Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 stycznia 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący : sędzia Alicja Sołowińska

Sędziowie : Teresa Suchcicka

Bożena Szponar - Jarocka

Protokolant : Anna Kuklińska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 23 stycznia 2020 r. w B.

sprawy z odwołania K. U.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o wyrównanie świadczenia

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Łomży III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 17 września 2019 r. sygn. akt III U 325/19

oddala apelację.

B. J. A. T. S.

Sygn. akt III AUa 752/19

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. postanowieniem z 16.05.2019r. wznowił postępowanie w sprawie zakończonej decyzją z 15.09.2016r. na zasadzie art. 145a kpa z uwagi na orzeczenie przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej art. 25 ust 1b ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w brzmieniu obowiązującym do 30.09.2017r. w zakresie w jakim dotyczy kobiet urodzonych w (...)r., które przed 2013r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej ustawy.

Natomiast decyzją z 16.05.2019r. ZUS uchylił decyzję z 15.09.2016r. przyznał K. U. emeryturę od 01.08.2016r. i ponownie ustalił wysokość wyliczając ją na 2730,53 zł., jak też podjął wypłatę przeliczonej emerytury od 01.04.2019r.

Odwołanie od decyzji złożyła K. U. twierdząc, że powinna otrzymać wyrównanie emerytury od 01.04.2016r., czyli od dnia przyznania świadczenia.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania podnosząc, że wypłatę świadczenia podjęto zgodnie z art. 133 ustawy emerytalnej, tj. od miesiąca złożenia wniosku o wznowienie postępowania.

Wyrokiem z dnia 17 września 2019r. Sąd Okręgowy w Łomży zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił prawo K. U. do przeliczenia emerytury przyznanej decyzją z 15 września 2016r. znak (...) i wypłaty emerytury bez pomniejszania jej wysokości o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur przyznanych przed osiągnięciem powszechnego wieku emerytalnego, poczynając od 1 sierpnia 2016r.

Sąd I instancji stwierdził, że decyzją z 01.08.2008r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. przyznał K. U. emeryturę w wieku obniżonym – (...)-1/25/E. Natomiast decyzją z 15.09.2016r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. przyznał K. U. emeryturę po osiągnięciu wieku emerytalnego, której wysokość obliczono z zastosowaniem art. 25 ust 1 b ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2017 r. Nr 1383), czyli podstawę emerytury pomniejszono o sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie zdrowotne - (...). Wypłata emerytury została zawieszona, gdyż korzystniejszym świadczeniem była dotychczasowa emerytura.

Sąd Okręgowy wskazał iż, Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z 6 marca 2019r., sygn. akt P 20/16 orzekł, że art. 25 ust. 1 b ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2018r. poz. 1270 oraz z 2019 poz. 39) w brzmieniu obowiązującym do 30 września 2017r. w zakresie w jakim dotyczy urodzonych w (...)r. kobiet, które przed 1 stycznia 2013r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej ustawy jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

5 kwietnia 2019r. K. U. złożyła w ZUS-ie wniosek o wznowienie postępowania i obliczenie emerytury w wieku powszechnym zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego P 20/16 z 06.03.2019r. oraz wyrównanie świadczenia wraz z odsetkami.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. postanowieniem z 16.05.2019r. wznowił postępowanie w sprawie zakończonej decyzją z 15.09.2016r. na zasadzie art. 145a kpa z uwagi na orzeczenie przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej art. 25 ust 1b ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w brzmieniu obowiązującym do 30.09.2017r. w zakresie w jakim dotyczy kobiet urodzonych w (...)r., które przed 2013r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej ustawy, natomiast decyzją z 16.05.2019r. uchylił decyzję z 15.09.2016r. przyznał K. U. emeryturę od 1.08.2016r. i ponownie ustalił wysokość wyliczając ją na 2730,53 zł., jak też podjął wypłatę przeliczonej emerytury od 01.04.2019r.

Zdaniem Sądu I instancji przepisy kpa w art. 145 i nast. służą do wzruszenia decyzji wydanej m.in w oparciu o akt normatywny uznany orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego za niezgodny z Konstytucją a zatem do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji i ponownego, merytorycznego rozstrzygnięcia. Inaczej mówiąc ich zadaniem jest wyeliminowanie z obrotu prawnego nieprawidłowej decyzji wydanej z naruszeniem prawa i ponowne merytoryczne rozstrzygniecie w sprawie.

