Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 lutego 2020 r.

Sąd Okręgowy w Olsztynie – Wydział I Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący sędzia Sądu Okręgowego Przemysław Jagosz

Protokolant prac. sąd Natalia Indyka

po rozpoznaniu w dniu 17 lutego 2020 r., w Olsztynie, na rozprawie,

sprawy z powództwa M. H.

przeciwko Skarbowi Państwa – Dyrektorowi Izby(...)w O.

o zapłatę i ustalenie

I.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda:

a)  odszkodowanie w kwocie 36 488,75 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 26.10.2018 r. do dnia zapłaty,

b)  zadośćuczynienie w kwocie 150 000 zł z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 26.10.2018 r. do dnia zapłaty

i oddala powództwo o zapłatę w pozostałym zakresie;

II.  oddala powództwo o ustalenie;

III.  znosi wzajemnie koszty procesu między stronami;

IV.  nakazuje ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Olsztynie nieuiszczone w części koszty sądowe:

a)  od powoda z roszczenia zasądzonego w pkt. I - w kwocie 15 135,21 zł,

b)  od pozwanego – w kwocie 4 491,79 zł.

Sygn. akt I C 389/18

UZASADNIENIE

Powód początkowo żądał od pozwanego Skarbu Państwa – którego reprezentantem oznaczono Dyrektora Izby (...)w O. - zapłaty 1 900 000 zł, jako zadośćuczynienia i odszkodowania za krzywdę i szkodę, jakich miał doznać przez wydanie w dniu 2.03.2015 r. ostatecznej decyzji Dyrektora (...)w O. (obecnie Izba (...)). Wskazaną decyzją utrzymano w mocy orzeczenie dyscyplinarne wydane w stosunku do powoda i na tej podstawie został on dyscyplinarnie wydalony ze służby. Ostatecznie decyzja z 2.03.2015 r. została uchylona w postępowaniu sądowo-administracyjnym, postępowanie dyscyplinarne umorzono, a powód został przywrócony do pracy. Dopóki to nie nastąpiło powód nie pracował i nie mógł znaleźć nowego zatrudnienia. Załamał się psychicznie i zaczął odczuwać dolegliwości fizyczne, a w związku z tym ponosił wydatki na terapię i leczenie, a od 17.12.2017 r. uzyskał prawo do renty z uwagi na częściową niezdolność do pracy.

Po częściowym cofnięciu powództwa o zadośćuczynienie ze zrzeczeniem się tego roszczenia, ostatecznie powód dochodził kwoty 300 000 zł tytułem zadośćuczynienia za krzywdę wynikłą z rozstroju zdrowia oraz kwoty 100 000 zł tytułem naprawienia szkody, obejmującej wydatki na terapię psychologiczną (20 wizyt po 100 zł), rehabilitację (40 sesji po 100 zł), dojazdy na te zajęcia (2 000 zł), lekarstwa (1 000 zł miesięcznie do sierpnia 2017 r., a od tego miesiąca 600 zł miesięcznie), utracony dodatek kontrolerski (250-300 zł miesięcznie w okresie 36 miesięcy), różnicę między rentą, jaką otrzymuje obecnie, a jaką otrzymywałby, gdyby nie został wydalony ze służby).

Ponadto żądał ustalenia odpowiedzialności pozwanego na przyszłość w związku z pogorszeniem stanu zdrowia.

(pozew, pisma precyzujące k. 81-82, 151, postanowienie k. 155, pismo cofające częściowo pozew i rozszerzające o żądanie ustalenia – k. 228-229, postanowienie o umorzeniu postępowania w zakresie cofniętego pozwu – k. 239)

Pozwany Skarb Państwa wniósł o oddalenie powództwa, podnosząc, że:

a)  pozwany postępował zgodnie z prawem, gdyż postępowanie dyscyplinarne wynikło z przekonania o naruszeniu przez powoda spoczywających na nim obowiązków,

b)  powód nie wykazał, aby brak możliwości zatrudnienia do czasu przywrócenia do służby oraz jego obecny stan zdrowia miał związek z postępowaniem dyscyplinarnym i wydaleniem ze służby,

c)  powód nie udowodnił wysokości swoich roszczeń, zaś wskazane przez niego kwoty są rażąco wygórowane.

Ponadto wnosił o zwrot kosztów procesu, w tym w zakresie cofniętego powództwa.

