Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 kwietnia 2017 r.

Sąd Apelacyjny w Gdańsku Wydział V Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 13 kwietnia 2017 r. w Gdańsku

na rozprawie

sprawy z powództwa H. D.

przeciwko(...)w B., (...)S.A. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w B.

z dnia 15 grudnia 2015 r., sygn. akt I C 560/15

I.  prostuje oznaczenie pozwanego w zaskarżonym wyroku i określa go jako(...)S.A. w W. użyte w odpowiednim przypadku;

II.  oddala apelację;

III.  odstępuje od obciążania powoda kosztami postępowania apelacyjnego.

Na oryginale właściwe podpisy.

Sygn. akt V ACa 428/16

UZASADNIENIE

Powód H. D. reprezentowany przez przedstawiciela ustawowego N. D. domagał się zapłaty przez pozwanych (...)w B. i (...)S.A. z siedzibą w W. kwoty 292.768,12 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty i kosztami postępowania, z tym zastrzeżeniem, że zapłata kwoty należności głównej oraz odsetek przez jednego z pozwanych zwalnia drugiego pozwanego.

W uzasadnieniu pozwu powód wyjaśnił, iż żądaną przez niego należność główną stanowią skapitalizowane odsetki ustawowe za okres od 26 listopada 2010r. do 25 listopada 2012r. (wskazano na rok 2013, jednakże treść uzasadnienia pozwu oraz określenie dochodzonej kwoty pozwala na ustalenie, iż stanowiło to omyłkę) liczone od kwoty 1.000.000 zł zasądzonej na jego rzecz tytułem zadośćuczynienia wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 26 listopada 2012r. do dnia zapłaty wyrokiem Sądu Okręgowego w B. z dnia 26 listopada 2012r.(...). W ocenie powoda, roszczenie o zadośćuczynienie w przypadku braku oznaczenia terminu spełnienia świadczenia staje się wymagalne z chwilą wezwania do zapłaty, zaś powód rozszerzył żądanie pozwu(...)Sądu Okręgowego w B. do kwoty 1.500.000 zł w dniu 11 sierpnia 2010r.

W dniu 23 czerwca 2015r. Sąd Okręgowy w B. wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym zgodnie z żądaniem pozwu.

W sprzeciwach od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym pozwani wnieśli o oddalenie powództwa i o zasądzenie na rzecz każdego z nich kosztów procesu.

Pozwany(...)w B. zakwestionował żądanie pozwu co do zasady, jak i co do wysokości, podnosząc że do dnia wyrokowania nie miał pewności, co do zasadności roszczeń powoda, albowiem sporządzone w sprawie (...)Sądu Okręgowego w B., jak i w toku postępowania karnego, opinie biegłych(...)wzajemnie się wykluczały. Powód nie występował o wierzytelność za okres przed wyrokowaniem, zatem pozwany (...)nie pozostawał w zwłoce z uregulowaniem powyższego świadczenia i w tym kontekście żądanie odsetek za rzekomy czas opóźnienia jest bezzasadne.

Pozwane (...) S.A. z siedzibą w W. dodatkowo podniosło, że powód w toku postępowania (...)Sądu Okręgowego w B. domagał się odsetek ustawowych od dnia wyrokowania. Taki sposób wezwania pozwanego do zapłaty stanowi o określeniu przez niego terminu spełnienia świadczenia i tym samym do czasu wydania wyroku pozwany nie pozostawał w opóźnieniu w wypłacie zadośćuczynienia. Ponadto uwzględnienie roszczenia powoda mogłoby wpłynąć na faktyczne zwiększenie świadczenia o 1/3 i tym samym przekreślać jego kompensacyjny charakter wobec utraty przez powstałą w ten sposób sumę waloru odpowiedniości w chwili orzekania.

Sąd Okręgowy w B. wyrokiem z dnia 15 grudnia 2015r. oddalił powództwo oraz rozstrzygnął o kosztach postępowania.