Sąd Okręgowy ocenił, iż w okolicznościach niniejszej sprawy istotny jest art. 151 § 1 pkt 2 kpa. W konsekwencji wznowienia postępowania i uchylenia decyzji organ rentowy zobowiązany jest wydać nową decyzję rozstrzygającą o istocie sprawy. Analiza tego przepisu, w ocenie Sądu prowadzi do wniosku, że ZUS nie zastosował przepisu poprawnie. Uchylił bowiem całą decyzję z 15.09.2016r., a powinien uchylić ją wyłącznie w części dotyczącej wysokości emerytury, a nie np. przyznania prawa do emerytury. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego wydany w sprawie P 20/16 dotyczy wyłącznie art. 25 ust 1 b ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2018r. poz. 1270 oraz z 2019 poz. 39), który normuje wysokość emerytury. Niemniej jednak wada ta nie ma wpływu na rozstrzygnięcie niniejszej sprawy.

Sąd zinterpretował co oznacza zapis w art. 151 § 1 pkt 2 kpa o wydaniu nowej decyzji rozstrzygającej o istocie sprawy (tu: o wysokości emerytury). Istotą sprawy jest odniesienie się przez organ rentowy do tego co jest przedmiotem wniosku strony. W przypadku wysokości emerytury konieczne jest zbadanie materialnych podstaw regulujących to świadczenie i jego wypłatę. Kwestie rozstrzygania o wysokości emerytury i jej wypłacie pozostają poza regulacjami zawartymi w kpa, a postępowanie w tym zakresie określa wyłącznie ustawa z 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2018r. poz. 1270 ze zm). Zresztą zgodnie z art. 180 § 1 kpa w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych stosuje się kpa, chyba że przepisy dotyczące ubezpieczeń ustalają odmienne zasady postępowania w tych sprawach. A zatem procedura wznowienia postępowania wobec wydania decyzji organu rentowego w oparciu o akt normatywny uznany orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego za niezgodny z Konstytucją, następuje w sposób uregulowany art. 145a i nast. kpa, wobec braku stosownej procedury w przepisach dotyczących ubezpieczeń społecznych, natomiast orzekanie merytoryczne po uchyleniu decyzji odbywa się z zastosowaniem właściwych regulacji dotyczących tych ubezpieczeń (ustawy systemowej, emerytalnej, wypadkowej i innych). Zastosowanie kpa w odniesieniu do wypłaty emerytur wyklucza też art. 124 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2018r. poz. 1270 oraz z 2019 poz. 39) stanowiąc, że w postępowaniu w sprawach o świadczenia określone w ustawie stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że niniejsza ustawa stanowi inaczej.

Sąd Okręgowy przyznał rację organowi rentowemu, że zastosowanie w niniejszej sprawie ma art. 133 ustawy emerytalnej. Sąd stwierdził również, iż argumentację przemawiającą za zastosowaniem regulacji ustawy emerytalnej w odniesieniu do kwestii wypłaty emerytury po wznowieniu postępowania wspiera również ust. 2 art. 133. W związku z powyższym nie ma żadnych możliwości wypłaty emerytury i renty od daty określonej uchyloną decyzją w przypadku wznowienia postępowania na podstawie art. 145a kpa.

Zdaniem Sądu I instancji w niniejszej sprawie istotne stało się ustalenie czy przyznanie niższej emerytury odwołującej się decyzją z 15.09.2016r. było następstwem błędu organu rentowego. Jedynie bowiem w tym przypadku istnieje możliwość wyrównania świadczenia za okres wsteczny – maksymalnie za 3 lata. Brak błędu organu rentowego powoduje, że wypłata ponownie ustalonego świadczenia następuje wyłącznie od miesiąca, w którym złożono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy również o wznowienie postępowania w trybie art. 145a kpa.

Sąd Okręgowy ocenił, że zastosowanie niekonstytucyjnej regulacji należy zakwalifikować jako błąd organu rentowego. Decyzja z 15.09.2016r. została wydana z naruszeniem prawa co prowadzi do wniosku, że była obiektywnie wadliwa (teoria tzw. obiektywnej błędności decyzji) choć nie była skutkiem zaniedbania organu rentowego - patrz wyrok SN z 04.10.2018r. III UK 153/17.

