Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 19 lutego 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA– Agata Zając (spr.)

Sędzia SA– Urszula Wiercińska

Sędzia SO del. – Marcin Strobel

Protokolant: sekr. sąd. Katarzyna Kędzierska

po rozpoznaniu w dniu 19 lutego 2014 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa Stowarzyszenia (...) w K.

przeciwko A. G.

o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone

na skutek apelacji powoda

od wyroku zaocznego Sądu Okręgowego w Warszawie - Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

z dnia 23 kwietnia 2013 r., sygn. akt XVII AmC 3904/12

postanawia:

uchylić zaskarżony wyrok i:

1)  odrzucić pozew w zakresie żądania uznania za niedozwolone postanowienia wzorca umowy o treści: „Ze względu na wartość przesyłki i ryzyko zniszczenia przypominamy wszystkim klientom o ich prawie i obowiązku sprawdzenia zawartości paczki i jej stanu technicznego w obecności kuriera!!! W przypadku uszkodzenia towaru, prosimy o natychmiastowe sporządzenie protokółu szkody przesyłki osobiście w obecności kuriera!!! !!! REKLAMACJE NIE BĘDĄ UWZGLĘDNIANE W PRZYPADKU NIE DOSTOSOWANIA SIĘ DO POWYŻSZYCH INSTRUKCJI!!!”

2)  umorzyć postępowania w zakresie żądania uznania za niedozwolone postanowień wzorca umowy o treści: „Zwrot pieniędzy nastąpi w terminie 30 dni od daty dostarczenia towaru i kompletu dokumentów. Kwota zwrotu zostanie pomniejszona o koszt transportu.”, „Dokładamy wszelkich starań, aby opisy a także zdjęcia wystawionych produktów w jak największym stopniu były zgodne z rzeczywistością. Jednak ze względu na ogromną ilość przedmiotów, jakie mogą Państwo zakupić w Naszym sklepie, mogą pojawić się drobne błędy, z tytułu których Kupujący nie może rościć żadnych praw względem Sprzedającego.”

Sygn. akt VI ACa 1126/13

UZASADNIENIE

Pozwami z 2 maja 2012 r. Stowarzyszenie (...) w K. wniosło o uznanie za niedozwolone postanowień wzorca umowy stosowanego przez pozwanego A. G. o treści:

„Ze względu na wartość przesyłki i ryzyko zniszczenia przypominamy wszystkim klientom o ich prawie i obowiązku sprawdzenia zawartości paczki i jej stanu technicznego w obecności kuriera!!! W przypadku uszkodzenia towaru, prosimy o natychmiastowe sporządzenie protokółu szkody przesyłki osobiście w obecności kuriera!!! !!! REKLAMACJE NIE BĘDĄ UWZGLĘDNIANE W PRZYPADKU NIE DOSTOSOWANIA SIĘ DO POWYŻSZYCH INSTRUKCJI!!!” (XVII AmC 3904/12)

„Zwrot pieniędzy nastąpi w terminie 30 dni od daty dostarczenia towaru i kompletu dokumentów. Kwota zwrotu zostanie pomniejszona o koszt transportu.” (XVII AmC 3905/12)

„Dokładamy wszelkich starań, aby opisy a także zdjęcia wystawionych produktów w jak największym stopniu były zgodne z rzeczywistością. Jednak ze względu na ogromna ilość przedmiotów, jakie mogą Państwo zakupić w Naszym sklepie, mogą pojawić się drobne błędy, z tytułu których Kupujący nie może rościć żadnych praw względem Sprzedającego.” (XVII AmC 3906/12).

Postanowieniem z dnia 23 kwietnia 2013 r. Sąd Okręgowy zarządził połączenie wskazanych wyżej spraw do wspólnego rozpoznania i rozstrzygnięcia pod sygnaturą XVII AmC 3904/12.

Wyrokiem zaocznym z dnia 23 kwietnia 2013 r. Sąd Okręgowy w Warszawie – Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów powództwo oddalił.

