Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 maja 2019 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 17 maja 2019 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa P. M.

przeciwko Skarbowi Państwa - Dyrektorowi Zakładu Karnego w B., Dyrektorowi Zakładu Karnego w D., Dyrektorowi Zakładu Karnego nr(...)w Ł., Dyrektorowi Aresztu Śledczego w B. i Ministrowi Sprawiedliwości w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie

z dnia 4 grudnia 2018 r. sygn. akt I C 592/18

uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie w całości i sprawę przekazuje

Sądowi Okręgowemu w Olsztynie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za dugą instancję.

(...)

Sygn. akt: I ACa 95/19

UZASADNIENIE

Powód P. M. wnosił o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa – reprezentowanego przez Dyrektora Zakładu Karnego w B., Dyrektora Zakładu Karnego w D., Dyrektora Zakładu Karnego nr (...)w Ł., Dyrektora Aresztu Śledczego w B. i Ministra Sprawiedliwości, a zastępowanego w procesie przez Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej, kwoty 400.000 zł tytułem zadośćuczynienia wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu tj. od dnia 24 września 2018 r. do dnia zapłaty, powołując się na naruszenie jego dóbr osobistych w związku z niehumanitarnymi warunkami odbywania kary pozbawienia wolności, przejawiającymi się w nienależytym zapewnieniu ochrony zdrowia powoda, niezapewnieniem właściwych warunków bytowych i sanitarnych w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności oraz poniżającego traktowania jego osoby.

Pozwany Skarb Państwa wnosił o oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów procesu.

Wyrokiem z dnia 4 grudnia 2018 r. Sąd Okręgowy w Olsztynie oddalił powództwo (punkt I.) oraz zasądził od powoda P. M. na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej kwotę 240 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (punkt II.).

Z ustaleń poczynionych przez Sąd Okręgowy wynikało, że powód odbywał karę pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w B., z przerwami od dnia 12 grudnia 2012 r. do dnia 30 października 2018 r., w Zakładzie Karnym w D., z przerwami od dnia 20 października 2015 r. do dnia 8 grudnia 2017 r., w Zakładzie Karnym Nr 2 w Ł. od dnia 23 maja 2018 r. do dnia 10 lipca 2018 r. oraz w Areszcie Śledczym w B. od dnia 4 stycznia 2017 r. do dnia 9 lutego 2017 r. W okresie nieobjętym przedawnieniem (o którym mowa dalej) w trakcie osadzenia powód przebywał, w Zakładzie Karnym w B., w celach: 2-osobowych (nr 16,29,142,43,87; oddział VIII, VI, XI, IV), 4-osobowych (nr 76, 69, 133,145; oddział XIX, XVII), 5-osobowych (nr 97; oddział VIII), 16-osobowych (nr 157, 116, 47; oddział IX, X, XIII). W Zakładzie Karnym w D. powód przebywał w celach: 3-osobowych (nr 8; oddział I), 6-osobowych (nr 11; oddział I), 8-osobowych (nr 9; oddział I), 12-osobowych (nr 14; oddział II), w Zakładzie Karnym Nr (...)w Ł. powód przebywał w celach nr 202, 204, 305, oddziały II i III, zaś
w Areszcie Śledczym w B. powód przebywał w celi szpitalnej nr 206, oddział III. Nie wydano wobec niego decyzji o umieszczeniu w warunkach niezapewniających normy 3m ^{( 2)} powierzchni celi na osadzonego w trybie art. 110 k.k.w. Powód, przebywając w Zakładzie Karnym w B., na przestrzeni 2014 r. zgłaszał się do specjalisty z powodu bólu kolan. Wizyty lekarskie były kontynuowane również
w 2015 r. w dniach: 5 stycznia, 8 stycznia, 15 stycznia, 29 stycznia, 7 sierpnia, 12 sierpnia, 15 października. Podczas wizyt stwierdzono u powoda przebyte ropne zapalenie kolana lewego, wykonano rtg, punkcje, antybiotykoterapię, a także skierowano powoda na artroskopię. Zakład Karny Nr (...) w Ł. w piśmie z dnia 6 listopada 2015 r. poinformował, że w tutejszym Oddziale Chirurgicznym nie wykonują zabiegów artroskopowych na więzadłach stawu kolanowego. W dniach 2-4 stycznia 2017 r. powód był hospitalizowany w Szpitalu (...) w K. z powodu ostrego zapalenia trzustki. Następnie 4 stycznia 2017 został skierowany do ZOZ Aresztu Śledczego w B. w związku z powyższą dolegliwością. W trakcie pobytu nacięto ropowicę okolicy stawu kolanowego lewego, włączono antybiotykoterapię. Przeprowadzono rtg jamy brzusznej, rtg klatki piersiowej, usg jamy brzusznej. Powód przebywał tam do 9 lutego 2017 r. W Zakładzie Karnym Nr 2 w Ł. powód przebywał w dniach 22 maja – 10 lipca 2018 r. w związku
z koniecznością leczenia. Z powodem przeprowadzono 3 rozmowy psychologiczne, sporządzono również projekt oceny okresowe. Kontynuowano leczenie w Zakładzie Karnym w B.. Powód odbywał konsultacje urologiczne, dermatologiczne, chirurgiczne, ortopedyczne.

