,00 zł (pozostały koszt ceremonii pogrzebowej w wysokości 4.000,00 zł został pokryty z zasiłku pogrzebowego) (protokół złożenia wykazu inwentarza z dnia 23 czerwca 2017r., k. 32 – 34 akt ZUS oraz k. 18 – 21 a.s.).

Decyzją z dnia 25 stycznia 2019r., numer O/3/2019r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych(...)Oddział w W. w pkt I określił wysokość zobowiązań zmarłego w dniu 19 grudnia 2016r. płatnika W. T. na łączną kwotę 119.537,05 zł, w tym:

1.  na ubezpieczenia społeczne:

•

63.227,79 zł - z tytułu nie opłaconych składek za okresy: od 04.2003r. do 05.2003r., 01.2004r., 03.2004r., od 06.2004r. do 08.2004r., 12.2004r., od 05.2005r. do 11.2005r., od 04.2006r. do 05.2006r., 03.2007r., 02.2008r., od 07.2008r. do 10.2008r., od 12.2008r. do 01.2012r., od 03.2012r. do 12.2016r.;

•

27.467,00 zł - z tytułu odsetek za zwłokę naliczonych na dzień otwarcia spadku, tj. 19 grudnia 2016r.;

•

20,40 zł - z tytułu kosztów upomnienia;

•

2.271,80 zł – z tytułu kosztów egzekucyjnych;

2.  na ubezpieczenie zdrowotne:

•

13.314,98 zł - z tytułu nie opłaconych składek za okresy: 09.2005r., 01.2006r., od 04.2006r. do 05.2006r., od 07.2008r. do 09.2008r., od 06.2009r. do 09.2011r., od 03.2012r. do 07.2012r., od 10.2012r. do 11.2012r., od 01.2013r. do 03.2013r., od 05.2013r. do 12.2014r., 03.2015r., 11.2015r., od 01.2016r. do 07.2016r., od 09.2016r., do 12.2016r.;

•

5.709,00 zł – z tytułu odsetek za zwłokę naliczonych na dzień otwarcia spadku,

tj. 19 grudnia 2016r.;

•

39,32 zł - z tytułu kosztów egzekucyjnych;

3.  na Fundusz Pracy:

•

5.193,76 zł - z tytułu nie opłaconych składek za okresy: od 05.2003r. do 06.2003r., 03.2004r., od 06.2004r. do 08.2004r., 12.2004r., od 08.2005r. do 11.2005r., 01.2006r., od 04.2006r. do 05.2006r., 07.2008r., 08.2008r., od 12.2008r. do 03.2009r., od 06.2009r. do 01.2010r., od 03.2010r. do 12.2011r., od 03.2012r. do 12.2016r.;

•

2.080,00 zł – z tytułu odsetek za zwłokę naliczonych na dzień otwarcia spadku,

tj. 19 grudnia 2016r.;

•

11,60 zł - z tytułu kosztów upomnienia;

•

201,40 zł - z tytułu kosztów egzekucyjnych.

W pkt II decyzji organ rentowy orzekł, że M. T. i K. T. ponoszą jako spadkobiercy płatnika W. T. solidarną odpowiedzialność za wymienione w pkt I zobowiązania, do wysokości stanu czynnego spadku, określonego w protokole wykazu inwentarza z 23 czerwca 2017r., sporządzonym przez notariusza M. F., tj. do wysokości 12.527,00 zł. Z kolei w pkt III decyzji spadkodawcy zostali poinformowani, iż wymienioną w pkt II zobowiązania kwotę należy wpłacić w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji na wymieniony indywidualny rachunek bankowy (decyzja ZUS z dnia 25 stycznia 2019r., k. 74-76v. akt ZUS).

Sąd Okręgowy ustalił powyższy stan faktyczny na podstawie powołanych dokumentów oraz w oparciu o zeznania świadka J. T., a także odwołujących M. T. i K. T..