Sąd Okręgowy dokonał następujących ustaleń faktycznych:

Pozwany prowadził działalność gospodarczą polegającą na wysyłkowej sprzedaży artykułów przemysłowych z wykorzystaniem sieci Internet, w ramach której opracował i posługiwał się wzorcem umowy o nazwie „Regulamin (...) ” zawierający postanowienia wskazane w pozwie.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy wskazał, że pozew został wniesiony przed zmianą przepisów, która weszła w życie z dniem 3 maja 2012 r. Powód jest stowarzyszeniem zwykłym, jednak w dacie wnoszenia pozwu miał zdolność sądową zgodnie z brzmieniem obowiązującego w tej dacie art. 64 § 2 k.p.c.

Zgodnie z art. 479 ³⁸ k.p.c. powództwo w sprawie uznania postanowień wzorca umowy za niedozwolone może wytoczyć organizacja pozarządowa, do której zadań statutowych należy ochrona interesów konsumentów.

W regulaminie powodowego Stowarzyszenia jako cel wskazane jest działanie na rzecz popularyzacji kultury prawnej w obrocie konsumenckim, ze szczególnym uwzględnieniem handlu internetowego. Ten cel ma być realizowany poprzez:

- monitorowanie sytuacji prawnej konsumentów

- występowanie z wnioskami do podmiotów naruszających prawa konsumenta o korektę ich zachowań

- występowanie z wnioskami i opiniami do właściwych organów administracji w przypadku stwierdzenia naruszeń praw konsumenta

- współpracę z osobami i instytucjami o podobnych celach działania

- inne działania realizujące cele statutowe.

Zdaniem Sądu Okręgowego nie spełnia to kryteriów o których mowa w przepisie art. 479 ³⁸ k.p.c., a zatem powód nie ma legitymacji czynnej do wytoczenia powództwa o uznanie postanowień wzorca za niedozwolone.

Apelację od wyroku Sądu Okręgowego wniósł powód, zaskarżając wyrok w całości i znosząc o jego zmianę przez uwzględnienie powództwa w całości i zasądzenie na rzecz powoda kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji i zasądzenie na rzecz powoda kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym.

Powód zarzucił naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, a w szczególności art. 479 ³⁸ § 1 k.p.c. poprzez nietrafne uznanie, że powód jako stowarzyszenie zwykłe nie posiada legitymacji czynnej do wytoczenia powództwa o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, gdyż nie można uznać, że cele Stowarzyszenia mówią o ochronie interesów konsumentów i możliwości inicjowania postępowań sądowych.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Zgodnie z art. 378 § 1 k.p.c. sąd drugiej instancji, rozpoznając sprawę w granicach zaskarżenia, z urzędu bierze pod uwagę nieważność postępowania, w tym nieważność wynikającą z powagi rzeczy osądzonej.

Do rejestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone, prowadzonego przez Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów wpisane zostały:

- pod pozycją 2503 w dniu 13 września 2011 r., a więc przed datą wniesienia niniejszego pozwu, postanowienie o treści: „Po otrzymaniu przesyłki należy rozpakować ja w obecności doręczyciela i w razie stwierdzenia uszkodzeń mechanicznych produktu powstałych w czasie transportu, sporządzić protokół przez Klienta i doręczyciela. Tylko w tym przypadku uznajemy reklamację z tytułu wad powstałych w czasie transportu”;

- pod pozycją 3143 w dniu 8 maja 2012 r., a więc już po wniesieniu niniejszego pozwu, postanowienie o treści: „Zwrot pieniędzy na konto klienta powinien nastąpić niezwłocznie po otrzymaniu przesyłki reklamacyjnej najpóźniej jednak do 7 dni. Koszt przesyłki oraz inne koszty uboczne nie są zwracane”;

- pod pozycją 5060 w dniu 31 lipca 2013 r., a więc już po wniesieniu niniejszego pozwu, postanowienie o treści: „Pomimo dołożenia wszelkich starań, by zamieszczane na stronie internetowej Sklepu opisy i zdjęcia produktów były zgodne ze stanem faktycznym Sprzedawca nie gwarantuje, że nie zawierają one błędów i braków, które nie mogą stanowić podstawy do roszczeń”.

Wyżej wymienione klauzule są tożsame (w swej treści i sensie) z postanowieniami, co do których stwierdzenia abuzywności domagał się powód niniejszym pozwem.