Sąd Okręgowy wskazał następnie, że strona pozwana podniosła zarzut przedawnienia roszczenia powoda w zakresie w jakim dotyczyło ono pobytu powoda w Zakładzie Karnym w B. przed dniem 27 czerwca 2014 r. Powód wniósł pozew 24 września 2018 r., a jego zarzuty dotyczyły przebywania jako osadzonego w okresie od 12 grudnia 2012 r. do 30 października 2018 r. Stosując przepis art. 442 ¹ k.c., należało zdaniem Sądu I instancji stwierdzić, iż roszczenie o zadośćuczynienie z tytułu czynu niedozwolonego, jakim miało być naruszenie dóbr osobistych powoda przez stronę pozwaną, przedawniło się w tej części, która dotyczyła okresu wcześniejszego niż trzy lata przed wejściem w życie art. 442 ¹ k.c. w nowym brzmieniu – a więc okresu przed 27 czerwca 2014 r.

Następnie, Sąd Okręgowy stwierdził, iż dał wiarę wszystkim zgromadzonym dowodom. Zastrzegł, że dowody przedstawione przez powoda przyniosły w wielu miejscach ustalenia odmienne od twierdzeń powoda – w szczególności w zakresie przebiegu opieki medycznej nad powodem. W świetle poczynionych w sprawie ustaleń roszczenia powoda nie zasługiwały na uwzględnienie.

W ocenie Sądu I instancji, przedstawiony przez strony materiał dowodowy, tak
w postaci dokumentów, wyjaśnień, jak i twierdzeń samego powoda, nie dawał podstaw do uznania zarzutów powoda za udowodnione w stopniu uzasadniającym uwzględnienie powództwa w jakiejkolwiek części. Brak było dowodów potwierdzających, że warunki bytowe panujące w celach, w których przebywał powód, nie spełniały norm przewidzianych obowiązującymi przepisami. Odnosząc się do zarzutów powoda dotyczących nieprawidłowej opieki medycznej, Sąd Okręgowy ocenił je jako bezzasadne i nieudowodnione. Wywodził że, w żaden sposób nie wykazano, że powód pozostawał bez opieki medycznej lub że powodowi odmawiano opieki medycznej. Zgromadzony materiał dowodowy, w tym dokumentacja medyczna, świadczyły o tym, że wszelkie konieczne badania, jak również te, o których przeprowadzenie powód prosił, były wykonywane. Nieudowodnione i bezzasadne pozostały również zarzuty poniżania, straszenia i nieludzkiego traktowania. Powód nie wskazał, w jaki sposób miało się to odbywać, co za tym idzie nie przedstawił również żadnych dowodów, wskazując tylko na pogorszenie się jego zdrowia psychicznego, tak więc trudno było uznać tenże zarzut naruszenia dobra osobistego powoda za zasadny.

