Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 stycznia 2020 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Alicja Sołowińska

Sędziowie: Bożena Szponar - Jarocka

Teresa Suchcicka

Protokolant: Magda Małgorzata Gołaszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 15 stycznia 2020 r. w B.

sprawy z odwołania K. L.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o uchylenie decyzji wydanej z naruszeniem prawa i ponowne przeliczenie świadczenia

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

od wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 10 lipca 2019 r. sygn. akt III U 479/19

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 2. w ten sposób, że zobowiązuje Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. do rozpoznania w terminie 30 dni w trybie art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. 2018 poz. 1270 t.j.) wniosku K. L. z 3 kwietnia 2019 roku o przeliczenie emerytury w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019 roku sygn. P 20/16;

II.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

III.  nie stwierdza rażącego naruszenia prawa przez organ rentowy.

Teresa Suchcicka Alicja Sołowińska Bożena Szponar - Jarocka

Sygn. akt III AUa 628/19

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z dnia 15.04.2019r. odmówił K. L. uchylenia decyzji z dnia 23.08.2013r. i stwierdził jej wydanie z naruszeniem prawa.

W uzasadnieniu wskazał, że decyzję tą wydał w związku ze skargą o wznowienie postępowania z dnia 03.04.2019r. na podstawie art. 151 § 2 w związku z art. 146 § 1 ustawy z dnia 16.06.1960r. – kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2018r., poz. 2096 z póź. zm.).

Zgodnie z art. 146 § 1 kodeksu postępowania administracyjnego uchylenie decyzji z powodu orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności aktu normatywnego z konstytucją, na podstawie którego została wydana decyzja, nie może nastąpić, jeżeli od dnia doręczenia upłynęło pięć lat. W takim przypadku, zgodnie z art. 151 § 2 Kodeksu postępowania administracyjnego, organ administracji publicznej ogranicza się do stwierdzenia wydania zaskarżonej decyzji z naruszeniem prawa oraz wskazuje okoliczności, z powodu których nie uchylił tej decyzji. Od doręczenia zaskarżonej decyzji z dnia 23.08.2013r. upłynęło pięć lat, nie jest więc możliwe jej uchylenie.

W odwołaniu od tej decyzji K. L. wskazała, że jest dla niej krzywdząca, gdyż ograniczająca prawo do podwyżki świadczeń. Wniosła o przeliczenie świadczenia bez odejmowania wcześniej pobranych świadczeń, kwestionując przy tym art. 164 kodeksu postępowania administracyjnego, ograniczając realizację Trybunału Konstytucyjnego z dnia 6.03.2019r.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując swoje stanowisko wskazane w zaskarżonej decyzji.

Sąd Okręgowy w Suwałkach wyrokiem z dnia 10 lipca 2019 r. oddalił odwołanie od decyzji z dnia 15 kwietnia 2019r. w przedmiocie odmowy uchylenia decyzji z dnia 23 sierpnia 2013r. (pkt 1) i zobowiązał Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. do przeliczenia emerytury K. L. przyznanej na podstawie art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i obliczonej na zasadach określonych w art. 26 tej ustawy na dzień 3 kwietnia 2019r., bez pomniejszania jej podstawy o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie społeczne (pkt 2).

Sąd I instancji stwierdził, że organ rentowy pozostawał co najmniej w dwumiesięcznej zwłoce z wydaniem decyzji przeliczającej emeryturę K. L. przyznanej na podstawie art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i obliczonej na zasadach określonych w art. 26 tej ustawy na dzień 3.04.2019r., bez pomniejszania jej podstawy o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie społeczne.

Natomiast Sąd ten ustosunkowując się do odwołania K. L. do zaskarżonej przez nią decyzji z dnia 15.04.2019r. o odmowie uchylenia decyzji z dnia 23.08.2013r., wskazał, że jest ona prawidłowa. W świetle powołanego przez organ rentowy przepisu art. art. 146 § 1 i art. 151 § 2 Kodeksu postępowania administracyjnego nie mógł on inaczej postąpić.

W ocenie Sądu I instancji w sprawie nie ma zastosowania przepis art. 114 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, który między innymi stanowi, że w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczenia lub ich wysokość, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczenia lub ich wysokość, albo że przyznanie świadczeń lub nieprawidłowe obliczenie ich wysokości nastąpiło na skutek błędu organu rentowego. Tak bowiem jednoznacznie wypowiadał się Sąd Najwyższy w kwestii wznowienia postępowania w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 23.08.2018r. I UK 355/17 wskazał, że przepis art. 190 ust. 4 Konstytucji wyraźnie odsyła w przypadku w nim określonym do przepisów określających zasady i tryb wznowienia postępowania. Tymczasem instytucja przewidziana w art. 114 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2018 r. poz. 1270 ze zm.) nie jest wznowieniem postępowania sensu stricto, lecz co najwyżej „swoistym wznowieniem postępowania”, ma szerszy charakter niż wznowienie postępowania i nieco odmienne od niego przesłanki. Z istoty swej służy też innym celom, pozwalając ponownie ustalić prawo do świadczeń emerytalno-rentowych lub ich wysokości przy wykorzystaniu mniej rygorystycznych podstaw niż określone w przepisach Kodeksu postępowania administracyjnego podstawy wznowienia takiego postępowania. Nie jest też ograniczona jakimkolwiek terminem. Co jednak szczególnie istotne, orzeczenie, o którym mowa w art. 190 ust. 4 Konstytucji, stanowi samodzielną i szczególną podstawę wznowienia postępowania wymienioną expressis verbis w przepisach regulujących postępowanie zarówno sądowe (art. 401 ¹ KPC i art. 540 § 2 KPK), jak i administracyjne (art. 145a KPA). Stosownie do art. 124 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w postępowaniu w sprawach o świadczenia określone w powołanej ustawie stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że ustawa stanowi inaczej. Za przepis, na podstawie którego może dojść do wzruszenia decyzji organu rentowego wydanej w oparciu o akt normatywny uznany orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego za niezgodny z Konstytucją, należy zatem uznać art. 145a KPA. Zgodnie natomiast z art. 145a kpa można żądać wznowienia postępowania również w przypadku, gdy Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucja, umową międzynarodową lub z ustawą, na podstawie którego została wydana decyzja, przy czym skargę o wznowienie wnosi się w terminie jednego miesiąca od dnia wejście w życie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego.