(odpowiedź na pozew k. 135-141, pismo uzupełniające k. 166-167)

Sąd ustalił, co następuje:

W świetle twierdzeń stron oraz przedstawionych przez nie dokumentów za bezspornie wykazane należało uznać, że:

1.  od 2006 r. powód pełnił służbę funkcjonariusza celnego,

2.  w dniu 5.08.2013 r. Naczelnik (...)w O. wszczął postępowanie dyscyplinarne za naruszenie obowiązków, jakiego powód miał się dopuścić podczas służby w dniach 31.07/1.08.2013 r.,

3.  w dniu 5.02.2014 r. zapadło orzeczenie dyscyplinarne, którym Naczelnik uznał powoda za winnego naruszenia obowiązków służbowych i wymierzył karę dyscyplinarną wydalenia ze służby,

4.  w dniu 2.03.2015 r. orzekający w drugiej instancji Dyrektor (...)w O. utrzymał w mocy orzeczenie Naczelnika,

5.  w dniu 30.06.2015 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w O., rozpoznając skargę powoda na orzeczenie Dyrektora, uchylił to orzeczenie i poprzedzające jej orzeczenie Naczelnika oraz orzekł, że zaskarżone orzeczenie dyscyplinarne nie podlega wykonaniu,

6.  w dniu 6.05.2016 r. Naczelny Sąd Administracyjny oddalił skargę kasacyjną Dyrektora (...)od orzeczenia wskazanego wyżej w pkt. 5,

7.  w uzasadnieniach orzeczeń Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego i Naczelnego Sądu Administracyjnego wskazano, że orzeczenia dyscyplinarne zapadły z naruszeniem prawa, gdyż:

a)  nie przeprowadzono wnikliwej oceny dowodów, część z nich pomijając lub rezygnując z ich przeprowadzenia,

b)  nie ustalono okoliczności faktycznych sprawy w sposób nie budzący wątpliwości,

c)  nie uzasadniono należycie tych rozstrzygnięć,

d)  z dokumentów sprawy nie wynikało, aby powód miał obowiązek dokonania czynności, których dotyczył zarzut dyscyplinarny, wobec czego okoliczność ta wymagałaby wyjaśnienia,

8.  w obu orzeczeniach sądów administracyjnych wskazano nadto na okoliczności, które powinny zostać przeanalizowane przez organy dyscyplinarne w celu ustalenia, czy powód dopuścił się zarzucanego mu przewinienia,

9.  w dniu 21.06.2017 r. Dyrektor Izby (...)w B. umorzył postępowanie dyscyplinarne przeciwko powodowi, ustalając, że brak jest podstaw do przypisania mu popełnienia zarzuconego przewinienia dyscyplinarnego, gdyż nie powierzono mu obowiązków, których niedopełnienie było przedmiotem zarzutu (k. 23v),

10.  równolegle z postępowaniem dyscyplinarnym toczyło się postępowanie karne, w którym powoda oskarżono o popełnienie przestępstwa z art. 231 § 1 Kodeksu karnego (k.k.), polegającego na tym, że w dniu 1.08.2013 r. miał nie dopełnić swoich obowiązków służbowych (będących także przedmiotem opisanego wyżej postępowania dyscyplinarnego), czym jednocześnie miał działać na szkodę interesu publicznego,

11.  wyrokiem Sądu Rejonowego wB.z dnia 13.05.2015 r. powód został uniewinniony od tego zarzutu, a Sąd Okręgowy w O. w dniu 9.10.2015 r., w wyniku rozpoznania apelacji Prokuratora, wyrok ten utrzymał w mocy, uznając, że powód nie miał obowiązku , którego niedopełnienie mu zarzucono (k. 17-20),

12.  w okresie wydalenia z pracy, do którego doszło w wyniku orzeczenia dyscyplinarnego organu II. instancji z dnia 2.03.2015 r., tj. w okresie od marca 2015 r. do czerwca 2016 r., kiedy to został przywrócony do służby po wyroku NSA z dnia 6.05.2016 r., wynagrodzenie należne powodowi wraz z nagrodą roczną, których nie otrzymał w związku z wydaleniem ze służby, powinno wynieść łącznie 44 208,43 zł netto (60 121,76 zł brutto, w tym nagroda 2 969,59 zł brutto, 2 128,05 zł netto),

13.  po przywróceniu do służby, zgodnie z art. 108 ustawy z dnia 27.08.2009 r. o Służbie Celnej, powodowi wypłacono świadczenie z tytułu 6-miesięcznego pozostawania poza służbą w łącznej kwocie 14 819,68 zł netto (20 681,10 zł brutto – zaświadczenie k. 45),

14.  po reformie administracji celno-skarbowej, która weszła w życie w 2016 r., powodowi ostatecznie nie przedstawiono propozycji zatrudnienia w zreformowanych służbach, co skutkowało zwolnieniem z pracy w sierpniu 2017 r.,

15.  w związku z tym powód wystąpił z powództwem o ustalenie istnienia stosunku służby od 1.09.2017 r. i przywrócenie do służby na poprzednich warunkach i z poprzednim uposażeniem; sprawa ta nadal jest w toku.