Sąd Okręgowy wskazywał ponadto, że powód został w toku postępowania zawiadomiony o rozprawie, na której zapadło rozstrzygnięcie. Powód został zawiadomiony w ten sposób, że skierowano zawiadomienie za pośrednictwem ZK w B., przy czym w uzupełniających wyjaśnieniach ZK w B. pismem z 26 listopada 2018 r. wskazał, że powoda „zdjęto” z ewidencji osadzonych. Nie wskazano nowego miejsca zamieszkania powoda, miejsca takiego nie zawierało również żadne z pism, których autorem był powód. W związku z powyższym Przewodniczący zarządził skierowane zawiadomienie powoda o rozprawie, pozostawić w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia na dzień 13 listopada 2018 r., co pozostawało w zgodzie z art. 136 § 2 k.p.c. Zgodnie z treścią art. 149 § 2 k.p.c. o posiedzeniach jawnych zawiadamia się strony i osoby zainteresowane. Powód został zawiadomiony o terminie rozprawy wyznaczonej na dzień 4 grudnia 2018 r. we właściwy sposób, określony w art. 137 § 2 i w art. 136 § 2 k.p.c. Niestawiennictwo powoda na rozprawie w takiej sytuacji zdaniem Sądu I instancji nie stanowiło przeszkody do rozpoznania sprawy i wydania wyroku.

Nadto, Sąd Okręgowy ponownie podkreślał, że powód nie udowodnił wskazanych w pozwie zarzutów dotyczących nieprawidłowości w funkcjonowaniu jednostek, w których był osadzony, względnie tego, że naruszyły one jego dobra osobiste czy prawa skazanego wskazane w art. 102 k.k.w. , co skutkowało koniecznością oddalenia powództwa na podstawie art. 417 k.c. oraz art. 23 w zw. z art. 24 k.c. w zw. z art. 448 k.c. O kosztach procesu orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. i art. 32 ust. 1 ustawy z 15.12.2016 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa w zw. z § 8 pkt 26 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie – gdyż sprawa dotyczyła roszczenia związanego z warunkami wykonywania kary pozbawienia wolności.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 4 grudnia 2018r. wniósł powód P. M., który zaskarżył powyższy wyrok w całości, zarzucając mu naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na wynik sprawy to jest:



art. 379 pkt 5 k.p.c. w zw. art. 149 § 2 k.p.c. oraz art. 136 § 2 k.p.c. przez pozbawienie pozwanego możności obrony swych praw na skutek nie zawiadomienia go o terminie posiedzenia wyznaczonego na dzień 4 grudnia 2018 r., na którym zapadło zaskarżone orzeczenie, mimo iż w piśmie z dnia 8 października 2018 r. wskazał on adres zameldowania, co stanowi przyczynę nieważności postępowania;



art. 379 pkt 5 k.p.c. w zw. z art. 214 § 1 k.p.c. oraz art. 224 § 1 k.p.c. przez nie odroczenie rozprawy w dniu 4 grudnia 2018 r. pomimo nieprawidłowości w doręczeniu zawiadomienia pozwanemu o posiedzeniu co doprowadziło do pozbawienia strony pozwanej możności obrony jej praw i skutkowało nieważnością postępowania;



art. 232 zd. 2 k.p.c. w zw. z art. 299 k.p.c. przez niedopuszczenie z urzędu dowodu z przesłuchania powoda w charakterze strony oraz obszernej dokumentacji medycznej, którą powód posiadał ( której nie mógł skopiować przebywając w ZK), którą zobowiązał się na wezwanie Sądu udostępnić, które to dowody potwierdziłyby zasadność roszczenia powoda wynikającą z bezprawnego naruszenia jego dóbr osobistych w związku z niezapewnieniem adekwatnej opieki medycznej, przy jednoczesnym niewyjaśnieniu przez Sąd faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy;



art. 224 § 1 i art. 232 zd. 2 k.p.c. poprzez brak dopuszczenia z urzędu dowodu w postaci dokumentacji medycznej powoda z jego pobytu w jednostkach penitencjarnych w okresie nie objętym przedawnieniem, mimo iż w świetle wskazanych w pozwie okoliczności faktycznych konieczność przeprowadzenia tego dowodu na okoliczność pogłębiania się choroby powoda z uwagi na jej nieleczenie jest oczywista z punktu widzenia wyjaśnienia sprawy, a powód działający bez profesjonalnego pełnomocnika był nieporadny, co w konsekwencji doprowadziło do nierozpoznania istoty sprawy;



