Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 czerwca 2018 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu Wydział I Cywilny

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSA Małgorzata Kaźmierczak

Sędziowie: SA Jan Futro (spr.),

SA Bogdan Wysocki

Protokolant: st. sekr. sąd. Ewa Gadomska

po rozpoznaniu w dniu 21 czerwca 2018 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa M. J. (1)

przeciwko Skarbowi Państwa - (...)

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 29 lutego 2016 r.

sygn. akt I C 2027/15

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego i kasacyjnego.

Bogdan Wysocki Małgorzata Kaźmierczak Jan Futro

IA Ca 468/18

UZASADNIENIE

Powód M. J. (1) pozwem z dnia 12 sierpnia 2015 r. wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa - (...)kwoty 80 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 1 października 200Ir. do dnia zapłaty oraz kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu wskazał w pierwszej kolejności, że w niniejszym postępowaniu dochodzi jedynie części swojego roszczenia, którego pełna wartość wynosi 8 857 219,06 zł. Podał też, że aktem notarialnym z dnia 21.09.2001 r., Rep. A Nr (...) i (...), nabył od A. i A. małżonków G. nieruchomości, dla których prowadzone księgi wieczyste, w dacie zawarcia ww. umów nie zawierały żadnych ciężarów i obciążeń. Brak wniosku o wpisanie hipoteki na rzecz (...) Oddział w K. w wysokości 1 250 000 zł wynikał z faktu, że wzmianki o wnioskach zostały bezprawnie wykreślone z ksiąg wieczystych przez pracownika Sądu Rejonowego - E. C. (1). Podniósł ponadto, że Sąd Rejonowy w Grodzisku Wielkopolskim Wydział Zamiejscowy Ksiąg Wieczystych w N. winien, rozpoznając wnioski H. D. o wpis hipotek zwykłych w kwocie po 1 250 000 zł na rzecz (...) oddalić przedmiotowe wnioski, jako złożone przez osobę nieuprawnioną do dysponowania ww. nieruchomościami. Tymczasem Sąd w osobie sędzi (...) M., w dniu 01.10.2001 r. wpisał z wniosku H. D. hipoteki do ksiąg wieczystych prowadzonych dla nabytych przez powoda nieruchomości. Powód wskazał ponadto, że w stanie faktycznym niniejszej sprawy mamy do czynienia z niezgodnym z prawem działaniem funkcjonariuszy państwowych przy wykonywaniu władzy publicznej w osobie pracowników Wydziału Zamiejscowego Ksiąg Wieczystych Sądu Rejonowego w Grodzisku Wielkopolskim - w N., mającym miejsce w dniu 1.10.2001 r., a powodującym szkodę w majątku powoda w dniu 01.10.2001 r. w postaci obciążenia hipotekami kupionych nieruchomości, a następnie uzyskania niższej ceny sprzedaży tych nieruchomości z powodu obciążenia ich hipotekami. Powód podniósł również, że w realiach niniejszej sprawy deliktem władzy publicznej jest wydanie mu czterech odpisów ksiąg wieczystych niezawierających ujawnienia wzmianek o wnioskach o wpis czterech hipotek zwykłych w kwocie po 1 250 000,00 zł każda na rzecz (...) i łącznej wartości 5 000 000,00 zł złożonych do przedmiotowych ksiąg wieczystych. Zdaniem powoda, gdyby pracownicy sekretariatu Sądu wieczystoksięgowego nie naruszyli swych obowiązków i wydali powodowi odpisy zawierające wzmianki o wnioskach o wpis hipotek, powód posiadłby wiedzę o tych wnioskach i tym samym o prawdziwym stanie prawnym nieruchomości. Wstrzymałby się wówczas z jej zakupem i zażądał od zbywców (państwa G.) uporządkowania stanu prawnego nieruchomości.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa podnosząc min. zarzut przedawnienia.

Odnosząc się do kwestii przedawnienia roszczeń powód wskazał, że nie jest ono przedawnione, gdyż działania pracowników ww. sądu stanowiły przestępstwo z art. 231 § 3 k.k.

Wyrokiem z dnia 29 lutego 2016 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu oddalił powództwo a orzekając o kosztach postępowania zasądził od powoda na rzecz pozwanego Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 3 617 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Jako podstawy rozstrzygnięcia Sąd I instancji powołał następujące ustalenia.