Sąd Okręgowy ustalił, że pozwem z dnia 21 lipca 2006r. (...)powód H. D., działając przez przedstawicieli ustawowych, wniósł m. in. o zasądzenie od pozwanych kwoty 500.000 zł tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wyrokowania. W toku postępowania, pismem z dnia 13 sierpnia 2010r., powód rozszerzył powództwo między nimi w zakresie zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, żądając z tego tytułu kwoty15.000.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wyrokowania.
W opinii sporządzonej w dniu 15 lipca 2008r. na potrzeby postępowania Sądu Okręgowego w B. w sprawie (...)przez (...)w W. T. M. stwierdzono, że wdrożony przez zespół medyczny pozwanego(...)proces (...)u matki powoda miał prawidłowy przebieg, procedury medyczne przeprowadzono we właściwym zakresie i kolejności. W opinii sporządzonej w dniu 30 maja 2007r. na potrzeby postępowania przygotowawczego w sprawie (...) przez(...) w Ł. stanowiącej również dowód w sprawie(...), także nie stwierdzono żadnych nieprawidłowości przy ocenie stanu zdrowia matki (...)powoda, jak i stanu płodu. W opinii sporządzonej na potrzeby postępowania karnego, dopuszczonej jako dowód w sprawie (...)Sądu Okręgowego w B., w dniu 12 marca 2008r. biegi (...)w P. stwierdzili, że opóźnienie w decyzji dotyczącej przeprowadzenia zabiegu cesarskiego cięcia spowodowało niedotlenienie płodu (...). W opinii sporządzonej w dniu 4 stycznia 2010r. przez (...)w Ł. stwierdzono, że powikłania, jakich doznał powód nastąpiły w wyniku procesów zaistniałych w bezpośrednim okresie poprzedzającym jego poród i zaniechania przez lekarzy pozwanego szpitala wnikliwej diagnostyki klinicznej w sytuacji pogarszającego się dobrostanu płodu Prawomocnym wyrokiem wydanym w dniu 26 listopada 2012r (...)Sąd Okręgowy w B. zasądził od pozwanych na rzecz powoda m.in. kwotę 1.000.000 zł tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wyrokowania do dnia zapłaty.

Czyniąc rozważania prawne Sąd Okręgowy stwierdził, że zobowiązania wynikające z czynów niedozwolonych powstają w dacie ich popełnienia, a wobec nieoznaczenia terminu, w jakim dłużnik powinien naprawić szkodę, zaliczane są do zobowiązań bezterminowych i odsetki ustawowe należne są od takich zobowiązań od momentu, gdy dłużnik nie spełnia świadczenia niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela. Zważył także Sąd Okręgowy, że rozstrzygnięcie o odsetkach od zadośćuczynienia nie poddaje się jednoznacznej ocenie, a wymagalność roszczenia o zadośćuczynienie, a tym samym i początkowy termin naliczania odsetek za opóźnienie w jego zapłacie może się różnie kształtować w zależności od okoliczności sprawy. Może nim być zarówno dzień poprzedzający wyrokowanie o zadośćuczynieniu, jak i dzień tego wyrokowania, przy czym ta ostatnia sytuacja zachodzi w przedmiotowej sprawie, jak i sprawie Sądu Okręgowego w B. (...), w której wpływ na wysokość zadośćuczynienia miały ewidentnie sytuacje i zdarzenia, które pojawiły się w toku tego procesu. Niewątpliwie Sąd Okręgowy w B. orzekając (...)zgodnie z treścią przepisu art. 316 § 1 kpc uwzględnił stan rzeczy istniejący w toku tegoż procesu, a podstawą faktyczną rozstrzygnięcia uczynił niektóre opinie sądowo – lekarskie przeprowadzone dopiero w toku tego postępowania, które nadto wzajemnie się wykluczały.

