Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 listopada 2018r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 16 listopada 2018 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa O. P. (poprzednio A. G.)

przeciwko Skarbowi Państwa - Dyrektorowi Zakładu Karnego w (...)

o ochronę dóbr osobistych

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 24 maja 2017r., sygn. akt II C 37/17

oddala apelację.

Sygn. akt VACa 722/17

UZASADNIENIE

Powód O. P. (poprzednio A. G.) w pozwie z dnia 22 stycznia 2017r. wniesionym do Sądu Okręgowego w Rybniku wystąpił przeciwko Skarbowi Państwa - Dyrektorowi Zakładu Karnego w (...) domagając się zasądzenia kwoty 20.000 zł tytułem zadośćuczynienie za naruszenie dóbr osobistych wraz z odsetkami ustawowymi od dnia złożenia pozwu oraz złożenia przeprosin na piśmie.

W uzasadnieniu powód podał, iż kąciki sanitarne znajdujące się w celach, w których przebywał nie były trwale odgrodzone od reszty pomieszczenia, co skutkowało tym, że nie mógł załatwiać swoich potrzeb fizjologicznych z zachowaniem warunków intymności. Dodatkowo wskazał, że miał także utrudnione wykonywanie czynności związanych z higieną osobistą.

Pozwany w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda kosztów procesu. Pozwany zaprzeczył twierdzeniom powoda, wskazując, że warunki bytowe do odbywania kary pozbawienia wolności w zakładzie karnym były odpowiednie. Pozwany przyznał, że kąciki sanitarne znajdowały się wewnątrz cel, jednakże od pomieszczenia mieszkalnego oddzielały je odpowiednio wysokie ścianki, które zapewniały intymność podczas załatwiania potrzeb fizjologicznych, a kontrole stanu sanitarnego prowadzone przez odpowiednie organy państwowe nie wnosiły zastrzeżeń do warunków panujących w zakładzie. Dodatkowo pozwany podniósł zarzut przedawnienia roszczenia odnośnie okresu od 29 czerwca 2012 r. do 30 stycznia 2014 r., bowiem, jego zdaniem, upłynął okres skutecznego dochodzenia roszczeń majątkowych wynikających z czynu niedozwolonego.

Wyrokiem z dnia 24 maja 2017 r. Sąd Okręgowy w Gliwicach oddalił powództwo i odstąpił od obciążania powoda kosztami postępowania.

Sąd Okręgowy ustalił, że powód odbywał karę pozbawienia wolności w Zakładzie Karnym w (...) w okresach od 29 czerwca 2012 r. do 10 października 2012 r. oraz od 17 października 2012 r. do 5 czerwca 2014 r. Powód był osadzony w pawilonie(...), w oddziale(...), w celach (...), (...) i (...); w pawilonie(...), w oddziale (...), w celach (...)i (...); w pawilonie (...), w oddziale (...), w celi (...). Kącik sanitarny w celi (...)został zabudowany do wysokości 260 cm. Nie wszystkie toalety w Zakładzie Karnym w (...) były w pełni zabudowane, z uwagi na bezpieczeństwo osadzonych, w tym zapobieganie próbom samobójczym oraz przemocy pomiędzy osadzonymi. Kąciki sanitarne były oddzielone od reszty pomieszczenia parawanem wykonanym z dykty o wysokości ok. 120 cm., co zapewniało osadzonym zachowanie intymności podczas załatwiana potrzeb fizjologicznych, gdyż z kącika sanitarnego nie widać części intymnych, a jedynie głowę osoby z niego korzystającej.

Sąd Okręgowy na podstawie przeprowadzonego postępowania dowodowego określił, że warunki sanitarne do odbywania kary pozbawienia wolności w zakładzie karnym nie były nieodpowiednie. Nie uznał, aby ograniczenia, które mają na celu zachowanie bezpieczeństwa w zakładzie karnym, stanowiły okoliczność naruszającą dobra osobiste powoda.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym twierdzenia powoda, iż doszło w jego przypadku do naruszenia dóbr osobistych, w ocenie Sądu Okręgowego, stanowiły jedynie jego subiektywne odczucie, które w okolicznościach sprawy uznane zostały za bezpodstawne i nie zasługujące na ochronę prawną przewidzianą w art. 23 i 24 k.c.. Sąd pierwszej instancji powołując się na treść art. 448 k.c. nie znalazł podstaw do przyznania powodowi odszkodowania.

Apelację od tego wyroku wniósł powód zaskarżając orzeczenie w całości i domagał się jego zmiany przez uwzględnienie w całości powództwa, ewentualnie uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Powód zaskarżonemu wyrokowi zarzucił błąd w ustaleniach faktycznych, przez przyjęcie, że kącik sanitarny zapewniał intymność, za nieprawdziwe uznał twierdzenie, iż podczas załatwiania potrzeb fizjologicznych widoczna była tylko głowa. Jednocześnie powód przyznał, że nie składał wniosków dowodowych, gdyż z ich pomocą nie mógł wykazać cierpienia psychicznego spowodowanego brakiem zachowania intymności.