1

Sąd Rejonowy w Grodzisku Wielkopolskim IX Zamiejscowy Wydział Ksiąg

Wieczystych z siedzibą w N. prowadzi:

-

dla nieruchomości oznaczonej jako działki ewidencyjne nr (...) położonej w miejscowości P. księgę wieczystą KW nr (...) (dawniej (...)),

-

dla nieruchomości oznaczonej jako działki ewidencyjne nr (...) położonej w miejscowościach P., L. i C. księgę wieczystą KW nr PO (...)(dawniej (...)),

-

dla nieruchomości oznaczonej jako działki ewidencyjne nr (...) położonej w miejscowości W. i C. księgę wieczystą KW nr PO (...)(dawniej (...)),

-

dla nieruchomości oznaczonej jako działki ewidencyjne nr (...) położone] w miej scowości C. księgę wieczystą KW nr PO (...) (dawniej (...)).

Do dnia 21.09.200Ir. powyższe nieruchomości stanowiły współwłasność małżonków A. i A. G..

W dniu 18.08.1998 r. A. i A. G. zawarli z H. D. warunkową umowę sprzedaży ww. nieruchomości. Warunkiem przejścia własności tych nieruchomości było nieskorzystanie przez Agencję Nieruchomości Rolnych z prawa pierwokupu.

Tego samego dnia małżonkowie G. umocowali (...) S.A., której prezesem była H. D., do ustanowienia na powyższych nieruchomościach hipotek dla zabezpieczenia kredytu udzielonego tej spółce przez bank zagraniczny - na warunkach i w kwotach według uznania pełnomocnika.

Wnioskiem z dnia 8.10.1998 r. H. D. działając jako pełnomocnik A. i A. G. zwróciła się do ww. Sądu o wpisanie w dziale IV ksiąg wieczystych KW nr (...) hipoteki zwykłej w kwocie po 1 250 000 zł na rzecz banku (...) Oddział w K.. Do sądu wpłynęły też wnioski ww. Banku o wpisanie hipotek na jego rzecz.

Dnia 12.10.1998 r. A. i A. G. odwołali przed notariuszem pełnomocnictwo dla H. D..

Dnia 13.10.1998 r. A. i A. G. zawarli z H. D. w formie aktu notarialnego umowę przeniesienia własności ww. nieruchomości, nie czekając, czy Agencja Nieruchomości Rolnej skorzysta z prawa pierwokupu.

Poszczególne wnioski zostały zarejestrowane w dzienniku KW pod numerami (...) (...)

Z uwagi na skorzystanie przez Agencję (...)z prawa pierwokupu, zostało wszczęte postępowanie w sprawie unieważnienia warunkowej umowy sprzedaży z dnia 18.08.1998 r. oraz umowy o przeniesienie własności nieruchomości z dnia 13.10.1998 r. Postępowanie to zakończyło się wydaniem wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 03.11.1999 r., sygn. akt I C 1953/99, w którym stwierdzono nieważność ww. umów.

Dnia 10.02.1999 r. sąd wieczystoksięgowy zawiesił postępowanie w przedmiocie wniosku H. D. z 08.10.1998 r. o wpis hipotek. Swoje rozstrzygnięcie Sąd oparł na treści art. 37 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w związku z art. 13 § 2 k.p.c. i art. 177 §1 pkt 1 k.p.c.. Faktyczną podstawą zawieszenia postępowania było toczące się równocześnie postępowanie mające rozstrzygnąć, kto jest właścicielem

2

nieruchomości, które miały zostać obciążone hipoteką. W dniu 19.10.1999 r. do Sądu wpłynęło pismo H. D. z dnia 15.10.1999 r., w którym cofała ona wnioski o dokonanie wpisów hipotek w księgach wieczystych. Sąd zobowiązał H. D. (pełnomocnika wnioskodawców) do złożenia w terminie 7 dni (pod rygorem oddalenia wniosku z dnia 15.10.1999r.) pełnomocnictwa A. i A. G. obejmującego colhięcie wpisu hipotek, gdyż złożone wcześniej pełnomocnictwo takiej czynności nie przewidywało. Do uzupełnienia wniosku nie doszło, zatem cofnięcie wniosku o wpis hipotek nie było skuteczne.

Ze względu na to, że postępowanie zostało zawieszone, wnioski o numerach (...) (...)zostały zakreślone w dzienniku KW (zarządzenie z 31 maja 2001r.).

W odpisach z 1999 roku wzmianki o wnioskach z 8. 10. 1998 r. o wpis hipotek na rzecz banku (...) jeszcze istniały.

Na polecenie sędziego pracownik sekretariatu - E. C. (1) wykreśliła wzmianki o wnioskach dotyczących wpisu hipotek na rzecz (...) Oddział w K. mimo, iż zawieszenie postępowania wieczystoksięgowego nie uprawniało do takiej czynności.