Z dokumentów przedstawionych przez strony oraz zeznań świadków i powoda wynika nadto, że:

16.  do chwili zdarzenia, które stało się przyczyną zwolnienia dyscyplinarnego powód miał dobrą opinię i cieszył się uznaniem przełożonych; był związany ze swoją służbą, a na swoim ślubie wystąpił w mundurze (por. pisma 58-59, zezn. śwd. kA. S., M. S. – k. 212, M. Ł. – k. 250v-251, P. J. k. 311),

17.  po zwolnieniu dyscyplinarnym powód rozpoczął poszukiwanie nowego zatrudnienia, lecz nie mógł go uzyskać, gdyż jako przyczynę odmowy zatrudnienia pracodawcy wskazywali między innymi nieufność związaną z takim trybem zwolnienia powoda ze służby (por. pisma k. 64-70, zezn. śwd. T. J. k. 212v),

18.  wiedza o przyczynach i trybie zwolnienia powoda była lokalnie znana (zezn. śwd. J. H. k. 211v),

19.  zmieniło się zachowanie powoda; stał się bardziej zamknięty w kontaktach z ludźmi, w rozmowach skupiał się na problemach związanych ze swoją sytuacją w pracy, w stosunkach rodzinnych stał się bardziej drażliwy (zezn. śwd. A. H., A. H., J. H. – k. 211 i śwd. jw.w pkt. 16),

20.  od grudnia 2015 r. powód korzystał z poradnictwa psychologicznego ukierunkowanego na wsparcie w kryzysie i stresie związanym z utratą pracy (k. 53), a nadto z indywidualnej psychoterapii ukierunkowanej na zminimalizowanie negatywnych następstw związanych z utratą pracy – w łącznym wymiarze ok. 20 wizyt, których pojedynczy koszt wynosił ok. 90-100 zł (k. 52, zezn. śwd. M D.-A. k. 236v-237),

21.  w związku z bólami pleców, ramion, kręgosłupa, lędźwi, głowy oraz drętwieniem kończyn i bólami mięśniowo-szkieletowymi korzystał z terapii manualnej odbywając ok. 40 sesji rehabilitacyjnych, których pojedynczy koszt wynosił 100 zł (por. zaświadczenie k. 54),

22.  w dniu 28.08.2017 r. przeszedł zawał mięśnia sercowego i zabieg koronarografii (k. 46-51),

23.  w listopadzie 2017 r. zgłosił się do lekarza psychiatry z problemami „życiowymi i emocjonalnymi spowodowanymi utratą pracy oraz przebytym zawałem serca”, skarżąc się na bóle kręgosłupa, utratę pracy od sierpnia 2017 r., drażliwość, problemy ze snem, problemy rodzinne, wahania nastroju związane z sytuacją zawodową po utracie pracy,

24.  od dnia 14.12.2017 r. powód uzyskał prawo do renty w związku z częściową niezdolnością do pracy, ustaloną na okres do marca 2019 r. (decyzja k. 90, orzeczenie k. 192),

25.  po wskazanej dacie powód został uznany za zdolnego do pracy i nie uzyskał renty,

26.  od 15.07.2019 r. został uznany za osobę bezrobotną z prawem do zasiłku na okres do 13.07.2020 r. (k. 326).

Z opinii biegłych lekarzy z zakresu medycyny sądowej, chorób wewnętrznych, kardiologii i psychiatrii wynika nadto bezspornie, że:

a)  zawał serca, jaki powód przeszedł w dniu 28.08.2017 r. był bezpośrednio związany przyczynowo z miażdżycą tętnic wieńcowych, hipercholesterolemią i nikotynizmem (jako czynnikami samoistnymi), jednak przewlekła sytuacja stresowa, w jakiej znajdował się w związku z dyscyplinarnym wydaleniem ze służby wraz ze związaną z nią stymulacją adrenergiczną układu krążenia mogły przyczynić się w sposób pośredni do wystąpienia ostrych zmian miażdżycowych i ostatecznie do zawału mięśnia sercowego w stopniu jednak trudnym do jednoznacznego określenia. Stres u osób ze współistniejącymi czynnikami ryzyka lub istniejącymi już chorobami układu krążenia może przyczyniać się lub przyśpieszać rozwój niepożądanych następstw w tym zakresie,

b)  choroba wrzodowa powoda, prawdopodobnie rozpoznana już w wieku młodzieńczym, nie jest skutkiem dyscyplinarnego wydalenia go ze służby; czynnikiem zaostrzającym jej przebieg może być przewlekła sytuacja stresowa, jednak w dostępnej biegłym dokumentacji medycznej i danych z przeprowadzonego przez nich badania nie wynika, aby do takiego zaostrzenia doszło od daty tego wydalenia,

c)  zaburzenia depresyjno-lękowe mieszane rozpoznane wstępnie u powoda pod koniec 2017 r. są naturalną reakcją emocjonalną na negatywne zmiany życiowe, a z uwagi na okres ich wystąpienia można uznać, że miały związek z dyscyplinarnym zwolnieniem go ze służby. Miały nadto istotny wpływ na funkcjonowanie społeczne i funkcjonowanie w rodzinie, a nasilenie wynikających z nich dolegliwości uzasadniało skorzystanie z pomocy psychologicznej, nie powodowało jednak częściowej niezdolności do pracy,

d)  stwierdzane u powoda zaburzenia gospodarki lipidowej oraz zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa szyjnego i lędźwiowo-krzyżowego z dyskopatią lędźwiową i przewlekłym zespołem bólowym mają charakter samoistny i nie pozostają w związku z dyscyplinarnym zwolnieniem ze służby; były natomiast przyczyną wdrożenia terapii manualnej,

e)  czasową i częściową niezdolność do pracy powoda stwierdzono w związku z upośledzeniem funkcji układu krążenia, jako następstwem zawału, zaś przewlekła sytuacja stresowa związana z dyscyplinarnym zwolnieniem ze służby mogła w sposób pośredni i w stopniu trudnym do określenia przyczynić się do tego zawału.