Dodatkowo powód wskazał, że kwestia niezabudowanego kącika w Zakładzie Karnym w (...) była przedmiotem wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach wydanego w 2010 r., którym to wyrokiem uwzględniono roszczenie powoda. W sprawie tej zasądzono od pozwanego na rzecz powoda kwotę 2.000 złotych uznając, że pozwany naruszył dobra osobiste powoda przez osadzenie powoda podczas odbywania kary w Zakładzie Karnym w (...) od kwietnia 2004 r. do 10 września 2006 r. w celach, w których metraż na osobę wynosił mniej niż 3 m ². W pozostałym zakresie tamto powództwo zostało oddalone.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie.

Pozwany zanegował stanowisko powoda w zakresie braku zapewnienia należytej intymności przy korzystaniu z sanitariatów i wskazał, że na mocy art 110 § 3 k.k.w. urządzenia sanitarne w zakładach karnych typu zamkniętego usytuowane są wewnątrz cel mieszkalnych. W myśl przepisu § 28 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności (Dz. U. Nr 152, poz. 1493) „cela mieszkalna winna być wyposażona w łóżko dla każdego skazanego, odpowiednią do liczby skazanych ilość stołów, szafek i taboretów oraz środków do utrzymania czystości w celi. Niezbędne urządzenia sanitarne sytuuje się w sposób zapewniający ich niekrępujące używanie”. Pozwany wskazał, że brak jest jednoznacznych, konkretnych norm określających warunki, jakie powinna spełniać zabudowa tych urządzeń, z czego wynika, że każdy sposób ich separacji spełnia stosowne wymagania. W ocenie pozwanego, Sąd pierwszej instancji trafnie przyjął, iż powód miał zapewnione należyte warunki bytowe, o których mowa w § 28 cytowanego wyżej przepisu. Jednocześnie pozwany wyjaśnił, że brak pełnej zabudowy sanitariatów spowodowany jest troską o bezpieczeństwo samych osadzonych, stąd ujemne doznania skazanych wynikające z konieczności obcowania z toaletą znajdującą się w celi, która nie zapewnia całkowitej intymności winny ustąpić nadrzędnej wartości, jaką jest bezpieczeństwo zdrowia i życia człowieka. Za Sądem Apelacyjnym w Poznaniu (wyrok z dnia 19.10.2005 r. sygn. akt I ACa 353/05) pozwany wskazywał, że przy ocenie, czy doszło do naruszenia dobra osobistego decydujące znaczenie nie ma subiektywne odczucie osoby, jej indywidualne wartości uczuć i stanu psychicznego, ale to, jaką reakcję wywołuje to naruszenie w społeczeństwie. Powołując się na stan faktyczny i analizę materiału dowodowego pozwany twierdził, że funkcjonariusze i pracownicy pozwanego działali wobec powoda w ramach swoich ustawowych uprawnień i ich działaniu nie można w żaden sposób przypisać niezgodności z prawem, tym samym nie może być mowy o naruszeniu dobra osobistego powoda.

Rozpoznając apelację Sąd Apelacyjny zważył, że nie zasługuje ona na uwzględnienie.

Podniesiony przez pozwanego zarzut przedawnienia w zakresie roszczenia majątkowego obejmującego okres pobytu powoda w Zakładzie Karnym w (...) do 30 stycznia 2014 r. słusznie Sąd pierwszej instancji uznał za zasadny po myśli art. 442 ¹ § 1 k.c., gdyż roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.

Przechodząc do zarzutu apelacyjnego w zakresie roszczenia nie objętego przedawnieniem stwierdzić należy, że nie ulega wątpliwości, iż prawo do godnego odbywania kary pozbawienia wolności należy zaliczyć do katalogu dóbr osobistych podlegających ochronie, a działania naruszające te dobra mogą zatem rodzić odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 24 i 448 k.c. (patrz wyrok SN z dnia 17 marca 2010r., w sprawie II CSK 486/09).

Według § 28 ust. l rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 sierpnia 2003 r. w sprawie regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania kary pozbawienia wolności, cela mieszkalna powinna być wyposażona w łóżko dla każdego skazanego, odpowiednią do liczby skazanych ilość stołów, szafek i taboretów oraz środków do utrzymania czystości w celi. Niezbędne urządzenia sanitarne sytuuje się w sposób zapewniający ich niekrępujące użytkowanie. Przez okres odbywania kary powód miał zapewnione oddzielne miejsce do spania i odpowiednie wyposażenie w celi. Po myśli art. 110 § 1 k.k.w. powód jako skazany miał zapewnione odpowiednie warunki higieny. Powód, tak jak inni osadzeni miał całodobowy, nieograniczony dostęp i możliwość korzystania z toalety, co wynika z historii rozmieszczenia powoda w zakładzie karnym oraz zeznań świadka S. A.. W okresie, w którym powód przebywał u pozwanego, w każdej celi znajdował się kącik sanitarny. Powód posiadał nieskrępowany dostęp do kącika sanitarnego, a zatem nie było takiej konieczności, aby musiał wstrzymywać mocz czy kał. Wytknięcie zatem takiego uchybienia było nietrafione.. Z zeznań świadka S. A. wynika, że ani sędzia penitencjarny, ani Sanepid nigdy nie kwestionowali sposobu zabudowania kącików sanitarnych. W Zakładzie Karnym w (...) płyty, które odgradzały powierzchnię toalety od reszty celi, w których przebywał powód miały wysokość ok. 120 cm. Nie były one w pełni zabudowane, gdyż wówczas przemawiały za tym nie tylko przeszkody architektoniczne ( Zakład (...) w (...) pochodzi z XIX w.), lecz także względy bezpieczeństwa osadzonych. Znajdujący się w celach kącik sanitarny oddzielony był od części mieszkalnej, co zapewniało skazanym zachowanie niezbędnej intymności.