Pracownicy sekretariatu wydawali odpisy ww. ksiąg wieczystych zgodnie z ich treścią - po usunięciu wzmianek o wnioskach o wpis hipotek na rzec banku (...) odpisy ksiąg wieczystych nie zawierały już tych wzmianek. W odpisach ksiąg wieczystych z 7 i 12.09.2001 r. nie było wzmianki o wniosku z 8.10.1998 r. o wpis hipotek na rzecz (...),

Umowa o pracę z E. C. (1) została rozwiązana za porozumieniem stron w dniu 26.11.2001 r.

Przeciwko E. C. (1) toczyło się postępowanie przygotowawcze o czyn z art. 271 § 1 k.k., nadzorowane przez Prokuraturę Rejonową w Wolsztynie, nr (...) które zostało umorzone z uwagi na brak znamion popełnionego przestępstwa, a konkretnie niemożność przypisania umyślności w jej działaniu.

Dnia 28.07.1999 r. J. J., jej mąż R. J. i syn M. J. (3) (brat powoda) zawarli z A. i A. G. umowę przedwstępną sprzedaży ww. nieruchomości, w której wskazano na złożenie do ksiąg wieczystych nieruchomości różnych wniosków o wpis hipotek.

W dniu 21.09.2001 r., małżonkowie A. i A. G. przenieśli na rzecz powoda własność ww. nieruchomości (akty notarialne Rep. A Nr (...) i (...)).

W związku z zawartą umową, w dniu 24.09.2001 r. powód wniósł do Sądu Rejonowego w Grodzisku Wielkopolskim Wydziału Zamiejscowego Ksiąg Wieczystych w N. wniosek o dokonanie wpisów hipotecznych i ujawnienie zmiany właściciela przedmiotowych nieruchomości.

W dniu 1.10.2001 r. do ww. Sądu wpłynął wniosek (...) S. A. Oddział w P., o podjęcie postępowania o wpis hipoteki na rzecz tego banku. Tego samego dnia Sąd Rejonowy w Grodzisku Wielkopolskim Wydział Zamiejscowy Ksiąg Wieczystych w N. wpisał w dziale IV ksiąg wieczystych przedmiotowych nieruchomości hipoteki zwykłe w kwocie po 1 250 000,00 zł wraz z odsetkami i prowizjami oraz innymi kosztami kredytu na rzecz (...) na podstawie wniosku H. D. z 08.10.1998 r. oraz aktu ustanowienia hipoteki z 7.10.1998 r. oraz umowy kredytowej o kredyt obrotowy. Wnioski wpisano w dzienniku KW i opatrzono nowymi numerami.

Od powyższego wpisu powód wniósł apelację, która jednak została oddalona, na mocy wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 1.03.2002 r. sygn. akt. II Ca 1653/01.

3

Oddalone zostało także powództwo M. J. (1) o uzgodnienie treści ksiąg wieczystych ww. nieruchomości z rzeczywistym stanem prawnym. W toku postępowania ustalono, że nabycie przedmiotowych nieruchomości przez M. J. (1) bez wpisanych hipotek nastąpiło w złej wierze i że doszło do wyłączenia rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych w zakresie hipotek przysługujących bankowi (...) (sprawa o sygn. akt I C 86/03).

Umowami z dnia 07.05.2014 r. powód, działając przez pełnomocnika J. J., przeniósł własność przedmiotowych nieruchomości na rzecz (...) sp. z o.o. z siedzibą w K..

Sąd ustalił także, że powód był poinformowany o stanie prawnym nieruchomości. Wyżej wskazywane czynności były dokumentowane w aktach prowadzonych ksiąg wieczystych. Ponadto przed zakupem nieruchomości powód nie zapoznawał się z aktami ksiąg wieczystych.

Sąd pierwszej instancji dokonał oceny roszczenia w świetle art. 417 § 1 k.c. w brzmieniu obowiązującym przed dniem 1 września 2004 r.,tj. przed nowelizacją na mocy ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 162, poz. 1692 ze zm.). Uznał, że wydawanie przez pracowników sądowych odpisów z ksiąg wieczystych bez wzmianek o wniosku H. D. o wpis hipotek na rzecz (...) po ich wykreśleniu, jak również podjęcie zawieszonego postępowania wieczystoksięgowego po odpadnięciu powodów jego zawieszenia i wpis hipotek po nabyciu własności nieruchomości przez powoda nie były działaniami bezprawnymi. Za niezgodne z dawnym art. 45 ust. 1 i 2 u.k.w.h. Sąd uznał jednak wykreślenie w czasie zawieszenia postępowania wieczystoksięgowego w księgach wieczystych nieruchomości wzmianek o wniosku H. D. z dnia 8 października 1998 r.