Stosownie zatem do art. 146 § 1 Kodeksu postępowania administracyjnego uchylenie decyzji z powodu orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, na podstawie którego została wydana decyzja, nie może nastąpić, jeżeli od dnia doręczenia decyzji upłynęło pięć lat. W takim przypadku, zgodnie z art. 151 § 2 Kodeksu postępowania administracyjnego, organ administracji publicznej ogranicza się do stwierdzenia wydania zaskarżonej decyzji z naruszeniem prawa oraz wskazuje okoliczności, z powodu których nie uchylił tej decyzji.

Jakiekolwiek więc argumenty wykazane przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 6.03.2019r. P 20/16 o niezgodności art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018r., poz. 1270 oraz z 2019r., poz. 39), w brzemieniu obowiązującym do 30.09.2017r., w zakresie, w jakim dotyczy urodzonych w (...)r. kobiet, które przed 1.01.2013r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej ustawy, z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, nie mogą powodować, że można było uchylić decyzję z dnia 15.04.2013r., w której przy wyliczeniu emerytury odwołującej się w wieku powszechnym zastosowano właśnie zakwestionowany przez Trybunał art. 25 ust. 1b ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Dotyczy to i też argumentów przytaczanych w tym względzie przez samą odwołującą. Sąd powszechny rozpoznający sprawę musi stosować się do wszystkich przepisów prawa, nawet jeżeli Trybunał konstytucyjny spóźnił się ze swoim rozstrzygnięciem. Zwłaszcza sąd powszechny musi tak postąpić w obliczu autorytetu Sadu Najwyższego. Nie może dowolnie orzekać nawet jeżeli pobierający świadczenie emerytalne rzeczywiście są pokrzywdzeni.

Zdaniem Sądu sytuacja uznania przez Trybunał Konstytucyjny przepisu za niezgodny z Konstytucją nie jest w żadnym razie tożsama z ujawnieniem nowych okoliczności czy błędem organu rentowego. Stąd nie można zastosować w niniejszej sprawie art. 114 § 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Wniosek odwołującej się należało rozpoznać jako wniosek o przeliczenie jej emerytury przyznanej na podstawie art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i obliczonej na zasadach określonych w art. 26 tej ustawy na dzień 3.04.2019r., bez pomniejszania jej podstawy o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie społeczne. Jeżeli Trybunał Konstytucyjny uznał, że art. art. 25 ust. 1b ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2018r., poz. 1270 oraz z 2019r., poz. 39), w brzemieniu obowiązującym do 30.09.2017r., w zakresie, w jakim dotyczy urodzonych w (...)r. kobiet, które przed 1.01.2013r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 tej ustawy, jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, to należy ten art. 25 ust. 1b odnośnie kobiet urodzonych w (...)r., które przed 1.01.2013r. nabywają prawo do emerytury na podstawie art. 46, tak traktować jakby go nie było. Skoro więc kobieta urodzona w (...)r., pobierająca świadczenia emerytalne na podstawie art. 46 ustawy emerytalnej, tak jak i odwołująca się, składa wniosek o właściwe wyliczenie jej emerytury, to Zakład Ubezpieczeń Społecznych obowiązany był do obliczenia emerytury na dzień złożenia wniosku w oparciu o obowiązujące wobec nich przepisy prawa. Te zaś nie przewidziały już pomniejszenia podstawy ich emerytury o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie społeczne.

Mając zatem powyższe na względzie, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 kpc oddalił odwołanie od decyzji z dnia 15.04.2019r. w przedmiocie odmowy uchylenia decyzji z dnia 23.08.2013r.. Z uwagi natomiast na treść (...) § 4 kpc w zw. z art. 477 ¹⁴ § 3 kpc zobowiązał organ rentowy do przeliczenia emerytury K. L. na podstawie art. 24 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i obliczonej na zasadach określonych w art. 26 tej ustawy na dzień 3.04.2019r., bez pomniejszania jej podstawy o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur w wysokości przed odliczeniem zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych i składki na ubezpieczenie społeczne.

Zgodnie bowiem z art. 477 ⁹ § 4 kpc jeżeli organ rentowy nie wydał decyzji w terminie dwóch miesięcy od dnia zgłoszenia roszczenia w sposób przepisany, odwołanie można wnieść w każdym czasie po upływie tego terminu.