Z kącika sanitarnego widać było jedynie górną cześć osoby. Natomiast przez wizjer widać osobę w celi, ale nie widać osoby w kąciku. Kąciki były odgrodzone w taki sposób, aby zapewnić zachowanie prywatności korzystającym z toalety osadzonym, którzy załatwiali potrzeby fizjologiczne.

Wobec powyższego nie ma podstaw, by przyjąć, iż doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda poprzez pozbawienie intymności przy korzystaniu z kącika sanitarnego.

Istota ochrony dóbr osobistych polega na konstrukcji domniemania bezprawności naruszenia określonych kategorii dóbr (art. 24 k.c.), co oznacza, że dochodzący ochrony musi wykazać, że poprzez określone działania czy zaniechania nastąpiło naruszenie jego dóbr zakreślonych treścią osobistych praw podmiotowych, natomiast ciężar dowodu w zakresie braku bezprawności przeniesiony jest na podmiot naruszający. Powód po myśli art. 6 k.c. w zw. z art. 24 k.c. nie sprostał ciężarowi udowodnienia okoliczności podniesionych w pozwie, które miałyby uzasadniać przyznanie zadośćuczynienia za to, że odbywał karę pozbawienia wolności przy braku zapewnienia odpowiednich warunków sanitarnych. Powód wskazał tylko ogólnikowo, iż zostały naruszone jego dobra osobiste i pomimo wezwania go zarządzeniem z dnia 2 lutego 2017 r. do uzupełnienia braków pozwu przez przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, a w szczególności przez wskazanie, w jakich celach przebywał w okresie od 17 października 2012 r. do 5 czerwca 2014 r., jakich krzywd doznał, z jakiego tytułu domaga się zadośćuczynienia oraz przedłożenia wniosków dowodowych na poparcie twierdzeń w terminie 7 dni pod rygorem oddalenia powództwa, braków nie uzupełnił. Powód nie wskazał wniosków dowodowych, twierdząc że nie ma takiej potrzeby, gdyż, jego zdaniem, jest to oczywistość.

Natomiast pozwany wykazał, że warunki w zakładzie karnym odpowiadały obowiązującym normom. Sąd Apelacyjny w tym zakresie podziela ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego oraz wnioski prawne wywiedzione na ich podstawie i przyjmuje je za własne, uznając, że brak jest podstaw do zasądzenia na rzecz powoda zadośćuczynienia w oparciu o przedstawiane przez niego okoliczności. Zdaniem Sądu, powód odbywając karę pozbawienia wolności, nie był narażony na dolegliwości, które mogłyby naruszać jego godność, prawo do intymności czy zdrowie. Słusznie Sąd pierwszej instancji stwierdził, że nie sposób ograniczeń mających na celu zachowanie bezpieczeństwa w zakładzie karnym utożsamiać z okolicznościami uzasadniającymi naruszenie dobra osobistego powoda.

Warunki, w których przebywał powód, zdaniem Sądu, nie mogą być ocenione jako niewłaściwe, gdyż osoba osadzona musi się liczyć z ograniczeniami i dolegliwościami, które wiążą się z osadzeniem. Pewne niedogodności immanentnie związane z odbywaniem kary pozbawienia wolności powodują pewnego rodzaju dyskomfort związany z osadzeniem w zakładzie karnym, co nie daje automatycznie podstawy do przyjęcia, iż zostały spełnione przesłanki do zasądzenia zadośćuczynienia na podstawie art. 448 k.c.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, warunki osadzenia powoda trudno uznać za uwłaczające godności, gdyż nie sposób dopatrzyć się w nich cech poniżającego i nieludzkiego traktowania, a wobec tego nie sposób uznać, aby przepisy art. 23, 24 i 448 k.c. w zw. z art. 110 § 2 k.k.w. zostały naruszone.

Mając to wszystko na uwadze na podstawie art. 385 k.p.c. oddalono apelację powoda.

SSA Olga Gornowicz-Owczarek SSA Irena Piotrowska SSR (del.) Dorota Zienkiewicz