W ocenie Sądu powód jednak nie wykazał, by wykreślenie wzmianek z ksiąg wieczystych - choć nieprawidłowe - stanowiło występek z art. 231 § 3 w zw. z § 1 k.k.. W szczególności nie udowodnił, by pracownik Sądu wykreślający wzmiankę o wniosku H. D. dopuścił się, co najmniej niedbalstwa.

Wobec powyższego doszło do przedawnienia roszczenia powoda.

W niniejszej sprawie powód wskazał na różne zdarzenia, które powodują odpowiedzialność Skarbu Państwa, niemniej jednak należy przyjąć, że wszystkie one miały miejsce w 2001 roku. W chwili wejścia w życie nowelizacji z dnia 16.02,2007 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz.U. nr 80, poz. 538), tj. dnia 10.08.2007 r. były one jeszcze nieprzedawnione, zatem ostatecznie termin przedawnienia żądania powoda należy oceniać według treści art. 442 ¹ k.c. zgodnie z którym termin przedawnienia nie może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Termin ten upłynął w (...)

Z uwagi za uznanie powództwa za bezzasadne Sąd Okręgowy oddalił wniosek powoda o przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego ds. wyceny nieruchomości, ekonomiki przedsiębiorstw i geologii.

Jako podstawę rozstrzygnięcia o kosztach procesu - wskazując, co się na nie składa - Sąd Okręgowy powołał przepis art. 98 w zw. z § 6 pkt 6 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu

Od wyroku tego zaskarżając go w całości apelację wniósł powód zarzucając zaskarżonemu wyrokowi naruszenie przepisów postępowania, a to art. 233 § 1 k.p.c. w

4

zw. z art. 231 k.p.c. poprzez przyjęcie sprzecznie z treścią zebranego w sprawie materiału, na podstawie dowolnej, a nie swobodnej, oceny dowodów, że zachowanie E. C. (1) polegające na wykreśleniu wzmianek o wpisach hipotek z ksiąg wieczystych przy okazji zawieszenia postępowania o wpis było niezawinione (nawet w stopniu nieumyślnym), w sytuacji, gdy ocena zebranego materiału dokonana zgodnie z zasadami logiki i doświadczenia życiowego, powinna była doprowadzić Sąd I instancji do wniosku, że wieloletni pracownik sekretariatu w wydziale wieczystoksięgowym sądu rejonowego powinien był mieć świadomość, iż wykreślenie wzmianki o wpisie z ksiąg wieczystych w takiej sytuacji jest nieprawidłowe, a co najmniej powinien był skonsultować swoje działania z sędzią lub innym pracownikiem wyższego szczebla, szczególnie że według samej E. C. rzekome ustne polecenie sędziego Strugały było sprzeczne z jego poleceniem pisemnym które to naruszenie mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy, ponieważ doprowadziło Sąd Okręgowy do błędnego wniosku, że zachowanie E. C. (1) nie stanowiło przestępstwa z art. 231 § 3 k.k., zatem do roszczeń powoda należy stosować krótszy termin przedawnienia z art. 442 ¹ § 1 k.c., zamiast z art. 442 ¹ § 2 k.c., co w konsekwencji skutkowało nierozpoznanie istoty sprawy wskutek uwzględnienia zarzutu przedawnienia.

W konsekwencji wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy w całości do ponownego rozpoznania przez Sąd Okręgowy w Poznaniu, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji odwoławczej;

ewentualnie

zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa - Sądu Rejonowego w Grodzisku Wielkopolskim kwoty 80 000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia (...). do dnia zapłaty oraz zasądzenie na rzecz powoda od pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego według norm przepisanych.

Rozpoznając apelację Sąd Apelacyjny w Poznaniu wyrokiem z dnia 9 grudnia 2016 r oddalił apelację a orzekając o kosztach postępowania zasądził od powoda na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 5 400 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

W uzasadnieniu Sąd Apelacyjny stwierdził, że dokonana przez Sąd pierwszej instancji ocena zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, która w konsekwencji doprowadziła do ustalenia, że zachowanie E. C. (1) polegające na wykreśleniu wzmianek o wpisach hipotek z ksiąg wieczystych i wydaniu odpisu tych ksiąg bez tych wzmianek nie stanowiło przestępstwa z art. 231 § 3 k.k., była prawidłowa w świetle reguł oceny dowodów w postępowaniu cywilnym co oznacza, że Sąd Okręgowy nie przekroczył zasady swobodnej oceny dowodów, o której mowa w art. 233 § 1 k.p.c.