Zgodnie natomiast z art. 477 ¹⁴ § 9 kpc jeżeli odwołanie wniesiono w związku z niewydaniem decyzji przez organ rentowy, sąd w razie uwzględnienia odwołania zobowiązuje organ rentowy do wydania decyzji bądź orzeka co do istoty sprawy.

Apelację od powyższego wyroku w części dotyczącej rozstrzygnięcia zawartego w punkcie drugim złożył Zakład Ubezpieczeń Społecznych.

Skarżący zarzucał naruszenie przepisów:

1)  prawa materialnego tj.

a.  art. 26 w zw. z art. 25 ust.1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS poprzez błędne ich zastosowanie do przeliczenia emerytury poczynając od 03.04.2019r. w sytuacji gdy przepisy te stanowią podstawę do obliczenia wysokości emerytury po raz pierwszy w dniu nabycia prawa do tego świadczenia,

b.  art. 321 § 1kpc poprzez wyrokowanie co do przedmiotu, który nie był objęty skarżoną decyzją i zasądzenie ponad żądanie polegające na zobowiązaniu pozwanego do przeliczenia emerytury ubezpieczonej przyznanej decyzją z 11.07.2013r. – co z pewnością miało wpływ na wydanie orzeczenia;

2)  prawa procesowego tj.

a.  art. 477 ⁹ § 4 kpc oraz art. 477 ¹⁴ § 3 kpc poprzez ich błędne zastosowanie w sytuacji gdy nie ma podstaw do przyjęcia, że odwołanie zostało wniesione w związku z niewydaniem decyzji przez organ rentowy,

b.  art. 477 ¹⁰ § 2 kpc poprzez jego niezastosowanie i rozstrzygnięcie nowego żądania, które nie było rozpoznane przez organ rentowy, zatem nie było przedmiotem zaskarżonej decyzji, gdyż skarżona decyzja dotyczyła rozpoznania skargi o wznowienie w sytuacji, gdy zaskarżona decyzja odmawiała uchylenia prawomocnej decyzji z uwagi na fakt, iż od jej doręczenia upłynęło 5 lat i w konsekwencji braku podstaw do jej merytorycznego rozstrzygnięcia w konsekwencji czego, a sąd winien przekazać wniosek do rozpoznania organowi rentowemu – co z pewnością miało wpływ na wydanie orzeczenia,

c.  art. 233 kpc wyrażające się, poprzez sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego i ustalenie, że pozwany dopuścił się zaniechania w konsekwencji czego odwołująca ma prawo do przeliczenia w wskazany sposób, czemu przeczy obowiązujący system prawny jak i materiał dowodowy, a także poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów i dowolne rozstrzygnięcie, albowiem Sąd uznając zawinienie organu uchybił zasadom logicznego rozumowania (doświadczenia życiowego), co zaś niewątpliwe miało istotny wpływ na treść wydanego wyroku.

Wskazując na powyższe zarzuty organ rentowy wnosił o zmianę pkt 2 zaskarżonego wyroku poprzez jego uchylenie, względnie uchylenie skarżonego wyroku i przekazanie sprawy do Sadu I instancji w celu ponownego rozpoznania, a także zasądzenie kosztów postępowania za II instancję, w tym kosztów zastępstwa prawnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest częściowo zasadna.

Zauważyć należy, iż apelacja dotyczy wyłącznie pkt II Sądu okręgowego w Suwałkach, w którym Sąd ten zobowiązał ZUS do przeliczenia emerytury K. L. przyznanej na postawie art. 24 ustawy z 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z FUS, obliczonej na zasadach określonych w art. 26 tej ustawy na dzień 3.04.2019r. bez pomniejszania jej podstawy o kwotę stanowiącą sumę kwot pobranych emerytur, a więc z pominięciem uznanego za niezgody z Konstytucja przepisu art. 25 ust. 1b ustawy emerytalnej. Oznacza to, że wyroku Sądu I instancji w części oddalającej odwołanie od decyzji odmawiającej uchylenia decyzji z 23.08.2013r. jest prawomocny.

Podkreślić należy, iż zaskarżona decyzja z 15.04.2019r. została wydana wskutek wniosku K. L. z 3.04.2019r., w którym powołując się na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 6.03.2019r. wniosła o przeliczenie jej emerytury i ustalenie jej wysokości z pominięciem przepisu uznanego za niezgodny z Konstytucją. Organ rentowy rozpoznał ten wniosek jako skargę o wznowienie postępowania w oparciu o przepisy art. 151 § 2 w zw. z art. 146 § 1 kodeksu postępowania administracyjnego i decyzją z 15.04.2019r., po uprzednim wznowieniu postępowania (postanowienie z 15.04.2019r.) odmówił uchylenia decyzji z 23.08.2013r. przyznającej emeryturę w powszechnym wieku stwierdzając wydanie tej decyzji z naruszeniem prawa. Podstawą odmowy uchylenia decyzji z 23.08.2013r. był upływ okresu 5 lat, o którym stanowi przepis art. 146 § 1 kpa. W świetle tego przepisu uchylenie decyzji z powodu orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, na podstawie którego została wydana decyzja, nie może nastąpić, jeżeli od dnia doręczenia decyzji upłynęło pięć lat. Taka sytuacja ma miejsce w rozpoznawanej sprawie, stąd też uznać należy, iż zaskarżony wyrok w części oddalającej odwołanie od decyzji odmawiającej uchylenia decyzji z 23.08.2013r. w oparciu o przepisy kodeksu postępowania administracyjnego jest zgodny z prawem. W tym zakresie ustalenia Sądu I instancji są prawidłowe i Sąd Apelacyjny w całości je podziela.