Podsumowując Sąd I Instancji stwierdził, że art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej jest pełnowartościową podstawą prawną pozwalająca na przeliczenie nieprawidłowo obliczonej emerytury i jej wypłaty za okres od 1.08.2016r. nie przekraczający ustawowych trzech lat tym bardziej, że w skardze o wznowienie postępowania K. U. wniosła o wyrównanie świadczenia (patrz też uchwała SN z 26.11.1997r. III ZP 40/97).

Mając powyższe na uwadze, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴§ 2 k.p.c. orzekł, jak w wyroku.

Apelację od powyższego wyroku złożył Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Skarżący zarzucał naruszenie przepisów prawa materialnego tj. błędną wykładnię art. 133 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2018r., poz. 1270 ze zm.), poprzez zobowiązanie organu rentowego do przeliczenia wysokości emerytury poczynając od 1.08.2016r., tj. za okres trzech lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy, jeżeli przyznanie niższych świadczeń było następstwem błędu organu rentowego w sytuacji, gdy nie może być mowy o błędzie organu rentowego przy ustaleniu prawa i wysokości emerytury decyzją ZUS z dnia 15 września 2016r.

Wskazując na powyższe zarzuty organ rentowy wnosił o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16.05.2019r.

W odpowiedzi na apelację K. U. wnosiła o jej oddalenie i zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującej się ewentualnych kosztów postępowania za II instancję.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

Stan faktyczny sprawy był bezsporny, w szczególności co do tego, iż w stosunku do K. U. ma zastosowanie orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6.03.2019r. (sygn. P 20/19) stwierdzające, że art. 25 ust. 1b ustawy z 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z FUS w brzmieniu obowiązującym do 30.09.2017r. w zakresie w jakim dotyczy urodzonych w (...)r. kobiet, które przed 1 stycznia 2013r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej ustawy, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej.

Skutkiem powyższego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, wskutek wniosku K. U. z 5.04.2019r., było wydanie przez organ rentowy decyzji z 16.05.2019r. będącej przedmiotem odwołania w rozpoznawanej sprawie, mocą której ZUS uchylił decyzję z 15.09.2016r. przyznając wnioskodawczyni emeryturę w powszechnym wieku i ustalił wysokość tego świadczenia z pominięciem zakwestionowanego przepisu art. 25 ust. 1b. Wysokość tak obliczonego świadczenia organ rentowy ustalił na kwotę 2730,53 zł od 1.04.2019r. i wobec stwierdzenia, że jest ona korzystniejsza od dotychczas wypłacanej emerytury wcześniejszej przyznanej decyzją z 1.08.2008r., podjął wypłatę emerytury od 1 kwietnia 2019r., tj. od miesiąca złożenia wniosku (skargi) o wznowienie postępowania.

K. U. nie kwestionowała wysokości ustalonej decyzją z 16.05.2019r. kwoty emerytury, podnosiła jedynie w odwołaniu, iż wyrównanie tej emerytury powinno nastąpić od daty przyznania emerytury, tj. od 1 sierpnia 2016r., gdyż już wówczas wysokość jej świadczenia w decyzji z 15.09.2016r. została ustalona z zastosowaniem niekonstytucyjnego przepisu art. 25 ust. 1b.

Spór w sprawie sprowadził się zatem do oceny czy wnioskodawczyni przysługuje wyrównanie emerytury w wysokości ustalonej na warunkach decyzji z 16.05.2019r.od 1.08.2016r., czy też od 1.04.2019r., tj. od miesiąca złożenia wniosku o wznowienie postępowania.

W tym zakresie słusznie Sąd I instancji odwołał się do przepisu art. 133 ust. 1 ustawy z 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z FUS. W świetle cytowanego przepisu w razie ponownego ustalenia przez organ rentowy prawa do świadczeń lub ich wysokości, przyznane lub podwyższone świadczenia wypłaca się poczynając od miesiąca, w którym powstało prawo do tych świadczeń lub do ich podwyższenia, jednak nie wcześniej niż:

1.  od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o ponowne rozpatrzenie sprawy lub wydano decyzję z urzędu, z zastrzeżeniem art. 107a ust. 3,

2.  za okres 3 lat poprzedzających bezpośrednio miesiąc, o którym mowa w pkt 1, jeżeli odmowa lub przyznanie niższych świadczeń były następstwem błędu organu rentowego lub odwoławczego.