Dokumenty oraz korespondujące z nimi zeznania były spójne. W sposób nie budzący wątpliwości wynika z nich, jakie koszty pogrzebu W. T. i w jakiej kwocie zostały poniesione oraz kto je pokrył. Ponadto dowody, na których Sąd się oparł, potwierdziły wzajemne rozliczenia między K. T. i jego babką J. T. oraz ustalenia, jakie K. T. poczynił z bratem. W tym zakresie, zdaniem Sądu, nie było podstaw, by dokumenty i zeznania kwestionować – szczególnie, że korespondowały ze sobą – dlatego zostały ocenione jako wiarygodne i stały się podstawą dokonanych ustaleń faktycznych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Spór w przedmiotowej sprawie dotyczył kwestii przeniesienia odpowiedzialności za zadłużenie spadkowe zmarłego W. T. na jego spadkobierców M. T. i K. T.. Spadkobiercy początkowo kwestionowali nie tylko okoliczność swej odpowiedzialności w świetle regulacji, które wskazali, ale również wysokość zadłużenia spadkodawcy. Ostatecznie, na rozprawie w dniu 2 października 2019r., pełnomocnik odwołującego K. T. i odwołujący M. T. wskazali, że wobec tego, że organ rentowy wyjaśnił, jak wyliczył zadłużenie określone w decyzji, nie kwestionowali wysokości zadłużenia. W związku z tym nastąpiło również cofnięcie, zgłoszonego w toku postępowania, wniosku o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego (k. 134 a.s.). Jedną kwestią sporną było więc to, czy odwołujący powinni ponosić odpowiedzialność do wysokości stanu czynnego spadku, zgodnie z treścią decyzji, wobec brzmienia przepisów kodeksu cywilnego, do których odsyła Ordynacja podatkowa, a także przy uwzględnieniu powołanej w odwołaniach okoliczności, że pokryli, korzystające z pierwszeństwa, koszty pogrzebu spadkodawcy.

Rozstrzygnięcie tak zakreślonego sporu, który się zarysował między stronami, wymaga w pierwszej kolejności analizy przepisów. I tak zgodnie z art. 31 ustawy z dnia 31 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2019r., poz. 300 – dalej jako u.s.u.s. lub ustawa systemowa), do należności z tytułu składek stosuje się odpowiednio m.in. art. 97 § 1, art. 98 § 1 i 2 pkt 1, 2, 5 i 7, art. 100, art. 101 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997r. - Ordynacja podatkowa (tekst jedn. Dz. U. z 2018r., poz. 800 – dalej jako o.p.). Z kolei art. 32 ustawy systemowej nakazuje stosować odpowiednio przepisy dotyczące składek na ubezpieczenia społeczne do składek na Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych i Fundusz Emerytur Pomostowych oraz na ubezpieczenie zdrowotne w zakresie: ich poboru, egzekucji, wymierzania odsetek za zwłokę i dodatkowej opłaty, przepisów karnych, dokonywania zabezpieczeń na wszystkich nieruchomościach, ruchomościach i prawach zbywalnych dłużnika, odpowiedzialności osób trzecich i spadkobierców oraz stosowania ulg i umorzeń.

Zgodnie z art. 97 § 1 ustawy Ordynacja podatkowa spadkobiercy podatnika przejmują przewidziane w przepisach prawa podatkowego majątkowe prawa i obowiązki spadkodawcy. Jak wynika z art. 98 § 1 tej samej ustawy, do odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania podatkowe spadkodawcy stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego (k.c.) o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz o odpowiedzialności za długi spadkowe. Zapis ten oznacza, że przepisy Kodeksu cywilnego stosowane są na mocy szczególnego odesłania, a tym samym tylko w zakreślonym zakresie. Aspekt dotyczący "przyjęcia i odrzucenia spadku" został uregulowany w art. 1012 - 1024 k.c., zaś kwestię "odpowiedzialności za długi spadkowe" wskazano w art. 1030 - 1034 ³ k.c. Zakres odesłania z art. 98 § 1 ustawy Ordynacja podatkowa został zatem wyraźnie zakreślony.

Art. 1012 k.c. stanowi, że spadkobierca może przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić. W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w wykazie inwentarza albo spisie inwentarza stanu czynnego spadku (art. 1031 § 2 k.c.). Ograniczenie odpowiedzialności do masy czynnej spadku dotyczy wszelkich długów spadkowych i oznacza, że wierzyciele spadkowi mogą poszukiwać zaspokojenia nie tylko z przedmiotów i praw wchodzących do spadku, lecz również ze składników majątku osobistego spadkobiercy, byleby łączna wartość roszczeń wierzycieli nie przekraczała wartości udziału spadkowego, jaki otrzymał konkretny spadkobierca.