Niewątpliwie intencją K. L. towarzyszącą złożeniu w dniu 3.04.2019r. wniosku o przeliczenie emerytury zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego było uzyskanie wyższego świadczenia co najmniej ustalonego bez zastosowania niekonstytucyjnych przepisów. Zawarte w skierowanym do ZUS wniosku z 3.04.2019r. żądanie odwołującej o przeliczenie emerytury było sformułowane zbyt ogólnie. ZUS rozpatrzył ten wniosek wyłącznie pod kątem spełnienia przesłanek do wznowienia postępowania na podstawie art. 145a kodeksu postępowania administracyjnego pomijając całkowicie żądanie przeliczenia świadczenia z pominięciem niekonstytucyjnego przepisu art. 25 ust. 1b ustawy z 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. W pierwszej kolejności wniosek taki podlega rozpoznaniu przez organ rentowy dlatego też uznając, że ZUS nie rozpoznał dotychczas w sposób kompletny wniosku z 3.04.2019r. Sąd Apelacyjny zobowiązał organ rentowy do rozpoznania wniosku w przedmiocie przeliczenia emerytury K. L. w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019r. w trybie art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy z 17.12.1998r. Podstawę zobowiązania do rozpoznania wniosku o przeliczenie emerytury stanowi przepis art. 47714 § 3 kpc, bowiem nie jest to nowe żądanie w rozumieniu art. 47710 § 2 kpc.

Sąd Apelacyjny stoi na stanowisku, iż fakt odmowy uchylenia decyzji na podstawie przepisów kodeksu postępowania administracyjnego nie oznacza, że w stosunku do ubezpieczonej nie może nastąpić przeliczenie świadczenia zgodnie z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019r.

Zgodnie z art. 190 ust. 4. Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego o niezgodności z Konstytucją, umową międzynarodową lub z ustawą aktu normatywnego, na podstawie którego zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe, ostateczna decyzja administracyjna lub rozstrzygnięcie w innych sprawach, stanowi podstawę do wznowienia postępowania, uchylenia decyzji lub innego rozstrzygnięcia na zasadach i w trybie określonych w przepisach właściwych dla danego postępowania. W konsekwencji tej regulacji, jeżeli dochodzone przed sądem roszczenie jest bezpośrednim skutkiem wyraźnego stwierdzenia przez Trybunał niezgodności określonej normy z Konstytucją, umową międzynarodową - to sąd ten powinien poszukiwać możliwości jak najpełniejszego wprowadzenia w życie orzeczenia Trybunału w ramach wszelkich dostępnych procedur wznowieniowych, przy czym z art. 190 ust. 4 Konstytucji nie wynika wymóg, aby była to procedura specjalnie przewidziana do wznowienia postępowania w następstwie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, aczkolwiek istnienie takiej procedury z pewnością porządkuje tryb i ułatwia stronie dochodzenie swojego prawa i roszczenia, które orzeczenie Trybunału, usuwające niekonstytucyjną normę, uczyniło zasadnym. Polski ustawodawca we wszystkich 3 najważniejszych procedurach uregulował możliwości wznowienia postępowania wskutek orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego. W kodeksie postępowania cywilnego reguluję tę kwestie art. 4011 i 4161 k.p.c., w Kodeksie postępowania administracyjnego art. 145a i 146 k.p.c., a w postępowaniu karnym art. 540 Kodeksu postępowania karnego. Nie oznacza to jednak zdaniem Sądu Apelacyjnego, iż tylko w tych przypadkach możliwie jest wznowienia postępowania wskutek korzystnego dla strony wyroku Trybunału Konstytucyjnego, albowiem w poszczególnych postępowaniach mogą pojawiać się jeszcze inne regulację umożlwiające introdukcję orzeczenia TK. Trzeba przy tym zaważyć, iż sam Trybunał na tle wykładni art. 190 ust.4 Konstytucji wyraźnie podkreśla, że pojęcie "wznowienia postępowania", o którym mowa w art. 190 ust. 4 Konstytucji ma szersze znaczenie niż pojęcie "wznowienia" w sensie technicznym, przewidziane w odpowiednich procedurach regulowanych w ustawach i obejmuje wszelkie instrumenty proceduralne stojące do dyspozycji stron, organów i sądów, wykorzystanie których umożliwia przywrócenie stanu konstytucyjności orzeczeń" (zob. np. postanowienie z 14 kwietnia 2004 r., sygn. SK 32/01, OTK ZU nr 4/ (...), poz. 35; uzasadnienie wyroku TK z dnia 6 marca 2019 r. P 20/16). Wykładnia zawężająca zatem pojęcie z art. 190 § 4 Konstytucji ,,wznowienia postępowania’’ spotkana czasem w orzecznictwie nie jest uzasadniona w ocenie samego Trybunału.