To powód powinien wykazać, że E. C. (1) swoim działaniem wypełniła przedmiotowe znamiona przestępstwa, którego popełnienie zarzuca jej apelujący. Tymczasem powód w trakcie postępowania przed Sądem Okręgowym zaniechał podjęcia inicjatywy dowodowej, która pozwoliłaby na ustalenie w/w okoliczności.

Ponadto powód nie wyjaśnił na czym opiera twierdzenie, że E. C. (1) należy uznać za funkcjonariusza publicznego w rozumieniu art. 115 § 13 k.k. W apelacji powód

5

nie wskazał przepisu, na podstawie którego zaliczył E. C. (1) do kręgu funkcjonariuszy publicznych. W ocenie Sądu Apelacyjnego brak jest podstaw do uznania, że sekretarz sądowy zatrudniony w sądzie jest funkcjonariuszem publicznym w rozumieniu art. 115 § 13 punkt 4 k.k.

Sąd Okręgowy prawidłowo więc przyjął, że roszczenie powoda uległo przedawnieniu, gdyż okres przedawnienia w sprawie powinien być oceniany w ramach dyspozycji art. 442 ¹ § 1 k.c., a nie z § 2 tego przepisu. Powód od 2001 r. wiedział o zdarzeniu i wszystkich okolicznościach z nim związanych, więc swoje roszczenie przeciwko pozwanemu powinien wytoczyć najpóźniej do końca 2011 r.

W konsekwencji ustalenia poczynione przez Sąd pierwszej instancji jako znajdujące uzasadnienie w materiale zgromadzonym w aktach sprawy. Sąd Apelacyjny przyjął za własne, a wnioski z nich płynące zaaprobował.

W wyniku skargi kasacyjnej powoda od wyżej wskazanego wyroku Sądu Apelacyjnego, Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 12 kwietnia 2018 r. uchylił zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach postępowania kasacyjnego.

W uzasadniemu m.in. wskazał, że skarżący trafnie podniósł, iż Sąd Okręgowy, dopuszczając na rozprawie w dniu 23 lutego 2016 r. „dowód z akt" sprawy i C 86/03, jakkolwiek nie wyszczególnił numerów konkretnych kart, to jednak dopuścił dowód z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy Ds. 77/02, załączonych do sprawy I C 86/03. Dopuszczenie dowodów na rozprawie w dniu 23 lutego 2016 r. było reakcją Sądu na wnioski dowodowe stron, wobec czego nie powinny one ponosić negatywnych konsekwencji okoliczności, że Sąd popełnił błąd nie wyszczególniając numerów konkretnych kart. Wnioski stron te numery wskazywały, przy czym były to numery obejmujące także dokumenty zawarte w aktach Ds. 77/02, w tym protokół z przesłuchania E. C. (1). W efekcie trafne jest założenie, że Sąd Okręgowy dokonał ustaleń (także) na podstawie dokumentów zawartych w aktach sprawy Ds. 77/02, czemu dał zresztą wyraz w uzasadnieniu wyroku z dnia 29 lutego 2016 r.

Odmienne założenie Sądu Apelacyjnego było nieprawidłowe. Spowodowało ono natomiast, że Sąd ten z tego powodu w rzeczywistości - w tym zakresie - nie ustosunkował się do podniesionego w apelacji zarzutu naruszenia art. 233 § 1 w związku z art. 231 k.p.c, w odniesieniu do oceny dowodów w postaci dokumentów znajdujących się w aktach sprawy Ds. 77/02, w tym dowodu z protokołu z przesłuchania E. C. (1) w tej sprawie. W tym zakresie więc Sąd Apelacyjny dopuścił się naruszenia art. 378 § 1 k.p.c. Sprawia to, że zarzut naruszenia tego przepisu jest uzasadniony.

Sąd Apelacyjny dokonując ustaleń faktycznych odnoszących się do winy E. C. (1) dopuścił się naruszenia art. 235 § 1 w związku z art. 391 § 1 k.p.c., co wyłącza możliwość rozpatrzenia w postępowaniu kasacyjnym zarzutu naruszenia art. 442 ¹ § 2 w związku z art. 6 k.c., który skoncentrowany jest na kwestii oceny istnienia albo braku tej winy.