W rozpatrywanej sprawie bezsporne było, że W. T. nie uiszczał składek na ubezpieczenia społeczne, zdrowotne oraz FP i FGŚP, co spowodowało powstanie zadłużenia, którego kwota stanowiąca 119.537,05 zł, nie była ostatecznie kwestionowana przez odwołujących. Nie budziło wątpliwości również i to, że spadkobiercami W. T. są jego synowie M. T. i K. T., którzy odziedziczyli spadek po połowie, co potwierdził notariusz w dniu 11 lipca 2017r. w akcie poświadczenia dziedziczenia i przyjęli go z dobrodziejstwem inwentarza. W świetle powołanych przepisów oznacza to, że odpowiedzialność odwołujących, jako spadkobierców W. T. istnieje tylko do wysokości stanu czynnego spadku – tak, jak przyjął ZUS w decyzji. Decyzja tego rodzaju – jak wynika m.in. z wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego z 18 lipca 2017r. ( (...), Lex nr 2336411) - "porządkuje" jedynie zakres odpowiedzialności podatkowej spadkobierców, których obowiązkiem jest uregulowanie wszystkich zobowiązań zgodnie z przepisami prawa cywilnego. Jeżeli określone w niej kwoty stanowić będą przedmiot postępowania egzekucyjnego, w jego toku dokonana zostanie weryfikacja czy istnieje jeszcze spadek (majątek) pozwalający na zaspokojenie zobowiązania spadkodawcy - dłużnika. Dodatkowo NSA podkreślił, że określenie znanych w dniu otwarcia spadku zobowiązań podatkowych spadkodawcy oraz orzeczenie o solidarnej odpowiedzialności spadkobierców za te zobowiązania, nie oznacza, że poniosą oni odpowiedzialność za długi spadkowe ponad wartość czynną spadku (wbrew treści art. 1031 § 2 k.c.). Wynika to z tego, że spłata długów spadkowych jest kwestią następczą.

W związku z powyższym okoliczność, że odwołujący ponieśli koszty związane z pogrzebem spadkodawcy, zaspokajając innego wierzyciela, jest bez znaczenia w przedmiotowej sprawie. Na etapie postępowania dotyczącego przeniesienia odpowiedzialności za długi spadkowe nie bada się, czy istnieje majątek, z którego zaspokoić się może wierzyciel. Co więcej, nie bada się, nawet, czy długi spadkowe nie przekraczają stanu czynnego spadku. Istotne, z punktu widzenia decyzji organu rentowego w tym przedmiocie, pozostaje jedynie to, kto jest spadkobiercą dłużnika oraz jaki jest jego zakres odpowiedzialności za długi spadkowe. Wskazać również należy, że decyzja organu rentowego jest tylko pierwszym krokiem, zmierzającym do egzekucji należności. Jest ona niezbędna, aby żądać od spadkobiercy zapłaty należności. Oznacza to, że pozostałe okoliczności faktyczne, które mogą w jakikolwiek sposób wpływać na możliwość uiszczenia zaległych składek, a zatem np. brak wystarczającego majątku, czy pokrycie części długów spadkowych przez spadkobiercę, nie mają dla wydania przedmiotowej decyzji znaczenia. One mogą wpłynąć jedynie na możliwość rzeczywistego pokrycia zaległości. Argumenty dotyczące pokrycia kosztów pogrzebu, które przekroczyły wartość przedmiotów majątkowych wchodzących w skład spadku, mogą być zatem rozważane dopiero na etapie postępowania egzekucyjnego. Podnoszenie tego rodzaju argumentów w odwołaniu od decyzji w przedmiocie ustalenia odpowiedzialności za zobowiązania spadkodawcy jest tym samym przedwczesne. Sama treść decyzji wskazuje, że organ nie podjął jeszcze kroków w celu wyegzekwowania roszczenia, innych niż wezwanie do dobrowolnej zapłaty. Dopiero w późniejszym czasie, na podstawie omawianej decyzji, będą mogły więc zostać wystawione właściwe tytuły wykonawcze będące podstawą do wszczęcia postępowania egzekucyjnego. W postępowaniu egzekucyjnym dłużnikowi, zgodnie z treścią art. 33 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, przysługuje zaś zarzut, którego podstawę może stanowić między innymi wykonanie lub umorzenie w całości albo w części obowiązku, przedawnienie, wygaśnięcie albo nieistnienie obowiązku (art. 33 pkt 1 powołanej ustawy). Podobne okoliczności (zdarzenia) mogą być także podstawą powództwa opozycyjnego (art. 840 k.p.c.), przy czym powództwo to dotyczyć będzie realizacji zobowiązania w wysokości przekraczającej zakres odpowiedzialności dłużnika. Ustalenie, czy w skład spadku wchodzi majątek pozwalający na zaspokojenie obciążających dłużnika (spadkobiercę) należności oraz jaka jest rzeczywista wartość tego majątku, należy bowiem ostatecznie do postępowania egzekucyjnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 września 1976r., IV PR 135/76, OSNCP 1977/4 poz. 80; wyrok Sądu Najwyższego z 5 października 2012r., I UK 174/12).