Zgodnie z art. 479 ⁴³ k.p.c. wyrok prawomocny uznający postanowienie wzorca umowy za niedozwolone i zakazujący jej stosowania ma skutek wobec osób trzecich od chwili wpisania tego postanowienia wzorca umowy do rejestru, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ § 2 k.p.c.

Stanowisko zajmowane przez Sąd Najwyższy w powyższej kwestii nie jest jednolite. W uchwale z dnia 19 grudnia 2003 r. (III CZP 95/03, OSNC 2005/2/25) Sąd Najwyższy wskazał, że powaga rzeczy osądzonej wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone wyłącza – od chwili wpisania tego postanowienia do rejestru (art. 479 ⁴³ w związku z art. 365 i art. 479 ⁴⁵ § 2 k.p.c.) – ponowne wytoczenie powództwa w tym przedmiocie, także przez osobę nie biorącą udziału w sprawie, w której wydano wyrok. Następnie w uchwale z 7 października 2008 r. (III CZP 80/08, OSNC 2009/9/118) Sąd Najwyższy uznał, że rozszerzona prawomocność wyroku uwzględniającego powództwo o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone nie wyłącza możliwości wytoczenia powództwa przez tego samego lub innego powoda – w tym także przez organizację społeczną działającą na rzecz ochrony interesów konsumentów – przeciwko innemu przedsiębiorcy, niebiorącemu udziału w postępowaniu, w którym zapadł wyrok, stosującemu takie same lub podobne postanowienia wzorca, jak wpisane do rejestru, o którym mowa w art. 479 ⁴⁵ § 2.

Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym sprawę podziela pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w uchwale z 19 grudnia 2003 r. Sąd Najwyższy wyjaśnił w niej, że granicami podmiotowymi powagi rzeczy osądzonej objęte są w zasadzie strony procesu, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby; w takich wypadkach dochodzi do połączenia rozszerzonej prawomocności z powagą rzeczy osądzonej. Wypadki rozszerzonej podmiotowo prawomocności materialnej należy rozpatrywać nie tylko w aspekcie mocy wiążącej prawomocnego orzeczenia (art. 365 § 1 k.p.c.), ale także w aspekcie powagi rzeczy osądzonej (art. 366 k.p.c.). Sąd Najwyższy wskazał również, że wypadki rozszerzonej prawomocności i powagi rzeczy osądzonej można podzielić na dwie grupy; pierwszą stanowią wypadki, w których wyrok - ze względu na szczególny charakter przedmiotu osądu - skutkuje dla wszystkich i przeciw wszystkim (np. art. 435 § 1 k.p.c. i art. 458 § 1 k.p.c.), natomiast do drugiej grupy należą wypadki, w których wyrok skutkuje wobec osób trzecich ze względu na szczególny stosunek tych osób do jednej ze stron procesu i tylko wobec niej (np. wypadki następstwa prawnego, w tym objęte regulacją art. 192 pkt 3 k.p.c.). Tożsamość stron procesowych, jako warunek istnienia powagi rzeczy osądzonej, skutkującej w innej, późniejszej sprawie odrzuceniem pozwu (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.), zachodzi więc, zdaniem Sądu Najwyższego zarówno wtedy, gdy w obydwu sprawach uczestniczą te same strony - bez względu na rolę procesową – jak i wtedy, gdy zamiast strony wcześniejszego procesu występuje jej następca prawny lub inna osoba objęta w danym wypadku rozszerzoną prawomocnością. W dalszym ciągu Sąd Najwyższy wskazał, że przedstawiona koncepcja ujmowania rozszerzonej prawomocności materialnej w łączności z powagą rzeczy osądzonej, akceptowana przez przeważającą część doktryny, jak też znajdująca odzwierciedlenie w judykaturze Sądu Najwyższego (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 1971 r., III CRN 361/71, OSPiKA 1972, nr 10, poz. 179, oraz z dnia 27 kwietnia 1999 r., III CKN 48/99, nie publ.), pozwala przyjąć, że powaga rzeczy osądzonej wyroku uznającego postanowienie wzorca umowy za niedozwolone wyłącza – od chwili wpisania tego postanowienia do rejestru (art. 479 ⁴³ w związku z art. 365 i art. 479 ⁴⁵ § 2 k.p.c.) – ponowne wytoczenie powództwa w tym przedmiocie, także przez osobę nie biorącą udziału w sprawie, w której wydano wyrok; pozew obejmujący takie powództwo podlega odrzuceniu (art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.).