Okoliczność powyższa ma decydujące znaczenie w niniejsze sprawie o tyle, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych istnieje konstrukcja quasi wznowienia (uproszczonego) uregulowana obszernie w art. 114 dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.2018.1270 j.t.). Godnym uwagi jest, iż konstrukcja ta po ostatnich zmianach legislacyjnych wprowadzanych ustawą z dnia 10 lutego 2017 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z dnia 3 kwietnia 2017 r poz. 715), czyni zadość ochronie prawa do świadczeń, w tym także świadczeń wadliwie nabytych. Nowa bowiem konstrukcja art 114 w sposób oczywisty wychodzi naprzeciw art. 1 Protokołu Nr (...) do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonego w dniu 20 marca 1952 r. w P. (Dz. U. z 1995r. Nr 36 poz. 175), która jak widomo obejmuje ochroną również świadczenia z ubezpieczeń społecznych. Wielokrotnie również w polskich sprawach Europejski Trybunał Praw Człowieka w S. nieuprawnioną ingerencję w to świadczenie ( na niekorzyść ubezpieczonych - ich niewypłacanie lub pozbawienie) traktował jako naruszenie powołanego art. 1 Protokołu do Konwencji. Można tu przypomnieć, że w sprawach polskich jednym z pierwszych wyroków w tym zakresie był wyrok w sprawie W. przeciwko Polsce z 4 listopada 2008 r., skarga nr (...) (niewypłacanie prawidłowo przyznanego świadczenia przez wojskowe biuro emerytalne), a szczególnie istotnym okazał się być wyrok Trybunału z 15 września 2009 r. w sprawie M. przeciwko Polsce, skarga nr (...) (przyznanie nieuprawnione emerytury wcześniejszej, a następnie jej odebranie), która jest traktowana przez sam Trybunał jako wzorzec do oceny zasadności odebrania prawa do świadczenia w wielu innych podobnych sprawach dotyczących odebrania prawa do emerytury: por. np.: wyroki Trybunału z 4 grudnia 2012 r. w sprawach: K. przeciwko Polsce, skarga nr (...); L. przeciwko Polsce, skarga nr (...); M. przeciwko Polsce, skarga nr (...); M. przeciwko Polsce, skarga (...); Świątek przeciwko Polsce, skarga nr (...); Szewc przeciwko Polsce, skarga (...); S. przeciwko Polsce, skarga nr (...) oraz wyroki Trybunału: z 4 marca 2013 r. w sprawach S. przeciwko Polsce; skarga nr (...); S. przeciwko Polsce, skarga (...). We wszystkich tych wyrokach stwierdzono naruszenie art. 1 Protokołu nr (...) do Konwencji.

Konsekwencją właśnie powyższego orzecznictwa Trybunału była właśnie zmiana ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych ustawą z dnia 10 lutego 2017 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z dnia 3 kwietnia 2017 r poz. 715), w wyniku której ograniczono arbitralność organu rentowego w odbieraniu świadczeń choćby nawet wadliwe przyznanych. Istota wprowadzonych do art. 114 ustawy emerytalnej od 18 kwietnia 2017 r. zmian polegała między innymi na wprowadzeniu ograniczeń czasowych co do możliwości wzruszenia decyzji wydanych w sprawie świadczeń emerytalnych lub rentowych (art. 114 ust. 1e ustawy przewiduje okres 3,5 lub 10 lat w zależności od podstawy wznowienia). Szczególnie istotną zmianą w kontekście orzecznictwa Trybunału jest ograniczanie czasowe do wydania decyzji wznowieniowej w zakresie prawa do świadczeń, tj. ograniczenie okresu dopuszczalności jej wydania do 3 lat w przypadku, gdy przyznanie lub ustalenie wysokości świadczenia nastąpiło na skutek błędu organu rentownego (art. 114 ust. 1e. pkt 3. w zw. z art. 114 ust.1 pkt 6 ustawy). Nadto zgodnie z art. 114 ust. 1g. ustawy organ rentowy winien, nawet i w tym krótkim okresie, odstąpić od uchylenia lub zmiany takiej (przyznającej świadczenie na skutek błędu lub błędnej, zawyżonej wysokości), jeżeli uchylenie lub zmiana decyzji wiązałyby się z nadmiernym obciążeniem dla osoby zainteresowanej, ze względu na jej sytuację osobistą lub materialną, wiek, stan zdrowia lub inne szczególne okoliczności. Nie ulega wątpliwości, że te przesłanki zmierzają do zachowania zasady proporcjonalności, której niezachowanie było najczęstszą przyczyną stwierdzania przez Trybunał naruszenia art. 1 Protokołu nr (...). Przepisy aktualnej konstrukcji art.114 wznowienia uproszczonego w sprawach z zakresu ubezpieczeń nie tylko chronią ubezpieczonego przed arbitralnością, ale pozwalają też na naprawę różnego rodzaju wad lub uchybień organu zawinionych lub nie, które skutkowały obniżeniem świadczenia ubezpieczeniowego. W takim przypadku możliwość wznowienia zwłaszcza czasowego jej dopuszczalności została mocno poluzowana. O ile bowiem zgodnie z art. 114 ust. 1e. uchylenie lub zmiana decyzji, o której mowa w ust. 1, nie może nastąpić, jeżeli od dnia jej wydania upłynął okres:

1) 10 lat - w przypadkach określonych w ust. 1 pkt 2-4;

2) 5 lat - w przypadkach określonych w ust. 1 pkt 1 i 5;

3) 3 lat - w przypadku określonym w ust. 1 pkt 6.

