Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 20 października 2020 roku

Sąd Okręgowy w Suwałkach I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący Cezary Olszewski

Sędziowie SO Elżbieta Iwona Cembrowicz, Mirosław Krzysztof Derda

Protokolant Ewa Andryszczyk

po rozpoznaniu w dniu 20 października 2020 roku w Suwałkach

na rozprawie

sprawy z wniosku (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w S.

z udziałem Notariusza B. F.

w związku z odmową dokonania czynności notarialnej

na skutek zażalenie wnioskodawcy (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w S. na odmowę sporządzenia aktu notarialnego przez Notariusza B. F. z dnia 3 września 2020 roku Repertorium A Nr (...)

p o s t a n a w i a:

uchylić odmowę dokonania czynności notarialnej polegającej na przeniesieniu spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego Nr (...) przy ulicy (...) w S. na odrębną własność A. D. (1) przez Notariusza B. F. prowadzącą Kancelarię Notarialną w S..

SSO Elżbieta Iwona Cembrowicz SSO Cezary Olszewski SSO Mirosław Krzysztof Derda

(...)
Uzasadnienie

Protokołem sporządzonym w formie aktu notarialnego w dniu trzeciego września dwa tysiące dwudziestego roku (2020-09-03) notariusz B. F., prowadząca kancelarię notarialną w S., przy ulicy (...) pod Nr (...)., po zapoznaniu się z doku­mentami przedłożonymi przez (...) Spółdzielnię Mieszkaniową w S.­wałkach i w związku z pismem z dnia 26 sierpnia 2020 roku nr (...) (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w S. zawiera­jącym wniosek o zawarcie umowy przeniesienia spółdzielczego lokatorskie­go prawa do lokalu mieszkalnego Nr (...) przy ul. (...) w S. w odrębną własność lokalu na rzecz A. D. (1), w oparciu o art. 81 i 8la ustawy z dnia 14 lutego 1991 roku - Prawo o notariacie - tj. Dz.U. 2020 poz. 1192 odmówiła sporządzenia aktu notarialnego zawierającego umowę przeniesienia własności lokalu, na mocy której to umowy strony miały ustanowić odrębną własność tego lokalu i następnie (...) Spółdzielnia Mieszkaniowa w S. miała przeniesie na rzecz Pani A. D. (2) (poprzednio M.) własność lokalu mieszkalnego oznaczonego Nr (...), o pow. użytkowej 51,49 m2, znajdującego się w S., przy ulicy (...)­ja Reja (...) wraz z przynależną piwnicą i udziałem w nieruchomości wspólnej. Spółdzielnia przedłożyła notariuszowi dokumenty takie jak:

- wniosek A. D. (1) o przekształcenie spółdzielczego lokator­skiego prawa do lokalu mieszkalnego w odrębną własność, dotyczący lo­kalu mieszkalnego położonego w S., przy ulicy (...), który został złożony do Spółdzielni dnia 03.03.2020 r.,

- przydziału lokalu mieszkalnego, wydanego przez (...) Spółdzielnię Mieszkaniową w S. (poprzednio Spółdzielnię Mieszkaniową (...) w S.), dnia 28 grudnia 1977 r., posta­nawiającego przydzielić A. M. (1) lokal mieszkalny nr (...), kat. M4 w budynku przy ul. (...), o powierzchni użytkowej 46,30 m2. W przydzielonym mieszkaniu mają prawo zamieszkać A. M. (2)­niuk - wnioskodawca, E. M. - mąż, M. M. - syn, A. M. (3) - córka,

- prawomocnego wyroku wydanego przez Sąd Wojewódzki w Suwałkach Wydział Cywilny dnia 30 czerwca 1992 r. w sprawie o rozwód, Sygn. akt IC 6/92, postanawiającego rozwiązać przez rozwód małżeństwo A. M. (1) urodzonej (...) oraz E. M., urodzone­go 15 kwietnia 1951 r., zawarte w Urzędzie Stanu Cywilnego w O. w dniu 03 marca 1973 r. Nr akt 17,