Sąd Najwyższy wyjaśnił również, że celem podstawowym postępowania w sprawach o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone jest usunięcie postanowień wzorca uznanych za abuzywne z obrotu ze skutkiem nie tylko dla stron procesu, lecz także wobec osób trzecich ( erga omnes). Oznacza to w sposób oczywisty, zdaniem Sądu Apelacyjnego, że powaga rzeczy osądzonej wynikająca z rozszerzonej mocy wiążącej, o jakiej mowa w art. 479 ⁴³ k.p.c. obejmuje również po stronie pozwanej innych przedsiębiorców, którzy posługują się wzorcem umowy zawierającym postanowienie wpisane do rejestru prowadzonego przez Prezesa UOKiK.

Z powyższych względów za niezasadne należy uznać stanowisko, że wyrok wydany w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone eliminuje niedozwolone postanowienia tylko z konkretnego wzorca, a nie w ogóle z obrotu. Wyrok sądu ochrony konkurencji i konsumentów, uznając konkretne postanowienia wzorca umowy za abuzywne, wyłącza je z wszelkich wzorców umów, niezależnie od przedsiębiorcy posługującego się tym wzorcem. Natomiast inną kwestią jest indywidualne uzgodnienie z konsumentem takiego postanowienia i wprowadzenie go do umowy. Wskazać także należy, że kwestia zmiany okoliczności sprawy (czy też innych okoliczności sprawy) nie stoi na przeszkodzie odmowie odrzucenia pozwu w przypadku, gdy uznaje się, że rozszerzona moc wiążąca wyroku SOKiK pokrywa się z zakresem powagi rzeczy osądzonej. Takie okoliczności należałoby bowiem zaliczyć do zdarzenia o charakterze causa superveniens, prowadzącego do wygaśnięcia powagi rzeczy osądzonej. Takie okoliczności jednak w sprawie niniejszej nie zachodzą.

Zważyć przy tym należy, że stosownie do art. 479 ⁴⁵ § 3 k.p.c. rejestr postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone jest jawny. Jawność ta pozwala przedsiębiorcom formułującym własny wzorzec na zapoznanie się z postanowieniami wzorców uznanymi za niedozwolone, których stosowanie zostało zakazane, i respektowanie wyroku sądu, na podstawie którego wpis został dokonany. W przeciwnym razie stosowną interwencję powinien podjąć już Prezes UOKiK na podstawie art. 24 ust. 2 pkt. 1 ustawy z 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (Dz. U. Nr 50, poz. 331 ze zm.).

Z uwagi na fakt, że postanowienie o treści tożsamej ze stosowanym przez pozwanego postanowieniem: „Ze względu na wartość przesyłki i ryzyko zniszczenia przypominamy wszystkim klientom o ich prawie i obowiązku sprawdzenia zawartości paczki i jej stanu technicznego w obecności kuriera!!! W przypadku uszkodzenia towaru, prosimy o natychmiastowe sporządzenie protokółu szkody przesyłki osobiście w obecności kuriera!!! !!! REKLAMACJE NIE BĘDĄ UWZGLĘDNIANE W PRZYPADKU NIE DOSTOSOWANIA SIĘ DO POWYŻSZYCH INSTRUKCJI!!!” zostało wpisane przed datą wniesienia niniejszego pozwu, Sąd Apelacyjny uznał, że pozew w tym zakresie podlegał odrzuceniu na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. W odniesieniu do pozostałych postanowień stosowanych przez pozwanego, z uwagi na fakt, iż postanowienia o treści tożsamej zostały wpisane do rejestru już w toku postępowania uznać należy, że w toku procesu powstała przeszkoda do merytorycznego rozpoznania sprawy i wydania wyroku, uzasadniająca umorzenie postępowania na podstawie art. 355 k.p.c.

Z tych wszystkich względów należało uznać, że w sprawie niniejszej zachodzi przeszkoda do merytorycznego rozpoznania pozwu w postaci powagi rzeczy osądzonej, wobec czego na podstawie art. 386 § 3 k.p.c. w zw. z art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. i art. 355 k.p.c. Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.