(opinia k. 270-286, opinia uzupełniająca k. 354-355)

Sąd zważył, co następuje:

PODSTAWY FAKTYCZNE ŻĄDAŃ POWODA

1.  Ostatecznie, po sprecyzowaniu podstaw faktycznych powództwa, powód żądał od pozwanego Skarbu Państwa – Dyrektora Izby (...)w O.

a)  zadośćuczynienia i odszkodowania za krzywdę i szkodę, jakich miał doznać przez:

- wydanie w dniu 2.03.2015 r. ostatecznej decyzji Dyrektora (...)w O. (obecnie Izba(...)),

- skierowanie skargi kasacyjnej od uchylającego tę decyzję wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego (por. pismo k. 151),

wskutek czego doznał rozstroju zdrowia fizycznego i psychicznego,

a nadto

b)  ustalenia, że pozwany ponosi odpowiedzialność za skutki zdrowotne, jakie mogą wystąpić w przyszłości.

PODSTAWY PRAWNE ŻĄDAŃ POWODA

2.  W tym stanie rzeczy podstawą prawną jego żądań byłyby przepisy art. 417 Kodeksu cywilnego (k.c.) i art. 417 ¹ k.c. (w zakresie odszkodowania obejmującego utracone zarobki i obniżenie renty) w związku z art. 444 § 1 k.c. (w zakresie odszkodowania za szkodę wynikłą spowodowanie rozstroju zdrowia) i art. 445 § 1 k.c. (w zakresie zadośćuczynienia za krzywdę wynikłą z tego rozstroju), a nadto art. 189 Kodeksu postępowania cywilnego (k.p.c. - w zakresie ustalenia odpowiedzialności).

3.  Zgodnie bowiem z art. 417 i art. 417 ¹ k.c. Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej, przy czym jeżeli szkoda została wyrządzona przez wydanie ostatecznej decyzji, jej naprawienia można żądać po stwierdzeniu we właściwym postępowaniu jej niezgodności z prawem.

4.  Nie ulega przy tym wątpliwości, że wydawanie orzeczeń dyscyplinarnych w stosunku do funkcjonariuszy Służby (...) jest elementem wykonywania władzy publicznej.

5.  Na tle tych przepisów podstawowym warunkiem odpowiedzialności Skarbu Państwa jest zatem wykazanie, że działanie lub zaniechanie osób wykonujących władzę publiczną, względnie ostateczna decyzja wyrządzająca szkodę, były niezgodne z prawem.

OCENA ZDARZEŃ SZKODZĄCYCH:

a)  wniesienie skargi kasacyjnej

6.  W ocenie Sądu powód nie wykazał, aby złożenie skargi kasacyjnej od wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego uchylającego decyzje w przedmiocie dyscyplinarnego zwolnienia powoda było zachowaniem bezprawnym.

7.  Organ, który wydał decyzję uchyloną przez sąd administracyjny, występuje w postępowaniu sądowo-administracyjnym w charakterze strony i w związku z tym służy mu prawo wniesienia środka odwoławczego od rozstrzygnięcia tego sądu. Skorzystanie przez stronę z przysługującego jej prawa nie może zostać uznane za bezprawne, chyba że udałoby się wykazać, że z tego prawa uczyniono użytek sprzeczny z zasadami współżycia społecznego i wyłącznie dla szykany, bez żadnych usprawiedliwionych podstaw faktycznych lub prawnych, w sposób nie związany z przedmiotem postępowania, w których z tego prawa korzysta.

8.  Wprawdzie wnoszący skargę kasacyjną organ dysponował opinią prawną, że w ocenie opiniującego wnoszenie skargi nie jest zasadne, m.in. z uwagi na konieczność uzupełnienia postępowania dowodowego, niemniej ostateczna decyzja w tym zakresie należała do organu. Analiza uzasadnienia wyroku Naczelnego Sądu Administracyjnego wydanego w rozpoznaniu skargi nie daje natomiast wystarczających podstaw do uznania, że skarga była oczywiście bezzasadna lub nie wynikała z przekonania organu o słuszności swoich racji, a jej jedynym celem było szykanowanie powoda. NSA odniósł się bowiem do merytorycznych zarzutów naruszenia prawa materialnego, jakich miał dopuścić się sąd administracyjny pierwszej instancji, chociaż tych zarzutów nie podzielił.

9.  Powód nie przedstawił innych faktów, które mogłyby jednoznacznie świadczyć o tym, że wniesienie skargi kasacyjnej wynikało ze złych intencji przyświecających pozwanemu, a zatem tego akurat zachowania pozwanego nie można było uznać za bezprawne i nie rodziło ono jego odpowiedzialności odszkodowawczej.

b)  orzeczenie dyscyplinarne Dyrektora (...)