- odpisu skróconego aktu zgonu E. U. S. C.­nego M. S. W., (...) (...) wydanego z upoważnie­nia Kierownika Urzędu Stanu Cywilnego w S. przez P.­spektora, dnia 02 marca 2016 roku, zgodnego z treścią aktu zgonu o oznaczeniu (...) z którego wynika, że E. M., syn J. i J., urodzony dnia (...) w miej­scowości O. zmarł w dniu 17 lutego 2016 roku w W., będąc rozwiedzionym,

- odpisu postanowienia wydanego przez Sąd Rejonowy dla miasta stołecznego Warszawy w Warszawie I Wydział Cywilny dnia 06 lutego 2020 r., w sprawie o stawierdzenie nabycia spadku po E. M., Sygn. akt: INs 718/19 z którego wynika, że Sąd ten postanowił umorzyć postępowanie w sprawie, wobec cofnięcia wniosku o stwierdzenie naby­cia spadku.

Notariusz na podstawie treści kserokopii przedłożonych dokumentów oraz rozmowy, którą przeprowadziła z Panią A. D. (1), że Pani A.­nie D. (poprzednio A. M. (1)) zostało przydzielone jako członkowi Spółdzielni wpisanemu do rejestru członków pod (...) spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego Nr (...) położonego w S.­wałkach przy ulicy (...) w oparciu o przydział lokalu mieszkalnego z dnia 28 grudnia 1977 roku. Jak wynika z treści tego przydziału oraz roz­mowy, nabycie powyższego prawa nastąpiło w czasie trwania związku mał­żeńskiego A. M. (1) (obecnie A. D. (1)) z E. M. i obowiązującej w ich małżeństwie wspólności ustawowej, wobec czego (jak również wobec nie obowiązującego już, uchylonego na podstawie ustawy z dnia 19 grudnia 2002 o zmianie ustawy o spółdzielniach mieszka­niowych art. 215 § 2 i 3 ustawy z dnia 16 września 1982 roku - prawo spół­dzielcze) - prawo to, jako nabyte w trakcie trwania małżeństwa, wchodziło w skład majątku wspólnego A. M. (1) i E. M..

Na mocy wyżej powołanego wyroku Sądu Wojewódzkiego w Suwał­kach z dnia 30 czerwca 1992 r. Sygn. akt IC 6/92, który uprawomocnił się w dniu 22 lipca 1992r. małżeństwo A. M. (1) i E. M. zosta­ło rozwiązane przez rozwód.

Z przedłożonych kserokopii dokumentów nie wynika, aby strony po orzeczeniu rozwodu dokonały podziału majątku wspólnego, jak również aby dokonały czynności, o których mowa w obowiązującym do dnia 08.09.2017 r. art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000r. o spółdzielniach mieszka­niowych tj. w terminie roku od ustania małżeństwa, zawiadomiły S.­dzielnię, któremu z nich przypadło spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, albo przedstawiły dowód wszczęcia postępowania sądowego o podział tego prawa.

E. M. zmarł w dniu 17 lutego 2016 roku i z przedłożo­nych dokumentów wynika, że nie zostało dotychczas przeprowadzone po­stępowanie o stwierdzenie nabycia spadku po wymienionym, jak również nie został sporządzony akt poświadczenia dziedziczenia, wobec czego nie zo­stali dotychczas ustaleni spadkobiercy E. M..

(...) Spółdzielnia Mieszkaniowa w S. wniosła o zawar­cie umowy, na mocy której własność przedmiotowego lokalu mieszkalnego, w związku z jego przekształceniem, nabędzie wyłącznie A. D. (1).