Rozważając zarzut skargi naruszenia art. 231 § 1 i 3 w związku z art. 115 § 13 pkt 4 k.k. w związku z art. 442 ¹ § 2 k.c. Sąd Najwyższy wskazał, że zgodnie z art. 115 § 13 pkt 4 k.k., funkcjonariuszem publicznym jest osoba będąca pracownikiem administracji rządowej, innego organu państwowego lub samorządu terytorialnego, chyba że pełni wyłącznie czynności usługowe, a także inna osoba w zakresie, w którym uprawniona jest do wydawania decyzji administracyjnych. Nie ulega wątpliwości sąd jest innym organem państwowym w rozumieniu art. 115 § 13 pkt 4 k.k., wobec czego sekretarz sądowy, który jest pracownikiem sądu, jest pracownikiem innego organu państwowego.

6

Rozstrzygnąć jednak należy, czy sekretarz sądowy - będąc pracownikiem sądu - pełni czynności wyłącznie usługowe.

Możliwe są dwa podejścia zmierzające do wyjaśnienia, kiedy osoba będąca pracownikiem innego organu państwowego pełni wyłącznie usługowe czynności. W grę wchodzi przyjęcie, że właściwym kryterium w tym zakresie jest to, czy czynności danej osoby jako pracownika mają charakter władczy albo niewładczy lub też czy ma on albo nie ma kompetencji do rozstrzygania oraz podejmowania decyzji na temat funkcjonowania organu, w którym jest zatrudniony (por. zmierzające w tym kierunku postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 września 2013 r., (...) 9/13, OSNKW 2013, nr 10, poz. 85). Można jednak również przyjąć, że decydujące jest kryterium uczestniczenia albo nieuczestniczenia w wykonywaniu zadań należących do zakresu działania organu państwowego, określonego przepisami prawa. Bardziej przekonuje to drugie podejście, ponieważ nie zawęża ono nadmiernie pojęcia funkcjonariusza publicznego w rozpatrywanym zakresie określonym w art. 115 § 13 pkt 4 k.k. i jest bardziej adekwatne do złożoności wewnętrznej organizacji organów państwowych i sposobów realizacji ich zadań.

Według przepisów ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury (w 2001 r, - Dz. U. nr 162, poz. 1125 ze zm., obecnie -jedn. tekst: Dz. U. z 2018 r,, poz. 577) w powiązaniu z właściwymi przepisami wykonawczymi (w 2001 r. - § 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 marca 1999 r. w sprawie stanowisk i szczegółowych zasad wynagradzania urzędników i innych pracowników sądów i prokuratury oraz szczegółowych zasad odbywania stażu urzędniczego, Dz. U. Nr 26, poz. 237 ze zm., oraz część A załącznika 1 do tego aktu prawnego, obecnie - § 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 marca 2017 r. w sprawie stanowisk i szczegółowych zasad wynagradzania urzędników i innych pracowników sądów i prokuratury oraz odbywania stażu urzędniczego, Dz. U. poz. 485 ze zm., oraz załącznik 1 do tego aktu prawnego) sekretarz sądowy miał i nadal ma status urzędnika. Jego czynności, wspomagające działalność orzeczniczą sądu, obejmowały i obejmują wykonywanie zarządzeń sądowych, czynności sekretariatu sądowego, w tym przygotowywanie i wydawanie odpisów orzeczeń. Są to czynności stanowiące element administracji sądowej, nieodzownej przy wykonywania przez sądy zadań nałożonych na , nie przez prawo (por. w 2001 r. - art. 10 i art. 123 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych, jedn. tekst: Dz. U. z 1994 r„ nr 7, poz. 25 ze zm., a obecnie art. 8, art. 147 § 3 i art. 156 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych, w 2001 r., jedn. tekst: Dz. U. z 2018 r., poz. 23).

W kontekście okoliczności sprawy należy wskazać, że zgodnie z art. 58 ust. 1 pkt 2

и. k.w.h. Minister Sprawiedliwości mógł i nadal może określić czynności, które przy prowadzeniu i przechowywaniu ksiąg wieczystych mogą spełniać samodzielnie pracownicy sądowi. W 2001 r. przewodniczący wydziału lub prezes sądu mogli wyznaczyć pracowników r sądu do tego, aby samodzielnie m.in. prowadzili spisy dokumentów w aktach księgi wieczystej, przyjmowali wnioski o wpis, zamieszczali w księgach wieczystych wzmianki o wniosku, załatwiali wnioski o wydanie odpisów ksiąg wieczystych, odpisów dokumentów znajdujących się w aktach ksiąg wieczystych i prowadzili archiwum ksiąg wieczystych (§ 9 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 18 marca 1992 r, w sprawie wykonania przepisów ustawy o księgach wieczystych i hipotece, Dz. U. Nr 29, poz. 128 ze zm.; obecnie katalog tych czynności, nawet nieco rozszerzony, wyznaczają przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości

z dnia 21 listopada 2013 r. w sprawie określenia czynności, które przy prowadzeniu

7

i przechowywaniu ksiąg wieczystych mogą spełniać samodzielnie pracownicy sądowi, Dz. U. poz. 1396).