10.  Nie ulegało natomiast wątpliwości, że orzeczenie dyscyplinarne Dyrektora (...), które zostało przywołane jako druga z podstaw faktycznych powództwa, zostało prawomocnie uchylone w wyniku kontroli sądowo-administracyjnej.

11.  Uwzględniając przyczyny, które zdecydowały o uchyleniu tego orzeczenia (wskazane wyżej w pkt. 7 pierwszej części niniejszego uzasadnienia), jak również to, że przy ponownym rozpoznaniu sprawy ostatecznie postępowanie dyscyplinarne umorzono, uznając, że powód nie dopuścił się zarzucanego mu naruszenia obowiązku, gdyż takiego obowiązku po prostu nie miał, w ocenie Sądu należy uznać, że w ten sposób przesądzono we właściwym postępowaniu, że orzeczenie dyscyplinarne pozwanego było - obiektywnie rzecz ujmując - niezgodne z prawem, gdyż wydane bez usprawiedliwionych podstaw.

12.  Ponieważ powód nie wywodził swoich roszczeń z tego, że pozwany w ogóle prowadził wobec niego postępowanie dyscyplinarne, a jedynie z faktu wydania orzeczenia niezgodnego z prawem i wniesienia skargi kasacyjnej, zbędne było prowadzenie postępowania dowodowego zmierzającego do wykazania, że wszczęcie postępowania dyscyplinarnego było zasadne, czy też usprawiedliwione. Nie przecząc temu, że co do zasady wszczęcie takiego postępowania pozostaje w sferze uprawnień pozwanego, o ile oczywiście wynika z uzasadnionych przesłanek, okoliczność ta pozostawała bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy w sytuacji, w której orzeczenie dyscyplinarne, wydane w wyniku takiego postępowania, zostało obiektywnie uznane za niezgodne z prawem. Z tej przyczyny pominięto dowód z zeznań świadków wnioskowanych przez pozwanego w odpowiedzi na pozew, uznając, że okoliczności, które mieliby potwierdzać, w świetle ostatecznie powołanej podstawy faktycznej i prawnej powództwa, nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia, względnie zmierzałyby do zakwestionowania skutków prawomocnych orzeczeń sądów administracyjnych, co należałoby uznać za niedopuszczalne.

13.  Mając na uwadze, że z przywołanych względów orzeczenie dyscyplinarne z dnia 2.03.2015 r. można uznać za niezgodne z prawem, rozważyć należało, czy jego wydanie skutkowało powstaniem szkody w majątku powoda, a nadto spowodowało u niego rozstrój zdrowia wymagający wydatków na leczenie i skutkujący krzywdą, która wymagałaby zadośćuczynienia.

SZKODA W MAJĄTKU

14.  Nie było kwestionowane, że wskutek orzeczenia z dnia 2.03.2015 r. powód został wydalony ze służby i pozbawiony wynagrodzenia, nagrody rocznej i dodatku kontrolerskiego w okresie od lutego 2015 r. do czerwca 2016 r., kiedy został przywrócony do służby (łącznie niemal 16 miesięcy).

15.  Szkoda związana z utratą wynagrodzenia i nagrody rocznej wyniosła łącznie 44 208,43 zł netto, zaś nieuzyskany dodatek kontrolerski wyniósłby łącznie ok. 4 000 zł (16 miesięcy x 250 zł – zgodnie z niekwestionowanym wyjaśnieniem powoda).

16.  Po przywróceniu do służby, na podstawie art. 108 ust. 3 ustawy o Służbie Celnej powodowi wypłacono jednak świadczenie pieniężne równe uposażeniu za okres 6 miesięcy, tj. 14 819,68 zł netto. Oznacza to, że szkoda związana z utratą wynagrodzenia wyniosła ostatecznie różnicę w kwocie 33 388,75 zł.

17.  Nie można natomiast uznać, aby powód poniósł szkodę ujmowaną jako różnica między rentą, którą otrzymuje, a rentą, którą otrzymywałby, gdyby nie został zwolniony ze służby.

18.  Z twierdzeń powoda wynikało, że przyczyną uzyskania renty była utrata zdolności do pracy, do jakiej doszło w wyniku chorób spowodowanych zwolnieniem ze służby. Można zatem stwierdzić, że gdyby do zwolnienia ze służby nie doszło, powód nie zachorowałby, nie utraciłby zdolności do pracy i nie uzyskałby renty, a tym samym, renta ta nie mogłaby być większa, skoro w ogóle by jej nie dostawał. Renta uzyskana wskutek bezprawnych działań pozwanego w takim wypadku byłaby korzyścią odniesioną wskutek działania szkodzącego, czyli taką, która podlegałaby zaliczeniu na poczet odszkodowania (zgodnie z zasadą compensatio lucri cum damno – por. np. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12.03.2910 r., III CZP 7/10).