O tyle wedle art. 114 ust.1f pkt 1. przepisu ust. 1e nie stosuje się w ogóle, jeżeli w wyniku uchylenia lub zmiany decyzji z przyczyn określonych w ust. 1 osoba zainteresowana nabędzie prawo do świadczenia lub świadczenie w wyższej wysokości. Już ta regulacja zanosząca w istocie czasowość wznowienia w trybie 114 na korzyść strony czyniłaby niezrozumiałym organicznie możliwości wznowienia postępowania na podstawie korzystnego wyroku Trybunału terminem 5 letnim z art. 146 k.p.a. Stosując nadto art. 114 ustawy emerytalnej również do wznowienia na korzyść strony nie można nie zauważyć, że regulacje z art. 145a i 146 k.p.a. dotyczy generalnie wszystkich spraw (trudnego nawet do zamkniętego określenia szerokiego katalogu) rozpoznawanych w postępowaniu administracyjnym, a zastosowanie tegoż Kodeksu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych w świetle art. 124 ustępuje procedurze ustawy emerytalnej. Zgodnie bowiem art. 124 w postępowaniu w sprawach o świadczenia określone w ustawie stosuje się przepisy Kodeksu postępowania administracyjnego, chyba że niniejsza ustawa stanowi inaczej. Trzeba też przypomnieć, iż Sąd Najwyższy w swoim orzecznictwie mocna akcentuje odrębność prawa ubezpieczeń społecznych jako odrębnej gałęzi prawa (por. uzasadnienie uchwały SN 7 sędziów z dnia 21 kwietnia 2010 r. II UZP 1/10 (OSNP 2010 nr 21-22, poz. 267) , a zatem również w obrębie procedury koniecznym jest uwzględnienie specyfiki proceduralnej w tych sprawach wprowadzonej przez ustawodawcę z uwagi na podmiot postępowania w tych sprawach – jakim są ubezpieczeni.

Prawidłowa interpretacja odesłania z art. 124 ustawy emerytalnej w istotnym w niniejszej sprawie zakresie oznacza, iż o ile w sprawach administracyjnych zasadą będzie zastosowanie art. 145a do wznowienia postępowania na skutek orzeczenia Trybunału, to w sprawach ubezpieczeniowych zastosowanie tego przepisu następuje w zakresie w jakim nie jest możliwym urzeczywistnienie orzeczenia Trybunału w oparciu o regulację ustawy emerytalnej, a tym w szczególności w trybie art. 114 tejże ustawy.

Trzeba zaznaczyć, że ponowne ustalenie prawa do emerytury i renty w trybie art. 114 ustawy opiera się też po części na dominującym w orzecznictwie poglądzie, że decyzja rentowa nie ma przymiotu powagi rzeczy osądzonej (por.. wyroki SN: z dnia 16 września 2009 r., I UK 121/09, LEX nr 537030; z dnia z dnia 12 stycznia 2001 r., II UKN 182/00, OSNAPiUS 2002, nr 17, poz. 419 i z dnia 30 listopada 2000 r., II UKN 79/00, OSNAPiUS 2002, nr 13, poz. 317 oraz postanowienie SN z dnia 24 marca 2003 r., II UK 393/02, OSNPUSiSP 2004, nr 9, poz. 163), co oznacza, że np. organ rentowy może podważyć swoją błędną decyzję przyznającą świadczenie "nabyte", pomimo niespełnienia ustawowych warunków powstania uprawnień do emerytury lub renty, a zainteresowany ponownie wystąpić z wnioskiem o to samo świadczenie, którego poprzednio mu odmówiono, jeżeli powołano się na nowe dowody lub ujawniono okoliczności istniejące przed wydaniem decyzji mające wpływ na ustalenie uprawnień ubezpieczeniowych. W razie złożenia odwołania od decyzji organu rentowego wydanej w trybie art. 114 ust. 1 u.e.r.f.u.s., nie obowiązuje prekluzja dowodowa, ograniczająca możliwość zgłaszania wniosków dowodowych do etapu postępowania administracyjnego poprzedzającego wydanie tejże decyzji. Ubezpieczony może zatem także w postępowaniu sądowym powoływać się na nowe okoliczności oraz dowody uzasadniające wznowienie postępowania w trybie tego przepisu i rzutujące na jego prawo do wnioskowanego świadczenia.