Kierując się kryterium uczestniczenia albo nieuczestniczenia w wykonywaniu zadań należących do zakresu działania danego organu państwowego, określonego przepisami prawa, można stwierdzić, że sekretarz sądowy jako pracownik sądu był i pozostaje funkcjonariuszem publicznym w ujęciu art. 115 § 13 pkt 4 k.k. Przez swoje czynności, w szczególności przy prowadzeniu i przechowywaniu ksiąg wieczystych, realizuje bezpośrednio lub pośrednio zadania spoczywające na sądzie jako organie państwowym (w zakresie prowadzenia ksiąg wieczystych por. art. 23 u.k.w.h.) i nie można uznać, że pełnił lub pełni wyłącznie czynności o znaczeniu usługowym. W okolicznościach sprawy należy wskazać, że E. C. (1) mogła samodzielnie prowadzić spisy dokumentów w aktach księgi wieczystej, zamieszczać w księgach wieczystych wzmianki o wnioskach i przygotowywać projekty wpisów w księgach, a ponadto wykonywała polecenia kierownika sekretariatu, przewodniczącego wydziału lub prezesa sądu (karta 12 akt sprawy Ds. 77/02).

Zarzut naruszenia art. 231 § 1 i 3 w związku z art. 115 § 13 pkt 4 k.k. i art. 442 ¹ § 2

к. c. jest więc uzasadniony.

Na rozprawie apelacyjnej w dniu 21 czerwca 2018 r. strony podtrzymały swoje stanowisko.

Pozwany w piśmie z dnia 14 czerwca 2016 r. podniósł nadto, że Sąd Okręgowy ocenił dowód z protokołu przesłuchania E. C. (1) i poczynił stosowne ustalenia, które pozwalają na wykluczenie przypisania jej popełnienia przestępstwa z art. 231 k.k. także nieumyślnie. Podniósł też, że jej działania w rzeczywistości nie spowodowały po stronie powoda uszczerbku majątkowego.

Ponownie rozpoznając apelację Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja okazała się zasadna.

Za zasadny w szczególności należało uznać zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 233 § 1 k.p.c.

Zarzut ten - jak słusznie podnosi pozwany - nie może być ograniczone do odmiennej interpretacji dowodów zebranych w sprawie, przy jednoczesnym zaniechaniu wykazania, iż ocena przyjęta za podstawę rozstrzygnięcia przekracza granicę swobodnej oceny dowodów, którą wyznaczają czynniki logiczny i ustawowy, zasady doświadczenia życiowego, aktualny stan wiedzy, stan świadomości prawnej i dominujących poglądów na sądowe stosowanie prawa.

Postulowane jednak stanowcze ocenienie przez Sąd Apelacyjny dowodów z akt postępowania przygotowawczego dotyczących zaistnienie przestępstwa w okolicznościach niniejszej sprawy jest niemożliwe. Rozpoznanie omawianego zarzutu jedynie przez Sąd Apelacyjny mogłoby dać stronie podstawę do zarzutu pozbawienia jej prawa do zaskarżenia orzeczenia sądu odwoławczego w rozumieniu wynikającej z art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasady kontroli orzeczeń i postępowania sądowego (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2002 r., III CKN 948/00, OSNC 2003, nr 5, poz. 68 wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 stycznia 2010 r. II CSK 239/09 LEX nr 560847). Jest to tym bardziej ważne, że wyjaśnienie okoliczności działań E. C. (1) może - po ocenie dokumentów wskazanych niżej - wyjątkowo uzasadniać dopuszczenie dowodów z urzędu.

8

Odnosząc się do apelacji i kwestii oceny działań E. C. (1) wynikającej z protokołu jej przesłuchania Sąd Okręgowy wskazał, że postępowanie przeciwko niej zakończyło się umorzeniem postępowania i nie ma podstaw do przyjęcia, że nie zachowała ona ostrożności wymaganej w danych okolicznościach łub że przewidywała bądź mogła przewidzieć możliwość popełnienia czynu zabronionego, polegającego na przekroczeniu jej uprawnień lub niedopełnieniu obowiązku.