Uwzględniając powołane okoliczności Sąd Okręgowy zważył, że zaskarżona decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odpowiada prawu, zaś odwołujący nie przedstawili argumentacji mogącej prowadzić do jej wzruszenia. Gdyby jednak przyjąć, że stanowisko M. T. i K. T., wskazujące na konieczność uwzględnienia przez Sąd okoliczności, na jakie wskazuje art. 1032 k.p.c., jest słuszne, to decyzja organu i tak nie może podlegać zmianie. Wymieniony przepis przewiduje, że spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacił niektóre długi spadkowe, a nie wiedział i przy dołożeniu należytej staranności nie mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za niespłacone długi spadkowe tylko do wysokości różnicy między wartością stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów spadkowych, które spłacił (§ 1). Z kolei spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza i spłacając niektóre długi spadkowe, wiedział lub przy dołożeniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi odpowiedzialność za te długi ponad wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe. Nie dotyczy to spadkobiercy niemającego pełnej zdolności do czynności prawnych oraz spadkobiercy, co do którego istnieje podstawa do jego ubezwłasnowolnienia (§ 2).

Przed dokonaniem szczegółowej analizy zacytowanego przepisu w odniesieniu do okoliczności występujących w przedmiotowej sprawie, przypomnieć należy, że spadkobierca ma obowiązek (mimo braku wyraźnego uregulowania) uwzględnienia interesów wszystkich znanych mu wierzycieli spadkowych. Powinien zatem, na co już wskazywano, być zorientowany w całości zadłużenia spadku i nie może zaspokajać wierzycieli jedynie w kolejności zgłaszania się, chyba że wartość stanu czynnego spadku wystarcza na pokrycie wszystkich należności. W sytuacji, gdy wartość stanu czynnego spadku jest niższa niż wartość długów spadkowych, istnieje obowiązek „należytego zaspokajania” wszystkich długów spadkowych, o których spadkobierca wie i wiedzieć powinien (argument z art. 1032 § 2 k.c.).

W przedmiotowej sprawie odwołujący zaspokajali dług względem J. T. w związku z kosztami pogrzebu spadkodawcy niejako w etapach – przed sporządzeniem i po sporządzeniu protokołu złożenia wykazu majątku. W tej drugiej fazie, a więc po 23 czerwca 2017r. wiedzieli, że poza kosztami pogrzebu, istnieją inne długi spadkowe, m.in. Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W związku z tym nie mogą powoływać się na brzmienie art. 1032 § 1 k.c. Natomiast przed 23 czerwca 2017r. – jak wskazywali – mogli nie posiadać wiedzy o innych długach spadkowych, ale art. 1032 § 1 k.c. w miejsce wcześniejszego zwrotu "nie wiedząc o istnieniu innych długów" wprowadził zwrot "nie wiedział i przy dołożeniu należytej staranności nie mógł się dowiedzieć o istnieniu innych długów". Aktualne brzmienie ww. przepisu zmienia sytuację prawną dłużnika (spadkobiercy lub zapisobiercy windykacyjnego). Chodzi mianowicie o to, że dla ograniczenia lub wyłączenia odpowiedzialności za dług ujawniony po spłacie innych długów nie wystarczy powołanie się na brak wiedzy o tym długu. Samo powołanie się na brak wiedzy o danym długu i wykazanie tego faktu w postępowaniu sądowym nie ma prawnego znaczenia, nie uwalnia jeszcze od odpowiedzialności. Spadkobierca lub zapisobierca windykacyjny musi nadto wykazać, że przy dołożeniu należytej staranności nie mógł się dowiedzieć o istnieniu danego długu. Tym samym ustawa nakłada na dłużnika spadkowego obowiązek określonego zachowania, a mianowicie obowiązek starannego działania przy ustalaniu istnienia i wysokości długów spadkowych. W praktyce oznacza to obowiązek wykazania określonej aktywności przy ustalaniu istnienia długów obciążających spadek. W rozpatrywanym przypadku odwołujący mający wiedzę o prowadzeniu działalności gospodarczej przez W. T. przy dołożeniu należytej staranności mogli się dowiedzieć o jego długach względem ZUS. Skoro należytej staranności w zakresie ustalania długów spadkowych nie dowiedli w postępowaniu sądowym, to tym samym nie mogą żądać uwzględnienia ich odpowiedzialności w granicach z art. 1032 § 1 k.c.