błędne ustalenie, że:

a)  na skutek działań oraz zaniechań pozwanego w zakresie sprawowanej opieki medycznej nad powodem nie doszło do bezprawnego naruszenia jego dóbr osobistych w postaci utraty zdrowia,

b)  żadne z pism powoda nie wskazywało jego miejsca zamieszkania po opuszczeniu zakładu karnego, podczas gdy powód w piśmie z dnia 8 października 2018 r. (wpływ do Sądu 10.10.2019 r.) wyraźnie podał swój adres zameldowania „na wolności".

W oparciu o tak sformułowane zarzuty wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości, zniesienia postępowania przed Sądem I instancji w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

SĄD APELACYJNY ZWAŻYŁ, CO NASTĘPUJE:

Apelacja powoda okazała się zasadna.

Sąd Apelacyjny podziela zarzut apelacji, iż w niniejszej sprawie doszło do naruszenia art. 379 pkt. 5 k.p.c. w zw. z art. 149 § 2 k.p.c. poprzez pozbawienie pozwanego możliwości obrony swoich praw na skutek nie zawiadomienia go o terminie rozprawy w dniu 4 grudnia 2018r. Nastąpiło to ponadto w sytuacji, gdy Skarżący, a co uszło uwadze Sądu - w piśmie procesowym z dnia 8 października 2018r. wskazał swój adres zamieszkania tj. (...) gm. S., (...)-(...) O..

Zarówno w judykaturze, jak i w doktrynie funkcjonuje stanowisko, iż czasowa zmiana miejsca pobytu związana z pozbawieniem wolności nie jest zmianą miejsca zamieszkania strony w rozumieniu art. 136 k.p.c. (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z 12 grudnia 2013r. w sprawie III CZ 89/12, L.).

Z uwagi na powyższe, powziąwszy z informacji Zakładu Karnego wiadomość, iż Powód opuścił Zakład Karny, Sąd I instancji powinien odroczyć rozprawę i doręczyć powodowi zawiadomienie o terminie rozprawy na adres zamieszkania, jaki P. M. wskazał do akt. Wskazanie adresu zamieszkania przez powoda nastąpiło bowiem na wezwanie Sądu Okręgowego w ramach uzupełniania braków formalnych pozwu, w piśmie procesowym z dnia 8 października 2018r i stało na przeszkodzie zastosowaniu procedury przewidzianej w art. 136 § 2 k.p.c. tj. pozostawienia nie odebranego przez stronę zawiadomienia w aktach ze skutkiem doręczenia jeżeli strona nie zawiadomiła Sądu o zmianie swojego miejsca zamieszkania. Na przeszkodzie zastosowania procedury przewidzianej w art. 136 § 2 k.p.c. stoi bowiem okoliczność posiadania przez sąd wiedzy o rzeczywistym adresie stronie, którą miał obowiązek uwzględnić w dalszym toku czynności, jakie podejmował w niniejszej sprawie.

W tym stanie rzeczy Sąd I instancji nie powinien przystępować w dniu 4 grudnia 2018r. do merytorycznego rozpoznania sprawy. Uchybienie jakiego dopuścił się Sąd Okręgowy bezpodstawnie uznając zainteresowanego za powiadomionego o terminie rozprawy skutkowało dla strony, działającej w sprawie bez pełnomocnika – niemożnością obrony swych praw w procesie, a zapadły wyrok oddalający powództwo rodził dla niej negatywne skutki prawne.

W tych okolicznościach, nie może ulegać wątpliwości, iż postępowanie przed Sądem Okręgowym było dotknięte wadą nieważności, o jakiej mowa w art. 379 pkt. 5 k.p.c.

Przy ponownym rozpoznaniu niniejszej sprawy, Sąd Okręgowy umożliwi powodowi przedstawienie jego stanowiska w sprawie oraz rozważy wnioski stron dotyczące uzupełnienia materiału dowodowego w sprawie.

Z uwagi na powyższe, na zasadzie art. 386 § 2 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c. orzeczono jak w sentencji.

(...)