Podkreślił także Sąd Okręgowy, że z zebranego materiału dowodowego nie wynika również, aby powód reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika
we wniesionym pozwie wskazywał przesłanki wysokości zadośćuczynienia, a nadto do zakończenia postępowania domagał się odsetek ustawowych od roszczenia od dnia wydania wyroku; na ten też moment ustalona została kwota zadośćuczynienia adekwatna do okoliczności sprawy. W ocenie Sądu Okręgowego, nie można zatem wymagać od pozwanych, ażeby przed wydaniem wyroku kończącego postępowanie Sądu Okręgowego w B. (...)mieli oni przewidywać wysokość roszczenia należnego powodowi. Dopiero proces sądowy, w którym przeprowadzono dowody z opinii biegłych pozwolił na określenie tej wysokości, a nadto odsetki za okres od 26 sierpnia 2010 r. do dnia poprzedzającego dzień wyrokowania w sprawie Sądu Okręgowego w B. (...)byłyby w istocie podwójną waloryzacją świadczenia, gdy zważy się, że głównym argumentem przemawiającym za przyznaniem powodowi tak wysokiej kwoty zadośćuczynienia były okoliczności wiążące się z ustaleniem odpowiedzialności pozwanego szpitala za błędy medyczne przy przeprowadzonym porodzie powoda przekładające się na stan jego zdrowia, które znalazły swe odzwierciedlenie w postępowaniu dowodowym ukończonym z momentem wyrokowania w sprawie Sądu Okręgowego w B. (...). Nie bez znaczenia, w ocenie Sądu Okręgowego, jest również to, że na podstawie opinii biegłych(...)Sądu Okręgowego w B. ustalono, że w kolejnych latach stan zdrowia powoda może ulegać pogorszeniu w stopniu wymagającym operacji, jak też i intensywnej rehabilitacji; w opiniach tych ujęto stan zdrowia powoda istniejący w dacie ich wydania oraz sformułowane zostały co do niego prognozy na przyszłość. Przy wymiarze należności głównej zostały więc uwzględnione takie okoliczności i prognozy, które nie były znane pozwanym ani w momencie wniesienia pozwu, a nawet jego rozszerzenia, a zostały one ustalone w momencie wyrokowania w sprawie (...)przez Sąd Okręgowy w B., po przeprowadzeniu postępowania dowodowego i uwzględnione według stanu wiedzy o krzywdzie powoda istniejącej w dacie wyrokowania. W ocenie Sądu Okręgowego, uwzględnienie żądania powoda przy jednoczesnym ustaleniu przez Sąd Okręgowy w B. w wyroku w sprawie(...)odpowiedzialności pozwanych za wszelkie skutki nieprawidłowo przeprowadzonego porodu powoda mogące ujawnić się u niego w przyszłości (co niewątpliwie uwzględni wszystkie przyszłe krzywdy powoda), doprowadzałoby do nieuzasadnionego przysporzenia na rzecz powoda polegającego na dwukrotnym naprawionego doznanego przez niego uszczerbku.

Mając powyższe okoliczności na względzie Sąd Okręgowy oddalił powództwo na podstawie przepisu art. 481 kc a contrario. O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu. Apelację od wyroku Sądu Okręgowego w B. wywiódł powód zaskarżając go w całości i zarzucając naruszenie:

1) prawa materialnego, tj. art. 481 § 1 kc w zw. z art. 455 kc oraz art. 363 § 2 kc poprzez błędną ich wykładnię i niewłaściwe zastosowanie i w konsekwencji przyjęcie, że wymagalność roszczenia o zadośćuczynienie w związku ze sprawą Sądu Okręgowego w B. (...)nastąpiła w dniu wydania orzeczenia w tej sprawie z pominięciem, na co wskazywał apelujący, iż wymagalność tego roszczenia nastąpiła od dnia wezwania do zapłaty, co wynika ze wskazanych powyżej przepisów, ale również z linii orzeczniczej, a w konsekwencji powód uprawniony jest do skutecznego żądania zapłaty nieprzedawnionych odsetek za okres poprzedzający wydanie tego wyroku;

2) prawa procesowego, tj. art. 102 kpc poprzez jego niezastosowanie i nieodstąpienie od obciążania powoda kosztami procesu, podczas gdy przemawiały za tym zasady słuszności, charakter sprawy w zestawieniu z rażącą dysproporcją ekonomiczną stron.

Skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie powództwa w całości oraz o zasądzenie kosztów postępowania za obie instancje, ewentualnie o nieobciążanie go kosztami postępowania w sprawie, a w razie nieuwzględnienia zarzutów apelacji o zmianę postanowień dotyczących kosztów postępowania poprzez ich uchylenie i nieobciążanie go kosztami postępowania przed Sądem I instancji.

W uzasadnieniu apelacji powód podniósł, iż zaskarżone rozstrzygnięcie nie uwzględnia aktualnej wykładni przepisów w tym zakresie. Apelujący wskazał, że roszczenie o zapłatę odpowiedniej sumy pieniężnej tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę jest uprawnieniem bezterminowym, do którego stosuje się zasadę z art. 455 kc., zaś wyrok ustalający wysokość zadośćuczynienia ma charakter deklaratoryjny. Zasady wynikającej z art. 455 kc nie przekreśla myśl wyrażona w art. 363 § 2 kc, zaś odsetki przy niewysokiej stopie nie stanowią już mechanizmu urealniającego wartość świadczenia pieniężnego, przy czym należą się już za samo opóźnienie w spełnieniu świadczenia i stanowią swojego rodzaju zryczałtowane wynagrodzenie dla wierzyciela za korzystanie przez dłużnika ze

środków pieniężnych należnych wierzycielowi.

Apelujący podkreślił, że nie ma także znaczenia, że ostateczne określenie wysokości zadośćuczynienia leży w kompetencji sądu, albowiem możliwość przyznania pokrzywdzonemu odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia za krzywdę nie zakłada dowolności ocen sądu, lecz stanowi konsekwencje niewymiernego charakteru okoliczności decydujących o doznaniu krzywdy i jej zakresie. Zasada zaś wyrażona w art. 363 § 2 kc, nawiązującym do art. 316 § 1 kpc, oznacza, że rozmiar szkody, zarówno majątkowej, jak i niemajątkowej, ustala się uwzględniając moment wyrokowania. Ma ona na celu możliwie pełną kompensatę szkody ze względu na jej dynamiczny charakter i nie może usprawiedliwiać ograniczenia praw poszkodowanego. Apelujący wskazał ponadto, że znaczenia w sprawie nie ma sama wysokość zadośćuczynienia zasądzonego na rzecz powoda oraz podkreślił, iż zmierzając do ugodowego zakończenia sprawy zainicjował postępowanie w tym zakresie. W ocenie skarżącego niezasadnie wywodzi również Sąd I instancji, że uwzględnienie żądania powoda sformułowanego w niniejszej sprawie i jednoczesne ustalenie przez Sąd Okręgowy w B. w wyroku (...)odpowiedzialności pozwanych za wszelkie skutki nieprawidłowo przeprowadzonego porodu powoda mogące się ujawnić u niego w przyszłości, doprowadziłoby do nieuzasadnionego przysporzenia na rzecz powoda polegającego na dwukrotnym naprawieniu doznanego przez niego uszczerbku. Apelujący podkreślił, że w uzasadnieniu orzeczenia w sprawie(...)wskazane zostały okoliczności uwzględnione przy miarkowaniu wysokość zadośćuczynienia i nie została wśród nich wymieniona data zasądzenia odsetek ustawowych, których dochodzenie nadto jest możliwe w odrębnym postępowaniu. Skarżący nie podzielił również stanowiska Sądu I instancji, że dopiero w toku postępowania sądowego przeprowadzone zostały dowody z opinii biegłych sądowych pozwalające na przesądzenie odpowiedzialności strony pozwanej i w konsekwencji wysokości zadośćuczynienia. Ubezpieczyciel jako profesjonalista zobowiązany jest do czynienia stosownych i prawidłowych ustaleń we własnym zakresie, zaś treść orzeczenia Sądu Okręgowego w B. w sprawie (...)potwierdza, że pozwani dokonali złej oceny sprawy, nie tylko w zakresie wysokości należnego powodowi zadośćuczynienia, ale również w zakresie kwestii podstawowej, jaką była sama odpowiedzialność wywołanego u niego stanu zdrowia.