Niezależnie od przedstawionych wyżej rozważań Sąd Okręgowy wskazuje, że o tym, jaka ostatecznie będzie odpowiedzialność spadkobierców za długi spadkowe, a więc czy w granicach określonych w art. 1032 § 1 k.c. czy w art. 1032 § 2 k.c., rozstrzygnie ostatecznie postępowanie egzekucyjne. Argumentacja przemawiająca za takim stanowiskiem została przedstawiona w początkowej części rozważań. Można ją uzupełnić dodatkowo o wskazanie, że – jak wyjaśnił Naczelny Sąd Administracyjny w składzie siedmiu sędziów w uchwale z dnia 23 maja 2016r. ( (...) 6/15) - decyzja z art. 100 Ordynacji podatkowej nie jest decyzją o odpowiedzialności spadkobierców, ale decyzją określającą zakres odpowiedzialności spadkobierców. Tak bowiem stanowi § 1 ww. przepisu. Zakres ten może obejmować jedną lub więcej należności spadkodawcy. Przepis art. 100 o.p. nie wskazuje, by organ miał orzekać o wysokości zobowiązania spadkobierców. W § 2 art. 100 o.p. mówi się o zobowiązaniach spadkodawcy, o których traktuje art. 98 § 1 i 2, z zastrzeżeniem § 2a, które organ podatkowy ma określić w decyzji, i chodzi tu o zobowiązania znane na dzień otwarcia spadku. Zobowiązania te istnieją w dniu otwarcia spadku, a śmierć spadkodawcy ich nie unicestwia. Przejmą je spadkobiercy jako sukcesorzy. Są to zobowiązania (należności) spadkodawcy, a nie spadkobiercy. Można więc powiedzieć, że przedmiotem rozstrzygnięcia organu podatkowego w przypadkach określonych w art. 100 o.p. będzie "zakres odpowiedzialności spadkobiercy". Organ podatkowy, prowadząc postępowanie, o którym mowa w art. 100 § 1 o.p., ustala stan faktyczny sprawy, odpowiedzialność spadkobierców i jej zakres. Z tego też tytułu w oparciu o posiadane dane określa należności, o których mowa w art. 98 § 1 i 2 o.p. (zakres przedmiotowy) i spadkobierców odpowiedzialnych za te należności (zakres podmiotowy). Należy przy tym zaznaczyć, że podmiotowy zakres odpowiedzialności spadkobierców organ określa w oparciu o posiadane prawomocne postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku, zarejestrowany akt poświadczenia dziedziczenia albo europejskie poświadczenie spadkowe. Wszystkie te kwestie są elementem stanu faktycznego. Powyższe oznacza, że zarówno zakres przedmiotowy, jak i podmiotowy określa się na dzień otwarcia spadku, a więc ze skutkiem ex tunc. Decyzja o zakresie odpowiedzialności spadkobierców ma więc charakter deklaratoryjny. Potwierdził to również Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 24 kwietnia 2018r. ( (...)).

Organ rentowy w rozpatrywanym przypadku, zgodnie z tym co wynika z orzecznictwa i ustawy Ordynacja podatkowa, według stanu na dzień otwarcia spadku określił przedmiotowy i podmiotowy zakres odpowiedzialności spadkobierców W. T.. Kwestie związane konkretnie ze spłatą długów spadkowych mają natomiast charakter następczy i w postępowaniu egzekucyjnym powinna być dokonana weryfikacja w tym zakresie. Postępowanie, które przeprowadził organ rentowy, a Sąd zgodnie ze swoim uprawnieniem jedynie je kontroluje, zostało więc przeprowadzone w sposób zgodny z prawem. Prawu odpowiada również kończąca to postępowanie decyzja zaskarżona przez K. T. i M. T.. W konsekwencji odwołania podlegały oddaleniu na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd orzekł na podstawie art. 108 k.p.c. stosując w tym względzie zasadę finansowej odpowiedzialności za wynik sprawy, wyrażoną w art. 98 k.p.c. oraz w oparciu o dyspozycję § 2 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2018r., poz. 265).