W orzecznictwie ukształtowanym na gruncie art. 114 ustawy podstawę do wznowienia postępowania w tym trybie stanowić może :

• powoływanie przez ubezpieczonego się na nowe okoliczności oraz dowody uzasadniające wznowienie postępowania w trybie tego przepisu i rzutujące na jego prawo do wnioskowanego świadczenia ( wyrok SN z 18.04.2018 r., III UK 53/17 ,LEX nr 2515713). Z nowych dowodów muszą oczywiście wynikać nie jakiekolwiek nieuwzględnione wcześniej okoliczności, ale okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość, tzn. za nowymi dowodami musi stać potencjalna możliwość dokonania innych, mających istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia ustaleń faktycznych niż te, które weszły do podstawy faktycznej wyroku, przesądzając o oddaleniu odwołania (por. wyrok SN z dnia 19 października 2017 r., II UK 454/16, LEX nr 2408322, i wyrok SA w Katowicach z dnia 21 czerwca 2018 r., III AUa 523/18, LEX nr 2522666);

• błędna wykładnia przepisów prawa przez organ rentowy w wyniku błędnej (ze strony organu rentowego) wykładni przepisów prawa lub błędnego zastosowania przepisów prawa do prawidłowo ustalonego stanu faktycznego, doprowadziły do pozbawienia jednostki możliwości faktycznego korzystania z przysługujących jej z mocy samego prawa świadczeń emerytalnych (wyrok z 3.10.2017 r., I UK 398/16 ,LEX nr 2401084);

• błędne stwierdzenie przez organ spełnienia przez ubezpieczonego przesłanek prawa do świadczenia, których w istocie nie spełniał (wyrok SN z 4.10.2006 r., II UK 30/06 ,OSNP 2007/19–20, poz. 289);

• przed wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28 lutego 2012 r. (Dz.U. z 2012 r., poz. 251) eliminującym z polskiego porządku prawnego art. 114 ust.1a ustawy podstawę wznowienia w trybie art. 114 stanowiła nawet ponowna ocenę tych samych dowodów (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 18 maja 2010 r., III UK 2/10, OSNP 2011 nr 21-22, poz. 278, z dnia 7 maja 2009 r., III UK 96/08, niepublikowany). W latach wcześniejszych organ rentowy praktykę wznowienia postępowania w oparciu o ponowną ocenę tych samych dowodów stosował nawet przed wprowadzaniem formalnej niekonstytucyjnej normy z art. 114 ust.1a ustawy – do czasu wykluczenia dopuszczalności takiej praktyki uchwałą SN 7 sędziów z dnia 5 czerwca 2003 r. III UZP 5/03 (OSNP 2003/18/442) .

W świetle tego co powyżej, rodzi się uzasadnione pytanie - dlaczego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego miałyby być gorzej traktowane niż szereg okoliczności, wyżej wskazanych które uzasadniają wznowienie w trybie art. 114 ustawy, skoro jednym z celów tego przypisu jest umożliwienie uwzględnienia sytuacji ubezpieczonego zgodnie z rzeczywistym stanem faktycznym lub prawnym. Byłoby wręcz rzeczą nielogiczną, aby w sprawach ubezpieczeniowych ustawodawca przyznał prawo do wznowienia (wzruszenia prawomocnej decyzji) w oparciu o relatywnie mniej ważkie zdarzania, a jednocześnie odmawiał tego prawa w przypadku generalnego zakwestionowania danej normy przez Sąd Konstytucyjny, bowiem normy postępowania administracyjnego przewidują ograniczenie czasowe 5 lat (art 146 §1 k.p.a.) na uchylenie decyzji od dnia doręczenia (ogłoszenie decyzji) - co z reguły uniemożliwi lub utrudni osobie ubezpieczonej skorzystanie z korzystnego dla niej orzeczenia Trybunału.

Z tych przyczyn Sąd Apelacyjny stoi na stanowisku, iż wyrok Trybunału Konstytucyjnego korzystny dla ubezpieczonego może stanowić okoliczność uzasadniającą wznowienie postępowania co do ponownego ustalenia wysokości świadczenia w oparciu o art. 114 ustawy emerytalnej.

Konsekwencją stosowania art. 114 ustawy emertytalnej również w przypadku wydania orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego korzystnego dla ubezpieczonego jest to, że skutki wznowienia w zakresie, w jakim ubezpieczony odzyska utracone wobec niekonstytucyjnej normy świadczenie (jego część) muszą się mieścić również w ustawie emerytalnej, o ile oczywiście ustawodawca nie zdecyduje się uczynić tego w trybie nowej ustawy wykonującej orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego, co jednak nie zawsze musi mieć miejsce.

W sytuacji zatem braku odrębnej - jak ma to miejsce dotychczas - regulacji sytuacji prawnej kobiet ur. w (...)r., których dotyczy wyrok TK, do ich sytuacji w razie wznowienia postępowania w trybie art. 114 ustawy, zastosowanie ma art. 133, co oznacza, iż ponowne ustalenie świadczenia z zastosowaniem wyroku Trybunału może prowadzić do ewentualnego wyrównania świadczenia (jeżeli jego ustalenie z uwzględnieniem wyroku TK okaże się to korzystniejsze) za okres nie dłuży niż 3 lata od miesiące zgłoszenia wniosku o przeliczenie świadczenia w zw. z orzeczeniem TK.

Przedstawione wyżej stanowisko co do zastosowania przepisu art. 114 ustawy z 17 grudnia 1998 r. do przeliczenia emerytury kobiet urodzonych w (...) r. wyraził też Sąd Apelacyjny w Białymstoku w sprawie III AUa 683/19, a także III AUa 631/19. Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę pogląd ten podziela.

Reasumując Sąd Apelacyjny jest zdania, że ewentualne wdrożenie wyroku Trybunału Konstytucyjnego w stosunku do ubezpieczonej może nastąpić poprzez przeliczenie jej świadczenia w trybie art. 114 ust.1 pkt 1 ustawy emerytalnej, jeżeli ustalenie jej wysokości z uwzględnieniem wyroku TK z 6 marca 2019 r. okaże się korzystniejsze.