Uzasadniając zarzut naruszenia art. 102 kpc skarżący wskazał, że do wypadków szczególnie uzasadnionych w rozumieniu tego przepisu można także zaliczyć sytuacje wynikające z charakteru żądania poddanego rozstrzygnięciu sądu. Powód nadto zmierzając do ugodowego zakończenia sprawy zainicjował postępowanie sądowe w tym zakresie, jednakże pozwani nie byli nim zainteresowani, przy czym nie kwestionowali zasadności żądania, tak co do zasady, jak i wysokości.

W odpowiedzi na apelację pozwany (...)w B. wniósł o jej oddalenie, wskazując na niezasadność wywiedzionego środka zaskarżenia.

W odpowiedzi na apelację pozwane(...)S.A. wniosło o jej oddalenie oraz o zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego, również wskazując na jej niezasadność apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Apelacja jako niezasadna podlegała oddaleniu.

Rację ma skarżący, iż co do zasady zobowiązanie z tytułu czynu niedozwolonego, a takiego zobowiązania dotyczy także i roszczenie o zapłatę zadośćuczynienia, ma charakter zobowiązania bezterminowego.

Słuszne pozostaje także zawarte w uzasadnieniu apelacji wskazania, że wyrokowi wydanemu w sprawie o zapłatę zadośćuczynienia nie można przypisać cechy konstytutywności, albowiem źródłem obowiązku zapłaty na rzecz poszkodowanego pozostaje sam czyn niedozwolony, a nie wyrok. Nie może jednak przy tym uiść uwadze, że krzywda której rekompensacie służy zadośćuczynienie ma charakter niewymierny i ustalenie konkretnej kwoty zobowiązania dłużnika z tytułu zadośćuczynienia w sytuacji sporu następuje dopiero mocą orzeczenia sądowego, które przy tym z mocy art. 363 § 2 kc i art. 316 § 1 kpc winno uwzględniać rozmiar krzywdy na datę wyrokowania, na co także zasadnie wskazuje skarżący. Nie ulega też wątpliwości, że odsetki od należnego dłużnikowi zadośćuczynienia, które nie zostało uiszczone w terminie, mogą stanowić przedmiot samodzielnego roszczenia, zaś dla oceny zasadności takiego roszczenia nie ma znaczenia sama wysokość zadośćuczynienia czy też fakt, że wierzyciel domagający się tych odsetek podejmował próby negocjacji ugodowych. Judykatura w zakresie ustalenia momentu obowiązku świadczenia przez dłużnika z tytułu zadośćuczynienia, a co za tym idzie ustalenia momentu od którego możliwe staje się zasądzenie odsetek od zadośćuczynienia nie pozostaje jednakże jednolita; w niektórych orzeczeniach Sąd Najwyższy wiązał ten moment dopiero z dniem wyrokowania (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 8 grudnia 1997 r. w sprawie I CKN 361/97, z dnia 20 marca 1998 r. w sprawie II CKN 650/97) podkreślając, że wymagalność roszczenia odnosi się dopiero do wymiernej i pewnej kwoty świadczenia, zaś w innych już z wezwaniem dłużnika do zapłaty, które stwarzało podstawę do zasądzenia odsetek od zadośćuczynienia od daty wcześniejszej niż wyrok (por. np. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 2010r. w sprawie II CSK 434/09, z dnia 12 lipca 2002r. w sprawie V CKN 1114/00). Mając świadomość istniejących rozbieżności Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, że zaskarżony wyrok oddalający powództwa o odsetki za wskazany przez powoda okres poprzedzający wydanie wyroku zasądzającego na jego rzecz zadośćuczynienie oraz ustalającego odpowiedzialność pozwanych za negatywne dla powoda następstwa zdarzenia jakie mogą ujawnić się w przyszłości nie narusza art. 481 § 1 kc w zw. z art. 455 kc oraz art. 363 § 2 kc.