W ocenie notariusza po ustaniu małżeństwa -zgodnie z art.13 ustawy spółdzielniach mieszkaniowych (w brzmieniu obowiązującym do dnia 08 września 2017r.) powstał obowiązek dokonania podziału wspólnego prawa i wskazania Spółdzielni komu prawo to przypadło, bądź zawiadomienia Spółdzielni o wszczęciu postępowania sądowego o podział tego prawa (W tej kwestii komentatorzy: Adam Stefaniak: Prawo spółdzielcze oraz ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych Warszawa 2007 str.229 oraz Mirosław Gersdorf, Jerzy Ignatowicz: Prawo spółdzielcze Ko­mentarz Warszawa 1985 - str.404-409 prezentują taki pogląd). Obowiązkowi podziału nie stoi na przeszkodzie również fundamentalna zasada niezbywalności spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego (tak:Bohdan Bieniek, Adam Bieranowski, Jacek Ignaczewski: małżeńskie prawo majątkowe Warszawa 2008 str. 379 oraz Mirosław Gersdorf, Jerzy Ignatowicz: Prawo spółdzielcze Komentarz Warszawa 1985 - str.404-407, przy czym wymienieni autorzy podkreślili, że stanowisko takie wynika ponadto z tezy III i VII wytycznych Sądu Najwyższego z roku 1974).

Z uwagi na fakt rozwiązania małżeństwa A. M. (1) (obecnie D.) i E. M. przez rozwód wyrokiem z dnia 30 czerwca 1992 r., który stał się prawomocny w dniu 22 lipca 1992 r. w niniej­szej sprawie nie może mieć zastosowania art.14 powołanej ustawy o spół­dzielniach mieszkaniowych, który stanowi iż „Z chwilą śmierci jednego z małżonków spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, które przysługiwało obojgu małżonkom, przypada drugiemu małżonkowi.” W da­cie śmierci E. M., A. D. (1) nie była jego żoną, zatem nie jest możliwe zawarcie umowy o przeniesienie własności tego lokalu w oparciu o art. 12 ust. 1 powołanej ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych -jak wnioskuje Spółdzielnia - wyłącznie na rzecz A. D. (1).

W powyższym stanie faktycznym w miejsce zmarłego E. M. wstąpili jego spadkobiercy (dotychczas nie ustaleni). Z uwagi na to że Spółdzielnia po orzeczeniu rozwodu wymienionych nie wykonała dyspozycji wynikającej z art.13 ust.2 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych obowiązującym do dnia 08.09.2017 roku (nie podjęła uchwały o wygaśnięciu spółdzielczego lokatorskiego prawa do przedmioto­wego lokalu wskutek niedopełnienia przez byłych małżonków obowiązku wymienionego w art.14 ust 1 tej ustawy), podział spółdzielczego lokator­skiego prawa do przedmiotowego lokalu mieszkalnego powinien nastąpić z jednoczesnym działem spadku po E. M.. .

Biorąc pod uwagę istniejący na dzień dzisiejszy stan faktyczny - w oparciu o art.81 ustawy z dnia 14 lutego 1991r. Prawo o notariacie - tekst jednolity Dz.U 2020, poz. 1192 – notariusz odmówiła sporządzenia aktu nota­rialnego wnioskowanego przez (...) Spółdzielnię Mieszkaniową w (...), jako sprzecznej z prawem. Zażalenie na odmowę sporządzenia aktu notarialnego złożyła (...) Spółdzielnia Mieszkaniowa w S. na podstawie art. 83 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. Prawo o notariacie. Uzasadniając swoje stanowisko wskazała, że przedkładając w Kancelarii Notarialnej Notariusz B. F. dokumenty w przedmiotowej sprawie, zażądała zawarcia aktu notarialnego ustanowienia i przeniesienia odrębnej własności lokalu mieszkalnego nr (...) przy ul. (...) w S. na rzecz A. D. (1) w oparciu o art. 12 ust 1 ustawy z dnia 15 grudnia 2000 roku o spółdzielniach mieszkaniowych, przy zastosowaniu art. 14 cytowanej ustawy, zgodnie z którym z chwilą śmierci jednego z małżonków spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, które przysługiwało obojgu małżonkom, przypada drugiemu małżonkowi, przyjmując pogląd, iż przepis ten znajduje odpowiednie zastosowanie w sytuacji, gdy po rozwodzie dojdzie do śmierci jednego z byłych małżonków, a uprawniony do prawa pozostaje żyjący z nich (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 28 maja 2013 r. I ACa 78/13, wyrok Sądu Okręgowego w Suwałkach z dnia 22 września 2016 r. I.C.1071/15).