Zawarte w skierowanym do ZUS wniosku z 3 kwietnia 2019r. żądanie odwołującej o ponowne obliczenie świadczenia emerytalno-rentowego w związku z wydaniem przez Trybunał Konstytucyjny wyroku z 6 marca 2019r. (P 20/16) było bardzo ogólnie sformułowane. ZUS rozpatrzył ten wniosek pod kątem spełnienia przesłanek do wznowienia postępowania na podstawie art. 145a kodeksu postępowania administracyjnego i wznowił postępowanie w sprawie zakończonej decyzją z 23 sierpnia 2013r. Następnie decyzją z 15 kwietnia 2019 r. odmówił uchylenia decyzji z 23 sierpnia 2013 r. i stwierdził jej wydanie z naruszeniem prawa, powołując się na art. 146 § 1 w zw. z art. 151 § 2 kodeksu postępowania administracyjnego. W tym zakresie organ rentowy właściwie rozpoznał żądanie odwołującej.

Niemniej jednak – zdaniem Sądu Apelacyjnego – organ rentowy jako profesjonalny organ zajmujący się ustalaniem prawa do świadczeń emerytalnych i ich wysokości powinien szerzej rozpatrzyć żądanie odwołującej niż tylko w zakresie art. 145a i art. 146 § 1 w zw. z art. 151 § 2 kodeksu postępowania administracyjnego. Powinien wziąć pod uwagę każdy możliwy sposób rozpatrzenia zgłoszonego żądania, w tym również w trybie art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość. Organ rentowy nie ustosunkował się do żądania odwołującej w tym zakresie, dlatego zdaniem Sądu Apelacyjnego należało potraktować odwołanie K. L. jako odwołanie nie tylko w zakresie, na który wskazuje zaskarżona w sprawie decyzja organu rentowego z 15 kwietnia 2019 r. (odmawiająca uchylenia decyzji z 23 sierpnia 2013r. i stwierdzająca wydanie jej z naruszeniem prawa), ale również jako odwołanie wniesione w związku z niewydaniem decyzji przez organ rentowy co do możliwości zastosowania art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej. W tym zakresie miał zastosowanie art. 477 ⁹ § 4 kodeks postępowania cywilnego, zgodnie z którym jeżeli organ rentowy nie wydał decyzji w terminie dwóch miesięcy od dnia zgłoszenia roszczenia w sposób przepisany, odwołanie można wnieść w każdym czasie po upływie tego terminu. Sąd Apelacyjny dostrzegł, że w momencie złożenia przez odwołującą odwołania od decyzji z 15 kwietnia 2019 r. nie upłynął jeszcze dwumiesięczny termin liczony od dnia złożenia wniosku odwołującej z 3 kwietnia 2019 r., w którym organ rentowy powinien wydać decyzję. Termin ten upłynął jednak do momentu zakończenia postępowania w pierwszej instancji. Do tego czasu organ rentowy nie wydał decyzji w trybie art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej. Z tego względu Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony w sprawie wyrok Sądu Okręgowego o tyle, że zobowiązał Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. do rozpoznania wniosku K. L. z 3 kwietnia 2019 r. o przeliczenie świadczenia w związku z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 6 marca 2019 r. (P 20/16) w trybie art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, a w pozostałym zakresie oddalił apelację. O tym orzeczono na podstawie art. 386 § 1 (punkt I sentencji wyroku). oraz art. 385 k.p.c. (punkt II sentencji wyroku).

Ponadto Sąd Apelacyjny nie stwierdził rażącego naruszenia prawa przez organ rentowy, o którym mowa w art. 477 ¹⁴ § 3 k.p.c. Organ rentowy ustosunkował się do wniosku odwołującej o przeliczenie emerytury w związku z wydaniem przez Trybunał Konstytucyjny wyroku z 6 marca 2019 r. i wydał decyzję przed upływem dwóch miesięcy od dnia złożenia wniosku. Nadał zatem bieg wnioskowi i w rozsądnym okresie ustosunkował się do niego na podstawie przepisów kodeksu postępowania administracyjnego. W tym zakresie nie można było zarzucić organowi rentowemu rażącego naruszenia prawa, ponieważ postąpił właściwie. Sąd Apelacyjny uznał jednak, że ze względu na specyfikę spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych, ogólnie sformułowane żądanie odwołującej oraz wyrok Trybunału Konstytucyjnego odnoszący się do szczególnej sytuacji kobiet urodzonych (...), które przed 1 stycznia 2013 r. nabyły prawo do emerytury na podstawie art. 46 ustawy emerytalnej, należało rozpoznać wniosek odwołującej również w trybie art. 114 ust. 1 pkt 1 ustawy emerytalnej jako szczególnej postaci wznowienia postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych. Nierozpoznanie żądania również w tym trybie nie mogło stanowić jednak podstawy do przypisania organowi rentowemu rażącego naruszenia prawa, o którym mowa w art. 477 ¹⁴ § 3 k.p.c. (punkt III sentencji wyroku).

Zgodnie ze wskazanym przepisem Sąd określił termin 30 dni do rozpoznania wniosku określonego w punkcie I wyroku.

Teresa Suchcicka Alicja Sołowińska Bożena Szponar- Jarocka