19.  W tym stanie rzeczy, okoliczność, że renta byłaby wyższa, skutkowałaby tylko tym, że w większym rozmiarze niwelowałaby szkodę majątkową doznaną przez powoda, co wyklucza uwzględnienie żądania powoda w tym zakresie.

20.  Reasumując ten wątek rozważań, tytułem naprawienia szkody wynikłej z utraty zarobków powodowi należała się kwota 33 388,75 zł.

ODSZKODOWANIE I ZADOŚĆUCZYNIENIE ZWIĄZANE Z ROZSTROJEM ZDROWIA

21.  Odnosząc się do żądania odszkodowania i zadośćuczynienia za szkodę i krzywdę wynikłą z rozstroju zdrowia, jakiego miał doznać powód wskutek dyscyplinarnego zwolnienia ze służby, odpowiedzi wymagało w pierwszym rzędzie, czy wskazywany przez powoda rozstrój rzeczywiście wynikał z tego zwolnienia.

22.  W tej mierze zasięgnięto opinii biegłych lekarzy, których wnioski wskazano w pierwszej części uzasadnienia. Nie były one kwestionowane przez strony, a ponieważ zostały racjonalnie, szczegółowo, przekonująco uzasadnione i wyjaśnione należało uznać je za miarodajne do dalszych rozważań.

23.  Wynika z nich, że o ile w związku przyczynowym z dyscyplinarnym zwolnieniem z pracy pozostają zaburzenia depresyjno-lękowe rozpoznane pod koniec 2017 r., o tyle jedynie pośrednio stres związany ze zwolnieniem mógł wpłynąć na zmiany miażdżycowe i będący ich wynikiem zawał mięśnia sercowego, zaś pozostałe schorzenia pozostają bez związku z tym zwolnieniem.

24.  Zgodnie z art. 361 § 1 k.c. zobowiązany do naprawienia szkody ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego wynikła szkoda.

25.  Zważywszy na treść opinii biegłych lekarzy, w ocenie Sądu można uznać, że pozwany odpowiada za szkodę wynikającą z wystąpienia zaburzeń depresyjno-lękowych, a nadto częściowo za szkodę wynikającą z zawału mięśnia sercowego.

26.  Pierwsze z tych zaburzeń wystąpiły jako bezpośrednie, normalne oraz dające się przewidzieć efekty zwolnienia z pracy i związanych z tym negatywnych przeżyć oraz emocji pojawiających się na tle życia rodzinnego, sytuacji materialnej związanej z brakiem zarobków, poszukiwania pracy i odmowy zatrudnienia z powołaniem na zwolnienie dyscyplinarne z poprzedniego miejsc pracy, postrzegania powoda w lokalnym środowisku przez pryzmat tego zwolnienia - szeroko opisywanych przez świadków, których wiarygodności nie podważono.

27.  Stres towarzyszący tym przeżyciom był prawdopodobnym i normalnym czynnikiem zwiększającym ryzyko zawału mięśnia sercowego przy współistnieniu innych czynników tego ryzyka. Nawet jeżeli te inne czynniki, samoistne i niezależne od pozwanego, były bezpośrednią przyczyną zawału, w świetle opinii biegłych nie można wykluczyć, że przewlekły stres towarzyszący zwolnieni z pracy był czynnikiem pogarszającym stan zdrowia powoda, w sposób prowadzący do zawału. Mając jednak na względzie, że był to tylko jeden czynników, który sam w sobie nie powinien prowadzić do zawału, odpowiedzialność pozwanego nie mogła dotyczyć wszelkich skutków zawału i wszelkich wydatków na związane z nim leczenie.

28.  Przechodząc do ustalenia odszkodowania z tytułu rozstroju zdrowia w pierwszym rzędzie należy zatem wskazać, że bezzasadne pozostawało żądanie zwrotu wydatków na terapię manualną i dojazd na tę terapię, skoro z opinii biegłych wynikało, że zajęcia w tym zakresie były związane z innymi schorzeniami, nie będącymi następstwami dyscyplinarnego zwolnienia z pracy.

29.  Za uzasadnione należało natomiast uznać wydatki na terapię psychologiczną, z której powód skorzystał w wymiarze 20 sesji, za kwotę 90-100 zł każda (por. zezn. M. A. - łącznie kwota między 1 800 a 2 000 zł).

30.  Częściowo zasadne było nadto żądanie zwrotu wydatków na leki przyjmowane przez powoda w związku ze zmianami miażdżycowymi i ciśnieniem.

31.  Powód przedstawił w tym zakresie rachunki na sumę 1 358,02 zł z okresu od września 2017 r. do lutego 2018 r. Według zeznań jego żony, miesięczne wydatki na leki przyjmowane po zawale wynosiły ok. 600 zł.

32.  Jak wskazywano wyżej, za te wydatki pozwany może odpowiadać jedynie częściowo, zaś z opinii biegłych wynika, że nie można precyzyjnie określić, w jakim stopniu stres towarzyszący zwolnieniu z pracy miał wpływ na zawał i dalsze jego następstwa. W tej sytuacji zasadnym jest sięgnięcie po przepis art. 322 k.p.c., zgodnie z którym, jeżeli ścisłe udowodnienie wysokości żądania jest niemożliwe, nader utrudnione lub oczywiście niecelowe, sąd może zasądzić odpowiednią sumę według swej oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy.