W odpowiedzi na zażalenie notariusz podtrzymała w całości swoje stanowisko zawarte w uzasadnieniu odmowy, które zawarła w powołanym akcie notarialnym.

Ustosunkowując się do zażalenia dodatkowo podniosła, że w jej ocenie art. 14 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych może mieć zastosowanie tylko w przypadku śmierci jednego z małżonków, przy założeniu, że małżeństwo trwało do jego śmierci. Gdyby ustawodawca chciał objąć dyspozycją tego przepisu również byłych małżonków (np. których małżeństwo ustało wskutek rozwodu) niechybnie wskazałby taką okoliczność w treści tego przepisu. Innymi słowy nie można mówić o małżonkach skoro nie istnieje stosunek prawny - jakim jest trwające małżeństwo - sytuujący daną osobę w pozycji małżonka. Treść przepisu „Z chwilą śmierci jednego z małżonków .. .”- a nie np. z chwilą śmierci jednego z małżonków lub byłych małżonków - spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, które przysługiwało obojgu małżonkom, przypada drugiemu małżonkowi” - jednoznacznie określa, że osoba zmarła musiała pozostawać do śmierci w związku małżeńskim z osobą, z którą przysługiwało jej wspólnie spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego, aby tej drugiej pozostającej przy życiu jako drugiemu małżonkowi to prawo przypadło.

Powołane przez (...) Spółdzielnię Mieszkaniową w zażaleniu orzeczenie Sądu Apelacyjnego (wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 28 maja 2013 roku I Ca 78/13) zostało wydane w sprawie o ustalenie nieważności uchwał organów spółdzielni, a tylko na marginesie, niejako przy okazji w uzasadnieniu orzeczenia Sąd ten wypowiedział się na temat art. 14 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, zatem moim zdaniem przedstawione w powołanym orzeczeniu stanowisko Sądu Apelacyjnego nie może być brane pod uwagę jako swoista wykładnia tego przepisu.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Zażalenie uznać należy za zasadne.

Jak wynika z niespornych ustaleń notariusza przydział spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego nastąpił dnia 28 grudnia 1977 roku, a nabycie powyższego prawa nastąpiło w czasie trwania związku mał­żeńskiego A. M. (1) (obecnie A. D. (1)) z E. M. i obowiązującej w ich małżeństwie wspólności ustawowej.