Jak jednak zasadnie wskazał powód w apelacji wieloletni pracownik sekretariatu w wydziale wieczystoksięgowym sądu rejonowego powinien był mieć świadomość, iż wykreślenie wzmianki o wpisie z ksiąg wieczystych w takiej sytuacji jest nieprawidłowe, a co najmniej powinien był skonsultować swoje działania z sędzią łub innym pracownikiem wyższego szczebla, szczególnie, że według samej E. C. rzekome ustne polecenie sędziego Strugały było sprzeczne z jego poleceniem pisemnym oraz, że wykreśliła wpisy na podstawie ustnego nieprecyzyjnego zarządzenia.

Jak słusznie też wskazuje apelujący protokół zeznań sędziego Rafała Strugały - do którego Sąd Okręgowy się nie odniósł - wskazuje, że zaprzeczył on jej zeznaniom i fakt ten Sąd pominął w swoich rozważaniach. Nie wziął także pod uwagę protokołu konfrontacji sędziego Rafała Strugały i E. C. (1) ani też innych dokumentów takich jak zarządzenia sędziego czy oświadczenia E. C. (1) na których sprzeczność wskazał Prezes Sądu Rejonowego w Grodzisku W..

Nie biorąc tych okoliczności pod uwagę Sąd Okręgowy przedwcześnie wykluczył możliwość, przyjęcia, że popełniła ona przestępstwo z określone w art. 231 § 1 w zw. z § 3 k.k. a w konsekwencji, że doszło do przedawniania roszczenia.

W konsekwencji nie badał dalszych wskazywanych przez powoda przesłanek roszczenia.

Zasadnie zatem także powód zarzucił nierozpoznanie istoty sprawy.

Już w orzeczeniu z dnia 24 czerwca 1937 r (...) Sąd Najwyższy wyraził pogląd, że nierozpoznanie istoty sprawy ma miejsce wówczas, gdy sąd nie rozstrzygnął w całości o żądaniach stron albo też wskutek uwzględnienia zarzutu przedawnienia lub przyjęcia prekluzji roszczenia bądź braku uprawnienia w sporze, nie rozpoznał roszczenia dochodzonego pozwem lub po wdaniu się przez strony w spór, co do istoty sprawy nie rozpoznał roszczenia podniesionego w drodze zarzutu ( (...) z 1938r poz. 235),

Pogląd ten podzielał m.in. M. A. przyjmując, że o nierozpoznaniu sprawy można mówić, gdy sąd nie wdał się w ogóle w badanie właściwej rzeczy sprawy. Wskazywał też, że przepisu art. 408 § 2 k.p.c.. z 1930 r nie stosuje się, jeżeli zarzuca się tylko mylną ocenę prawną albo faktyczną sprawy bądź twierdzi się, że nie przeprowadzono dokładnie postępowania dowodowego (M. Allerhand Kodeks postępowania cywilnego Lwów 1932 str. 436 - 437, 441), Podobne poglądy reprezentowali J.J. L. w Komentarzu do procedury cywilnej - W. 1933 str.245 i n. a obecnie T W. zdaniem, którego przez nierozpoznanie istoty sprawy należy rozumieć niezbadanie podstawy merytorycznej dochodzonego roszczenia. O takiej zaś sytuacji należy mówić, jeżeli w pierwszej instancji - na skutek błędnej koncepcji prawnej rozstrzygnięcia sprawy - nie poczyniono żadnych (jakichkolwiek) ustaleń faktycznych w celu rozpoznania spornego stosunku. (Tadeusz Wiśniewski Apelacja i kasacja. Nowe środki odwoławcze w postępowaniu cywilnym. Wydawnictwo „LIBRATA” Warszawa 1996 str. 105).

Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Okręgowy przede wszystkim ustali, czy doszło do popełnienia wskazywanego przez powoda przestępstwa tj. czy wadliwe wykreślenie

9

wpisów nastąpiło na skutek lekkomyślności albo niedbalstwa E. C. (1) i czy na skutek tego doszło do wyrządzenia powodowi istotnej szkody.

Wobec zarzutów pozwanego Sąd winien mieć na względzie także pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 25 maja 2018 r III CZP 116/17 zgodnie z którym przepis art. 442 ¹ § 2 k.c. ma zastosowanie także wtedy, gdy wobec sprawcy czynu niedozwolonego, który to czyn wypełnia znamiona przestępstwa zachodzą okoliczności wyłączające jego odpowiedzialność karną.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. orzekł jak w wyroku orzekając o kosztach postępowania zgodnie z treścią przepisu art. 108§ 2 k.p.c.

Bogdan Wysocki Małgorzata Kaźmierczak Jan Futro

10