33.  Stres był tylko jednym z czynników ryzyka zawału (łącznie czterech), wpływającym na zwiększenie zmian miażdżycowych. Do zawału doszło już po uchyleniu orzeczenia dyscyplinarnego i umorzeniu postępowania dyscyplinarnego, zatem wydatki na leki w rzeczywistości pojawiły się już po tych datach. Do daty wniesienia pozwu ich suma od 28.08.2017 r. (data zawału) do 2.05.2018 r. (data wniesienia pozwu) mogła wynieść ok. 4 800 zł (8 miesięcy po 600 zł, w czym mieszczą się wydatki udokumentowane paragonami.

34.  W ocenie Sądu całokształt okoliczności sprawy przemawia za tym, aby pozwany odpowiadał za ¼ tej sumy. Nie można bowiem pominąć, że na aktualny poziom funkcjonowania powoda, w tym konieczność dbania o zdrowie i przyjmowania leków ograniczających ryzyko zawału, składają się także inne sytuacje stresowe dotyczące zdarzeń niewynikających już bezpośrednio z orzeczenia dyscyplinarnego z marca 2015 r., a mianowicie stres związany z ponowną utratą pracy wskutek nieprzedstawienia propozycji zatrudnienia po reformie administracji celno-skarbowej i toczący się na tym tle proces przed sądem pracy.

35.  Reasumując ten wątek rozważań, na rzecz powoda tytułem odszkodowania za wydatki związane ze spowodowaniem rozstroju zdrowia w ocenie Sądu należało zasądzić kwotę 1 900 zł tytułem zwrotu wydatków na terapię psychologiczną oraz kwotę 1 200 zł tytułem zwrotu ¼ wydatków na leki przyjmowane w związku z zawałem, a poniesione do daty złożenia pozwu, tj. łącznie 3 100 zł.

36.  Przechodząc do oceny krzywdy wynikłej z rozstroju zdrowia i zadośćuczynienia z tego tytułu, podobnie jak w przypadku odszkodowania zaznaczyć trzeba, że pozwany odpowiadać może wyłącznie za krzywdę wynikłą ze wskazanych wyżej schorzeń, które pozostawały w pewnym związku z dyscyplinarnym zwolnieniem z pracy, a zatem z zaburzeń depresyjno-lękowych i częściowo z zawału.

37.  W świetle zeznań świadków i potwierdzającej je dokumentacji medycznej (z poradni zdrowia psychicznego) powód silnie przeżywał zwolnienie z pracy, co odbijało się na jego życiu rodzinnym i towarzyskim. W ocenie Sądu nie ulega wątpliwości, że były to przeżycia dotkliwe, zwłaszcza gdy zważyć na oddanie, z jakim powód wykonywał służbę i jego z nią związanie, widoczne chociażby w tym, że ślub zawierał w mundurze, co spotykało się z uznaniem przełożonych i kolegów (por. pisma i zeznania świadków j.w.).

38.  W tym stanie rzeczy poziom krzywdy odczuwanej w związku z zaburzeniami wywołanymi faktem dyscyplinarnego zwolnienia z pracy na skutek niezasadnych – jak się ostatecznie okazało – zarzutów, które powód miał prawo uznawać za niesprawiedliwe, należy uznać za znaczny i wymagający zadośćuczynienia.

39.  Zadośćuczynienie ma stanowić sumę odpowiednią do krzywdy i powinno zapewnić poszkodowanemu środki wystarczające na jej zrekompensowanie w wymiarze materialnym.

40.  Uwzględniając całokształt okoliczności sprawy, w tym opisane wyżej przeżycia powoda, skalę związanych z tym doznań, jak również długość okresu, w którym pozostawał poza służbą z uwagi na dyscyplinarne zwolnienie (16 miesięcy), w ocenie Sądu odpowiednią sumą zadośćuczynienia za związaną z tym krzywdę będzie kwota 150 000 zł.

41.  Reasumując powyższe rozważania w zakresie żądań zapłaty, na podstawie powołanych wyżej przepisów na rzecz powoda należało zasądzić:

a) odszkodowanie w kwocie 36 488,75 zł (33 388,75 zł i 3 100 zł)

b) zadośćuczynienie w kwocie 150 000 zł,

wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie. Przed wytoczeniem powództwa powód nie wzywał pozwanego do zapłaty żadnej konkretnej kwoty odszkodowania lub zadośćuczynienia. Zgodnie z art. 455 k.c. świadczenie odszkodowawcze powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Takie wezwanie pozwany otrzymał zatem w ramach doręczenia pozwu w niniejszej sprawie. W ocenie Sądu po tym wezwaniu powinien niezwłocznie i nie później niż do daty złożenia odpowiedzi na pozew (26.10.2018 r.) spełnić żądanie powoda w uwzględnionym wyżej zakresie. Skoro tego nie uczynił, z dniem tej odpowiedzi, w której odmówił faktycznie spełnienia świadczenia, znalazł się w opóźnieniu, które uprawniało powodów do żądania odsetek ustawowych z tego tytułu – zgodnie z art. 481 § 1 i 2 k.c.