W ocenie Sądu nie zachodziły podstawy do zastosowania w sprawie art. 102 k.p.c. i odstąpienia od obciążenia odwołujących kosztami zastępstwa procesowego, o co na rozprawie w dniu 2 października 2019r. wnioskowali odwołujący M. T. oraz pełnomocnik odwołującego K. T., powołując się na sytuację rodzinną i finansową oraz na działanie w dobrej wierze.

Wymieniony przepis ustanawia zasadę słuszności, będącą odstępstwem od zasady odpowiedzialności za wynik procesu i jest rozwiązaniem szczególnym, niepodlegającym wykładni rozszerzającej, wykluczającym stosowanie wszelkich uogólnień, wymagającym do swego zastosowania wystąpienia wyjątkowych okoliczności. Przy tym nie konkretyzuje on pojęcia wypadków szczególnie uzasadnionych, tylko pozostawia ich kwalifikację, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności danej sprawy, sądowi. Do okoliczności branych pod uwagę przez sąd przy ocenie przesłanek zastosowania dyspozycji omawianego przepisu według doktryny i orzecznictwa zaliczyć można nie tylko te sytuacje związane z samym przebiegiem postępowania, lecz także dotyczące stanu majątkowego i sytuacji życiowej strony. Przy tym sama tylko sytuacja ekonomiczna strony przegrywającej, nawet tak niekorzystna, że strona bez uszczerbku dla utrzymania własnego i członków rodziny nie byłaby w stanie ponieść kosztów, nie stanowi podstawy zwolnienia – na podstawie art. 102 – z obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi, chyba że na rzecz tej strony przemawiają dalsze szczególne okoliczności, które same mogłyby być niewystarczające, lecz łącznie z trudną sytuacją ekonomiczną wyczerpują znamiona wypadku szczególnie uzasadnionego (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 2011r., IV CZ 111/11, LEX nr 1119554; wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 25 czerwca 2019r., I ACa 210/19; wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 12 marca 2019r., I ACa 785/16).

W przedmiotowej sprawie – poza trudną sytuacją finansową odwołującego M. T., która zresztą stała się podstawą do ustanowienia dla niego pełnomocnika z urzędu oraz ogólnie przedstawioną przez pełnomocnika sytuacją rodzinną i finansową odwołującego K. T., która jednak nie została zaprezentowana konkretnie oraz poparta dowodami – strony odwołujące wskazywały na działanie w dobrej wierze. W ocenie Sądu wskazane argumenty, ani każdy z osobna, ani rozpatrywane łącznie, nie wyczerpują znamion szczególnego przypadku, na jaki wskazuje art. 102 k.p.c. Po pierwsze, należy zakładać, że każda bądź nie niemal każda strona występująca z pozwem czy też wnosząca odwołanie działa w dobrej wierze i w subiektywnym przekonaniu o słuszności swego stanowiska. Jeśli za takim przekonaniem nie przemawiają jakieś szczególne, usprawiedliwiające to przekonanie okoliczności – a takich w przedmiotowej sprawie zabrakło – to trudno mówić, by miał miejsce przypadek wyjątkowy, który mógłby w razie przegrania procesu doprowadzić do nieobciążania kosztami w całości bądź w części. Po drugie, sytuacja finansowa i rodzinna, która została zaakcentowana w odniesieniu do obu odwołujących, jak wynika z orzecznictwa, nie jest wystarczającą przesłanką do zastosowania art. 102 k.p.c. i tak też było w rozważanym przypadki. Sąd zatem, nie stosując wymienionego przepisu, orzekł zgodnie z zasadą ustaloną w art. 98 k.p.c., zasądzając od odwołujących solidarnie na rzecz organu rentowego kwotę 3.600 zł, wyliczoną przy uwzględnieniu wartości przedmiotu sporu, którą w sprawach o odpowiedzialność spadkobierców za nieopłacone zobowiązania składkowe, wyznacza wysokość tychże zobowiązań.

ZARZĄDZENIE

Odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć:

- pełnomocnikowi odwołującego K. T. – bez pouczenia;

- odwołującemu M. T. ((...)