W przedmiotowej sprawie decydujące dla wniosku w zakresie ustalenia daty w jakiej dłużnik zobowiązany był do świadczenia, a co za tym idzie daty od jakiej wierzycielowi należą się odsetki za opóźnienie pozostawały bowiem okoliczności związane ze sposobem ustalenia wysokości należnego powodowi zadośćuczynienia. Słusznie skarżący co prawda twierdzi, że data odsetek powiązana z datą wyroku nie została wskazana jako okoliczność mająca wpływ na wysokość zasądzonego zadośćuczynienia, jednakże nie ulega też wątpliwości, że przy ustaleniu tej kwoty uwzględnione zostały okoliczności istniejące w dacie zamknięcia rozprawy i to w jakim natężeniu, w jakim na ten dzień występowały. Skoro ustalona kwota zadośćuczynienia winna uwzględniać przy krzywdzie o dynamicznym, zmiennym charakterze wszystkie okoliczności istniejące w dacie zamknięcia rozprawy, a zatem i te skutki, które ujawniły się choćby w jakimś czasie po wniesieniu powództwa o zapłatę zadośćuczynienia,to brak podstaw do zasądzania rekompensaty również i za te skutki z odsetkami już od daty wniesienia powództwa. Jednocześnie jeżeli zważy się, że dochodzone przez skarżącego odsetki osiągają wartość prawie 1/3 zasądzonego na rzecz powoda zadośćuczynienia, zdecydowanie wątpliwe pozostaje też twierdzenie skarżącego, odmawiające tym odsetkom funkcji kompensacyjnej.

Nadto sam fakt wyrządzenia przez pozwany (...) w B. szkody powodowi, jak i rozmiar doznanej przez niego krzywdy ustalone zostały w sposób niewątpliwy dopiero wyrokiem Sądu Okręgowego w B. w sprawie (...)przy czym nawet w toku tego postępowania, podobnie jak w toku postępowania karnego, sporządzane były zasadniczo rozbieżne opinie biegłych sądowych. Dopiero niektóre z tych opinii wskazujące na działania pozwanego wypełniającego znamiona czynu niedozwolonego stały się też podstawą wniosków w zakresie prognoz na przyszłość co do stanu zdrowia poszkodowanego powoda. W tych okolicznościach nie można zasadnie wywodzić, jak chce skarżący, że pozwany ubezpieczyciel jako profesjonalista miał możliwość uzyskania na wcześniejszym etapie postępowania, czy nawet już w toku postępowania likwidacyjnego, choćby pewnego stopnia pewności co do obowiązku świadczenia i jego wymiaru, który pozostaje konieczny dla ustalenia istnienia tego obowiązku.

Odnosząc się zaś do zarzutu skarżącego w zakresie naruszenia art.102 kpc wskazać należy, iż sama sytuacja materialna powoda nie może pozostawać podstawą zastosowania dobrodziejstwa odstąpienia od obciążania kosztami postępowania. Uprawnienie do zastosowania przepisu art.102 kpc pozostaje w istocie suwerennym uprawnieniem jurysdykcyjnym sądu orzekającego i od niego zależy ocena czy występuje szczególnie uzasadniony wypadek, który uzasadnia odwołanie się do wskazanego przepisu. Wyjaśnić też trzeba, że przedmiotowy spór nie dotyczył zasądzenia na rzecz pozwanego świadczeń z tytułu czynu niedozwolonego, a odsetek od tych świadczeń, co niewątpliwie ma wpływ na jego charakter. Nie można także zasadnie twierdzić, że postępowanie pozostaje wynikiem stanowiska pozwanych, skoro w jego wyniku powództwo zostało oddalone.

Wobec powyższych okoliczności apelacja z mocy art. 385 kpc podlegała oddaleniu.

Jednocześnie Sąd Apelacyjny doszedł do przekonania, że zasadnym, przy uwzględnieniu poniesienia przez powoda kosztów za postępowanie przed Sądem I instancji zasądzonych zaskarżonym wyrokiem, pozostaje odstąpienie od obciążania go kosztami postępowania apelacyjnego z mocy art. 102 kpc, zwłaszcza że powód w tym postępowaniu korzystał z całkowitego zwolnienia od kosztów sądowych.