Z tej przyczyny w pkt. I sentencji wyroku żądania zapłaty uwzględniono we wskazanej części, oddalając je w pozostałym zakresie.

ŻĄDANIE USTALENIA ODPOWIEDZIALNOŚCI NA PRZYSZŁOŚĆ

42.  Przechodząc do oceny żądania ustalenia odpowiedzialności za skutki działania pozwanego mogące wystąpić w przyszłości, przypomnieć wypada, że jego podstawą prawną stanowił przepis art. 189 k.p.c., zgodnie z którym powód może żądać ustalenia przez sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny.

43.  Jak zatem widać, warunkiem uwzględnienia takiego żądania jest w pierwszym rzędzie wykazanie interesu prawnego, czyli obiektywnie uzasadnionej potrzeby rozwiązania wątpliwości co do istnienia między stronami jakiegoś określonego stosunku prawnego lub prawa.

44.  Powód – reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika – nawet nie podjął próby wykazania takiego interesu, a sąd nie mógł zastępować go w tym zakresie i podejmować próby domniemywania, na czym ten interes miałby polegać.

45.  Z tej przyczyny żądanie ustalenia odpowiedzialności pozwanego za skutki mogące pojawić się w przyszłości podlegało oddaleniu, jako pozbawione jednej z niezbędnych podstaw faktycznych i prawnych (pkt II sentencji wyroku).

KOSZTY PROCESU

46.  Zgodnie z art. 100 k.p.c. koszty procesu, w którym żądania stron uwzględniono częściowo, mają być stosunkowo rozdzielone lub zniesione wzajemnie, zwłaszcza gdy proporcja, w jakim strony sobie uległy i ich koszty pozostają na zbliżonym poziomie.

47.  W niniejszej sprawie uwzględniono w zaokrągleniu 47 % z wartości roszczeń powoda po ich ograniczeniu do łącznej kwoty 400 000 zł, co oznacza, że stanowisko pozwanego uwzględniono w 53 %.

48.  Dostrzec trzeba, że pierwotnie powództwo dotyczyło zapłaty 1 900 000 zł, jednak zostało cofnięte ponad kwotę 400 000 zł na pierwszej rozprawie, wobec czego czynności pozwanego w zakresie pierwotnej kwoty ograniczyły się do odpowiedzi na pozew, w której wnosił o oddalenie powództwa w całości. W ocenie Sądu przemawia to za zasadnością uwzględniania do rozliczeń między stronami wartości niższej, której ostatecznie dotyczyło całe postępowanie dowodowe.

49.  Na koszty po stronie powoda składała się część opłaty od pozwu (1 000 zł) oraz opłata za pełnomocnictwo (17 zł) i wynagrodzenie reprezentującego go radcy prawnego w stawce wynikającej z § 2.7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (10 800 zł). Z sumy tych kwot za zasadne można było uznać ich 47%, tj. kwotę 5 554 zł.

50.  Na koszty po stronie pozwanego składało się wyłącznie wynagrodzenie należne pełnomocnikowi, którym był radca Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej w stawce wynikającej z § 2.7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, stosowanej zgodnie z art. 99 k.p.c. (10 800 zł). Za zasadne można było uznać 53% tej kwoty, tj. 5 724 zł.

51.  Zbliżona wysokość tych kosztów, w powiązaniu z faktem, że pozwany przegrał sprawę co do zasady, w ocenie Sądu przemawiały za celowością wzajemnego zniesienia kosztów procesu między stronami, mimo że ich nieznaczna różnica wypadała na korzyść pozwanego, wobec czego postanowiono jak w pkt. III sentencji wyroku.

KOSZTY SĄDOWE

52.  Zgodnie z 100 k.p.c. i art. 113 ust. 1 i 2 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych strony należało natomiast odpowiednio do wyniku sprawy obciążyć nieuiszczoną częścią kosztów sądowych, od których powód został tymczasowo zwolniony przez sąd.

53.  Na koszty te w łącznej kwocie 28 557 zł składała się brakująca część opłaty od pozwu w kwocie 19 000 zł (powód uiścił 1 000 zł z należnych po ograniczeniu powództwa 20 000 zł), a nadto wydatki pokryte ze środków Sądu w łącznej sumie 9 557 zł (koszty stawiennictwa świadka - 81,26 zł, wynagrodzenie biegłych - 7 573,70 zł i 1 902,04 zł).

54.  Zważywszy na wynik procesu i to, że pozwany jest z mocy prawa zwolniony z opłat sądowych, od stron należało ściągnąć:

a)  od powoda z zasądzonego roszczenia – kwotę 15 135,21 zł (53% nieuiszczonych kosztów),

b)  od pozwanego – kwotę 4 491,79 zł (47 % wydatków),

o czym orzeczono w pkt. IV sentencji wyroku.