Nie budzi też wątpliwości, że członkostwo w Spółdzielni powstało pod rządami ustawy z dnia 17 lutego 1961 r. o spółdzielniach i ich związkach (Dz.U. Nr 12, poz.61). Realizacja tego prawa nie była ograniczona żadnym terminem, a ewentualne próby wprowadzenia w statutach ograniczeń czasowych, uznawane były w orzecznictwie za sprzeczne z ustawą i nieskuteczne prawnie (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 22 lutego 1974 r. (I CR 50/74), OSNC 1975/2/31) i z dnia 21 lipca 1982 r. ( II CR 263/82, OSNC 1983/5-6/77). Było to wynikiem przyjęcia akceptowanej także powszechnie w piśmiennictwie zasady nieretroakcji, wynikającej z art. 3 kc i wywodzonej z art. XXVI p.w.p.c., zgodnie z którą do stosunków prawnych powstałych przed wejściem w życie nowego prawa materialnego stosuje prawo materialne obowiązujące w chwili ich powstania, chyba że co innego wynika z postanowień nowych przepisów lub celu ustawy (tak np. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 października 2004 r., I CK 169/04, M.Prawn. 2004/21/967 odnośnie realizacji roszczeń powstałych na podstawie art. 221 § 1 Prawa Spółdzielczego, czy w wyroku z dnia 24 lutego 1998 r., I CKN 504/97). Ani przepisy przejściowe prawa spółdzielczego, ani ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych nie zawierały szczególnych postanowień odnoszących się do losu bezterminowych uprawnień powstałych pod rządami ustawy o spółdzielniach i ich związkach. Przedmiotem wspólnego prawa, po kolejnych zmianach ustaw, było bowiem „spółdzielcze lokatorskie prawo do lokalu mieszkalnego”, pozostające po śmierci E. M. wyłącznie po stronie A. D. (1) (poprzednio M.). Dopóki nie nastąpi podział wspólnego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego albo nie wygaśnie ono zgodnie z przepisami prawa dopóty przysługuje obojgu rozwiedzionym małżonkom, a samo opuszczenie lokalu i nie przebywanie w nim przez jednego z rozwiedzionych małżonków nie może być utożsamiane z utratą uprawnień. W okolicznościach sprawy nie budzi wątpliwości, że prawo do lokalu, objęte przymusową wspólnością miało charakter bezterminowy i mimo ustania małżeństwa i dotychczasowego ustroju majątkowego po stronie A. D. (1) nie wygasło. S. taki, w założeniu ustawodawcy, powinien mieć charakter tymczasowy, niemniej zaniedbania uprawnionych w dokonaniu czynności zachowawczych oraz bierność spółdzielni, w której zasobach znajdował się lokal, nie mogły doprowadzić do utraty prawa (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2014 r., (sygn. akt I CSK 673/13). Spółdzielnia zobowiązana jest respektować treść prawa wprawdzie nabytego na podstawie uchylonych przepisów, ale przekształcanego w oparciu o kolejne zmiany ustaw. Konsekwentnie śmierć jednego z małżonków oznacza, że prawo utrzymało się przy drugim z nich. Spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego jest bowiem prawem osobistym, które nie podlega dziedziczeniu i objęte jest szczególną regulacją w zakresie następstwa prawnego co wynika wprost z treści art. 9 ust 3 ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych.

Zagadnieniem losów spółdzielczego prawa do lokalu w przypadku śmierci z jednego z małżonków zajmował się ostatnio Sąd Najwyższy, który w postanowieniu z dnia 15 lutego 2019 r. w sprawie III CSK 50/17 stwierdził :

1. Dopóki nie nastąpi podział wspólnego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego albo nie wygaśnie ono zgodnie z przepisami prawa, bądź nie zostanie ubezskutecznione zarzutem przedawnienia dopóty przysługuje obojgu rozwiedzionym małżonkom, a samo opuszczenie lokalu i nie przebywanie w nim przez jednego z rozwiedzionych małżonków nie może być utożsamiane z utratą uprawnień.

Zaniedbania uprawnionych w dokonaniu czynności zachowawczych oraz bierność spółdzielni, w której zasobach znajdował się lokal, nie mogą doprowadzić do utraty prawa.

2. Kolejny małżonek, mimo pozostania w lokalu, nie nabywa samodzielnego roszczenia o przyjęcie do spółdzielni i o zawarcie umowy o ustanowienie spółdzielczego lokatorskiego prawa do lokalu mieszkalnego.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt sprawy niniejszej stwierdzić należy, iż nie było podstaw faktycznych i prawnych do odmowy sporządzenia aktu notarialnego – co mając na uwadze orzeczono jak w sentencji.

SSO Cezary Olszewski SSO Elżbieta Iwona Cembrowicz SSO Mirosław Krzysztof Derda