Z mocy ust. 2 art. 133, przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio również w razie ponownego ustalenia prawa do świadczeń lub ich wysokości wskutek wznowienia postępowania przed organami odwoławczymi albo wskutek kasacji, z tym że za miesiąc zgłoszenia wniosku przyjmuje się miesiąc wniesienia wniosku o wznowienie postępowania lub o kasację.

Na gruncie wskazanego wyżej sporu istotne było ustalenie, czy przyznanie K. U. niższej emerytury decyzją z 15.09.2016r. wskutek zastosowanie niekonstytucyjnego przepisu można zakwalifikować jako błąd organu rentowego, co uprawniałoby do wyrównania świadczenia, w tym przypadku od 1.08.2016r.

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko Sądu I instancji zaprezentowane w pisemnych motywach zaskarżonego wyroku, co do rozumienia pojęcia „błędu organu rentowego”, o którym mowa w art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej. Pojęcie błędu organu rentowego, o jakim w przytoczonym przepisie mowa, w prawie ubezpieczeń społecznych jest swoiste i szerokie, tzn. oznacza każdą obiektywną wadliwość decyzji, niezależnie od tego, czy jest ona skutkiem zaniedbania, pomyłki, celowego działania organu rentowego, czy też pracodawców albo wadliwej techniki legislacyjnej, jak również błędnej wykładni obowiązujących przepisów. Sąd Apelacyjny opowiada się za swoistym rozumieniem pojęcia błędu w odniesieniu do sytuacji mającej miejsce w niniejszej sprawie. Za błąd uznać należy obiektywną niezgodność z prawem decyzji organu rentowego, która to niezgodność wyszła na jaw na skutek orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. Za przyjęciem tego poglądu, przemawiają względy aksjologiczne, funkcjonalne i pragmatyczne.

Z punktu widzenia zasady równości (art. 2a ust. 2 pkt 3 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych - t. j. Dz.U.2019.300 ze zm., dalej jako „u.s.u.s.”) nie można akceptować kształtowania sytuacji ubezpieczonych, w zakresie zasad obliczania emerytury, w zależności od tego czy od daty wydania decyzji do wydania orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny minęło 5 lat. Przyjęte rozumienie błędu jest tym bardziej uzasadnione, że nie tylko realizuje zasadę równości ubezpieczonych, ale też umożliwia zrealizowanie uprawnień na drodze postępowania przed organem rentowych lub na skutek zakwestionowania decyzji organu rentowego. Ułatwia drogę dochodzenia roszczeń - bez korzystania z drogi procesu odszkodowawczego, wynikającej z ewentualnego zastosowania art. 417 ¹ § 1 i 2 k.c. Niewątpliwie takie ujęcie błędu obiektywizuje błąd w tym znaczeniu, że odrywa to pojęcie od kwestii winy, odpowiedzialności organu rentowego za swoje działanie, lecz ujmuje go w kontekście wadliwości tkwiącej w decyzji od początku, a „odkrytej” przez orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego. Niewątpliwie był to błąd ustawodawcy, lecz wobec tego, że ZUS jest państwową jednostką organizacyjną (art. 66 ust. 1 u.s.u.s.), a w zakresie prowadzonej działalności, w tym w zakresie ustalania wysokości świadczeń (art. 68 ust. 1 pkt 1 lit. b u.s.u.s.), przysługują mu środki prawne właściwe organom administracji państwowej (art. 66 ust.4 u.s.u.s.), należało uznać, że jest on tożsamy z błędem ZUS w rozumieniu art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej.

Biorąc pod uwagę taki sposób rozumienia błędu organu rentowego i odnosząc go do retroaktywnych skutków orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, Sąd Apelacyjny stwierdza, że decyzja organu rentowego o wypłacie świadczenia od dnia 1 kwietnia 2019r., a nie od 1 sierpnia 2016r., była błędna, a zaskarżony wyrok jest zgodny z prawem.

W tych okolicznościach apelacja na mocy art. 385 kpc podlegała oddaleniu.

B. J. A. T. S.